Month: June 2016

Өнөөдрөөс хэрэгжиж эхлэх Монгол Улс Япон улсын хооронд байгуулсан Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрт УИХ-ын дарга багагүй найдлага тавьж байна. Хямдхан приус авах, чацарганын жүүсээ элдэв татваргүй Японы зах зээлд гаргах энэ тэр бол наад захын асуудал, өчнөөн тэрбум тоннын нөөцтэй нүүрсээ наран улсынхны тусламжтайгаар үнэд хүргэх нь Монголын хувьд том зорилго болжээ гэсэн дүгнэлтийг УИХ-ын даргын хэлсэн үгнээс хийж болохоор байв. Хэлэлцээр хэрэгжсэнээр Японы өндөр технологийг нэвтрүүлэх боломж нээгдэж байгаа. Монгол нүүрсний арвин их нөөцтэй, Япон нүүрснээс эцсийн бүтээгдэхүүн гаргаж авах өндөр технологиудтай. Энэ давуу талуудаа нэгтгэх сонирхлыг хоёр тал харилцан илэрхийлээд эхэлчихэж. Японы технологийг нэвтрүүлж, нүүрснээсээ эцсийн бүтээгдэхүүн гаргадаг болчихвол 30 ам.доллараар биш 1500 ам.доллараар зарах гарц нээгдэнэ гэж байгаа. Гэхдээ энэ боломж яг хэзээ ажил болохыг хэлэхэд эрт байна. Ямартай ч УИХ-ын даргын Япон улсад хийсэн айлчлалын үеэр энэ талаар эхний яриа хөөрөөнүүд өрнөжээ. Монголын цэвэр нүүрсний технологи хэрэгжүүлж байгаа төслүүдэд Японы оролцоог хангах асуудал яригдсан гэнэ. Манай улсын тухайд “Цэцэнс майнинг энд Энержи”, “Монголын Алт”, “Багануур Энержи” зэрэг хэд хэдэн компани нүүрс шингэрүүлэх, нүүрснээс шингэн түлш гаргаж авах төслүүдийг эхлүүлээд байгаа юм.

Эхний ээлжинд хоёр улсын хамтарсан судалгааны баг оны сүүлээр ажиллаж эхлэх бололтой. Юуны өмнө нүүрсийг хийжүүлнэ, хийгээр ажилладаг цахилгаан станцын бүтээн байгуулалт өрнүүлнэ, нүүрсийг хийжүүлэх явцад гарсан дагалдах элементүүдийг ашиглаж нүүрс химийн үйлдвэр байгуулна гэсэн зураг гарчээ. Япончууд хэрийн зүйлд яаран шийдвэр гаргадаггүй улс. Уул уурхай, тэр дундаа нүүрсний салбараа зөв хөгжүүлж, том төслүүдээ улс төрийн элдэв нөлөөгүй хэрэгжүүлээд эхэлбэл нүүрсээ үнэд хүргэх төлөвлөгөө хэрэгжих магадлалтай.

“Эрдэнэс метан” компанийн гүйцэтгэх захирал Г.Ёндонгомбо “Хүмүүс анх нүүрсийг шатаах зорилгоор л олборлож эхэлсэн. Эхлээд ахуйд, дараа нь аж үйлдвэрт. Нүүрс байгаагүйсэн бол аж үйлдвэрийн хувьсгал ч болохгүй байсан. XIX зуунд тээвэрт маш ихээр хэрэглэж эхэлсэн.

1960 онд нүүрсний станцууд дэлхийн эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн талыг эзэлж байсан. Гэтэл 1970 онд дөнгөж гуравны нэгийг эзлэх болсон. Нүүрс газрын тос, хийнд шахагдаж эхэлсэн хэрэг. Гэхдээ химийн болон металлургийн үйлдвэрлэлийн үнэт түүхий эд гэдгээрээ нүүрсний үнэ цэн хэзээ ч унаагүй өнөөг хүрсэн. Өнөөдөр нийт олборлож байгаа нүүрсний дөрөвний нэгийг кокс-химийн үйлдвэрлэл ашигладаг” хэмээн ярилаа.

Нүүрсийг 950-1050°С халуунд хүчилтөрөгчгүйгээр халаахад задрал явагдаж кокс хэмээх хатуу бодис, коксын хий хэмээх дэгдэмтгий бодис үүсдэг аж. Нүүрсний жингийн 75-78 хувь нь кокс болдог гэнэ. Үүнийг металлургийн үйлдвэрт ширэм хайлуулахад хэрэглэдэг юм байна. Үлдсэн 25 хувь нь коксын хий болж усны ууртай хамт өтгөрч нүүрсний давирхай болон давирхайт ус болдог байна.

Нүүрсний давирхай нь нүүрсний жингийн 3-4 хувийг эзлэх бөгөөд органик бодисуудын маш нарийн холимог гэж химичид онцолдог.

Энэ холимгоос өнөөдрийн байдлаар эрдэмтэд дөнгөж 60 хувийг нь таньжээ. Тодруулж хэлбэл, эрдэмтэд 500 бодисыг таньж чадсан аж. Эдгээрээс одоохондоо нафталин, антрацен, фенантрен, фенолууд, нүүрсний тос зэргийг боловсруулж байна.

Нүүрсний жингийн 12 хүртэлх хувийг эзэлдэг давирхайт уснаас аммиак, фенолууд, пиридини зэргийг гаргаж авдаг. Эндээс бас кумароны давирхайг гаргаж лак, будаг, линолеум, резин үйлдвэрлэхэд хэрэглэдэг юм байна.

Мөн нүүрсийг хийжүүлж нийлэг хий сингаз гаргадаг байна. Энэ хий нь түлш гэдэг утгаараа байгаль орчинд ээлтэй, химийн аж үйлдвэр, нийлэг байгалийн хий, нийлэг шингэн түлшний үйлдвэрлэлийн түүхий эд гэдэг утгаараа бүр ч илүү ач холбогдолтой эд гэнэ.

Нүүрснээс бас хиймэл графит буюу бал чулууг гаргадаг аж. Даралт, халууны орчин бүрдүүлж чадвал хиймэл алмаз ч болгож болдог байна.

Дэлхийн улс орнууд чулуун нүүрснээс ванадий, германий, галлий, молибден, цайр, хар тугалга зэрэг ховор металл, түүнчлэн хүхрийг ч асар ихээр гарган авч байна. Товчхондоо нүүрсийг боловсруулж 400 гаруй бодис гарган авдаг юм байна. Эдгээр бодисууд нь нүүрснээсээ 20-25 дахин өндөр үнэтэйгээр зах зээлд нийлүүлэгддэг аж.

Манай улс нүүрсний 173 тэрбум тонн нөөцтэй гэсэн статистик бий. Нийт нөөцөөрөө дэлхийд эхний 15-д ордог гэх жагсаалт ч дуулддаг. Нүүрсний нийт нөөцийн ихэнх нь зах зээлд үнэд хүрдэггүй хүрэн нүүрс гэж геологичид ярьдаг. Тэгэхээр үнэ хүрэхгүй хүрэн нүүрснээсээ дэлхийн зах зээлд өндөр үнээр худалдаалагддаг бүтээгдэхүүнийг Японы өндөр технологийг ашиглан гаргаж эхэлбэл мэдээж худалдан авагчид бэлэн. Дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнууд нүүрснээс татгалзаж эхэлсэн нь цаанаа учиртай. Нүүрсийг шатаахад хийн болон хатуу байдалтай асар их хорт хаягдлууд ялгардаг юм.

Тиймээс ихэнх оронд нүүрс шатаахтай холбоотой хатуу чанга дүрэм, журам, норм хэрэгжүүлдэг. Алсдаа нүүрсээ биш нүүрснээс гаргаж авсан өндөр чанарын бүтээгдэхүүнүүдийн эрэлт өснө гэдэг нь эндээс төвөггүй харагдаж байна.

Доктор Б.Пүрэвсүрэн нүүрсний хэтийн төлөвийн талаарх саналдаа “Таван толгойн нүүрсийг баяжуулах ба коксжуулах үйлдвэр байгуулагдсанаар нүүрсний баяжмал болон коксыг цаашид дахин гүн боловсруулалтад оруулна. Тухайлбал, баяжмалаас идэвхжүүлсэн нүүрс, коксыг төмрийн хүдрийг боловсруулж төмөр, коксыг шохойтой хольж хайлуулан кальцын карбид үйлдвэрлэх үйлдвэрүүдийг харилцан уялдаатай хөгжүүлэх боломжтой. Кальцигийн карбидыг үйлдвэрлэснээр ацетиленийг гарган авах боломж нээгдэнэ. Ингэснээр полимер химийн аж үйлдвэрийг жинхэнэ ёсоор хөгжүүлэх эх суурь тавигдах юм.

Үр дүнд нь нүүрсний гүнзгий боловсруулалтын эцсийн бүтээгдэхүүн болох орчин үеийн хамгийн их эрэлт хэрэгцээтэй нийлэг полимерууд болох поливинилхлорид, поливинилацетат, поливинилийн спиртийг үйлдвэрлэснээр төрөл бүрийн хуванцар бүтээгдэхүүнүүд, органик лак, будаг, цавуу, нийлэг мяндас болон түүгээр хийсэн бүтээгдэхүүнүүдээр дотоодын хэрэгцээгээ хангах хэтийн сайхан төлөв бий” гэж онцолсон нь бий.

Үндэсний бөхөө шимтэн үздэг, дээдэлж биширч, хайрладаг ард түмнийхээ нүдэн дээр бөхчүүд хэрхэн найраа хийж байгаагийн тод илрэл болсон барилдаан өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд болж өнгөрлөө. Энэ жилийн цол олгох барилдаан бүх цэргийн наадмаар эхэлсэн юм. “Бүх цэргийн наадам 2016” үндэсний бөхийн барилдаанд 256 бөх барилдав. Аймгийн арслангуудын ихэнх нь барилдаж байна лээ. Энэ жилийн наадмаар улсын цол хүртэх уран барилдаант арслангууд ирцгээжээ. Бүгдээрээ л бүртгүүлчихсэн барилдах гээд зогсож байх юм. Хэдэн өдрийн өмнө бүртгэл нь дууссан байна. Сумын заан цолтой олон бөх цэргийн наадамд барилдах сонирхолтой байсан гэнэ. Гэтэл аймгийн арслангууд бүгд бүртгүүлчихсэн болохоор заал танхимын барилдаанд амжилт гаргаж, сумын зааны эрэмбээр дээгүүрт бичигдсэн хэдхэн бөх л багтжээ. Уг нь бүх цэргийн наадам хэзээнээсээ улсын баяр наадмаас дутахааргүй өргөн дэлгэр болдог байв. Ар араасаа цуварсан гал гарсан барилдаан гарна. Үзэгчид суудлаасаа өндөлзөөд л, бөхчүүд уран мэх угсруулан хийнэ. Улсын цолтой бөхчүүдтэй харьцуулах юм биш. Хурдан шуурхай, даацтай, угсраа мэх хийгээд л шимтэйхэн барилдаан болдог. Ийм л барилдааныг үзэгчид хүсч, үзэх гэж Бөхийн өргөөг дүүртэл ирцгээжээ.

Ингээд бөхийн барилдаан эхэллээ. Нэгийн даваанд аймгийн арслангууд учраа бөхчүүдээ төвөггүйхэн даваад туг тойрон гүйх ажээ. Гэтэл хоёрын даваанаас эхлээд л байдал бишдээд явчих нь тэр. Сумын заан, аймаг, цэргийн заан цолтой бөхчүүд аймгийн арслангуудтай очиж уулзаад зогсоод байх юм. Ямар нэгэн зүйл гуйгаад байгаа нь мэдрэгдээд байх. Иймэрхүү байдалтайгаар дөрвийн давааны барилдаан эхэлсэн юм.

Баянхонгор аймгийн Баян булаг сумын харьяат, аймгийн арслан Д.Болдын хүү, аймгийн хурц арслан Б.Эрдэнэхүү нутгийн бөх Баянхонгор аймгийн Заг сумын харьяат, “Их Богд” бөхийн дэвжээ, “Хүч” СХ-ны бөх цэргийн начин Дашдоржийн Цэрэнтогтохтой барилдахаар өрөв. Зодогны ар хормой дээрээс дээжилж барьж аваад давуулах гээд л үзээд байлаа. Тэгж байтал цэргийн начин Д.Цэрэнтогтох гэнэтхэн зүүн хөлөөрөө халз хутгаад өрсөлдөгч бөхөө давлаа. Б.Эрдэнэхүү арслан мэхэнд ямар ч мэдрэмжгүй ороод халз хутгуулж байна. Өмнө нь ингэж өөрөө мэхэнд нь ороод огт эсэргүүцэлгүй унаж байсан тохиолдол байхгүй мэт санагдана. Өрсөлдөгч бөхтэйгөө ач тач барилдаж унаж явахдаа хүртэл мэх хийдэг тийм л элдэвтэй аймгийн хурц арслан. Хонгор нутгийнхны улсын цолонд хүрэх байх гэж олон жил итгэж найдаж байгаа бөхчүүдийн нэг юм. Сумын заан Зоригтбаатар гэх жин багатай хурдан хөдөлгөөнтэй бөх Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумын харьяат аймгийн арслан Д.Цэвэлсодномтой таарчээ. Аймгийн арслан Б.Серик аймгийн заан Ч.Эрдэнэсайхантай таарсан байв. Учраа бөхчүүдийнхээ шийдсэн болзолтой мэхэнд унаад өгөв.

Ингээд цолны босго барилдаан болов. Сумын заан Зоригтбаатар, аймгийн заан Ч.Эрдэнэсайхан, цэргийн начин Д.Цэрэнтогтох гэх гурван бөх аймгийн арслангуудтай үлдлээ. Бүх цэргийн наадмын зүүний магнай Хөвсгөл аймгийн Шинэ-Идэр сумын харьяат, аймгийн хурц арслан Б.Ганхуяг цэргийн начин Д.Цэрэнтогтохыг амлав. Аймгийн хурц арслан Ө.Сүхбат сумын заан Зоригтбаатарыг амлан авлаа. Харин аймгийн арслан А.Бадарч аймгийн заан Ч.Эрдэнэсайханыг амлан авав. Ингээд тавын давааны барилдаан эхэлсэн юм. Аймгийн арслан Ө.Сүхбат Зоригтбаатар сумын зааны элэг бүснээс барьж аваад л өргөж тавиад л байгаа харагдав. Мөн гэнэтхэн л барьцаа чангаруулаад л бярдаж дайраад жин багатай сумын заан Зоригтбаатар хярж зогсоод байх. Тэгж байснаа гэнэтхэн Ө.Сүхбат арслан хойшоо ухраад алхаад байдаг юм байна. Нөгөө бярдуулаад байсан сумын заан зориг орчихсон өмнөөс нь хөөж барилдаж гарлаа. Тэгснээ гэнэтхэн Ө.Сүхбат зааны хөлийг өргөөд цацаж гаргаж ирээд шидчихлээ. Ө.Сүхбат сумын заанд хөл алдаад ийнхүү унав.

Аймгийн хурц арслан Б.Ганхуяг, Д.Цэрэнтогтох нар тодорхой барьцанд хүрэхгүй л байгаад байх. Тэгж байснаа бүр Б.Ганхуяг арслан бөхчүүд сууж байгаа сандал дээр очоод суучихлаа. Д.Цэрэнтогтох бөхийн өргөөний талбай дээр хүлээгээд л зогсоод байх юм. Тэгснээ босч ирээд тогтуухан өрөх. Дахиад л барьц тавилцаад алхаад байх. Дахин өрж сэнжиг элэг бүснээс барилцаж байснаа хэн нэг нь элэг бүсээ тайлаад дахин чангалж уях юм. Барилдаан удааширч эхлэв. Удалгүй хоёр бөх хав дөрвөлжин золгож байгаад Д.Цэрэнтогтох шуудагнаас тойруулж шахаж татаад төвөггүйхэн давлаа. Б.Ганхуяг өөдөөс нь ямар ч эсэргүүцэл үзүүлэлгүй уналаа. Зургаагийн даваа эхэлж, Д.Цэрэнтогтох аймгийн хурц арслан Н.Жаргалбаяртай барилдлаа. Аймгийн хурц арслан Ш.Мөнгөнбаатар аймгийн арслан Л.Шинэбаатар нар барилдсан юм. Сумын заан Зоригтбаатар аймгийн арслан М.Бадарчид унав. Аймгийн хурц арслан Н.Жаргалбаяр шуудагнаас зүүн талдаа татаж өрсөлдөгч бөхөө унагадаг. Д.Цэрэнтогтох зүүн талдаа татдаг хүнийг огт хамгаалахгүй өөрөө хайрцаглаж ороод байх. Н.Жаргалбаяр зүүн талдаа татах боломж дүүрэн байв. Гэвч шуудагны барьцаа яагаад ч юм тавьчихаад байх. Уг нь хорьсон ч хориогүй хийдэг дархан мэх нь юмсан гэж Бөхийн өргөөнд сууж байгаа үзэгчид хоорондоо ярилцах ажээ. Тэгж байтал Д.Цэрэнтогтох баруун талаараа давхар тохов. Н.Жаргалбаяр нисч ирээд л хоёр далаараа буучихлаа. Аймаг, цэргийн наадамд 12 удаа түрүүлсэн, жил болгоны төрийн наадмын улсын цол хүртэх бөхийн тоонд багтдаг Ш.Мөнгөнбаатар арслан барилдалгүй Д.Цэрэнтогтох цэргийн начинд элэг бүсээ тайлаад өгчихлөө. Ингээд тунан барилдсан аймгийн арслан М.Бадарч, аймгийн арслан Б.Бат-Өлзийг давлаа. Үзүүр түрүүний бөхийн барилдаанд аймгийн арслан М.Бадарч, шинээр цэргийн зааны болзол хангасан Д.Цэрэнтогтох нар барилдлаа. Д.Цэрэнтогтох огт хөлрөөгүй хув хуурай. Харин М.Бадарч арслан усан хулгана болтлоо хөлөрсөн байлаа. Нэлээд удаан барилдаж байгаад М.Бадарч Д.Цэрэнтогтохыг хэд хэдэн удаа унагачих шахлаа. Тэгснээ ганцхан тээр холоос давхар ачих гэж оролдоод уначихлаа. “Бүх цэргийн наадам 2016” бөхийн барилдааны зарим бөхчүүдийн барилдааныг тоймлон хүргэхэд ийм байна.

Хутганы ир шиг аймгийн арслангууд бүгд л цэргийн начинд өвдөг шороодоод байх. Барилдаан дундуур нь шинээр цол хүртэх гэж байгаа бөхчүүдийн ах нар, нутгийнхан бөөгнөрч зогсоод байх. Тэгснээ нэг нь өрсөлдөгч бөхийн нутгийн юм уу эсвэл ойр дотнын найзтай нь уулзаад байх юм. Тэр хооронд хэдэн ч удаа барьц тавилцаж, хэн хэн дээрээ очих. Тэгж байгаад л огт эсэргүүцэл үзүүлэхгүй мэхэнд нь ороод унах. Эсвэл өөрөө яах аргагүй унах мэх хийгээд уначих нь үнэн урамгүй байлаа. Энэ бүгдийн цаана мөнгөний асуудал байгаа бололтой.

Тийм зүйл ч ажиглагдаад байх юм. Бөхийн хүрээнийхэн дунд ийм яриа гарч байна лээ. “Чаддаг чаддаг газартаа бөхийнхөө найрааг хийж, хэдэн төгрөг олно. Мөнгөтэй нь цол ав. Мөнгө байхгүй нь тунаж барилд. Давж чадахгүй бол өөртөө буруугаа өг” гэх. Аймгийн арслангуудын найраа хийж мөнгө олох нэг арга нь бүх цэргийн наадам болж хувираад байгаа нь нууц биш юм. Улсын цолтой бөхчүүд ирээд барилдах боломжгүй болохоор аймгийн хурц арслангуудад найраа хийх боломж бүрэн дүүрэн гарч ирж байгаа нь энэ юм.

Сумын наадмаасаа эхлээд л найраа газар авчихсан. Аймгийн цолтой, сумын заанууд нийлээд л сум сумын наадам хэсээд явчихна. Шатахуун тос, цаг заваа гарздаад л сум болгоны наадамд очиж барилдах. Тэгсэн мөртлөө тэдгээр бөхчүүд дунд яваа нэг залуу бөхөд ээлж ээлжээрээ унаад байх. Нөгөө залуу бөхөө хоёрын даваанаас эхлээд дэмжээд явчихна. Нэгэн суманд хоёр жилийн өмнө онигоо шиг зүйл болсон байна лээ. Сумын цол хүртээх гэж байгаа залуу бөх нь наймдугаар ангийн хүүхэдтэй таарсан байгаа юм. Нөгөө сумын заан болох гэж байгаа бөх нь наймдугаар ангийн хүүхдийг унагаж чадахгүй баахан барилдсан байдаг. Биеийн тамирын өмд бахиалтай, гэдсээрээ бүс уячихсан хүүг арай л гэж давсан байгаа юм. Тэгсэн мөртлөө аймгийн заан, сумын заануудыг цувуулж шидсээр байгаад л сумын заан цол хүртчихсэн гэж байгаа. Сураг сонсоод байх нь хоёр сая төгрөг өгөөд л сумын заан болсон гэсэн. Бөөнөөрөө ирсэн бөхчүүд нөгөө залуу бөхөө хэнтэй тааруулах, хэн нь амлах гээд бүгдийг өмнө нь тооцоолчихсон. Тэгээд давхиж унаж өгөөд байх. Аймгийн наадам мөн л ялгаа байхгүй. Улсын наадмын үзүүр түрүүний бөх, уран барилдаант бөхчүүд залуу бөхөөс эхлээд унаж өгөөд байна. Аймгийн цол 15-50 сая төгрөгийн үнэ ханштай болсон байна лээ.

Харин улсын цол хүртэнэ гэдэг толгойд багтахгүй их тоо шаардсан зүйл. Өнгөрсөн жил нэгэн аймгийн бизнес хийдэг залуу аймгийнхаа хэдэн бөхчүүдийг дэмжих гээд 100 сая төгрөг цүнхэндээ хийгээд явсан гэж байгаа. Уг нь начин цолтон төрүүлэх гээд байдаг, мөнгө нь хүрэхгүй байсаар чадаагүй гэсэн. Өрсөлдөгч бөх нь мөнгөө нэм гээд л шаардаад байдаг. Тэгсэн 150 сая төгрөг дутаад чадаагүй гэж ярьж байна лээ.

Монгол бөхийн дэвжээ найраа гэх зүйлээс болж өдөр бүр үнэ цэнээ алдаж байна. Бөхчүүд мөнгө авахыг л бодоод байхаас биш дараа нь гарах хор уршгийн талаар огт бодохгүй байгаа учраас л найрааны цолтон төрөөд байгаа юм. Монголын өв соёлын нэлээд хувийг үндэсний бөхчүүд л авч явдаг. Монголын соёлын дархлааг алдагдуулах гол зүйл бөхчүүдийн найраа болж байгаа юм. Бөхчүүд ард түмний өмнө жүжиг тоглоод байхаар сүүлдээ хэн ч тоохоо байна. Бөх нэртэй найруулсан жүжиг үзэхгүй гэдэг болно. Өнөөдөр сумын наадмыг хэн ч үзэхээ больчихсон. Энэ бол монгол бөх үнэ цэнгүй болж байгаагийн нэг илрэл. Монгол үндэстэн эрийн гурван наадамтайгаа байж бүрэн бүтэн, эрхэмсэг оршино. Ингэж байж л өв соёлтойгоо оршин тогтнох юм. Бөхчүүд Монголын соёлын өвийн том дархлааг өөрсдийн гараар үгүй хийж байгаа гэдгээ ойлгох хэрэгтэй болжээ.

Д.Батзориг

УИХ-ын хаврын чуулганы тавдугаар сарын 19-ний нэгдсэн хуралдаанаар Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг баталсан. Үүний өмнө манай улс 2004 онд Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай бие даасан хуулийг баталж байлаа. Ингэснээр гэр бүлийн хүчирхийлэлд тодорхой хэмжээний хариуцлага хүлээлгэх хуулийн орчинтой болсон юм. Шинээр баталсан уг хуулийг эрх зүйн шинэтгэлийн хүрээнд батлагдсан Гэмт хэргийн тухай, Зөрчлийн тухай, Хууль сахиулах үйл ажиллагааны тухай, Гэмт хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн төслүүдтэй харилцан уялдуулан боловсруулсан байна. Гэр бүлийн хүчирхийллийг илрүүлэх, таслан зогсоох, хохирогч гэр бүлийн бусад гишүүдийн амь нас, эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг хамгаалах, үйлчилгээ үзүүлэх, урьдчилан сэргийлэх тогтолцоо, үйл ажиллагааны эрхзүйн үндсийг тогтоох зорилготой бөгөөд зургаан бүлэг 42 зүйлтэй ажээ.

Өмнөх хуулиар гэрлэлтээ төрийн эрх бүхий байгууллагад бүртгүүлээгүй боловч хамтын амьдралтай хүмүүс, хүүхдийг гэр бүлдээ авч хүмүүжүүлж буй, эсхүл асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч тогтоосны үр дүнд тухайн иргэний асрамжид байгаа этгээд хамаардаг байсан. Тэгвэл шинэ хуулиар тодорхой нөхцөл шалтгааны улмаас тухайн гэр бүлд амьдарч байгаа хүн бүр хамаарах юм. Мөн өөрсдийн болон үрчлэн авсан хүүхэд нь тусдаа амьдарч байгаа бол, салсан нөхөр, эхнэр, өмнө нь хамтран амьдарч байсан хүн, хамтран амьдраагүй ч гэлээ дундаасаа хүүхэдтэй хүмүүс нэгэн адил хамаарч байгаа ажээ. Нэг ёсондоо хамрах хүрээ нь тэлсэн гэсэн үг.

Хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолтод мөн хэд хэдэн заалт нэмэгджээ. Тухайлбал, сэтгэл санааны хүчирхийлэл гэсэн заалт орсон байна. Нэг этгээд нөгөө этгээдийнхээ хүсэл зоригийнх нь эсрэг тодорхой үйлдэл хийх, эсхүл хийхгүй байхыг албадах, үл хайхрах, гүтгэх, мөрдөн мөшгих, заналхийлэх, бусадтай харилцахыг хязгаарлах, гутаан доромжлох болон бусад хэлбэрээр сэтгэл санааны шаналал үүсгэвэл гэм буруутайд тооцогдох ажээ. Тэгэхээр нөхрөө элдэв бусадтай хардан цаг ямагт нөхрөө зовоогоод байвал энэ хуулийн бусадтай харилцахыг хязгаарласан гэх үндэслэлээр гэм буруутай болж мэдэх юм. Түүнчлэн гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэхийг хориглох тухай зүйлд “хохирогч гомдлоосоо татгалзсан буюу хүчирхийлэл үйлдэгчтэй эвлэрсэн нь хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулахыг зогсоох үндэслэл болохгүй” гэж заажээ. Ингэснээр хохирогч ямар нэгэн байдлаар дарамтлуулах, эсхүл мөнгө төгрөгөөр тохиролцон хэргийг хэрэгсэхгүй болгодог байдлыг үгүй болгож байгаа юм.

Харин Гэр бүлийн хүчирхийллийг илрүүлэх, таслан зогсоох арга хэмжээ гэх гуравдугаар бүлэгт “…мэдээлэл хүлээн авсан байгууллага, албан тушаалтан гэр бүлийн хүчирхийллийг таслан зогсоох, хохирогчийг хамгаалах арга хэмжээг шуурхай авах үүрэгтэй” болжээ. Түүнчлэн “Бусдын орон байх, эзэмшил газарт шүүгчийн зөвшөөрөлгүй нэвтрэн орж үзлэг, нэгжлэг хийх, шаардлагатай бол баривчлах, хураан авах ажиллагаа явуулна” гэжээ. Ингэснээр гадаа гудамж талбайд эхнэрээ, эсвэл хэн нэгний хүүхдийг цохиж зодвол шууд гэмт хэрэгт тооцогдох болжээ.

Мөн гэртээ эхнэрээ зодох, мөн адил хүүхдээ балбахад ямар ч хариуцлага хүлээлгүй өнгөрдөг байсныг шинэ хуулиар зохицуулж өгсөн байна. Түүнчлэн гэртээ эхнэр, хүүхдээ зодож байхад айл хөрш нь дуудлага өгч, хорооны цагдаа ирээд эвлэр гээд буцах эрхгүй болж байгаа. Мөн гэрт нь орж болдоггүй байсныг шинэ хуулиар нээлттэй болгож өгчээ.

Нэг үгээр хэлбэл гэртээ ч бай, гадаа гудамжинд ч бай ямар нэгэн байдлаар эхнэр, нөхөр, хүүхдэдээ гар хүрсэн тохиолдолд гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнд тооцогдох заалттай болж байгаа юм байна. Мөн цагдаагийн байгууллагын бие төлөөлөгч тухайн хохирогчийг гэр орноосоо хувцас, эм, эмчилгээний хэрэгсэл, бичиг баримт, хүүхдийн сургалтын хэрэгсэл зэрэг нэн шаардлагатай хэрэглээний эд зүйлээ авахад нь туслалцаа үзүүлэх, хүчирхийлэл үйлдэгчээс шаардан гаргуулах үүрэгтэй юм байна. Энэ мэт байдлаар гэр орноосоо гараад ирсэн хохирогчдод нийгмийн ажилтан тусламж үзүүлэх үүрэгтэй. Тухайлбал, хохирогчийг асрамж, халамжийн хувилбарт үйлчилгээ болон нийгмийн халамжийн тэтгэмжид хамруулах, шаардлагатай бусад үйлчилгээнд холбон зуучлах ажлыг зохион байгуулах үүрэг хүлээжээ.

Энэ хуулийн дөрөвдүгээр бүлэг хүүхдийг гэр бүлийн хүчирхийллээс хамгаалах тухай юм. Уг бүлгийн 26.3 дахь заалтаар “…хүүхэдтэй хүнлэг бус, хэрцгий харьцах, ялгаварлан гадуурхах, сэтгэл санааны дарамт үзүүлэх, заналхийлэх, хүч хэрэглэх, зодож шийтгэх, тэвчишгүй хөдөлмөр эрхлүүлэх хэлбэрээр хүүхдийн бие махбодод халдах, үл хайхрах, хүүхдийн дэргэд архидан согтуурах, мансуурах, хүчирхийлэл үйлдэхийг хориглоно” гэжээ. Ингэснээр аав, ээжүүд хүүхдийнхээ дэргэд архи уувал гэм буруутай болох юм байна. Ер нь шинэ хуулиар хүүхдийн эсрэг хүчирхийлэл гэсэн бүлэг нэмэгдэж байгаа нь өндөр ач холбогдолтой. Хүүхдүүд хүчирхийлэлд өртсөнөө төдийлөн мэддэггүй тул тухайн хүүхдийг хүчирхийлэлд өртсөнийг хэн нэгэн мэдвэл уг асуудлыг мэдээлэх нь иргэний үүрэг байхаар зааж өгчээ. Мөн хүүхэд хүчирхийлэлд өртөж байхыг харсан хүн холбогдох газарт мэдээлэх ёстой гэжээ. Хэрвээ иргэн үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд мөн л хариуцлага тооцох юм байна.

Мөн төсөлд хохирогчийг хамгаалах, нөхөн сэргээх үйлчилгээний зохицуулалтыг цогц байдлаар томьёолж, үйлчилгээг мэргэшсэн төрийн бус байгууллагаар гэрээний үндсэн дээр гүйцэтгүүлэх, тэдэнд үзүүлэх дэмжлэгийн хэлбэрүүдийг шинээр оруулахаар мөн тусгасан байна.