Сонгуулийн сурталчилгаа ид дундаа үргэлжилж байна. Нэр дэвшигчид хэн нь хэн бэ гэдгээ таниулах гэж айлын хаалга тогших нь халаг сандралдаж буй энэ өдрүүдэд хүн болгон л дор бүрнээ хэний нэрийг дугуйлахаа товлож суугаа. АН уу, МАН уу, хүнд нь үү намд нь уу гэх мэтээр түмэн асуулт эргэлдүүлж яваа хэсэг ихэнх нь байх. Амьдардаг гудамж, байрных нь эргэн тойронд хөл гишгэх зайгүй шахам нэр дэвшигчийн гоё зурагтай самбарууд зоочихсон болохоор арга ч үгүй. Тэр олон инээсэн царайнаас аль нь жинхэнэ өөрсдийнх нь төлөө юм хийж бүтээх нөхөр вэ гэдгийг ялгаж салгахад хэцүү санагдаж байж мэднэ. Уг нь сонголт хийх тийм хэцүү биш л дээ. Яг нарийндаа АН, МАН-аас эхлээд нэр нь дуулдаж сонсдоогүй жижигхэн намуудын дунд толгой эргээд байх зүйл огтоосоо байхгүй.
Шуудхан хэлэхэд Монголд, Монголын улс төрд хоёр л том хэсэг бий. Нэг нь шороочдын, нөгөө нь нүүрсчдийн гэсэн тодотголтой. Албан бус энэ нэршил сүүлийн үед их хүчтэй яригдаж байгаа. Ер нь бол энэ сонгуулиар сая хэлсэн хоёр бүлэглэлийн аль нь ялах бол гэсэн асуулт л тавигдаж байна.
Нүүрсчдийн гэдэг нь нүүрсээ төмөр замаар хямдхан тээгээд Хятадын зах зээл дээр үнэ хүргэн зарж олсон мөнгөөрөө бусад салбараа хөгжүүлж аятайхан амьдаръя гэсэн нөхдийн нэгдэл. Товчхондоо уул уурхайгаараа хөл дээрээ босоодохъё гэж зүтгэж яваа хэсэг. Сайн чанарын коксжих нүүрсний нөөцөөрөө дэлхийд гэж яригддаг Таван толгойн ордыг хөдөлгөх гээд бараагүй нөхдийг нүүрсчдийн гэж нэрлээд удаж байна.Нөгөө нь ”Баялгаа тэгж дур зоргоороо ашиглахгүй, төмөр замаа урд хил рүү тавихыг урьтал болгохгүй. Болж өгвөл хойшоогоо төмөр зам татна. Хэзээ нэгэн цагт төмөр зам тавьж л таараа. Тэр үед нь нүүрсээ гүн боловсруулаад Орос, Хятадаар дамжуулж гуравдагч гүрэнд аймаар үнэтэй зарна” гэж хөмсөг зангидан шанаагаа тулж суугаа хэсэг. Тодруулбал, шороочдын нам. Нүүрсчид нь өнгөрсөн жилүүдэд нүүрсээ хямд тээвэрлэж Хятадын зах зээлд Австралитай өрсөлдөх боломж байна гэж зүтгээд шороочдыг бараагүй. Шороочид гэдэг нь ёгт утгатай нэршил л дээ. Төмөр зам бариулахгүй гэж зүтгэгсдийн хийсэн ажил нь шороо овоолсон төдийгөөр хэмжигдсэн учраас егөөдөж нэрлэсэн хэрэг. Нүүрсчдийн бүлэгт АН, МАН-ын гэх ялгаа зааг байхгүй. Аль аль намынх нь гишүүд багтдаг. Шороочдынх ч ялгаагүй, нам дамжсан нөхөд ашиг сонирхлоороо нэгдээд явж байгаа бүлэг.
Мэдээж нүүрсчид, шороочдын аль нь ч ялсан Монгол Улсын ирэх жилүүдэд эргэлзэлгүйгээр алхах зам тов тодорхой. Байгалийн баялгаа л хамгийн түрүүнд шүтэхээс өөр арга үгүй. Уул уурхайгаа хөгжүүлж, энэ салбараасаа олсон мөнгөөр бусад салбараа тэтгээд урагшлахаас өөр зам чиг бидэнд байхгүй. Энэ сонгуулиар хоёр намын гишүүд л парламентын суудлын төлөө өрсөлдөнө. Нэг нь АН, нөгөө нь МАН. Тэгэхээр АН, МАН-ын мөрийн хөтөлбөрөөс харах гол зүйл маань уул уурхай гэсэн үг. Яг нарийндаа бэлэнчлэх, бэлэнчлэхгүй, ажил хийх, хийхгүй, уул уурхай явах, явахгүй, гадаадын хөрөнгө оруулалт татах, татахгүй гэх асуудал л бидний өмнө бий. Тэгэхээр энэ сонгуулиар, та бидний мэргэн сонголтоор аль нэг бүлэглэл нь л ялж таарна. Ингээд хоёр гол нам уул уурхайг мөрийн хөтөлбөртөө яаж харсныг хамтдаа сонжъё. АН-ын мөрийн хөтөлбөрт уул уурхай гэсэн хэсэг багтаж. Алт, газрын ховор элемент, уран, зэс, ховор металл, нүүрс-устөрөгчийн нэгдлүүд гэх мэт их нөөцтэй ашигт малтмалыг хамгийн түрүүнд эдийн засгийн эргэлтэд оруулах бодлого хэрэгжүүлнэ гэж онцолжээ. Уул уурхайгаас их мөнгө орж ирэх ёстой гэдгийг нарийвчилж тусгаж өгсөн нь АН-ын мөрийн хөтөлбөрийн гялтайх хэсэг яах аргагүй мөн. АН-ын уул уурхайнханд өгөх амлалт эрдэс баялгийн бирж байгуулна, экспортын орлогыг 100 хувь дотоодын банкаар дамжуулдаг болгоно, татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлт эдлэх нөхцөлийг бүрдүүлэхэд чиглэсэн бодлого хэрэгжүүлнэ, эрдэс баялгийн салбарын хүний нөөцийг олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдөх түвшинд бэлтгэж, дадлагажуулна, стратегийн орд газрууд болох Таван толгойн нүүрcний ордын хүчин чадал, Эрдэнэтийн зэс, молибденийн ордын нөөцийг тус тус нэмэгдүүлж, Асгатын мөнгө, Гацууртын алт, Цагаан суваргын зэсийн ордыг эргэлтэд оруулж, Оюу толгойн далд уурхайн төсөл амжилттай хэрэгжихэд дэмжлэг үзүүлнэ гэх мэтээр үргэлжилж байна.
Алтны салбарыг бодлогоор дэмжиж, олборлолтыг нь эрс нэмж, алт цэвэршүүлэх үйлдвэр барьж байгуулах нөхцөлийг бүрдүүлнэ гэсэн заалт ч багтжээ. Ам.доллар орлох бүтээгдэхүүн гэдэг утгаар нь алтыг дэмжих заалт тусгасан нь муугүй санаа. Нүүрс, зэсийн үнэ өнөөдрийнхөөс гавихгүй эдийн засаг хэцүү, хатуу хэвээр үргэлжилбэл ядаж л төгрөгөө сулд нь хаячихгүй байх боломж алтанд бий. Геологийн зураглал, ерөнхий эрлийн ажлыг нийт нутаг дэвсгэрийн 45 хувьд гүйцэтгэнэ гэдэг ч онцлох учиртай заалт. Эрэл хайгуул, зураглал, төдийлөн сайн хийгдээгүй байхад л Оюу толгой, Таван толгой гэх мэт дэлхийн хэмжээний том ордууд олсон юм чинь, хайгуулаа эрчимжүүлж, зураглалаа нарийсгавал өчнөөн том орд нээгдэж, тэр хэрээр геологи, уул уурхайн салбарт өчнөөн тэрбум ам.доллар орж ирэх боломжтой гэсэн таамаглалыг геологичид хэлдэг. Асар их мөнгө шаарддаг, маш том эрсдэл хүлээж байдаг гэдэг утгаараа геологи, хайгуулын салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалт амин гол хэрэгцээ байдаг. Мэдээж овор ихтэй, хүнд жинтэй уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг төмөр зам, дэд бүтэцгүйгээр үнэ хүргэж зарах аргагүй. АН мөрийн хөтөлбөртөө энэ асуудлыг орхигдуулсангүй. “Эрдэс баялгийн салбарын хөрөнгө оруулалтын орчны тогтвортой байдлыг хангаж, байгаль орчинд ээлтэй дэд бүтэц, тээврийн сүлжээг хөгжүүлнэ” гэсэн өгүүлбэр мөрийн хөтөлбөрт нь дурайж байна. Ашигт малтмалын ордын үндсэн болон дагалдах эрдсүүдийг иж бүрнээр ялган авах, үйлдвэрийн хаягдал боловсруулах, дэвшилтэт техник, технологи нэвтрүүлэхийг бодлогоор дэмжинэ гэж АН мөрийн хөтөлбөртөө онцолсон байна лээ. Ирэх дөрвөн жилд шуудхан хэрэгжинэ гэж таамаглахад бэрх ч алсдаа бол хэрэгжүүлэхээс аргагүй бодлого. АН-ын мөрийн хөтөлбөрийн анхаарал татсан дараагийн өгүүлбэр нь “Газрын тос, уламжлалт бус газрын тосны шинэ орд илрүүлэх, улсын хил дамнасан газрын тосны хуримтлал бүхий газарт эрэл, хайгуулын ажлыг эрчимжүүлнэ” гэсэн хэсэг. Эдийн засгаа илүү өсгөе гэвэл газрын тосны үйлдвэр барих ёстой, газрын тос боловсруулах үйлдвэр барья гэвэл нөөцөө нэмэгдүүлэх учиртай гэж судлаачид онцолдог. Энэ талаас нь харвал байхаас аргагүй заалт. Уламжлалт бус газрын тос гэдэг нь товчхондоо занар. Шатахууны хэрэглээгээ гаднаас хангаж байсан АНУ занараа ашиглаж дотоодын хэрэглээгээ болгочихдог болсон наад захын үлгэр авмаар жишээ байна. Европ, Азигүй хямарсан энэ үед Америкийн эдийн засаг өнгөтэй байгаа нь ерөөсөө л бусдаас хамаардаг байсан шатахуунаа занараасаа өлхөн хангачихдаг болсон гэх энгийн гаргалгаатай. Манай улс занарын нөөц ихтэй. Америкийн ”Жени ойл” хайгуулаа эхэлчихсэн.Төрийн дэмжлэг сул учраас ахиж өгөхгүй байгаа. Төрөөс бодлогоор дэмжээд өгвөл юм дуулгаж мэдэх салбар.
АН мөрийн хөтөлбөртөө “Нүүрсийг баяжуулан чанарыг сайжруулах, хагас болон гүн боловсруулах замаар нүүрс химийн үйлдвэрлэлийн үндэс суурийг тавина” гэсэн том өгүүлбэр багтаасан байгаа. Нүүрсний арвин нөөцтэй Монголын хувьд өмнөө тавих учиртай зорилго мөн үү гэвэл мөн. Гэхдээ 2016-2020 онд хэрэгжих ойрын төлөвлөгөө лав биш. Эхлээд нүүрсээ зөөх төмөр замаа бэлд, дараа нь Таван толгойгоо хөдөлгө, тэгээд их мөнгө бол, овоо доллартай болохоороо нүүрсээ гүн боловсруул гэсэн маршрут бий. Энэ замаар явсны эцэст химийн үйлдвэрлэл гэсэн хоёр үг үлгэр, мөрөөдөл биш үнэн, амьдралд ойрхон сонсогдоно. Харин “Эрдэнэс МГЛ” ХК-ийг олон төрлийн эрдэс, баялагт түшиглэсэн, зах зээлийн эрсдэлийг жигд хуваарилсан, улс төрөөс хамааралгүй бизнес төвтэй корпораци болгон хөгжүүлнэ гэсэн заалт бол ирэх жилүүдэд хэрэгжүүлэхээс аргагүй санаа. Стратегийн том ордуудыг зангиддаг “Эрдэнэс Монгол” улс төрөөс ангид бизнесийн зарчмаараа ажиллаад эхэлбэл Таван толгойд тэрбумаар шахдаг дугуйны бизнес зогсоно. Төрийн өмчийн уул уурхайн компанид шахааны хүмүүсээ оруулж ажлыг нь уядаг хөшүүн хойрго байдал арилна. Монголын уул уурхай дэлхийн хэмжээнд хөгжих хамгийн том суурь нь ерөөсөө л улс төрөөс хараат бус “Эрдэнэс Монгол”.
МАН-ын мөрийн хөтөлбөрт АН шиг “Уул уурхай” гэсэн тусгайлсан хэсэг байхгүй. Эдийн засгийн бодлого гэсэн хэсэгтээ л цөөн өгүүлбэр оруулжээ. Иргэдийн 1072 хувьцааг үнэд оруулна гэсэн малгайтайгаар. Оюу толгой, Эрдэнэт, Цагаан суварга зэрэг оруудыг түшиглэн зэс хайлуулах, гүн боловсруулах үйлдвэрлэлийг дэмжинэ хэмээн онцолж. За тэгээд Төмөртэй, Төмөр толгой зэрэг ордыг түшиглэн Дархан Сэлэнгийн бүсэд хар төмөрлөг, металлургийн үйлдвэрийг дэмжинэ, нүүрс, занар, газрын тос боловсруулах шингэрүүлсэн түлш, шатах тослох материалын үйлдвэр байгуулах гэх мэт үйлдвэрлэл хөгжүүлэх чигийн амлалтыг жагсаажээ. МАН-ын мөрийн хөтөлбөрөөс “Ухаа худаг-Гашуун сухайт, Нарийн сухайт-Шивээ хүрэнгийн чиглэлийн төмөр зам барьж ашиглалтад оруулна” гэсэн өгүүлбэр анхаарал татаж байна. Ийм бүтээн байгуулалт өрнөж байж л монгол нүүрс моодонд орно гэдгийг олж харсан нь МАН-ын мөрийн хөтөлбөрийн олзуурхам тал. Татвар нэмэхгүй, шинээр татвар бий болгохгүй гэх амлалт нь амьдрал дээр хэрэгжвэл гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах том хөшүүрэг мөнөөсөө мөн. Их мөнгө шаардсан уул уурхайн салбараа дэлхийн хэмжээнд хөгжүүлье гэвэл хямд хүүтэй зээлийг гаднаас татахаас аргагүй. МАН-ын мөрийн хөтөлбөрийн нэмж зээл авахгүй гэдэг өгүүлбэр хэтэрхий гэнэн амлалт болж харагдаж байгааг бас дурдахаас аргагүй.