Month: June 2016

Герман, Франц, Австрийг айлгасан их үер Австралийг сандаргаж байна. Европыг хамарсан энэ зуны үер гамшгийн хэмжээнд хүрснийг Парисаас харж болно. Сена мөрөн эргээ даван үерлэж, найман мянга гаруй оршин суугч онцгой байдлынханд ханджээ. Цаг уурчид өнгөрсөн тавдугаар сарыг Францын хэмжээнд сүүлийн 150 жил тохиолдоогүй их хур тунадастай үе хэмээн онцолсон бол Сиднейн түүхэнд сүүлийн 100 жил тохиогоогүй үерийн гамшиг тохиосон гэж Австралийн Онцгой байдлын яам мэдээлсэн юм. Эндээс харахад Австралийн үер 2011 оных шиг гамшгийн хэмжээнд хүрч мэдэх юм. Өнгөрсөн бямба гаригаас эхэлж орсон бороо ням гаригийн үүрээс ширүүсч үргэлжлэн орсоор байгаа юм. Үерт Канберра болон баруун Сидней хотууд илүүтэй өртжээ. Үерт автсан Куйнслэнд, Шинэ Өмнөд Уэйлс гэхэд л Австралийн уул уурхайн гол бүс. Энд Австралийн нүүрсний хамгийн том 29 уурхай оршдог. Австралийн сайн чанарын коксжих нүүрс Куйнслэнд мужийн Bowen басейн, Cla­rense Moreton басейн болон Шинэ Өмнөд Уэйлс мужийн баруун хэсэгт тархсан байдаг юм.

Австралийн коксжих нүүрс олборлолтын гол бүс нутагт хүчтэй үер болсон нь дэлхийн зах зээл дээр шалдаа унасан нүүрсний үнэд нөлөөлж мэдэх нь гэсэн таамаг хөвөрч эхэллээ. Сая дурдсан газруудад 2010, 2011 онд үер болоход уурхайнууд нь хаагдаж байсан юм.

Дэлхийн нүүрсний экспортын нийлүүлэлтийн наяас дээш хувийг Индонези, Австрали, ОХУ, АНУ, Колумби, Өмнөд Африк гэсэн зургаан улс хангадаг. Гэхдээ манай улсын нүүрсээ зардаг Хятадын зах зээлийн гол тоглогч Австрали. Эрчим хүчний нүүрсний зах зээлийг Атлантын болон Номхон далайн бүс гэж ангилдаг бол Таван толгойгоос урд хөрш рүү экспортолдог коксжих нүүрсний зах зээл ганц том нийлүүлэгчтэй. Тэр нь Австрали. Коксжих нүүрсний нийлүүлэлтээрээ толгой цохидог Австрали 2011 онд үерт автахад манай нүүрс хаданд гарсан нь ийм учиртай. Дэлхийн коксжих нүүрсний хэрэглээний тал хувийг энэ тив хангадаг. Таван толгойн ордын нийт нөөц нь 6.4 тэрбум тонн, үүнээс 1.8 тэрбум тонн нь коксжих нүүрс юм.

АВСТРАЛИЙН КОКСЖИХ НҮҮРСЭНД ҮЕРЭЭС ӨӨР АСУУДАЛ Ч БАЙНА

Үерээс өөр зовлон ч Австралийн нүүрсний салбарт тулгараад байна. Энэтхэгийн “Адани майнинг” нүүрсний нөөцөөрөө дэлхийд нэгдүгээрт бичигддэг Кармайклын бүтээн байгуулалтаас гарч магадгүй байдал үүсчээ. Австралийн Засгийн газар өнгөрсөн оны сүүлээр удаан хугацаанд сунжирч маргаан дагуулсан энэ ордыг хөдөлгөх шийдвэрийг гаргасан юм. Зургаан жилийн өмнө эхэлж байсан Кармайклын төсөл 16 тэрбум австрали доллар буюу, 12 тэрбум ам.долларын өртөгтэй. Энэ уурхайгаас жилдээ 60 сая тонн нүүрсийг Энэтхэг болон бусад орнууд руу гаргах боломжтой гэсэн аварга тоо дуулддаг. Кармайклын бүтээн байгуулалтыг төдийгөөс өдий хүртэл шүүмжилсээр ирсэн хүмүүсийн эсэргүүцэл ширүүссэн нь хөрөнгө оруулагчийг айлгасан гэх мэдээлэл цацагдаж байна. Даарин дээр давс гэгчээр нүүрсний зах зээл тааруухан байгаа гэсэн шалтгаанаар “Glencore” Тахмур дахь уурхайгаа хаана гэж төлөвлөснөө зарлаад байгаа юм.

МОНГОЛЫН ЭКСПОРТЫГ ОГЦОМ ӨСГӨСӨН ХОРИГ

Монгол нүүрс моодонд орох өөр нэг том шалтгаан нь БНХАУ Хойд Солонгосоос нүүрс авахаа багасгасан шийдвэр. НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлөөс БНАСАУ-д хориг тавих тухай 27 дугаар тогтоолыг өнгөрсөн хоёрдугаар сард баталсан. Энэ тогтоолыг БНХАУ дэмжиж байгаа юм. Урд хөрш Хойд Солонгосоос авах нүүрснийхээ хэмжээг хоёр сарын өмнөөс эрс багасгасан нь ийм учиртай. Гуравдугаар сард 2.1 сая тонныг авсан бол дөрөвдүгээр сард 1.53 сая тонныг импортолсон. Хойд Солонгосоос дөрөвдүгээр сард Хятад руу экспортолсон нүүрсний хэмжээ 1.53 сая тонн болсон нь гуравдугаар сарынхаас 35 хувь, өмнөх оны мөн үеэс 20.5 хувь буурсан дүн гэсэн мэдээг Хятадын Гаалийн ерөнхий газраас гаргаад буй. Манай нүүрсний экспорт ганцхан сарын дотор 1.98 саяас гурван сая тоннд хүрч огцом өссөн нь энэ шийдвэртэй холбоотой. Хятадад экспортолсон өмнөх оны мөн үеийнхээс 34.7 хувиар өснө гэдэг бол яах аргагүй онцолж хэлэхээр статистик. Ямартай ч Хойд Солонгосын дэглэмийн эсрэг урд хөршийн худалдааны хатуу хориг манай улсын нүүрсний экспортод эерэг нөлөө үзүүлээд эхэлчихлээ.

Хятадад хамгийн том нүүрс нийлүүлэгч Австралийн нүүрсний экспорт ч буурсан дүнтэй гарсан байна. Австралийн дөрөвдүгээр сарын нийлүүлэлт нь 5.74 сая тонн. Өмнөх оноосоо 12.9 хувиар буурчээ.

КОКСЖИХ НҮҮРС, ВИНОГ НЬ ДЭЛХИЙ АНДАХГҮЙ

Коксжих нүүрсний экспортын дэлхийн захын гол тоглогч Австрали зургаан муж, хоёр бүсэд хуваагддаг. Нийслэл хот нь Канберра. Уул уурхайн орд олонтой Викториа муж нь Австралийн зүүн өмнөд хэсэгт байрладаг. Мужийн нийслэл нь Мельбурн. Энэ мужийн цаг агаар баруун болон зүүн хэсгээрээ халуувтар. Бага зэрэг хувьсамтгай цаг агаартай гэж цаг уурчид онцолдог. Уул уурхайн гол бүс гэгддэг Куйнслэнд муж Австралийн зүүн умард зүгийн захаар байрладаг. Үзэсгэлэнт байгалиараа жуулчдын сонирхлыг татдаг газрын нэг юм байна. Уур амьсгалын хувьд халуун, чийглэг. Австраличууд амьжиргааны түвшнээрээ дэлхийд дээгүүрт ордог. 180 гаруй орны хүмүүс суурьшин амьдардаг энэ улсын зургаан хүн тутмын нэг нь гаднаас ирсэн, гадаадад төрсөн хүмүүс байдаг. Газар зүйн хувьд дэлхий дээрх хамгийн том арал бөгөөд хамгийн жижиг тив. Газар нутгийн хэмжээгээрээ Орос, Канад, Хятад, Америк, Бразилийн дараа дэлхийн хамгийн том улсуудын жагсаалтад зургаад бичигддэг. Номхон далай болон Энэтхэгийн далайгаар хүрээлэгдсэн. Бүр тодруулбал, баруун талаараа Энэтхэгийн далайтай, хойд талаараа Тимор, Арафура, Коралийн тэнгисүүдтэй, зүүн ба өмнөд хэсгээрээ Номхон далай болон Тасманийн тэнгистэй хиллэдэг. Далай дэлхийн уур амьсгалд нөлөөлдөг гэдэг дүгнэлт далайтай ойрхон улсуудад илүү хамаатай. Номхон далайд Эль нино, Ла нина гэсэн цаг уурын хоёр үзэгдэл үүсдэг гэж цаг уурчид онцолдог. Эль ниногийнх нь үед улс орнуудад ган гачиг болох эрсдэл үүсдэг, харин Ла нинагийн үед хур ихтэй, үерийн эрсдэл өндөр хэмээдэг. Эль нино дуусч Ла нина эхэлж байгаа нь Австралийн хувьд тийм ч сайн мэдээ биш. Энэ улсын экспортын гол бүтээгдэхүүн уул уурхай, аялал жуулчлал, хөдөө аж ахуй, боловсролын салбарт хамаарагддаг. Өмнөд, баруун Австралийг виноны эх орон гэдэг. Виноны зах зээл дээр Франц, АНУ-ын дараа дэлхийд гуравт жагсдаг. Уул уурхайн бүтээгдэхүүний хувьд өмнө дурдсанчлан коксжих нүүрсний дэлхийн гол нийлүүлэгч.

АВСТРАЛИЙН НҮҮРСНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛ

Австралийн олон улсын нүүрсний зах зээл дээр хамгийн том экспортлогч байсан үе нь 2011 он хүртэл үргэлжилсэн байдаг. Харин 2011 оноос хойш Индонези бүх төрлийн нүүрсний экспортоороо тэргүүлж эхэлсэн юм. Гэсэн хэдий ч коксжих нүүрсээрээ бол өнөөдөр ч голлох тоглогч хэвээрээ. Азийн дийлэнх зах зээлд ойрхон байршилтай, нүүрсний их нөөцтэй гэх мэт давуу талууд бий. Австралийн хувьд нүүрсний экспорт төмрийн хүдрийн дараа ордог. Цаг агаарын өөрчлөлтөөс ихээхэн хамааралтай байдаг нь Австралийн нүүрсний салбарын эмзэг тал. Таван жилийн өмнө Куйнслэнд муж үерт автахад Австралийн коксжих нүүрсний нийлүүлэлт тасарч байсныг өмнө дурдсан. Үүнээс болж гангийн үйлдвэрт ашигладаг нүүрсний үнэ 330 ам.доллар хүрч “галзуурч” байв. Австралийн коксжих нүүрсний экспорт 2018-2019 он гэхэд 195 сая тоннд хүрнэ гэсэн таамаг бий. Төмөр зам, боомтын хүчин чадал дутмаг байгаа нь нүүрсний экспортод нь саад болдог гэдэг. Боомтод ирсэн нүүрс түгжрэх нь энгийн л үзэгдэл, манайхаар бол Таван толгойн нүүрс ачсан машинууд Хятадын хил дээр дугаарладаг шиг асуудал үүсдэг бололтой. Гэхдээ дэд бүтцээ сайжруулах олон төсөл хэрэгжүүлж байгаа, эхнээсээ үр дүнгээ өгөөд эхэлсэн мэдээлэл бий.

АВСТРАЛИЙН ӨРСӨЛДӨГЧ МОНГОЛЫН НҮҮРСНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛ

Монголын хувьд Австралитай өрсөлдөх боломж уг нь бий. Коксжих нүүрсний том нөөцтэй орд нь Хятадын хилд ойрхон байрлана гэдэг бол том давуу тал. Гэхдээ нүүрсээ тээвэрлэх зардал нь хэтэрхий өндөр, шороон замаар автомашинаар зөөдөг гэсэн болхидуу тээвэртэй учраас дэлхийн зах зээлээс өчнөөн хямд үнээр коксжих нүүрсээ зарахаас аргагүйд хүрдэг. Төмөр зам тавьчихвал коксжих нүүрсний нийлүүлэлтээрээ Хятадын зах зээлд дажгүй тоглоод байх боломжтой. Австрали шиг байсхийгээд үер болно гэх зовлон байх биш. Төмөр замтай болж, нүүрсээ хямдхан тээвэрлээд эхэлбэл нүүрснээсээ тогтвортой ашиг олоод амар жимэр амьдрах уг нь тийм ч толгой өвтгөсөн асуудал биш. Австрали үерт автсан 2011 онд Хятадын коксжих нүүрсний импортод Таван толгойн нүүрсний эзлэх хувь бүр 40 давж байсан удаатай.

Монголын Үндэсний кино урлагиийн академиас уламжлал болгон зохион байгуулдаг “Academy awards Mongolia-2016” саяхан болж өнгөрсөн. Энэ наадамд найруулагч Д.Сэнгэдорж, жүжигчин А.Баттүшиг нарын хамтын уран бүтээл “Lovers” уран сайхны кино дэвшсэн бөгөөд тус киноны гол дүрийн эмэгтэйд тоглосон жүжигчин Д.Гэрэлмаа “Шилдэг эмэгтэй” дүрээр шалгарсан билээ. Ингээд жүжигчин Д.Гэрэлмаатай ярилцлаа.

-Та анхны дүрээрээ “Academy awards Mongolia-2016” наадмаас “Шилдэг эмэгтэй дүр” шагналыг хүртлээ. Дэлгэцийн урлагт анхны дүрээр олонд танигдана гэдэг залуу уран бүтээлчдийн хувьд аз завшаан болов уу?

-Анх “Prime Picture”-ийн хамт олон “Lovers” киноны эмэгтэй гол дүрийг энэхүү наадамд нэр дэвшүүллээ гэж надад хэлж байсан. Энэ шагналыг авна гэж төсөөлөө ч үгүй. Кино наадамд нэр дэвшсэн тухайгаа найз нөхдөдөө хэлж байхдаа их л гоё санагдаж баярлаж байсан. Кино урлагийн шилдэг шагналыг авсандаа маш их баяртай байна. Уран бүтээлчийн хувьд нэр төрийн хэрэг байлаа.

-Анх “Lovers” киноны гол дүрд тоглох саналыг хэрхэн хүлээж авч байв?

-Ахлах найруулагч Д.Сэнгэдорж, туслах найруулагч А.Баттүшиг нар анх надад санал тавьсан. “Lovers” кинонд бие биедээ дурлаж, хайраар шатаж яваа залуухан хос болох Гарьд, Саруул нарын дүрд жүжигчин Э.Чинзориг бид хоёр тоглосон. Туслах дүрд СТА Баттулга, Мөнхтөр нар тоглосон. Кинонд хурц үзэгдлүүд их бий л дээ. Манай киног үзсэн хүмүүс санаж байгаа байх. Кино маань залууст гоо сайхны мэдрэмж төрүүлэх, нөгөө талаас жинхэнэ хайр дурлалыг бодитоор харуулсан кино гэж хэлж болно. Би сургуулиа төгсөөд жүжигчин мэргэжлээрээ ажиллаагүй. Тиймээс дэлгэцийн бүтээлд тоглох санал ирэхэд баяртай хүлээн авсан хэдий ч дотроо айх, гэрэвших сэтгэл төрсөн. Анх кино зохиолыг уншихад тэр эротик үзэгдлүүд шууд сэтгэлд буугаагүй. Гэтэл дараа нь кинон дээрээ ажиллаад үзэхэд тэс өөр нөхцөл байдал тулгарсан.

-Зураг авалтын үеэр шантрах, шийдвэрээсээ буцчихмаар үе тулгарч байв уу?

-Нэг үеэ бодоход манайхан чөлөөтэй болсон шүү дээ. Хүн болгоны амьдралд байдаг л зүйл. Энэ кино эротик гэхээсээ илүү романтик тал руугаа. Учир нь садар самууныг сурталчлаагүй, хайр дурлалыг бодитоор харуулсан кино. Тиймээс киноны гол дүрд тоглохдоо жүжигчин хүн тал талын авьяас, ур чадвартай байх ёстой гэж бодсон. Жүжигчин хүн л янз бүрийн дүрд тоглож үзэгчдэд урлагийг таниулдаг шүү дээ.

-Шагнал гардуулах ёслолд та ирж өөрийн биеэр шагналаа аваагүй. Яагаад ирээгүй юм бэ. Өөртөө итгэлгүй байсан юм уу?

-Мэдээж кино урлагийнхантайгаа хамт нэгэн өдрийг хөгжилдөж, халуун дулаан яриа өрнүүлж суух юмсан гэж бодож байсан. Харамсалтай нь хүндэтгэх шалтгааны улмаас очиж чадаагүй.

-Кинонд тоглохдоо үсээ улаан болгосон байсан. Ер нь таны имиж үү?

-Үс улаан болгох нь найруулагчийн санаа байсан. Кино зохиолын анхны нэр нь “Солонгон үст”. Энэхүү нэр нээлтийн арга хэмжээ хийх хүртэл явж байгаад өөрчлөгдсөн. Үсний өнгө киноны утга санаатай шууд уялдаж байсан учраас үснийхээ өнгийг өөрчлөх шаардлага гарсан. Миний хувьд өмнө нь ерөөсөө үсээ будаж үзээгүй. Ээж маань үсээ будаад дэмий, харшил өгнө гэдэг байсан л даа. Тэгээд энэ кинонд тоглохдоо үсээ будах шаардлагатай болсон. Үсээ будахад надад шинэ өөрчлөлт мэдрэгдэж байсан шүү.

-Энэ дүр таны хувийн зан чанартай хэрхэн тохирч байсан бэ?

-Саруул хэнд ч, юунд ч үл захирагдах өөрийнхөөрөө, эрх дураараа, зоригтой, шулуухан зантай бүсгүй. Тэр бусдаас өөр, бас тачаангуй. Түүнд баян тансаг амьдрал хэрэггүй, харин гэгээн сайхан хайр байхад л жаргалтай. Томоохон группийн захирал, өндөр боловсролтой залуу зураач бүсгүйтэй санаандгүй байдлаар танилцана. Бүсгүйд өөрийг нь татах онцгой увдис байгааг залуу мэдэрнэ. Гал халуун дурлалдаа шатсан тэд биеэ барьж дийлэхгүй. Хэчнээн хоригловч сэтгэл зүрх нь тэмүүлсээр. Саруул гэдэг охины дүр бол 20 настай залуу охины дүр. Тиймээс наад зах нь насны зөрүү гарч байсан шүү. Хөдлөх, аяаглах зэрэгт би эршүүд. Дэлгэцэн дээр гоо зүй талаасаа эмэгтэй хүний хувьд романтик кино учраас бага зэрэг зөрчилдөх зүйл байсан. Жүжигчин хүн бол бүх зүйлийг хослуулдаг байх ёстой. Мэргэжлээрээ удаан ажиллаагүй байсан ч сурсан мэргэжил гэдэг үнэхээр өөр байдаг юм байна шүү гэсэн сэтгэгдэл төрж байлаа. Хүнд хэцүү зураг авалтын дараа ард нь гарахад таашаалтай байсан. Мэдээж хэрэг хүмүүс яаж хүлээж авах бол гэсэн айдас байсан. Дан мэргэжлийн кино групп ажилласан л даа. Тиймээс найруулагч болон киноны албанд ажиллаж байсан бүх хүмүүстээ итгэж байсан.

-Гэр бүлийнхэн чинь хэрхэн хүлээж авсан бэ?

-Гэр бүлийнхэн маань урлаг, уран бүтээл дээр ажиллахад дэмжиж, урам өгдөг. Тийм болохоор эротик ч бай ямар ч дүр байсан жүжигчин хүний хүлээж авах ёстой хариуцлагын нэг гэж бодож байна. Жүжигчин хүн тоглохгүй бол өөр хэн тоглож, урлагийг таниулах билээ. Аав маань жолооч мэргэжилтэй. Ээж маань эдийн засагч мэргэжилтэй. Одоогоор аав ээж хоёр маань тэтгэвэртээ гарцгаасан. Уг нь хоёулаа хамтдаа тээврийн баазад ажилладаг байсан.

-Та хаана ямар сургууль төгссөн бэ?

-2011 онд “СУИС”-ийн жүжигчний ангийг төгссөн. Анх би хөтлөгчөөр олон түмэнд танигдсан. Хөтлөгч хийх сонирхолтой. Миний мэргэжлийн программд хөтлөгч хөтөлбөр гэж хичээл ордог байсан.

Б.УРАНЧИМЭГ

Таксинд суухаас халширдаг боллоо. Ялангуяа сонгууль дөхсөн энэ үед таксины жолоочид хэл амаа сугалуулж, үзэл бодлыг нь сонсч, өөрийнхийгөө хэлэх гэж бөөн түвэг болж байна. Ороод суунгуут ёс мэт “Хаана ажилладаг хүн бэ” гэнэ. Худлаа хэлэлтэй биш, сэтгүүлч гэнгүүт явж өгнө дөө. Угаасаа сэтгүүлч биш байсан ч хамаагүй зорчигчоосоо элдвийг шалгааж бас өөрийн үзэл бодлоо тулгахыг ажлынхаа нэг хэсэг гэж боддог хүмүүс шиг байдаг, таксины жолооч нар. Тамхи татаж, утаа суунаглуулсан таксинд суугаад явж байхдаа үйлчилгээ авч байгаа биш гуйж дайгдсан мэт л санана. Угаасаа сум хооронд жолоо мушгиж, замын дайврын хүмүүс авч чалчиж сурсан нөхөд хотод ирж таксины жолооч болдог болоод ч тэр юм уу.

За тэгээд, эрчүүд болсон хойно хоёрдугаар сувгаар ярихгүй л бол болдоггүй гээд ойлгочихсон мэт. Арван зургаан нас ч хүрээгүй цэцэг цэврүү шиг охидыг суухад утасны цэнэг дуусчихлаа нэг залгаад өгье гэж өөр рүүгээ залгаад дугаарыг нь мэдчихээд араас нь эргүүлдээд эхэлнэ. Ерөөсөө ёс зүй, хариуцлага огт байхгүй. Таксинд юмаа орхиж буух энүүхэнд. Тэгвэл түүнийгээ нохойн замаар орсон гэж бодохоос аргагүй. Манайд нийтийн тээврийн үйлчилгээний стандарт гэж алга. Тэгэхээр яаж хөгжихөв дээ. Такси компаниуд нь хатуу стандарттай болоод ирвэл дагаад энэ салбарт ажиллаж байгаа хувийн машины жолооч нар ч юм бодоод эхэлнэ. Австралид гэхэд таксины жолооч нарын ёс зүйн код гэж зүйл бий. Үнэнч, хариуцлагатай байдлыг эрхэмлэж, үйлчлүүлэгч нартаа түвэг удалгүй, баталгаатай, хурдан хүрэх газарт нь хүргэж өгнө гэх мэтээр ёс зүйн код нь үргэлжилнэ. Харин манайд эсрэгээрээ. Ерөөсөө жолооч нарын бүдүүлэг зангаас болж таксинд суухаас залхаж оронд нь алхах юм уу гүйчихийг илүүд үзэх боллоо.