Month: April 2016

-ҮНДЭСНИЙ АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН ЗӨВЛӨЛӨӨР СҮРЬЕЭГИЙН ӨВЧЛӨЛИЙГ АВЧ ХЭЛЭЛЦЖЭЭ-

Түрүүч нь №082 (5347) дугаарт

Сүрьеэ манай улсын Үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлж байна гэж мэргэжлийн байгууллагууд дүгнэжээ. ХӨСҮТ, Глобаль сан, Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага 2015 онд Сүрьеэгийн тархалтын судалгааг хийсэн бөгөөд Монгол Улсад сүрьеэгээр өвдсөн хүний тоо тооцоолж байснаас гурав дахин өндөр байгааг тогтоожээ. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөр саяхан энэ асуудлыг авч хэлэлцжээ. Ийм ноцтой байдалд хүрч, аюулын харанга дэлдсэн энэ өвчнийг эмнэлэг тарааж байна гэсэн мэдээлэл иргэдээс ирсэн юм. Сүрьеэгийн савханцраар халдварласан хүнийг заавал тусгаарлаж, халдвар хамгааллын шаардлага хангасан эмнэлэгт хэвтүүлэн эмчилдэг. Гэтэл уушгины мэс заслын “Мишээл” эмнэлэгт сүрьеэгийн халдвартай иргэдтэй цуг, халдваргүй бусад өвчөнийг хамт хэвтүүлэн эмчилж, бусад хүмүүсийг аюулд оруулж байна гэх ноцтой мэдээлэл байна. Энэ талаар өмнөх дугаарт мэдээлсэн билээ.

Нийслэлийн эрүүл мэндийн газраас тус эмнэлэгт Сонгинохайрхан, Хан-Уул дүүргийн яаралтай тусламжийн мэс заслын эмчилгээ, үйлчилгээг үзүүлэх эрхийг өгсөн байдаг. Ингэснээр нийслэлийн хоёр том дүүргийн хэмжээнд мэс засалд орох шаардлагатай бүх иргэн “Мишээл” эмнэлэгт хандаж хагалгаа хийлгэж байна. Тус эмнэлгийн хувьд эрүүл мэндийн даатгалаар мэс заслын яаралтай тусламжийг иргэдэд үзүүлэхийнхээ хажуугаар сүрьеэтэй иргэдийг хэвтүүлэн эмчилж, хагалгаа мэс засал хийж буй нь олон мянган халдваргүй иргэдийг эрсдэлд оруулж байна гэх шүүмжлэл байгаа. Нийслэлийн эрүүл мэндийн газар, “Мишээл” уушгины мэс заслын эмнэлгийн албан ёсны тайлбарт сүрьеэтэй хүмүүсийг хэвтүүлж эмчилдэггүй гэж байгаа ч тэднийхээр сүрьеэ өвчнөө эмчлүүлж байсан олон хүн энэ тухай дуулгаж байгаа юм.

Сүрьеэ ханиад шиг агаараар бас ахуйн замаар халддаг гэдгийг хүн бүр мэднэ. Сүрьеэгийн халдвараар өвдсөн хүнээс аль болох хол байх ёстой гэдгээ хүүхдүүд ч сайн ойлгосон байдаг. ДОХ, Сүрьеэ гэж хамтатган ярьж сурсан нь үүнтэй холбоотой. Бүх дүүрэгт зөвхөн сүрьеэгийн эмнэлэг л тусдаа байрладаг билээ. Ойртвол өвчин авна гээд тойрч хүртэл гардаг шүү дээ, монголчууд. Сүрьеэ ямар аюултай болохыг амьдралаараа туулсан учраас тэр. Тэртээ олон хүний амийг авч одсон энэ өвчин одоо дахиад Үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлж байна гэж үзэж байгаа хэр нь яагаад Эрүүл мэнд спортын яам, Нийслэлийн эрүүл мэндийн газраас “Мишээл” эмнэлэгт мэс засал хийх эрхийг өгсөн нь сонин. Энэ асуудлын цаана юу нуугдаж байгааг сурвалжиллаа. Албаны хүмүүс тайлбарлахдаа “Мишээл” эмнэлэгт өмнө нь сүрьеэтэй хүмүүсийг эмчилж байсан одоо эмчлэхгүй байгаа гэж мэдээлж буй ч сүрьеэгийн халдвар агаарт маш удаан амьдрах чадвартай учраас аюултай л байж таараа. Дүүргийн мэс заслын яаралтай тусламж үйлчилгээг үзүүлэх эрхийг авсан хувийн эмнэлэгт ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх боломж олддог аж. Учир нь эмнэлгээр үйлчлүүлж, эмчилгээ хийлгэсэн хүн бүрийн тоогоор Эрүүл мэндийн даатгалаас эмчилгээний төлбөр нь буцаан олгогддог гэнэ. “Мишээл” эмнэлгийн хувьд эмчийн үзлэг зөвлөгөө нь орохгүйгээр сард 150-170 хүнд мэс засал хийдэг гэж байгаа. Улиралд 500-600 хүнд үйлчлээд даатгалаас эмчилгээнийхээ төлбөрийг гаргуулаад авчихаж байна. Даатгалын хуулиар бол хагалгаа хийсэн хүний нийт зардлын 75 хувийг Эрүүл мэндийн даатгалаас эмнэлэгт буцаан олгодог аж. Энэ нь хувийн эмнэлгүүдийн хувьд аманд орсон шар тостой адил том хувь хишиг болно. Үйлчлүүлэгчийн тоо нэмэгдэж, тэр хирээр ашиг орлого өснө гэсэн үг. Нийслэлийн эрүүл мэндийн газраас “Мишээл” эмнэлэгт яаралтай тусламж үзүүлэх эрхийг өгсний цаад учир нь санхүүгийн асуудалтай холбоотой байх гэсэн таамаглал олон нийтэд төрж байна.

Мэс заслын тусламж үйлчилгээ үзүүлэх эрхийг Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүрэгт “Мишээл” эмнэлэг авсан бол Баянгол дүүрэгт “Номун”, Баянзүрх дүүрэгт Батлан хамгаалах хууль сахиулах алба хаагчдын эмнэлэг, Багануурт “Багануур эрүүл мэндийн нэгдэл”, Багахангайд мөн Батлан хамгаалах хууль сахиулах албан хаагчдын эмнэлэг, Налайхад Налайхын эрүүл мэндийн нэгдэл, Сүхбаатар дүүрэгт Улсын хоёрдугаар эмнэлэг, Чингэлтэйд “Номун” эмнэлэг мэс заслын яаралтай тусламж үзүүлэхээр шалгарчээ.

Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн санхүүжилтээр тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх хувийн эмнэлгүүдийн сонгон шалгаруулалт маш олон шалгуур үзүүлэлтийг харгалздаг. Наад зах нь үйлчлүүлэгчдийн сэтгэл ханамжийн хувь 80-аас дээш байна гэж заажээ. Гэхдээ үйлчлүүлэгчдийн сэтгэл ханамжийг хэрхэн тооцдог нь тодорхойгүй байна. Яагаад гэвэл сүрьеэ бол сүрьеэгийн савханцараар үүсдэг архаг халдварт өвчин. Хүн сүрьеэгийн халдварыг бага багаар авсаар аажимдаа өвддөг гэсэн үг. Тиймээс сүрьеэгээр өвдсөн хүн хаанаас халдвар авснаа тогтоож мэдэх хэцүү гэж мэргэжлийн эмч нар үздэг. Гэрт нь, ойр хавьд нь халдвартай хүн байсан бол тэр орчноос халдвар авчээ гэж дүгнэдэг. Тэгвэл эмнэлэгт үзүүлж, яаралтай тусламж үйлчилгээ авч байгаа иргэдийн хувьд эмнэлгээс халдвар авсан гэж тогтоох бололцоогүй мэт.

“Мишээл” эмнэлгийн эмчилгээ үйлчилгээний сайн муугийн талаар мэргэжлийн байгууллагаас өөр газар дүгнэлт хийх боломжгүй. Гэхдээ “Мишээл” эмнэлгийн хувьд Эрүүл мэнд, спортын сайдын тушаалаар батлагдсан Сүрьеэгийн эмчилгээ оношилгооны стандартыг барьж ажилладаг гэдэг нь эргэлзээтэй байдаг аж. Бие даан өөрсдийн эмчилгээг хийдэг гэх яриа ч бий. “Мишээл” эмнэлэгт сүрьеэ өвчнөө эмчлүүлж байсан иргэдийн ярьснаар бол уушги угаах, бас судсаар сүрьеэгийн тариа хийдэг гэж байгаа. Манай улсад батлагдсан сүрьеэг эмчлэх журамд ийм эмчилгээ байхгүй гэнэ лээ. Тодруулбал, одоогоор улсын эмнэлгүүд сүрьеэгийн эмчилгээг хийхдээ судсаар тариа хийж, уушги угаах эмчилгээг хийхгүй байгаа гэсэн. Дашрамд дурдахад, “Мишээл” эмнэлгээр үйлчлүүлээд эмчийн буруугаас болж нас барсан хүмүүс бий аж. Жишээлбэл, хэдэн жилийн өмнө 15 настай сүрьеэгийн халдвараар өвдсөн охин тэднийхээр эмчлүүлжээ. Айлын ганц охин байсан бөгөөд аав, ээж нь багагүй мөнгө зарцуулж тус эмнэлгээр үйлчлүүлсэн аж. Улмаар “Мишээл” эмнэлэг уушгинд нь хагалгаа хийжээ. Харин хагалгааны дараа охины бие сайжрахгүй улам муудсаар хоёр сарын дараа нас барсан харамсалтай явдал болж. Охин эмэнд дасалтай сүрьеэтэй байсныг мэдэлгүй тус эмнэлгийн эмч нар буруу оношилж хагалгаа хийснээс болоод ийнхүү хүний амь эрсдэж байж. Эцэг, эх нь тэр үед эмнэлэгтэй заргалдан бөөн асуудал үүсгэж байсан гэдэг.

Сүрьеэ өвчин бүрэн эдгэрдэг гэдэг. Гэхдээ дархлаа сул, бие муутай, өөр бусад өвчтэй хүмүүсийн хувьд бүрэн эдгэрэхэд удаан хугацаа шаарддаг архаг хууч өвчин. Бас өвчлөгсдийн дунд нас баралт их. Сүрьеэгээр өвдсөн хүн эдгэрэхгүй бол яана гэсэн байнгын айдастай байж, сэтгэлзүйн хүнд дарамтад маш хүчтэй эмчилгээг хийлгэдэг. Тиймээс сүрьеэгийн халдварыг тараахгүй байх бүх арга хэмжээг салбарын сайд дарга нар нь авч анхаарч ажиллах нь тэдний үүрэг, хариуцлага байлтай. Нийслэлийн иргэдийн эрүүл мэндийн байдлыг эрсдэлд оруулж байгаа энэ асуудлын хариуцлагыг хэн хүлээх вэ. Иргэд хохироод, улс сүрьеэг дарах гэж мөнгөө бараад дуусах гэж үү. Нийслэлийн эрүүл мэндийн газарт шалгалт оруулж “Мишээл” эмнэлэгт уушгины мэс засал хийх эрхийг өгсөн тухайн албан тушаалтанд хариуцлага тооцох хэрэгтэй гэж олон хүн шүүмжилж байна. Нийслэлийн эрүүл мэндийн газраас өгсөн тайлбарт “Мишээл” эмнэлэгт өмнө нь сүрьеэтэй хүмүүсийг эмчилж байсан одоо эмчлэхгүй байгаа” гэж мэдээлж буй ч сүрьеэгийн халдвар агаарт маш удаан амьдрах чадвартай учраас аюултай л байж таараа шүү дээ.

Х.АЮУШ

Монголын нэрт хөгжмийн зохиолч Г.Цэндоржийн хүү, Соёл урлагийн их сургуулийн Хөгжмийн урлагийн сургуулийн багш, соёлын тэргүүний ажилтан, төгөлдөр хуурч Ц.Энхтөртэй уулзаж ярилцлаа.

-Таны аав хөгжмийн зохиолч Г.Цэндоржийг ард түмэн “Хөөрхөн хүүхэн болж уу, би” дууг зохиосон гэдгээр сайн мэднэ. Аав тань аль нутгийн хүн билээ. Одоо хаана аж төрж байна?

-Миний аав Дундговь аймгийн Адаацаг сумын уугуул хүн. Аав минь Сэлэнгэ аймагт аж төрж байна. Ирэх жил ерэн насных нь ой болох юм. Аавын яриагаар бол ээжийгээ хүн болсоор хараагүй, айлын өргөмөл хүүхэд юм билээ. Гэндэн гэдэг айлын өргөмөл хүү нь болж бага насаа хөдөө нутагтаа үдсэн байдаг. Улаанбаатар хотын нэгдүгээр сургуульд суралцаж төгсөөд ЗХУ-ын Ленинградын хөгжмийн дунд сургуульд очиж Оросын их хөгжмийн зохиолч Шостаковичийн гарын шавь Г.Уствольскаяд шавиар орж хөгжмийн өндөр боловсрол эзэмшсэн байдаг. Оросын аугаа их хөгжмийн зохиолч Шостакивич дэлхийд ямархуу зиндааны хүн билээ дээ. Тэр хүний гарын шавийн шавь байсан гэхээр аав минь нэг талаар азтай, бас тэр агуу хүний арга барилыг уран бүтээлдээ тусгасан хөгжмийн зохиолч юм.

-“Дуулим талын цэцэгэрхүү хөөрхөн хүүхэн болж уу, би” дуугаа хэрхэн зохиосон бол?

-Төрийн шагналт яруу найрагч Долгорын Нямаа гуай энэ дууныхаа талаар их сайхан дурсамж өгүүлсэн байдаг л даа. Нямаа найрагч Хүн эмнэлгийн техникум төгсөөд Дундговьд бага эмчээр ажиллаж байхдаа 1961 оны тавдугаар сарын эхээр “Дуулим талын цэцгэрхүү хөөрхөн хүүхэн болж уу, би” хэмээсэн үгтэй шүлэг бичиж. Ахынхаа шахалтаар эзэмшсэн эмчийн мэргэжлээсээ урваж, өөрийнхөө хүслийг дагаж ЗХУ-ын А.М.Горькийн нэрэмжит Утга зохиолын дээд сургуульд явахаар хөөцөлдөж явахдаа “Утга зохиол, урлаг” сонинд нөгөө шүлгээ өгсөн байж. Шүлэг наймдугаар сарын дундуур сонинд хэвлэгдэж, тэр үед Дорнод аймагт ажиллаж байсан миний аав, хөгжмийн зохиолч Г.Цэндорж автобусанд сууж яваад суудал дээр гээгдсэн “Утга зохиол, урлаг” сониноос уг шүлгийг олж үзсэн гэдэг.

Аав “Дугуй толины өмнө дахин дахин эргэлдээд

Дурлалын дуу аялаад гадаа гармаар байх чинь

Дуулим талын цэцгэрхүү хөөрхөн хүүхэн болж уу, би” гээд унштал ая нь сэтгэлд урсаад ирсэн гэдэг. Тэр дор нь аяа ноотолж Улсын ардын дуу бүжгийн чуулгын дуучин Г.Түмэндэмбэрэлтэй уулзаж дуугаа өгөөд явсан байгаа юм. Г.Түмэндэмбэрэл гуай авсан даруйдаа дуулж, Монголын радиогийн алтан фондод есдүгээр сард бичүүлжээ.

-Тэр дуу нь дорхноо л олон түмэнд түгсэн юм байх даа?

-Энэ тухай яруу найрагч Долгорын Нямаа “Би шүлгээ сонинд хэвлүүлчихээд хойшоо А.М.Горькийн нэрэмжит Утга зохиолын дээд сургуульд явсан. Наймдугаар сарын 20-дын үед намайг явахад дуу болоогүй байсан. Сургуульдаа ороод удаагүй байхад “Шүлэг чинь дуу болчихож, радиогоор явж байна” гэсэн захиа ирсэн. Энэ мэдээ надад таатай санагдаагүй. Одоо хүн бүр дуу бичих гээд байдаг болж. Тэр үед яруу найрагчид дуу бичихийг хөнгөн шингэн, ойр зуурын ажил гэж үздэг байсан. Дууны үг бол тааруухан юм байдаг. Сайн шүлгэнд ая хийх нь хоёрын хооронд болгочихдог гэсэн ойлголттой. Тийм учраас хайран шүлэг болж дээ гэх ухааны юм бодож байлаа. Олон жилийн дараа бодоход энэ шүлэг дуу болоогүй бол одоо болтол “Дуулим талын цэцгэрхүү хөөрхөн хүүхэн болж уу, би” гээд уншаад зогсож байх хүн байхгүй биз. Дуу болсон болохоор жараад жил хүмүүс аялж байна” гэж дурссан байна лээ. Аавын минь энэ дуу ямартаа ч их л хурдан олон түмэнд хүрсэн байгаа юм. Миний аав насаараа л урлагт зүтгэсэн хүн. Хийсэн бүтээсэн зүйл их шүү.

-Аавынхаа анхны уран бүтээлүүдийн талаар яриач?

-Анхны уран бүтээл гэхээсээ илүүтэй аавын уран бүтээлүүдийг ерөнхийд нь базаад дүгнэхэд таван том симфони гээд хөгжмийн томоохон бүтээлүүд олон бий. Оратари, ари нэлээд олныг зохиосон. Билгүүн номч Бямбын Ринчен гуайн орчуулгын шүлгээр “Хүн ард аа, би та нарт хайртай” гэдэг оратари байна. Бас “Бэр цэцэг” найраглалаар хийсэн оротари байдаг. Аавын уран бүтээлүүдийн гармони буюу дуурьсахуй нь тухайн цаг үеэсээ түрүүлчихсэн билгүүн авьяастан байсан. Урлагийн нарийн нандин мэдрэмжтэй улс энэ тухай нь “Цагаасаа түрүүлээд төрчихсөн, цагаасаа түрүүлээд юмаа хийчихсэн хүн” гэж ярьдаг юм. Тухайн үед нь уран бүтээлийг нь ойлгоогүй. Харин одоо мэргэжлийн нүдээр харахад урлагт нэлээд зүйл хийсэн байгаа юм. Би судлаач хүн биш л дээ. Гэхдээ ари, романсын үндэслэгч гэж мэргэжлийн дуучид аавыг минь үнэлдэг. Найдалмаа багш маань ч тэгж хэлж байсан удаатай. Урлагт оруулсан аавын минь хувь нэмэр өндөр гэж хүүгийн хувьд ч, хөгжимчний хувьд ч бодож явдаг даа. Зундуйн Хангалын концертыг би тоглодог. Хангалын хөгжмийн суурийг анхлаад Монголд суулгасан хүн гэж аавыгаа би бардам хэлж чадна.

-Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, хөгжмийн зохиолч Бадарчийн Бямбабаяр “Г.Цэндорж хөгжмийн зохиолч бол хоортой симфонийг хөгжмийн урлагт оруулж ирсэн Монголын Бетховен яах аргагүй мөн” гэж байсан. Та энэ талаар ямар бодолтой явдаг бол?

-Би наадах үгтэй чинь санал нэг байна. Симфони хэмээх хөгжмийн тэр том төрлийг найрал дуутай хослуулж чадсан нь гайхамшиг. С.Зориг агсныг харамсалтайгаар амь үрэгдэх үед зохиосон нэг симфони нь өнөөг хүртэл тоглогдоогүй байгаа. Намайг хүүхэд байхад нэг яриа яригддаг байсан л даа. “Сайн хөгжмийн зохиолч бол зохиолоо бичээд орхидог. Зохиолоо тоглуулах гэж гүйдэггүй юм. Харин сайн хөгжимчид зохиолыг нь тоглодог” гэсэн бичигдээгүй хууль ч гэх юм уу яригддаг байсан. Энэ зарчмын хувьд уг нь зөв л дөө. Гэхдээ Монголын өнөөгийн нийгэмд хэр зохилтой зарчмыг би хэлж мэдэхгүй. Би аавынхаа шударга зарчмыг л үргэлж хадгалж, үргэлжлүүлж явахыг хичээдэг. Манай аав өөрөө зөвхөн хөгжмийн зохиолч төдийгүй яруу найраг, онол, шүүмжлэл их бичдэг байсан. Тухайн үеийн урлагт болохгүй, бүтэхгүй байгаа зүйлийг шударга биччихдэг байсан хүн. Тэр зарчмыг нь л баримталж явахыг хичээдэг. Энэ нь жаахан өвлөгдсөн байж магадгүй юм.

-Аавын чинь “Дорнод Монголын магтаал” гэж алдартай дуу байдаг байх аа?

-Аавын үг, ая “Дорнод Монголын уудам тал минь юутай сайхан бэ” гэдэг энэ дууг “Нисванис” хамтлагийн ахлагч Энх-Амгалан сайхан дуулсан шүү.

-Цэндорж гуайг би гавьяатаа аль эрт авчихсан хүн гэж боддог. Гэтэл өдий ерэн насны босгон дээр ирсэн, өчнөөн алдартай дуунууд зохиосон, симфони зэрэг хөгжмийн томоохон бүтээлүүдтэй атлаа нийтийн дуучдын ганц дуу дуулаад авдаг соёлын тэргүүний ажилтны л тэмдэгтэй хүн гэхээр үнэндээ их гайхал төрж байна шүү?

-Соёлын тэргүүний ажилтан, дээр нь “Алтан гадас” одонтой хүн шүү, миний аав. Зарим хүн хэдээр нь бол хэдээр нь зүүчихсэн явдаг шагнал ёолкны тоглоом биш байх л даа. Шагнал бол шагнал юм. Жинхэнэ уран бүтээл хийсэн хүнд бол урмын ташуур яах аргагүй мөн. Нэг дуу аялчихаад арын хаалгаар авсан хүнд бол юу ч биш байх л даа. Аав их шударга хүн байсан. Монголын хөгжмийн зохиолчдын бүтээлийг, “Учиртай гурван толгой” дуурийг хүртэл мэргэжлийн үүднээс хурцхан шүүмжилж байсан байдаг. Тэр хяхуугаар одоо хүртэл хавчаад өгөөгүй юм болов уу гэж санагддаг. Гавьяатыг нь өгсөн, өгөөгүй хийсэн бүтээл ихтэй хүн л дээ.

-Ээж чинь хаанахын хүн байна?

-Дорнодын Сүхбаатарын хүн. Дорнод аймгийн театрт байхдаа аавтай танилцаж ханилсан юм билээ. Аав энэ театрт ажиллаж байхдаа олон уран бүтээл хийсэн байдаг.

-Та эцэг эхээс хэдүүлээ билээ?

-Бид наймуулаа ч зарим нь орчлонгоос эрт буцсан даа. Аавын мэргэжлийг өвлөсөн гэвэл манай эгч, бид хоёр.

-Та аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн хүн. Багаасаа л төгөлдөр хуурч болохыг мөрөөддөг байв уу?

-Дөрөв, таван настайгаасаа л урлагт татагдсан даа. Аав минь хөгжмийн зохиолч. Гэрт ийм урлагийн орчин байсан болохоор нэг л мэдэхэд хүнээр заалгалгүй, сонсголоороо төгөлдөр хуур тоглоод сурчихсан байлаа. Тухайн үед найман настай хүүхдийг Хөгжим бүжгийн дунд сургуульд оруулдаг байлаа. Хамгийн анхны хөгжим заасан багш минь Монголын нэртэй төгөлдөр хуурч, ардын жүжигчин Т.Цолмон. Цолмон багш маань төгсөж ирээд хоёр гурван л жил болж байсан байх. Хөгжим бүжгийн дунд сургууль дүүргээд Москвагийн П.И.Чайковскийн нэрэмжит консерваторын сургуулийн дэргэдэх тусгай мэргэжлийн хөгжмийн академик сургуульд ОХУ-ын гавьяат жүжигчин Т.В.Галицкаягийн удирдлага дор суралцсан.

-Таныг Монголын тэргүүн зэргийн төгөлдөр хуурч гэдэг юм билээ. Үүнийг та магтаалын цаасан малгай гэж боддог уу, мэргэжлийн өндөр үнэлгээ гэж боддог уу?

-Хөгжимчний хувьд номер нэг, номер хоёр гэсэн зэрэглэл байхгүй л дээ.

-Паганин бол Паганин л байсан гэх гээд байна уу?

-Төгөлдөр хуурчийнхаа хувьд Цэндоржийн Энхтөр бол Энхтөр л байхгүй юу. С.Сансаргэрэлтэх бол Сансаргэрэлтэх, С.Саянцэцэг бол Саянцэцэг л юм. Үүнд нэг, хоёрдугаарт гэсэн гурил шиг дугаарлаад байх шаардлага огт байхгүй. Бид өөрсдийн гэсэн орон зайтай, онцлогтой л хөгжимчид. Ер нь төгөлдөр хуур тоглох нэг өөр хэрэг. Чайковскийн сургуульд гэхэд манай ангид гучин хүүхэд сурч байсан. Бүгдээрээ мэргэжлийн хөгжимчид болж чадаагүй.

-Та хаанахын тайзууд дээр тоглож байв?

-ОХУ-ын Москва хотын П.И.Чайковскийн Хөгжмийн дээд сургуулийн их, бага танхим, Одессын Филармони, Украйн, АНУ-ын Чикаго хотын хөгжмийн их танхим, Япон улсын Токио хотын “Сантори” концертын танхим, Ёкохама хотын төв концертын танхим, Хамамацу хотын “Шопен” концертын их танхим, БНХАУ-ын Бээжин хотын Хөгжмийн дээд сургуулийн концертын их танхим, ӨМӨЗО-ны Хөх хотын Урлагийн их сургуулийн концертын танхим зэрэг дэлхийн томоохон концертын танхимуудад тоглосон тоглолтуудыг дурдаж болох юм. Тоглосон бүтээлүүдийн хувьд гэвэл дэлхийн сонгодог хөгжмийн суутнуудын төгөлдөр хуурт зориулсан концертуудаас гадна Монголын хөгжмийн зохиолч С.Гончигсумлаа, Г.Цэндорж, Х.Билэгжаргал, З.Хангал нарын төгөлдөр хуурт зориулсан концертыг ДБЭТ-т тоглож, цомог болгон гаргаж байсан даа.

-Таны тоглож олны хүртээл болгосон ямар цомгууд байна?

-Төрийн шагналт хөгжмийн зохиолч Б.Шаравын Монгол ардын дуунуудын найруулга болох “Түмний эх”, “16 цуврал бүтээл”-ээр бие даасан хоёр ч цомгийг гаргасан. Анх удаа Монголд симфони оркестрын тоглолт бичүүлж анхны цомгоо гаргаж байлаа. Түүх болоод л үлдэх байх.

-Анхны бие даасан тоглолтоо 1992 онд тоглож байж. Тухайн үед сонгодог хөгжмийн тоглолт хийхэд бэрхшээлтэй л байсан байлгүй?

-1992 оноос цэвэр бие даасан тоглолт хийж эхэлсэн. Тухайн үед биднийг тайзан дээр тоглоход хөгжмийн зэмсэг их ховор байлаа. Байсан хөгжмийн зэмсгүүдийнх нь хөг нь буучихдаг ч юм уу. Тиймэрхүү байдалтай л байсан. Би зөвхөн Европын хөгжим тоглоод байх биш, Монголын мэргэжлийн хөгжимчдийн бүтээлүүдээс бас тоглох шаардлагатай гэж боддог. Анхны тоглолтоо “Венийн сонгодог” нэртэйгээр тоглож байлаа. Венийн сонгодог хөгжмийн гурван сонат тоглож байсан санагдана. Сонат гэдэг чинь хөгжмийн том хэлбэрийн зохиол шүү дээ. Номоор бол роман гэсэн үг юм даа. Ингэж л анхны гараагаа эхэлсэн.

-Өнөө орой тоглогдох “Цэндоржийн Энхтөр-20 жил” төгөлдөр хуурын тоглолт чинь гайхамшигтай болох болтугай гэж уран бүтээлийн амжилт хүсье.

-Тоглолт маань Улсын дуурь, бүжгийн эрдмийн театрт 19 цагаас болно. Их хөгжмийн зохиолч В.А.Моцарт, Ф.Шопен, Э.Григ, С.Прокофьев, Монголын хөгжмийн зохиолч З.Хангал нарын төгөлдөр хуур, симфони найрал хөгжмийн таван концерт тоглогдоно. Монголд анх удаа ийм том хэмжээний таван концерт тоглогдож байгаагаараа онцлог юм даа. Тоглолт 120 минут үргэлжилнэ. Тоглолтод А.Энх-Амгалан, Б.Золзаяа, М.Хүсэл нар оролцохоос гадна ардын жүжигчин, төрийн соёрхолт Ц.Намсрайжавын нэрэмжит Улсын филармонийн Симфони найрал хөгжим удирдаач Д.Нямдашийн удирдсанаар тоглох юм.

“ Madness” хамтлагийн ахлагч дуучин Ч.Оюунсайхантай ярилцлаа.

-Танай хамтлагийн “Уйдсан сэтгэл” дууг залуус их сонсож байна. Зураг авалтаа гадаадад хийсэн гэсэн үү?

-Өнгөрсөн жил Европын орноор аялан тоглолт хийх зуураа Парист “Уйдсан сэтгэл” дууны клипний зураг авалтаа хийчихээд ирсэн юм. Дуу маань хүмүүст хүрснээс хойш хандалт их байгаа.

-“Нис Нис” фестивальд хамтлагаараа оролцох уу?

-Бид мандатаа авчихсан байгаа. Гитарчин маань хөлөө хугалчихсан байгаа болохоор эвийг нь тааруулж байгаад оролцох байх.

-Хятадад аялан тоглолт хийсэн байсан?

-“Нисванис”-ийн Амгаа, “The Lemons”-ийн Одноо, “Fire” хамтлагийн Далай бид дөрөв “Ичнэ гэж байхгүй” гэдэг нэртэй түр хамтлаг байгуулчихаад байгаа юм. Хятадаар аялан тоглолт хийсэн. Удахгүй бас Солонгос явах гэж байна.

-“Madness” хамтлагийг “Хотын гудамж” дуугаар нь бүгд мэднэ. Дууныхаа үг аяыг өөрсдөө бичдэг үү?

-Тэгэлгүй яахав. Амьд хөгжмийн гол утга учир нь түүндээ байдаг. Ихэнх дууны үг, аяыг би бичсэн байдаг. Басс гитарчин Гэрэлтнарангийн аянууд бас их зонхилдог. “Хотын гудамж” дуу миний Улаанбаатар хотыг харсан сэтгэгдэл л дээ. Учир нь би Дорноговь аймгийн Сайншанд хотод төрсөн хүүхэд. Дунд сургуулиа төгсөж ирээд хөгжмийн сургуульд орж байлаа. Дуу маань хүмүүст их таалагдсан.

– Хуучин дуунуудаа шинэчилж дуулсан байсан?

-Өөрсдийнхөө мартагдсан дууг сэргээж дуулах хэрэгтэй юм байна гэж үзээд “Чамдаа зориулъя” дууг шинэчилж дуулсан. Мөн “Зочин” дууг Gee-тэй хамтарч дуулсан. Тэр шинэчилсэн хувилбар маань хүмүүст таалагдсан. Зочин дууг одоо хаана ч очсон дагаад дуулдаг шүү. Харангийн Лхагва ахтай “Хотын гудамж” дууг дуулсан байна. Өнгөрсөн жилийн хавар дуучин Агиймаатай “Сүүлчийн хавар” гээд төгсөгчдийн дуугаа шинэчилж дуулж байлаа.

-Дууг чинь хүмүүс дагаж дуулахыг сонсох сайхан байдаг байх. Амьд хөгжим гэдэг үндсэндээ маш том хобби биз дээ?

-Миний хувьд хөгжим маань хобби. Урлагт хайртай, амьд хөгжимдөө дуртай учраас л уран бүтээлээ хийж байна. Дээрээс нь хүн миний дууг сонсоод дагаад дуулж байгаагаас кайф авна. Бид уран бүтээлээ өөрсдөдөө таалагдах хэмжээнд хийж байж кайф авдаг. Бидний “Хотын гудамж”, “Зочин”, “Минийх”, “Нэг өдөр” дуунууд маань хүмүүст хүрчихсэн. Бид дуунуудаа гаргачихаад нэг телевизэд өгөөд орхидог байсан. Тэр үед бусад телевизийнхэн манай телевизэд авчирч өгсөнгүй гэж гомдож байсан үе бий. Бид одоог хүртэл энд тэнд дуугаа аваачиж барьж гүйж үзээгүй.

-Сүүлийн үеийн шинэ уран бүтээлийнхээ талаар яриач. “Madness” хамтлагийн дөрөв дэх цомог хэзээ гарах вэ?

– Манай хамтлаг гурван цомог, 20-иод видео клиптэй. Одоо гурван дуу бичлэгт оруулчихвал цомог маань бэлэн болно. Дөрөв дэх цомгоо гаргахад бэлтгээд байгаа ч санхүүжилтийн хувьд хүлээлттэй байна. Шинэ цомгоо 11-12 дуутай байхаар төлөвлөсөн.

-Хамтлагийнхаа нэрийг яаж өгсөн юм бэ?

-Манай хамтлаг 1994 онд трэш метал стилээр тоглож эхэлж байсан. Тухайн үед “Хөх тэнгэр” радио дээр арав гаруй дуугаа бичүүлчихээд Оюунтунгаа хөтлөгчтэй шууд ярилцлаганд орж байсан юм. Оюунтунгаа тэр үед та нарт “Madness” гэж нэр өгчихмөөр байна хамтлагийн чинь нэрийг сольчихож болох уу гэсэн. Тухайн үед өөр нэртэй байсан юм л даа.

Жаахан ч байж тэгье гээд л “Madness” нэртэй болсон түүхтэй. Манай хамтлагийн хувьд метал хөгжим хөөж байгаад 1997 онд “Хотын гудамж” гэж дуу хийснээр стилээ зөөллөж рок, поп урсгал руу орсон байдаг.

С.АРИУН