Month: June 2016

Уул уурхайн түүхий эдийн үнийг дагаад бүтээгдэхүүний үнэ уналаа. Гэхдээ мэдээж бүгд биш. Үнэ нь хамгийн их буурсан хонины нэхий хямралын тод жишээ. Хятадын найман грамм химийн хаягдлаар хийсэн гялгар уутыг монголчууд 100 төгрөгөөр худалдан авдаг. Гэтэл нэг хонины нэхий 100 төгрөг гэж тооцвол найман грамм химийн хаягдалтай тэнцэх нь содон үзэгдэл. Оросын эдийн засагчид барууныхны эдийн засгийн хоригт автаад, хоёрхон жилийн дотор хүнсний бүтээгдэхүүнээр дотоодын хэрэгцээгээ хангах төсөл боловсрууллаа. Оросын хориг тавиулсан эдийн засаг эдийн засагчдыг нөхцөл боломжоо илүү сайн судалж барааны хомсдолоос гарах аргыг хайхад хүргэжээ. Хий, нефтид тулгуурласан төсвийн орлогод барууныхан хориг тавиагүй ч өнөөдөр хүндрэх л байсан гэж үзэж байна. Өмнө нь тэд асар уудам нутгаа эдийн засгийн эргэлтэд оруулах тухай төсөөлж байсангүй. Газар нь зөвхөн хүнсний бүтээгдэхүүнээс гадна аж үйлдвэрийн асар том талбар гэдийг оросууд ойлгожээ. Хот суурин газрууд Бразил, Уругвайгаас тугалын тансаг мах зооглож суусан сүүлийн арваад жилд Алс дорнод, Сибирийн суурингуудад хятадууд нэвтэрч, аль хэдийнэ Москвагийн иргэнээс илүү тохилог амьдрал цэцэглүүлсэн гэнэ. Тэдний орлого нь зарим Оросын дундаж компаниас их. Тус бүсэд суурьшсан хятадуудын тоог зарлахгүй байгаа. Гэхдээ энэ асуудал дээд түвшинд яригдаж, яаралтайгаар эдийн засгийн бодлого хэрэгжүүлэх төслийг эрдэмтэн, судлаачид, мэргэжилтнүүддээ үүрэгджээ. Эдийн засагчид эхний ээлжинд дотоодын түүхий эд, бараа үнэгүйдсэн шалтгааныг судлав. Судалгаагаар гурил, төмс, түлшний үнэ хямд байгаа нь иргэдэд сайн нөлөө үзүүлсэн гэж гарчээ. Мэдээж төсөвт орох орлого буурсан ч худалдан авах чадвар буурсан үед бослого тэмцэлд хүргэхгүй сайн талтай. Харин дээрх бүтээгдэхүүнүүдийн үнийн хямдрал бусад бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийг нөхөж чадсангүй. Хамгийн их үнэд орсон нь мах, ноос, арьс, ширэн бүтээгдэхүүн гэдэг нь тодорхой болжээ. Эрдэмтэд үүнээс үүдээд Сибирийн асар уудам талбайг ашиглаж, хомсдолтой байгаа тансаг хүсний бүтээгдэхүүн, мөн мах, сүү, арьс ширнийхээ хэрэгцээг дотооддоо хангах төсөл боловсруулжээ. Энэ төслийн хүрээнд Сибирьт их хэмжээний газрыг Оросын иргэдэд үнэгүй олгоно. Маш урт хугацаагаар энэ газарт гадны том хөрөнгө оруулагч орж болно. Тэд ингэж бодлого гаргаж байна. Харин манайд хонины арьс зуун төгрөгтэй тэнцсэн ч хэн ямар бодлого хэрэгжүүлэх нь мэдэгдэхгүй байна.

Манай хөдөө аж ахуйг авч явдаг мах, ноолуур, арьс, ширний байдал өнөөдөр ямар байгааг үнээс нь харчихаж болно. Ноолуурын үнэ нэг их буураагүй. Гадагшаа их хэмжээгээр зарагддаг энэ түүхий эд үнэ буурсан ч нэхийний хэмжээнд очихгүй. Учир нь “Говь” компани удахгүй дэлхийн хэмжээнд тоглох чадвартай үйлдвэр болохоо зарласан. Арьс, шир, ноолуурыг хятадууд худалдаж авдаг учраас үнэ гайгүй байсан. Гэтэл өнөөдөр дотооддоо боловсруулдаг ноолуурын үнэ унасангүй. Харин нэхий хэнд ч хэрэггүй хог болж хувирч байна. Энэ нь хятадууд авахгүй бол цаашдаа хог хэвээр үлдэх тогтолцоо манайд үйлчилж байгааг харуулна. Оросууд манайхаас мах авах сонирхолтойгоо байнга илэрхийлдэг. Хөршүүдийн маань махны хэрэглээ манай махны экспорттой харьцуулахад далай шиг том.

Оросын эдийн засагчид монгол малыг эрүүлжүүлэхэд багагүй анхаарал тавьсан тухай сануулдаг. Мал аж ахуйн салбарт өвс, вакцин гээд чамгүй тусламж үзүүлсэн. Харамсалтай нь монголчууд олон жил өнгөрсөн ч малаа эрүүлжүүлж чадаагүй хэмээн халаглаж байна. Зарим эдийн засагчийн үзэж буйгаар хуульд ганцхан өгүүлбэр оруулчихад л малын өвчнийг нам дарж болно. Малчид малаа вакцинжуулчихад вакцины үнэнээсээ хэдэн арав дахин их ашиг олж болохыг баталсан тооцоо хаа сайгүй байдаг.

Мал аж ахуйгаас үнэгүйдэж байгаа бас нэг түүхий эд бол ноос. Бид жилд 20 мянган тн ноос гаргадаг. Таван мянга хүрэхгүй тн-ыг өөрсдөө бүтээгдэхүүн болгодог мэдээ бий. Ихэнх нь гэрийн эсгий болж хувирна. 15 мянган тн-ыг өмнөд хөрш л шингээдэг байх. Гэтэл Оросын сайтад бичсэнээр Монголд хөглөрч байгаа үнэгүй шахам ноосоор хүйтэн дайны үед цөмийн аюулаас хамгаалж Сибирьт барьсан олон тооны төмөр бетонон байшингуудыг дулаалчихвал хэдэн сая киловатт цахилгаан хэмнэх тухай бичжээ. Австрали хонины ноосоор орон сууцны дулааны хавтан хийх технологийг аль хэдийнэ гаргасан. Гэвч хүйтэн орчинд дулаалгагүй төмөр бетон орон сууц олноор барьсан Орос манайх хоёроос өөр улс байхгүй тул бөөний үйлдвэрлэлдээ итгэлгүй байгаа аж. Өнөөдөр нийслэлийн зарим орон сууцнууд шилэн хөвөнгөөр дулаалга хийж эхэлсэн. Гэхдээ зарим байранд ганц хоёрхон айл дангаараа хийсэн харагдана. Энэ нь төлбөрийн чадвараас шалтгаалдаг гэнэ. Сүүлийн жилүүдэд баригдсан ихэнх барилга хятад хөөсөн хавтан дулаалгатай. Энэ нь галд тэсвэргүй. Тэгээд ч 5-10 жилийн дулаан хадгалах ямар ч чадваргүй болох тухай мэргэжилтнүүд ярьдаг. Тиймээс эхний ээлжинд хөөсөн дулаалгатай байшин барихыг хориглож, улмаар бүх хөөсөн дулаалгыг ноосоор солих нь дулаан, цахилгаан хэмнэх хамгийн сайн арга болохыг мэргэжилтнүүд сануулж байна.

Хонины нэхий яагаад бусад түүхий эдээсээ илүү хямдрав гэдэг асуулт гарна. Оросын эдийн засагчийн үзэж буйгаар дэлхийн зах зээлд арьс, ширний үнэ нэг их унаагүй. Эсрэгээрээ арьс ширэн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн өртөг нэмэгдсэнээр үнийн өсөлт ажиглагдаж эхэлсэн. 1990 онд энэ төрлийн бүтээгдэхүүнийг өндөр хөгжилтэй орнуудын иргэдийн 70 хувь нь хэрэглэдэг байсан. Эдийн засгийн өсөлт буурснаас хойш 50 хувь руу унана гэсэн судалгаа байна. Ерөнхийдөө цүнх, түрийвч мэтхэн л хэрэглэгчдэдээ үнэнч үлдэж магадгүй. Хөршүүд бод малын махыг илүүтэй сонирхдог. Арьс шир боловсруулах үйлдвэрүүд бас бод малын арьсыг илүү сонирхоно. Гэхдээ шаардлага хангасан бог малын арьсыг үнэ тохирч чадвал хэдийг ч авна. Оросын сайтад “Хятадууд Монголын түүхий эдийг авч өндөр ашиг олоод сурчихсан. Энэ ашгаараа бидний байгуулж өгсөн Улаанбаатараас том хэд хэдэн хот байгуулчихсан. Биднээс нефтийг хөдөө аж ахуйн түүхий эдээр сольж их ашиг олох боломж байсныг ашиглаж чадсангүй. Дэлхий дээр дахиад Монголоос хямд хөдөө аж ахуйн түүхий эд хаана ч, хэзээ ч бий болохгүй” гэж бичжээ. Арьс ширний боловсруулалт химийн их хэмжээний хаягдал гаргадаг. Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд гар ажиллагаа их шаарддаг нь өртгийг нэмэгдүүлдэг. Мөн байгаль орчны стандарт чангарч хаягдал хадгалах зардал ч маш өндөр болсон гэнэ. Хятадууд биднийг хорлох гээд түүхий эд худалдан авалтаа хорогдуулсан гэж ойлгож болохгүйг мэргэжилтэн анхааруулж байна. Хятад жижиг уурхайнууд болон химийн боловсруулалт хийдэг үйлдвэрүүдээ экологийн шалтгаанаар хаасан юм. Судалгаагаар байгаль орчинд жижиг үйлдвэрүүд том үйлдвэрүүдээс илүү хохирол учруулдаг ч ашиг нь бага байдаг гэнэ. Хэрэв өнөөдөр бид “Говь”-ийн дайны хүчин чадалтай арьс, шир боловсруулах ганцхан үйлдвэртэй байсан бол нэхий маань найман грамм нефтийн хогтой тэнцэхгүй. Арван сая нэхийгээ боловсруулж чадвал өнөөдөр дэлхийн хаана ч борлогдоно. Оюу толгой шиг орлого олж болно. Харамсалтай нь манай эдийн засгийн тогтолцоо нэг нэхийгээ найман грамм химийн хортой л тэнцүүлэх чадвартай гэдэг нь батлагдаж байна.

Х.Баттөгс

“Боловсрол” телевизийн “Яг түүн шиг” шоу нэвтрүүлэг гарснаасаа хойш үзэгчдийн анхаарлыг татаад байгаа билээ. Нэвтрүүлгийн найман оролцогчоор “Камертон” хамтлагийн дуучин Л.Ган-Эрдэнэ, жүжигчин Н.Мөнхсоёл, загвар өмсөгч Э.Энхболд, дуучин Б. Маралжингоо, загвар өмсөгч С.Сарнай, дуучин П.Баярцэнгэл, дуучин Э.Энхзол, дуучин Б.Амархүү нар сонгогдсон. Тэд алдартнуудын дуу хоолой, бүжгийн хөдөлгөөн, хувцас хэрэглэл, дүр төрхийг дуурайж буй юм. Нэвтрүүлгийн чадварлаг оролцогч загвар өмсөгч Э.Энхболдтой ярилцлаа.

–“Яг түүн шиг” шоунд оролцох саналыг хэзээ авсан бэ?

-Анх “Боловсрол” телевизээс санал тавьсан. Шоуны танилцуулгыг хараад л орохоор шийдсэн. Харин хамт оролцох хүмүүсээ сонсоод хүндхэн санагдаж байсан шүү. Гэхдээ би өөрөө дуулах дуртай, өөрийнхөө шинэ дүр төрхийг харуулъя гэж бодсон учраас орохоор шийдсэн.

-Оролцогчид хоорондоо хэр өрсөлдөөнтэй байгаа вэ. Ихэнх нь мэргэжлийн дуучид байгаа ч та бас хамтлагтай шүү дээ. Дуулалт тал дээр хүндрэл байна уу?

-Манай шоуны онцлог бол айхтар өрсөлдөөд байх юм байхгүй. Хамгийн гол нь хөгжилтэй, энтертайнмэнт тал руугаа чиглэсэн. Багахан хэмжээний өрсөлдөөн байгаа ч бие биенийгээ таньж мэдэж, сайхан найз нөхөд болж байна. Би V.R хамтлагийн гишүүн. Дуулах урлагаар хичээллэж байсан болохоор дуулах тал дээр гайгүй байна. Шоу маань дан ганц дуулалт гэхгүйгээр дүрд хувирч байгаа нь илүү хөгжилтэй амьд болгож байгаа. Мөн эмэгтэй дүрд хувирах нь илүү хэцүү болгож байгаа. Би өөрөө басс, баритон хоолойтой учраас эмэгтэй хүний хоолойг гаргах хэцүү байсан.

-Эхний дугаараар МУГЖ Х.Төмөрбаатар гуайг дуурайсан. Хувирахад хэр амар байв. Нэлээд адилхан болсон харагдсан. Хүмүүсээс магтаал шүүмжлэл хэр сонсов?

-Шоуны анхны даалгаврыг бэлдэхэд хүнд байсан. Би хүний үйлдлийг адилхан хийж, хүн дуурайж байсан туршлагагүй. Зөвхөн би гэхгүйгээр бусад долоон оролцогчид ч хүндхэн байсан байх. Ямар ч байсан миний хувьд нэвтрүүлгийн зохион байгуулагчидтай хамтран дүрээ бүтээсэн. Миний бодлоор нэлээд дөхсөн болов уу гэж бодож байна. Үйл хөдлөлийн тал дээр дутуу юм байсан байж магадгүй. Эхний дүр дээрээ хамгийн бага оноо авсан. Харин үзэгчдээс их адилхан болсон байна, адилхан дуулсан шүү гэсэн сэтгэгдэл их ирсэн. Төмөрбаатар гуайг дуурайх гээд судалгаа хийхдээ 2000 оны эхээр болсон тоглолтынх нь бичлэгийг үзсэн юм. Дуурайхад их хэцүү байсан л даа. Г.Ганхүү шүүгч Ц.Төмөрбаатар гуайтай уулзаж үзсэн талаар асуусан. Цаг бага байсан болохоор уулзаж чадаагүй л дээ. Энэ нь бас бага оноо авах шалтгаан болсон болов уу гэж бодож байгаа.

-Харин “Никитон” хамтлагийн Ч.Батчулууныг дуурайх ямар байв?

-Хоёрдугаар үзүүлбэрээс би гэлтгүй манай багийнхан туршлагажиж эхэлсэн. Батчулуун ах бол өөрийн байр суурьтай мундаг дуучин шүү дээ. Дуурайхад амаргүй байсан. Би өөрөө бүх дууг нь дуулах дуртай. Дуртай дууныхаа нэг болох “Цамцаа тайл” дууг дуулахаар сонголт хийж бэлдсэн. Дуулалтын хувьд үнэхээр хэцүү, өндөр ур чадвар шаардсан дуу байсан. Өөрийнхөө боломжоор л дуурайж дуулсан. Энэ үзүүлбэр дээр мөн л шүүгчдээс муу оноо авсан. Гэхдээ би өөрийнхөө хувьд сэтгэл ханамжтай байгаа. Баачка ахыг өөрийнхөө чадахаар 100 хувь гаргаж чадсан гэж дүгнэж байгаа. Нэвтрүүлэг гарсны дараа Ч.Батчулуун ах өөрийнхөө пэйж хуудсанд миний дуурайсан зургийг тавиад “Намайг загвар өмсөгч Э.Энхболд дуурайсан байна” гэж бичсэн байсан. Тэрийг хараад санаа их зовсон. Хүндэлж биширч явдаг дуучин маань гэж коммент бичсэн. Яг тийм нөхцөл байдал бас эвгүй юм билээ.

-Өндөр өсгийт дээр дуулж, бүжиглэдэг “Казаки” хамтлагийг дуурайх ямар байсан бэ. Тухайн үед хүмүүс их дэмжиж байсан. Загвар өмсөгч хүнд амархан шүү дээ гэх хүмүүс ч байсан?

-Миний хувьд маш хүнд даалгавар гэж бодож байна. Харин ч эсрэгээрээ. Эмэгтэй моделиуд л тайзан дээр өсгийтэй гуталтай алхдаг. Миний хувьд модель ч эрэгтэй хүн учраас өсгийтэй гутал дээр алхана гэдэг бол маш хүнд даваа байсан. Загварын салбарт 12 жил ажилласан хэдий ч анх удаа л өсгийтэй гутал өмсч үзсэн юм. Өмсөх өмсөхдөө бүр “Казаки” гээд мундаг хамтлагийг дуурайж мэргэжлийн түвшинд бүжиглэнэ гэдэг амаргүй байсан.

-Дөрөв дэх дүр Фрэнк Синатра байх аа?

-Фрэнк Синатра дуулахдаа бүжиглэдэггүй зүгээр л зогсч байгаад дуулчихдаг дуучин юм билээ.

-Өмнөх долоо хоногийн дугаар дээр “Lady gaga”-гийн дүрд хувирч ялагч болсон шүү дээ. Ялагч болоход урамтай байв уу?

-Лэди Гага урьд урьдын дүрүүдээс хамгийн хэцүү нь байсан. Лэди Гагаг аваад бэлдэхэд “Казаки”-гаас илүү хүнд байсан. Учир нь би өөрөө бүдүүн хоолойтой учраас эмэгтэй хүний нарийн хоолой гаргах төвөгтэй юм билээ. Түүнээс гадна анх удаа тийм бариу хувцас өмсөхөд бэрхшээлтэй байлаа. Лэди Гага дээр түрүүлнэ гэж бодоогүй. Найзууддаа их баярлаж байгаа. Бид нэгнээ сайн мэддэг учраас тэд намайг өндрөөр үнэллээ гэж бодож байгаа. Тийм ч учраас энэ долоо хоногт таарсан Том Жонесыг их хичээж бэлдэж “Sex bomb” дууг дууллаа.

-Бусад оролцогчдоос гайхмаар өөрчлөгдөж байгаа хүн хэн байна. Та өөрийн гурван оноогоо хэнийг дэмжиж өгч байгаа вэ?

-Бусад оролцогчдоо шүтээд л явж байна. Тэд үнэхээр гайхашруулж чадаж байгаа мундаг хүмүүс. Модель С.Сарнай, Н.Мөнхсоёл бид гурвын хувьд дуучин гэдэг статуст орохгүй явж байгаа. Тэр ч утгаараа бусдаасаа дутахааргүй сайхан үзүүлбэр үзүүлж байгаа залуусаараа бахархаж байгаа. Мөн дээрээс нь Б.Амархүү, Э.Энхзол, Б.Маралжингоо, П.Баярцэнгэл, Л.Ган-Эрдэнэ гээд бүгд л хүлээн зөвшөөрөгдсөн гайхалтай уран бүтээлчид. Энэ хүмүүстэй хамт орж байгаадаа баяртай байна. Өөрийн оноогоо тухай бүрт таалагдсан хүндээ өгөөд явж байгаа даа.

–“Яг түүн шиг” шоуны шүүгчид хэр хатуу шүүж байна?

-Хатуу гэхээсээ илүү оролцогчид жигд учраас шүүхэд хүндрэлтэй байх шиг санагддаг. Энэ тухайгаа ч илэрхийлдэг.

-Долоо хоног оногдсон дүрдээ хувирахад хэр урт хугацаа вэ?

-Зарим дүрд долоо хоног багадаж байгаа. Шоу зохион байгуулагчдын зүгээс бүх талаар дэмжиж чиглүүлж байна.

-Танай V.R хамтлаг уран бүтээлээ хийж байгаа юу?

-Манай хамтлагийн хувьд төлөвлөж байгаа уран бүтээл бий. Одоохондоо тус тусын ажлаа хийгээд уран бүтээл гаргаж амжихгүй байна. Гэхдээ шинэ оноос өмнө хоёроос гурван уран бүтээл гаргаж сонсогчдодоо хүргэнэ.

-Та ямар мэргэжилтэй хүн бэ. Загвар өмсөгч болоогүй байсан бол ямар мэргэжилтэй болох байсан бэ?

-Би урлаг судлалын ухааны бакалавр, бизнесийн удирдлагын бакалавр гэсэн хос мэргэжилтэй. Хоббигоо мэргэжлээ болгосон азтай хүн. Загвар өмсөгч болоогүй бол дуучин болох байсан.

-Эрэгтэй хүн загварын ертөнцөд ажиллахад хэр хэцүү вэ?

-Манайд эрэгтэй модель болох, ажиллах хэцүү. Яагаад гэвэл зах зээл нь маш бага. Харин модель болсноор хувь хүнд маш олон эерэг өөрчлөлт гардаг. Гоо зүйн мэдлэгээс эхлээд найз нөхөд, танилын хүрээ ихэсдэг.

-Одоо хаана харьяалалтай ажиллаж байна?

-“Gobi cashmere” компанитай гэрээтэй ажиллаж байгаа. 2014-2016 оны хооронд гэрээтэй. Цаашдаа сунгагдах эсэхийг хэлж мэдэхгүй байна.

-Гэр бүлийн хүн чинь тантай нэг салбарынх байх аа. Шоунд оролцоход чинь хэр дэмжиж байгаа вэ?

-Манай хүнийг Отгонжаргал гэдэг. Дизайнер мэргэжилтэй. 2015 онд Азийн шилдэг дизайнер гэсэн нэр хүндтэй, шагнал авсан. Эхнэрээрээ их бахархаж явдаг. Нэг салбарын хүмүүс болохоор бие биеэ их ойлгодог юм болов уу л гэж боддог доо. Хоёр хөөрхөн хүүхэдтэй дөрвүүлээ л аж төрж амьдран сууж байна даа. Шоугаа бүтэн сайны орой гэрээрээ сууж байгаад л үзнэ шүү дээ.

-Сүүлийн үед ямар ажил хийж байна. Шоуны хажуугаар ажлаа амжуулж чадаж байна уу?

-Хажуугаар нь ажлаа амжуулна гэдэг хэцүү. Аль болох зохицуулаад л явж байна. Голчлон шоундаа анхаарал хандуулж байгаа. Удахгүй төлөвлөгдөж байгаа томоохон ажлууд бий. Зургадугаар сарын 17,18-нд “Монгол шилтгээн”-д зохион багуулагддаг “Ibizа out festival”-аа зохион байгуулах гээд төлөвлөөд явж байна.

-Зохион байгуулж байгаа шоуны онцлог юу вэ?

-Манай шоу хоёр өдөр зохион байгуулагдана. Эхний өдөр рок, поп электро хөгжимтэй байна. Манай шоуны өдрийн арга хэмжээ элсний волейболлын тэмцээн, мисс мистерийн тэмцээн, хоолны фестиваль, усан байлдаан гэх мэт сонирхолтой хөтөлбөрүүдтэй. Хоёр дахь өдөр реппер Gee маань ирж уран бүтээлээрээ үзэгчдэдээ бэлэг барина.

-Залуу хүнд баримталдаг зарчим бий. Энхболд гэдэг хүн ямар үзэл бодолтой вэ?

-Бод, сэтгэ, хүс, тэмүүл, мөрөөд, зорь тэгээд яг одоо эхэл гэдэг зарчмыг л баримталдаг даа.