Month: June 2016

Өрнөд болон Дорнод газар нутгийг холбож ариун Египетийн нутгаас Энэтхэг мөрөн хүртэлх агуу том нутагт олон зууны туршид оршин тогтнохдоо Ром, Византий зэргийг чичрүүлж явсан Персийн эзэнт гүрний тухай өнөөдөр өгүүлэх гэж байна. Персийн эзэнт гүрэн гэдэг чинь юу билээ гэдгийг ойлгохын тулд түүний оршин тогтнож байсан түүхэн түүчээг нь гурван үеэр задалж харах хэрэгтэй. Үүнд:

Ахемены улс-нийтийн он тооллын өмнөх 550-330 оны хооронд Персэд төвлөн тогтнож байсан эзэнт улс.

Парфяны хаант улс-нийтийн он тооллын өмнөх 250-227 оны хооронд оршиж байсан улс

Сасанидын улс (манай тооллын 226-651 он)

Ухаалаг, зоригтой, алсын хараатай, чадал чансаатай хаад нь хүч чадал, арга мэхээр газар нутгаа тэлж, эд баялгаа арвижуулан хүн ардаа үржүүлэн өсгөж эхэлсэн МЭӨ 600 оноос түүх нь эхэлж Македоны Александрт нухчуулсан МЭӨ 400-гаад он, грекчүүдийн хүчирхэгжсэн зуун жилийн дараа дахин сэргэж Парфяны эрин, Сасанидын улс гэж оршин тогтнож байгаад манай тооллын 700 оны хавьцаа лалын булаан эзлэгчдэд бүрмөсөн арчуулж алга болсон Персийн эзэнт улс болон залгамжлагчдынх нь түүх бол дэлхийн үүсэл хөгжлийн нэгэн чухал хэсэг мөн буюу.

Перс хүмүүс нь төв Азиас дорнод Иран руу МЭӨ ХV зууны үед нүүдэллэн ирж ассирий, эламит, халдей зэрэг нутгийн иргэдтэй холилдсон нүүдэлчид юм билээ. Ийм перс отог омгуудын нэгдлийг анх зангидаж оройлсон Ахемени хааны үеэс эзэнт гүрний намтар эхэлдэг. Түүний үр сад болох Агуу Кир, Дарий I, Ксеркс гэх хаадууд улс гүрнийхээ хилийг тэлж, өв баялгийг нь арвижуулж байлаа. Агуу Кирийн үед Ойрхи Дорнодын хамгийн том улсууд болох Мидия, Лидия, Вавилон ба Египетийг байлдан дагуулж эзэлсэн бол Дарий I Фрак, Македон, Энэтхэгийн баруун хойд хэсгийг эрхшээлдээ оруулж байв. Дарий I булаан эзлэгч гэхээсээ илүү бүтээн босгогч гэдгээрээ түүхэнд нэрээ үлдээсэн байх юм. Тэр Персийн эзэнт гүрнийхээ бүхий л нутагт хүчин төгөлдөр үйлчлэх зоосон мөнгө, буухиа шууданг нэвтрүүлж Персеполь нийслэлийнхээ шавыг тавьжээ. Түүний үед анх удаа дэлхий дээр бүх нийтийг хамарсан татварын систем нэвтэрч орлогоос нь шалтгаалан их бага гувчуур тогтмол хугацаанд хурааж байх “татварын байцаагчид” төржээ. Дарий I-ийг төр барьж байх үед буюу МЭӨ 494 онд дотоодод нь гэнэт бослого дэгдэж түүнийг нь грекүүд дэмжсэн юм байх. Уурлаж хилэгнэсэн хаан грекүүдээс арав дахин илүү хүнтэй армиа дагуулан Македонаар дайрч Марафоны хавьд дайсантайгаа тулжээ.

Энд нөгөө грекүүдийн сийрэг ухаан, дайчин эрсийн ялалт, хоёр өдөр гүйж ялалтын мэдээ дамжуулан ухаан алдан унасан цэрэг эрийн түүх бичигджээ. Өнөө цагийн зуны олимпийн хаалтын тэмцээн болох марафон гүйлтийн эхлэл эндээс гаралтай юм шүү гэдгийг дахин сануулах гэсэн юм. Харин Спартагийн 300 цэрэг, нарийн хавцал, Саламины буланд живсэн перс хөлөг онгоцнуудын түүх Дарий I-ийн хүү Ксеркст хамааралтай. 480 оны зун Персийн 75 мянган цэрэгтэй арми гармыг гаталж Фермопилийн хавцалд тулан очжээ.

Тэндээ зургаан мянган спартачуудтай байлдаж баахан хүн хүч тамир, цаг хугацаагаа алдан Афинд очиход грекүүд хоосон хот л үлдээсэн байв. Хууртагдсан Ксеркс тултлаа уурлаж Афиныг үнс болтол шатаан хөлөг онгоцнуудаа Саламаны булан руу илгээсэн нь бас л нэг том алдаа болсон гэнэ. Учир нь уг руугаа хавчиг буланд тэдний хөлөг онгоцнууд чихэлдэн маневр хийх боломжгүй болсон үед Грекийн хуягласан онгоцнууд төвөггүйхэн мөргөж далайн гүн рүү живүүлж эхэлсэн гэнэ. Энэ бол Ахемены үр садын байгуулсан эзэнт гүрний мөхлийн эхлэл байлаа. Үүний дараа грекүүдийн дэмжлэгтэй Египетийн бослого, эзэн хаангүй ная гаран жилийн түүх, Македоны Александрын өлмий дор сөхөрсөн он жилүүд эхэлнэ.

Грекүүдийн сэргэн мандсан зуугаад жилийн дараа Персийн эзэнт гүрний унаган нутаг дээр Парфяны хаант улс гарч иржээ. Нийтийн тооллын өмнөх 250 оноос манай тооллын 227 он хүртэл өнөө цагийн Иран, Ирак, Туркменстан, Пакистан, Афганистаны нутгуудыг хамран оршиж байсан энэ улс нь персүүдийн залгамж халаа нь бөгөөд таван зуу гаруй жилийн туршид “амьдарчээ”. Түүхэнд тэднийг ихэвчлэн Ромын эзэнт гүрний эн чацуу өрсөлдөгч, нэгэн цагт хөршдөө эзлэгдэж явсан ч хожим нь мөхөөж явсан гүрэн гэдгээр нь онцолдог. Парфянчуудын дараа Сасанид улс түүхийн тавцан дээр гарч Арташираас Йездегэрд III хүртэл баахан хааны засаглалыг үзсэний эцэст Арабын халифатад бүрмөсөн цохиулж түмэн улс болон задарснаар агуу Персийн эзэнт гүрний эрин үе дуусгавар болсон бөлгөө. Өдгөө персчүүдийн голомтыг Иран улс хадгалан түүх судрыг нь үргэлжлүүлж байна.

Персийн үхэшгүй мөнхийн цэргүүд буюу хишигтэнгүүд

Хаан болон хааны ойр дотнынхныг хамгаалдаг тусгай бэлтгэгдсэн цэргүүд. Бага наснаас нь эхэлж дайны эрдэмд сургадаг, нум сумаар сайн харваж, моринд гарамгай байх, матигар хоёр сэлмээр чадмаг цавчих авьяастай дайчид.

Ираны нийслэл Тегеран хотоос өмнө зүг рүү 900 орчим км-ийн зайд орших Дарий I хааны Персеполь хотын балгас. Гурав давхарласан хэрмэн ханатай, харуулын цамхгуудтай, үзэсгэлэнт барилга байгууламжтай хот байжээ. Александрын Македон булаан эзлэх үедээ сүйтгэсэн.

Бэлтгэсэн Д.БАТ-ЭРДЭНЭ

Барилга, хот байгуулалтын сайд асан Д.Цогтбаатартай ярилцлаа.

-Оффшор дансны асуудал сүүлийн үед нэлээд яригдлаа. Таны нэр холбогдлоо?

-Нэг зүйлийг эхнээсээ их тодорхой хэлмээр байна. Олон улсын эрэн сурвалжлах сэтгүүлчдийн холбооноос зарласан манай улсын оффшор данстай хүмүүсийн нэрс дотор миний нэр байхгүй. Надад оффшор нууц данс байхгүй болоод л тэр. Та надтай уулзахынхаа өмнө ороод шалгасан байлгүй дээ.

-Тэгсэн. Байхгүй байна лээ.

-Би өөрийн тайлбарыг бүх хэвлэлийнхний өмнө ил тод өгч байгаа. Идэж уусан, нууж хаасан юм байхгүй учраас л тэр. Би Монголд бүртгэлтэй, Монголд ажил олгогч, татвар, нийгмийн даатгалаа Монголд төлдөг гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгжид хөрөнгө оруулалт хийж байсан. Үүнээс хойш 11 жил өнгөрч байна. Нэлээд олон хүн л шууд болон шууд бус замаар тэр үед ажилтай, орлоготой болж байсан санагддаг. Хүний амьдралаар яривал үе мултарсан цаг хугацааны өмнөх юм ярьж байна. Хөрөнгө оруулалт хийхдээ ил тод өөрийн нэрээр хийсэн. Хэнээс ч, юу ч нуугаагүй. Тэр компанийн толгой компани Британийн Виржинийн арлын чөлөөт бүсэд бүртгэлтэй компани байсан. Тэр нь Монгол Улсын гадаадын хөрөнгө оруулалтын агентлагийн бүртгэлд хуулийн дагуу ил тод туссан. Тэгэхээр энэ толгой компани нь нууц байгаагүй, Монголын төр бүртгээд авчихсан, сайтар мэдэж байсан гэсэн үг. Энгийн үгээр хэлэхэд уг компани нь Монголд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг нь татан зохион байгуулах зорилго бүхий гадаад салбартай Монголын компани юм. Толгой компанийнх нь босгосон бүх хөрөнгө Монголд орж ирж байсан. Тэр нь банк санхүүгийн байгууллагуудад мэдээж бүртгэлтэй, ил байгаа. Тэгэхээр энэ бол гаднаас хөрөнгө татаж Монгол руу оруулах үйл ажиллагаа байсан. Үүгээрээ Монголоос мөнгө гадагшлуулдаг, нууц, Монголд хаана ч бүртгэлгүй, эзнээс нь өөр хэн ч мэддэггүй данснаас огт эсрэг зүйл юм. Тэмээ, ямаа шиг зөрүүтэй ийм хоёр өөр зүлийг мэдэн будилж гуйвуулан зориуд улс төрийн зорилгоор тайлбарлаад байгааг хүмүүс ойлгож байгаа байх.

Толгой компаниа гадаадад бүртгүүлсэн бүтцийг гадаадын хөрөнгө оруулагчид өөрсдөө зохион байгуулсан байсан. Тийм бүтцийн сонголт, шийдвэр бидэнтэй хамаагүй. Гадныхан угаасаа ийм бүтэцтэйгээр хөрөнгө оруулалтаа хийх нь маш түгээмэл. Монголд сүүлийн 20 жилийн дотор гадаадаас орж ирсэн нийт хөрөнгө оруулалтын бараг 60 орчим хувь нь оффшор компаниудаас орж ирсэн байдаг. 10 төгрөг тутмын зургаа нь гэсэн үг шүү дээ. Та юм уу, танай хүүхэд хэзээ нэгэн цагт гадаадуудтай хамтарсан компанид хөрөнгө оруулалт хийе гэж бодоход оффшорт бүртгэлтэй компаниар дамжуулж цаад гадаадууд нь хөрөнгөө Монголд хийе гэх магадлал 10 тохиолдол тутмын 50-иас илүү хувьтай тэнцэнэ.

Ийм бүсэд байршилтай компаниудын хувьцааг авч хөрөнгө оруулалт хийж буй гадаад дотоодынхон Монголд итгээд л хөрөнгө оруулж байгаагаас элдэв буруу сэдэл өвөрлөөгүй байдаг. Тиймээс бид гадны хөрөнгө оруулагчидтай энэ бүтцээр нь л хамтран ажилласан. Ийм хамтарсан компаниуд Монголд 10 биш, 20 биш, 100 биш хэдэн зуугаараа байгаа. Яг адилхан тэдгээр компаниудын хөрөнгө оруулагчдыг ярихгүй л байгаа биз дээ. Тэр нь ч зөв. Тэд чинь хөрөнгө оруулагчид, түүнээс Монголоос мөнгө зувчуулан нууж, зугатаалгаж байгаа хүмүүс биш. Ер нь оффшорт нуусан дансгүй бидэн рүү дайралт өдөөнгөө, яг болдоггүй нөхөд нь далд үлдэх гээд байгаа юм биш үү.

-Та Хөрөнгө орлогын мэдүүлэгтээ мэдээлээгүй юм уу?

-Хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг анх 2007 оноос манайд хуулийн дагуу авч эхэлсэн. Тэр үед тухайн байгууллагаас хөрөнгө оруулалтаа татан гараад хоёр жил болчихсон байсан. Тиймээс байхгүй хувьцааг яаж мэдүүлэх вэ? Байсан бол яг ёс журмынх нь дагуу мэдүүлэх мэдүүлэхгүй байх нь асар утгагүй биз дээ.

Өөрөөр хэлбэл, хоёр жилийн өмнө зарчихсан байраа ч юм уу, машинаа одоо байгаа мэтээр хөрөнгө орлогодоо мэдүүлж болохгүй биз дээ.

-Төрд ажиллаж байсан хүн гэдэг талаас нь бас шүүмжлэнгүй яриад байх шиг байгаа.

-Хөрөнгө оруулж, хувьцаа эзэмших эрх төрийн албан хаагчдын хувьд өнөөдөр ч нээлттэй байдаг эрх. Тэгэхэд ч нээлттэй байсан. 2003 онд олон зүйл өнөөдрийнхөөс их өөр байсан. 1990-ээд онд үйлчилж байсан Төрийн албаны хууль 2002 онд оруулсан өөрчлөлттэйгөөр л үйлчилж байсан. Уг өөрчлөлт нь төрийн албан хаагчдыг мэргэжлийн зөвлөх үйлчилгээ – бизнес давхар эрхлэх эрхийг нээж өгсөн байсан гээд л бодоод үзээрэй. Учир нь боловсон хүчиндээ давхар ажил эрхэлж, орлогоо бага ч болов нэмэгдүүлэх боломжийг олгох замаар тэдгээрийг хувийн салбар руу алдахгүй байх бодлогыг төр барьдаг байсан гэсэн үг. Арга ч үгүй. Тэр үеийн төрийн албан хаагчийн дундаж цалин чинь өнөөдрийн Монгол Улсад мөрдөгдөж буй цалингийн доод хэмжээнээс гурав дахин бага байсан юм. Далан мянган төгрөг байсан. Амьжиргаанд нь яагаад ч хүрэхээргүй цалин өгч байсан учраас ажлын бус цагаараа өөр ажил бизнес эрхэлж амьдралаа залгуулах боломжийг нь нээсэн байсан хэрэг л дээ. Тэр үед Төрийн албаны тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн дагуу төрийн албан хаагчид үндсэн ажилдаа харшлахгүй арга замаар өөрийн аж ахуйг эрхэлж, төсөл хөтөлбөр дээр ажиллаж, орчуулга хийж, зөвлөгөө өгч болдог байсан. Миний санаж байгаагаар тэр үед манай системд ажиллаж байсан бараг бүх хүн ар гэрийнхэнтэйгээ хамтран нэг бар, ресторан ч юм уу, эсвэл кафе, дэлгүүр, үйлдвэр үйлчилгээний газар ажиллуулдаг байсан. Үнэн юм үнэнээрээ сайхан. Төрд хөгжлийнх нь ийм үе шат бас байсан л юм.

Үүнийг хүмүүс мартчихаад байгаа. Тиймээс өнөөдрийн өндөрлөгөөс, өнөөдрийн хууль эрх зүйн орчны өнцгөөс тэртээ 10 жилийн өмнөхийг дүгнэж яриад ундууцаад байгаа болов уу. Би тэр үеийн хуулийн хүрээнд ажлын бус цагаараа нийтлэл бичиж, судалгаа хийж, цагийн багшаар ажиллаж, ном судар орчуулах зэрэг бүхий л соёлтой аргаар орлогоо жаахан ч гэсэн нэмэгдүүлэх гэж мөнчгөрөө шахаж ажилладаг байсан нь үнэн.

-Та төрд өндөр алба хашиж байсан. Ямар нэгэн тендерт оролцоогүй гэж үү?

-Харин би хэзээ ч төрийн, төсвийн мөнгөтэй холбоотой тендер, концесс, гэрээт ажил авч, цавчаа гээч юмтай холбогдож яваагүй. Бас хэзээ ч төрөөс их бага зээл авч байгаагүй. Дээр нь дипломатч хүний хувьд гадаад харилцааны салбарт ажиллаж байх үедээ гадаад бодлогыг эдийн засагжуулах, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хэр татсанаар дипломат төлөөлөгчийн газруудын үйл ажиллагааг дүгнэнэ гэсэн бодлоготой ажиллаж ирсэн. Ер нь Гадаад яамны дипломат ажилтнууд болон Элчин сайд нарын тайлангуудыг судлаад үзвэл эх орондоо хөрөнгө оруулалт татаж чадсанууд нь их бахархалтайгаар түүнийгээ тусгасан байдаг юм. Одоо энэ бодлого үргэлжилж л байгаа. 2003 онд Монгол Улс гадаадын зээл тусламжаас хамааралтай эдийн засагтай байсан. Гадаадын хөрөнгө оруулалт нүдний гэм гэлтэй л байсан үе шүү дээ. Зээл тусламжийн хараат байдлаас гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг татан нэмэгдүүлэх замаар гарах бодлогыг мөрдлөг болгодог байв.

Би Монгол руугаа л гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татаж, зээл тусламжийн, гуйлгын эдийн засгаас гаргахад бодитой хувь нэмэр оруулахыг л хүсч ажиллаж байсан. Нэг ч болов монгол хүний, Монгол Улсын орлого, амьжиргааг бага ч болов ахиулчих юмсан л гэж зорьж явсан. Үүнээс ямар ч хохирол хэнд ч учраагүй. Би хууль бус зүйл хийж яваагүй, хийх ч үгүй. Миний хэлэх үнэн л энэ.

П.ЧУЛУУН