Categories
мэдээ нийгэм

Ирэх долоо хоногт хүйтний эрч чангарахыг онцгойлон анхааруулж байна

Маргааш баруун зүгийн нутгаар, цаашдаа ихэнх нутгаар цас орж, цасан шуурга шуурч хүйтний эрч чангарахыг онцгойлон анхааруулж байна.

-УЛААНБААТАРТ ӨНӨӨДӨР 9 ГРАДУС ХҮЙТЭН-

Өнөөдөр (2015.11.29 өдөр) баруун зүгийн нутгаар үүлшинэ. Бусад нутгаар багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 6-11 метр, Арц Богдын өвөр хоолойгоор секундэд 12-14 метр, баруун зүгийн нутгийн зарим газраар түр зуур секундэд 16-18 метр хүрч ширүүснэ. Дархадын хотгороор 11-16 градус, Хүрэн бэлчир, Идэр, Тэс, Орхон-Сэлэнгэ, Хараа, Ерөө, Туул, Тэрэлж, Хэрлэн, Онон, Улз, Халх голын сав, Дорнод, Дарьгангын тал нутгаар 6-11 градус хүйтэн, Алтайн өдөр говь болон Говийн бүс нутгийн баруун хэсгээр 2 градус дулаанаас 3 градус хүйтэн, бусад нутгаар 0-5 градус хүйтэн байна. Улаанбаатар хотод багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруунаас секундэд 5-10 метр. 7-9 градус хүйтэн байна.

-ИРЭХ ДОЛОО ХОНОГТ ИХЭНХ НУТГААР ЦАС ОРНО-

Энэ сарын 30-нд баруун болон төвийн нутгаар, 1-нд ихэнх нутгаар, 2-нд зүүн зүгийн нутгаар, 3-нд зүүн зүгийн нутгийн зүүн хэсгээр цас орно. Салхи 30-нд нутгийн баруун хагаст, 1-нд ихэнх нутгаар, 2,3-нд говь талын нутгаар секундэд 16-18 метр хүрч цасан шуурга шуурна. 1-нээс ихэнх нутгаар хүйтний эрч чангарч Дархадын хотгороор шөнөдөө 28-33 градус, өдөртөө 20-25 градус, Хүрэн бэлчир, Идэр, Тэс, Орхон-Сэлэнгэ, Хараа, Ерөө, Туул, Тэрэлж, Хэрлэн, Онон, Халх голын саваар шөнөдөө 25-30 градус, өдөртөө 15-20 градус, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө 14-19 градус, өдөртөө 5-10 градус, бусад нутгаар шөнөдөө 19-24 градус, өдөртөө 9-14 градус хүйтэн байна. Хугацааны сүүлчээр нутгийн баруун хэсгээр өдөртөө хүйтний эрч суларна гэж Ус цаг уурын эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгээс мэдээллээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Цагдаагийн ажилтны амийг хөнөөсөн гэх сэжигтнийг баривчилжээ

Нийслэлийн Баянзүрх дүүргийн нэгдүгээр хорооны нутаг дэвсгэрт оршин суух, цагдаагийн ажилтан С болон түүний аав Ц нарыг энэ сарын 26-27-нд шилжих шөнө амь, насыг нь хөнөөсөн онц ноцтой хэрэг гарсан. Уг хэрэгтэй холбогдуулан цагдаагийн байгууллагынхан Пүрэв овогтой Батбаярыг сэжиглэж, улс орон даяар эрэн сурвалжлах ажиллагааг эхлүүлээд байсан юм. Цагдаагийн ажилтнууд шуурхай ажиллаж өнөөдөр 12:00 цагийн үед сэжигтэн Б-г Хан-Уул дүүргийн нутаг дэвсгэр Яармаг орчмоос баривчлан саатуулсан байна. Улмаар гэмт хэрэгтэй холбогдуулан сэжигтнээс мэдүүлэг авч эхлээд байгаа аж.

Categories
гадаад мэдээ

Туркийн эсрэг эдийн засгийн хориг тавилаа

ОХУ-ын ерөнхийлөгч Владимир Путин Туркийн эсрэг эдийн засгийн хоригийг баталсан зарлигт гарын үсэг зурлаа. Москвагийн танилцуулсан эдийн засгийн хоригт Туркээс ирэх импортын бараа, бүтээгдэхүүн, ОХУ-д үйл ажиллагаа явуулж буй компани, турк ажилчид хамрагдаж байгаа бөгөөд хоёр орны хоорондох онгоцны нислэгийг цуцалжээ. ОХУ-ын “СУ-24” байлдааны онгоцыг /XI.24/ байлдааны онгоцыг Сирид сөнөөсний хариуд Туркийн эсрэг эдийн засгийг хориг тавьж байна. Түүнчлэн Туркийн ерөнхийлөгч Режеп Тайип Эрдоган болсон хэрэг явдалд ОХУ-аас уучлал гуйхгүй гэсэн нь нөхцөл байдлыг хурцатгав.

Турк болон ОХУ нь эдийн засгийн чухал харилцаа холбоотой орнууд юм. Турк нь ОХУ-ын худалдааны хоёр дахь том хамтрагч аж. Гэвч ОХУ нь өнгөрсөн баасан гаригт Турктэй хийсэн визгүй зорчих гэрээг цуцалсан байна.

ОХУ-д Туркийн 90 мянга орчим хүн ажилладаг бөгөөд гэр бүлийхнийг нь оролцуулвал 200 мянгад хүрэх тухай Кремлийн хэвлэлийн төлөөлөгч Дмитрий Песков мэдээлжээ. Түүнчлэн Оросын аялалын компаниуд Турк руу нислэгээ цуцалж, иргэдийг онц шаардлагагүй бол Анкараг зорихгүй байхыг анхааруулсан байна. Өнгөрсөн онд гурван сая гаруй орос жуулчид Туркийг зорьсон байжээ.

Өмнө нь энэ долоо хоногийн эхээр Туркээс импортоор орж ирсэн хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний 15 хувь нь стандартын шаардлага хангаагүй гэх шалтгаанаар хил дээр саатуулагдаад байв. Туркээс энэ онд ОХУ-д нэг тэрбум еврогийн өртөг бүхий хүнс болон хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн экспортлож, эргээд хүнсний ногооны 20 хувийг импортоор авчээ. Мөн Турк өнгөрсөн жил 1.5 тэрбум ам.долларын өртөгтэй арьсан болон нэхмэл бэлэн хувцас ОХУ- руу экспортлосон байв.

Categories
мэдээ нийгэм

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: “Цагаан соёот”

Амьдрал, хөдөлгөөний шинж тэмдэггүй энэ хязгаар даанч хоосон агаад хүйтэн байх нь энэ нутгийн сүр сүлдийг бөхийлгөх ажээ.Зэлүүд энэ нутаг бол голт зүрхэндээ хүртэл хөлдөж орхисон Алс Умардын элчилгүй хязгаар билээ. Эзэнгүй хязгаарт Билл, Генри хоёр ноход хөлөглөн бусдын шарилыг чирсээр ой дундуур довтолгоно. Харин тэдний араас өлсгөлөн чонын сүрэг өдөр, шөнөгүй нэхэх. Бүр харцны хөдөлгөөн ажиглагдам тийм зайнд тулж ирэв. Өлсгөлөн чонын сүрэгт нэгэн гичий чоно явах бөгөөд шөнө дөлөөр эздийг нь зүйрмэглэх хойгуур чарганы нохдыг ойр уу шарваганан дагуулж явсаар эцэстээ Генри ганцаараа үлдэнэ. Түүнийг хэсэг хүмүүс аврах болно. Харин олзоо алдсан гичий чоно ихэд уурсан өөрийн эрхгүй хүмүүсийг орхин сүргийн цуг холдож явав. Ингээд чонон сүрэг ан амьтан ихтэй нутагт ирж хэсэг хэсгээрээ салсаар гичий чоно Ганц нүдэт хөгшин чонотой үлдэж цааш явав. Ганц нүдэт гичий чонотой ханьсахын тулд сүрэг дундаа ширүүн тулаан хийж түүний хажууд шогших эрхийг олж авсан сан. Тэд үр удмаа энэ хорвоод үлдээх нь нэгэнт тодорхой болжээ. Гагцхүү эндээс л Жек Лондоны бичсэн “Цагаан соёот” хэмээх зохиолын эзний ээдрээт амьдрал эхэлдэг юм. Цагаан соёот бол чоно, нохойн эрлийз бөгөөд байгалийн төдийгүй хүмүүсийн хатуу хахир араншинг ханатлаа амсч мэдэрч буй амьтны дүр билээ.

Саарал бэлтрэг ах дүү нараасаа их л ялгаатай. Ганц нүдтийг дуурайжээ. Ялгаа нь зөвхөн бэлтрэг хоёр нүдтэй, эцэг нь ганц нүдтэйд л байв. Саарал бэлтрэг нүдээ нээгээд удаагүй боловч сайн харна. Тэр ч байтугай нүдээ нээгээгүй байхдаа үнэрлэх, хүртэх, амтлах мэдрэхүйгээрээ юмыг сайн ялгадаг онцгой нэгэн байв. Яг энэ үеэр өлсгөлөнгийн үе нүүрлэж ан амьтан олдохоо байна. Бэлтрэгээ тэжээхийн тулд ганц нүдэт анд яваад шилүүсэнд бариулж, үүрнийхээ үүдэн дэх хэвтэртээ нэгэнт ирэхээсээ өнгөрөв. Бусад бэлтрэг ч амь тавьж, саарал ганцаар эхийн хамт үлдэв. Саарал өдрөөс өдөрт өсч ан хийдэг болов. Нэг өдөр хүнтэй анх удаа нүүр учирлаа. Эд бол индиан омгийнхон. Хүмүүс өөдөөс нь үсрэн боссонгүй, шүдээ ярзайлгасангүй, архирсан ч үгүй. Тэд бэлтрэгээр тоглож байгаад нэг нь гараа хазуулсандаа уурсан толгой дундуур нь тас хийтэл цохиод авав. Бэлтрэг гаслантайгаар ульж дайсантай тулалдаж, тэднийг устгаж чаддаг, аймшиггүй чин зоригт эхийгээ хүлээв. Гичий бэлтрэгийнхээ гаслах дууг сонсоод түүнд туслахаар давхин иржээ. Гичий бэлтрэгээ хаан хүмүүсийн өөдөөс архиран зогсов. Гэтэл нэг индиан Кичи! гэж чанга хашгирав.

Энэ дууг сонссон эх нь гэнэт зөөлөрч улмаар индианчууд гичий чоныг бэлтрэгийн хамт тэжээж гаршуулав. Учир нь бэлтрэгийн эхийн эцэг нь чоно, эх нь нохой байсан аж. Бэлтрэг цав цагаан соёотой учраас индианууд түүнийг Цагаан Соёот гэж нэрлэх болов. Ингэж байтал омгийнхон салж нүүхээр болж эх, бэлтрэг хоёр хагацлаа. Хожим эхтэйгээ хальт таарахад шинэ бэлтрэгнүүдтэй болж Цагаан соёотыг таньсангүй. Энэ хооронд Цагаан соёот их зүйлийг үзэв. Их өлсгөлөн дахин болж индианууд нохдоороо хүртэл хооллох болж зарим ноход зугтаж чадав. Цагаан соёот ч мөн зугтсан боловч нэгэнт хүний гарыг хараад сурчихсан учир зэрлэг байгальдаа идээшиж чадсангүй. Ингээд эзэн Саарал минж дээрээ ирнэ. Саарал минж нохдыг чарганд хөлөглөн Юконы боомтод хүрч авласан ангийнхаа арьс, үсийг борлуулж наймаа хийдэг байв. Нэг удаа тус боомтын оршин суугч Цагаан соёотыг харж ихэд олзуурхаж элдэв заль хэрэглэж, Цагаан соёотыг өөрийн болгоно. Ингээд чарганд зүтгэж сурсан Цагаан соёот зодоонч болж “Дайчин чоно” хочтой ч жинхэнэ араатан болох нь тэр. Шунахай, ааш муут “Сайхан” Смит түүнийг бусад ноходтой зодолдуулж мөнгө олох боловч нэг өдөр ширүүн өрсөлдөгч нохойд тас зуулгуулж золтой л алчихсангүй. Үүнийг үзэж суусан ноён Скотт гэх нөлөө бүхий нэгэн эрхэм Цагаан соёотыг атгаг муу эзнээс нь үхэл амьдралын зааг дээр салгаж авна. Үнэндээ 150 ам.доллараар шүү. Багаас хүний харгис муу занг бишгүй үзсэн Цагаан соёот нэг хэсэгтээ л шинэ эзнийхээ сайхан сэтгэлд дасч ядна. Тэрээр өмнөх эздийн зодуурыг тэвчиж эцэстээ хүнд тал засах уян зөөлөн зангаа гээж, араатан болсон байсан юм. Гэвч Скотт түүний сайн сайхан амьдралын түлхүүр байлаа. Скоттын энэрлээр Цагаан соёот амьдралын гэрэл гэгээтэй бүхнийг мэдрэх болжээ. Хязгаар нутагт чарганы ноход толгойлогчоо мөнхөд тасчиж хаяхыг хүсч араас нь архиран давхидаг байсан бол шинэ нутагт нь харин ч толгойлогч эрхэм хэмээн бусад ноход ихэд хүндэтгэдэг болохыг мэдээд тааламжтай байлаа. Түүнийг угаас араатан гаралтай учир Скоттын гэр бүлийнхэн болон ойр дотныхон нь ад үзнэ. Харин Скотт Цагаан соёотод сэтгэлийн угаас бат итгэнэ. Цагаан соёот ч үлдсэн амьдралдаа нотлон харуулах болно. Хатуу хүнд бэрхшээл саадуудыг халшралгүй давсаар, эцэстээ сайн эзэнтэй болж, түүний хайр халамжийг хүртэж байгаа Цагаан соёотын гайхалтай амьдралыг өгүүлэх Жек Лондоны бичсэн энэхүү зохиолыг орчуулагч А. Гантулга эх хэлнээ буулгасан байдаг билээ.


Categories
гадаад мэдээ

Хятадад ховор үүлдрийн амьтдыг хувилна

Технологи, биотехнологийн үсрэнгүй хөгжлийн эрин үед хүн төрөлхтөн амьтдыг хувилан үржүүлэх боломжтой болсон. Өөрөөр хэлбэл, сайн үүлдрийн амьтад төрүүлэхийн тулд өндөр үнээр худалдаж авдаг, олон жил маллагаа арчилгаа хийдэг, хээлтүүлдэг ажил ард хоцрох нь.

Тухайлбал, Хятадын Тяньжин хотод дэлхийн хамгийн том амьтан хувилах клонийн үйлдвэр барих төслийг хэрэгжүүлэхээр болсон тухай өнгөрсөн мягмар гаригт мэдээлжээ. Хамгийн том клонийн үйлдвэрийг Хятад, Өмнөд Солонгос улс хамт барихаар болсон юм. Тодруулбал, Хятадын био эмчилгээ, биотехнологиор мэргэшсэн “Boyalife Group” хувьцаат компани болон Өмнөд Солонгосын биотехнологын “Sooam” компанийн хувь нийлүүлсэн охин компани болох “Sini­ca” барилгын ажлыг гардан гүйцэтгэх аж.

Амьтдын клонийн үйлдвэрт жилд ойролцоогоор сая гаруй махны зориулалттай үхрийг үйлдвэрлэх аж. Мөн үнэрч ноход болон ховор үүлдрийн гэрийн тэжээвэр ноход, уралдааны морьд зэргийг ихээр гарган авна. “Синьхуа” агентлагийн мэдээлснээр Тяньжиний Эдийн засаг, технологийн хөгжлийн газраас хэрэгжүүлж буй тус үйлдвэрийн барилга байгууламжид нийт 200 сая юань зарцуулах юм. Дотроо судалгааны лаборатори, клоноор хувилах төв, амьтдын генийн банк, үзэсгэлэнгийн танхим зэрэг цогц төв байх гэнэ.

Үйлдвэрийн барилгын ажил аль хэдийнэ эхэлсэн бөгөөд ирэх оны зургадугаар сард ашиглалтад оруулахаар төлөвлөжээ. Ийм үйлдвэр барих нь олон талын ашигтай гэдгийг хоёр орны эрдэмтэд холбогдох албаны хүмүүс онцолж байна. Үхрийн сайн чанарын махны хэрэгцээг хангах, худалдаа үйлчилгээг сайжруулах, ховор амьтдын үүлдэр угсаа, чанар чансааг сайжруулж, хамгаалахаас гадна үргэлж маргаан дагуулж байдаг биотехнологийн шинжлэх ухааны хөгжлийг хүлээн зөвшөөрүүлэх хамгийн том алхам байх болно хэмээн “Boyalife Group” компанийнхан үзэж байгаа юм.

Хоёр орны эрдэмтэд, биотехнологичид эсийн нөхөн төлжих чадвар, үүдлийн тал дээр анагаах ухааны суурьтай судалгаа хийж эхэлжээ.

“Boyalife” группийн ерөнхийлөгч Сюй Сяочуний мэдэгдсэнээр, үйлдвэрлэл жилд үхрийн 100 мянган эмбрион өсгөх хүчин чадалтай учир дотоодын зах зээл дээр энэ төрлийн махны дутагдлыг нөхөж чадах гэнэ.

Хятадын эрдэмтэд 2000 оноос хойш клонийн аргаар хонь, үхэр, гахай гарган авч байжээ.Түүнчлэн анхны албан ёсны клонийн компани болох “Sinica”-г 2014 онд Шаньдун мужид нээсэн бөгөөд тухайн үедээ цэвэр цусны гурван Түвд банхрын гөлөг гарган авсан байна. Тус компани нь Хятадын “ Boyal­ife” болон Өмнөд Солонгосын биотехнологийн “Sooam” корпорацийн хамтарсан хөрөнгө оруулалттай компани юм.

“Sinica” компани нээгдсэнээс хойш нисэх онгоцны буудал, цагдаагийн албан газар, үйлчилгээний байгууллагуудад ажиллах 550 гаруй мөрч нохойг үйлдвэрлэн гаргаж байжээ. Харин Өмнөд Солонгост 2008 онд гаалийн албанд Канадын лабрадор-ретривер үүлдрийн эрэлч нохойноос гарган авсан долоон гөлгийг сургаж дадлагажуулж байсан аж.

Амьд организмыг клонийн буюу эсийн аргаар хувилан үржүүлэх судалгаа шинжилгээний ажил 1990-ээд оноос эхэлж байсан бөгөөд 1996 онд энэ аргаар Шотландад Долли нэртэй хонь “төрүүлэн” өсгөж байсан билээ. Үүний дараахан хулгана, ямаа, гахай, үхэр зэрэг сүүн тэжээлт амьтдыг амжилттай хувилан үржүүлж эхэлсэн. Гэвч Европ болон барууны ихэнх орнуудад амьтдыг клонийн аргаар олшруулан хувилахыг хуулиар хориглосон юм. Харин анагаах ухаан, эмчилгээний хүрээнд хүний эд эрхтнийг генийн аргаар гарган авч, өмнө нь эмчлэх боломжгүй байсан өвчнийг эмчлэх болсон билээ.

Categories
мэдээ нийгэм

ТАНЫ ГАЛ ТОГООНД: Цагаан дарсаар амталсан ногоотой Мөрөг загас

Хүнсний захаас шинэхэн загас авчихаад түүгээрээ ямар хоол хэрхэн хийхээ мэдэхгүй муутгах асуудал тохиолдож байсан биз. Тэгвэл амралтын өдрөөр гэр бүлийнхэнтэйгээ зооглох амттай хоолны жор зааж өгье.

Орцонд:

Хуурай цагаан дарс-300 мл

Мөрөг загас

Цоохор майлз -нэг ширхэг

Нимбэг -хоёр ширхэг

Б ө ө р ө н х и й с о н г и н о -х о ё р ширхэг

Цөцгийн тос-50 гр

Лууван-хоёр ширхэг

Нунтаг хар перц

Яншуй -дөрвөн ширхэг

Давс

Гоньд

Шарсан загас бэлтгэхийн тулд шинэхэн мөрөг загас, цоохор майлз, яншуй, лууван, сонгино, давс, нунтаг хар перец, хуурай цагаан дарс, нимбэг хэрэг болно. Эхлээд ногоонуудаа арилгаж, угааж бэлдэх хэрэгтэй.

Д а р а а н ь н о г о о н у у д а а цөцгийн тосонд 15 минут орчим шаргалттал нь хуурна. Дараа нь шарах шүүгээнийхээ листэн дээр ногоонуудаа суурь маягаар бэлдэж дэвсэнэ. Загасаа бэлдэхдээ дотор гэдсийг авч, угааж цэвэрлэнэ.

Өөрөө дотор гэдсийг нь авч чадахгүй бол нөхрөөсөө тусламж г у й г а а р а й . Д а р а а н ь з а г а с а н дээгүүрээ нимбэгний шүүс цацаж, д а в с х а р п е р е ц э э р а м т а л н а . Үүнийхээ дараа загасныхаа нурууг 45 градусын налуутайгаар зүсэж өгнө.

Зүссэн завсар болон, загалмайнд нь нимгэн зүссэн нимбэг хийж өгнө. Ингээд нимбэг, амтлагчийн амт шингэтэл 20 гаруй минут амрааж өгөх хэрэгтэй. Хангалттай амраасан гэж үзвэл загасан дээрээ цагаан дарсаа хийж өгөөд халаасан шарах шүүгээнд 180 °C хэмд нэг цаг гаруй жигнэнэ. Загасаа шарж байх явцдаа дарсаа дээрээс нь хийнэ. Бэлэн болсон загасаа гаргаад бага зэрэг хөргөнө. Ингээд дуртай ногоогоороо хүссэнээрээ чимэглэж болох бөгөөд өдөр, оройн зоогийн алинд ч тохиромжтой.

Баярын ширээгээ чимэглэх санаа аваарай

Баярын ширээн дээр зайлшгүй байх хоолны нэг нь зууш болон салат. Хиам, мах болон нарийн ногоо, жимснүүдээр багахан гарын ур гаргаад таваглахад баярын ширээнд тань хичнээн өнгө нэмнэ гээч. Та эдгээрээс санаа аваарай.

Бэлтгэсэн Э.НОМИН

Categories
мэдээ спорт

Чэжүгийн гранприд наймдугаар байрт орлоо

Жүдо бөхийн олимпийн эрхийн оноо олгох ээлжит гранпри тэмцээн БНСУ-ын Чежүд боллоо. Өчигдөр өндөрлөсөн Чэжүгийн гранпри тэмцээнээс манай баг тамирчид мөнгө, хүрэл медаль тус бүр нэг, тусгай байрт 2 жүдоч орлоо. Тодруулбал, эрэгтэйчүүдийн 60 кг-ын жинд дэлхийн аварга, гавьяат тамирчин Г.Болдбаатар мөнгө, эмэгтэйчүүдийн 63 кг-ын жинд ОУХМ Ц.Цэрэннадмид хүрэл медаль хүртлээ. Мөн эмэгтэйчүүдийн 78 кг-д ОУХМ П.Лхамдэгд V, 52 кг-д Гавьяат тамирчин М.Бундмаа VII байрт орсон юм.

Эмэгтэйчүүдийн 48 кг-ын жинд Казахстан улсын нэрийн өмнөөс барилдаж буй ОУХМ Г.Отгонцэцэг түрүүлсэн. Манай улс наймдугаар байрт орлоо.

100 мянган ам.долларын шагналын сантай Чэжүгийн гранпри тэмцээнд дэлхийн 70 орны 421 жүдоч (эрэгтэй 237, эмэгтэй 184) өрсөлдсөнөөс БНСУ 5 алт, 2 мөнгө, 3 хүрэл медаль хүртсэн амжилтаар тэргүүлсэн бол Франц, Япон, ОХУ, Их Британий багууд удаалав.

МӨНГӨН МЕДАЛЬ:

Эрэгтэй 60 кг- дэлхийн аварга Г.Болдбаатар

ХҮРЭЛ МЕДАЛЬ:

Эмэгтэй 63 кг – ОУХМ Ц.Цэрэннадмид

Шагналт V байр:

Эмэгтэй 78 кг- ОУХМ П.Лхамдэгд

Шагналт VII байр:

Эмэгтэй 52 кг – Гавьяат тамирчин М.Бундмаа

Дашрамд дуулгахад, Зүүн Азид болдог цуврал тэмцээн өнгөрсөн долоо хоногоос эхэлсэн. Энэ сарын 20-22-ны өдрүүдэд БНХАУ-ын Чиндаогийн олимпийн эрхийн оноо олгох гранпри тэмцээнд манай жүдочид амжилттай оролцож, 2 алт, 2 мөнгө, 2 хүрэл, шагналт VII байрт 2 жүдоч орсноор багийн дүнгээр Японы дараа хоёрдугаар байрт жагссан билээ. Тэгвэл Чэжүгийн гранпри тэмцээнд мөнгө, хүрэл тус бүр нэгийг хүртэж, багийн дүнгээр VIII байрт орлоо. Жүдочдын оролцох энэ оны сүүлчийн тэмцээн 12 дугаар сарын 2-нд болох Токиогийн “Их дуулга” юм.

Categories
мэдээ цаг-үе

Солонгос киноны жүжигчдээр нэгнээ нэрлэж явсан Эрдэнэтийн 14-ийнхөн

2007 он. Урлагийн үзлэгийн үеэр

Болзсон газраа, товлосон цагаасаа арваад минутын өмнө очвол эзгүй суудал бараг харагдсангүй. “Та нарынхаа цуглаж байгаа газрыг багагүй хайлаа. Тэгтэл гадаа нь ирчихээд будлиад явсан байна шүү дээ. Дунд сургуулиа төгссөнөөс хойш уулзалгүй долоо, найман жил болсон ч ангийнхан минь яг л хэвээрээ байна шүү” гэсээр хүрэн пальтотой бүсгүй гаднаас орж ирэв. “Ажил төрлөө эртхэн зохицуулж, өөрсдөдөө цаг зав гаргаад ангийнхныхаа уулзалтад заавал ирээрэй гээд аль хоёр сарын өмнөөс ангийнхаа фэйсбүүк дэх группт зарлал бичээд байсан ангийн дарга өөрөө хааччихав. Өнгөрсөн долоо хоногт бүгдийнх нь гар утас руу залгаад мартав аа, сануулж байна шүү. Яг цагтаа шүү гээд байсан биз дээ. Цагаа яс л барьдаг хүн дээ” хэмээн цуглагсад өөр хоорондоо ярилцаж суутал гаднаас бор пальтотой нуруулаг эмэгтэй ороод ирэв. “Дөнгөж саяхан чамайг хоцрох ёсгүй хүн дээ. Ирж яваа юм байх даа гээд ярилцаж суулаа” гэснээ “Юуг дурсахаар гэдэг билээ” гээд инээлдэцгээв. Ангийн дарга ч “Аравхан минут хоцорсныг цагаа барьсангүй гэдэг болчихож. Мундаг цаг баримталдаг болчихжээ, манайхан чинь. Цаг минутаар битгий хэл үдээс хойш, үдшийн бүрэнхий тасрахаас өмнө гэж цагаа товлодог хүмүүс ийм болно гэдэг гайхалтай хэрэг шүү” гээд инээмсэглэснээ, гадуур хувцсаа тайлж, өлгөх зуураа “Үнэхээр манай ангийнхан чинь бараг ихэнх нь цуглачихсан юм биш үү. Олон жил уулзалдаагүй нэгнээ харах сайхан байна. Би бүгдийг нь биш юмаа гэхэд дийлэнх олныг нь цуглуулна гэсэн амлалтдаа хүрлээ шүү” гэвэл “Тэглээ, хө. Одоо Б.Мөнхбаяр, З.Эрдэнэбаатар, Б.Эрдэнэбаатар гурав ирж яваа. Ажлаа тараад шууд наашаа ирж байгаа юм шиг байна лээ” гэцгээв. Тэд бол Орхон аймгийн Баян-Өндөр сум буюу Эрдэнэт хотын байгалийн ухаан, математикийн гүнзгийрүүлсэн сургалттай 14 дүгээр сургуулийн 11-ийн А ангийн 2008 оны төгсөгчид. Төгсөлтийн монтаж дээрээ бичигдсэн, уулзахаар товлогдсон өдрөө ийн уулзацгааж байгаа аж.

2014 оны Цагаан сараар Ш.Дорж багшийндаа

Х.Бадмаанямбуу “Нээрээ фэйсбүүкийн групп гэснээс энэний чинь ачаар хоорондоо холбоотой байх юм. Ядаж л хэн, хаана, ямар ажил эрхэлж явааг мэдчихнэ. Амьдралаа төвхнүүлэхээр дор бүрнээ шаргуу хөдөлмөрлөцгөөж байгаа найзуудаараа бахархаж байна шүү. Тэр дундаа би нэг зүйлд л маш их баярладаг. Сургуулиа төгсөөд, бүгд оюутан болсны дараа аав минь бурхан болсон. Тэр үед хаврын шалгалт эхэлчихсэн, бүгд завгүй байсан хэрнээ намайг гээд Улаанбаатараас зориод ирж байсан ангийнхандаа чин сэтгэлээсээ баярласнаа хэлэх гэсэн юм. Улаанбаатарт бүгд цуглаад, М.Дэмбэрэл, Д.Тэлмэн хоёрын зардлыг дундаасаа гаргаад, Эрдэнэт явуулсныг би мэдсээн. Энэ хоёр маань хагас, бүтэн сайнаар бүтэн өдөржин түлээ хагалж, хашаа хороо эмхэлж цэгцэлсэн” гээд хоолой нь зангирав. М.Дэмбэрэл “Хүнд хэцүү цагт чадлынхаа хэрээр нэгэндээ дэм болох хэрэгтэй. Тэгж байж арван жил нэг ангид тохой нийлүүлэн суусны хэрэг гарна биз дээ” гэсэн юм. А.Мөнхзаяа “Тус болох хэрэгтэй биш бүр ёстой” гэнгүүт бусад нь толгой дохин “Үнэхээр тийм шүү” гэсэн юм. Ш.Энхцэцэг “Өнгөрсөн долдугаар сард Хятадын Шанхайд болсон олон улсын биллъярдын тэмцээнд явахад хүртэл ангийнхан маань санхүүгийн туслалцаа үзүүлсэн. Ёстой л тэвдэж явахад тэвнээр тусалсан даа, найзууд минь” гэлээ. Б.Чинзориг “Миний хувьд их сургуулийн найзтай бол хичээл л ярина. Ажил дээр гараад танилцсан нэгнээс сайндаа л ажил мэргэжлийн туслалцаа авах болохоос чин сэтгэлийн зөвлөгөө, туслалцаа авахыг хүсдэггүй. Хариулт нь маш энгийн. Ердөө л та нар минь надад байхад хангалттай. Та нартайгаа уулзахдаа л би элдэв бодол, болгоомжлолын хүлээсээс тайлагдаж, жинхэнэ өөрийнхөөрөө байж чаддаг. Бас гэртээ” хэмээв.

2005 он. Орхон аймаг, Баян-Өндөр ууланд
салхинд гарав

Ийн ярилцах зуур дунд зэргийн нуруутай, махлаг залуу гаднаас орж ирвэл түүн рүү бүгд харснаа “Манай Бооёо ороод ирлээ. Ашгүй, ажил нь эрт тарсан юм уу” гэцгээв. Түүнийг Ц.Дамбаравжаа гэдэг хэдий ч бусдад нэр хоч өгч, элэглэн шоолохдоо тун гаргуун болохоор бусад нь түүнийг “Хөөе, Бооёо” л гэдэг байж. Бүр багш нар хүртэл тэгж дууддаг байсан гэнэ. Ц.Дамбаравжаа “Намайг Бооёо гээд дуудсан чинь арваннэгдүгээр ангийн урлагийн үзлэг өөрийн эрхгүй санаанд орчихлоо. Яагаав манайхан Шинэ үеийнхний Оддын эрэлд хошин шогийг дуурайгаад, багш ажилчдын элгийг хөшөөх дөхөөгүй юу” гэнгүүт “Саналгүй яахав дээ. Манайхны бэлдсэн үзүүлбэрийг үзсэн багш нар хошин шогийн тоглолт үзэж байгаа аятай инээлдэж байж билээ. Бид нар чамайг жүжигчин болно гэж бодож байсан чинь бүр эсрэгээрээ эдийн засагч болчих юм аа” гэв. Ц.Дамбаравжаа “Харин би өөрөө ч жүжигчин болно л гэж бодож байсан. Жүжигчний мэргэжлээр хагас жил хэртэй бүр сурсан ш дээ, бүр. Даанч жүжиглэхэд биш тоо бодохдоо илүү авъяастай байсан гэх үү дээ” хэмээн инээмсэглэн, толгойгоо маажив. Тэгснээ “Хүүе манай Ёнгу ирээгүй юм уу” гэвэл бусад нь “Хэн” гээд их л гайхсан янзаар харав. “Яагаав, Дормаа” гэвэл залуучууд нь “Аан ирж яваа гэсэн” гэж хариулав. Харин бүсгүйчүүд нь “Дормаа, Ёнгу гэж хэн юм бэ” гэж асуувал Б.Эрдэнэбулган “Хөвгүүд Ц.Мөнхбаярыг тэгж хочилдог юм. Та нар мэддэггүй юм уу” гэвэл “Үгүй ш дээ. Үхэр бас Намираа гэж хочлуулдаг байсныг нь мэднэ. Тэгвэл манай Мөнхбаяр чинь хамгийн олон хочтой нь байсан юм биш үү” хэмээн инээлдэцгээв. Г.Мөнхжаргал “Яаж яваад энэ олон хочийг авчихдаг байна аа. Үхэр гэдэг хочийг л лав дунд ангидаа сагс тоглож байгаад газраас хоёр мод аваад, толгой дээрээ барьснаа “Манайхаан, надад эвэр ургачихлаа” гэсэн гэдэг нь үнэн юм уу гэж асуусанд Ц.Дамбаравжаа “Үнээн үнэн. Би хамт сагс тоглож байсан юм чинь. Үнэхээр ч үхэртэй төстэй харагдсан шүү. Өглөө хичээлдээ дэнжийн уруу гулгаж бууж ирэхдээ үсээ өрвийтөл босгочихоод ороод ирнэ. Наад үс зүсээ янзлаач гээд багшийг уурлахаар цүнхнээсээ самаа авч угаалгын өрөө ороод норгож байгаад жимбийтэл нь самначихаад ороод ирнэ шүү дээ. Тухайн үед Солонгосын олон ангит киноны гол дүрийн Ёнгу гэдэг залуу байсан даа. Үс зүс нь гөлчийж, мөлчийгөөд бүр яг шүү гээд Р.Эрдэнэтуяад хэлчихсэн чинь түс хийтэл инээчихдэг байгаа. Тэгээд л ангиар, бүр сургуулиар Ёнгу гэдэг хоч нь тарсан ш дээ. Сүүлдээ багш нар ч мэддэг болсон байх аа” гэсэн юм.

Ж.Цэнджав “Эрдэнэбулганыг том биетэй, болохоор нь Халк, үсний засалт нь адилхан болохоор Мөнхбаярыг Ёнгу гэдэг байж. Харин яагаад намайг архичин гэдэг байсан юм бэ” гэвэл “Хичээлээсээ дандаа хоцорно. Хоцорч орж ирээд малгайгаа авахаар үс чинь ширэлдээд өрвийчихнө. Бас л тухайн үед жүжигчин Хүрлээгийн гурван буудал чирүүлээд гэдэг хошин шог гардаг байсан даа. Тэрэнтэй адилхан болохоор нь тэгчихгүй юу” гэв. Тэгтэл Х.Тэмүүлэн “Би Цэндээгийн бас нэг онигоог ярьж өгөх үү. Наадах чинь нэг өдөр ээжийнхээ улаан пиджакийг өмсөөд хүрээд ирсэн ш дээ. Тэр үед төмсний улаан цэцэг шиг өнгөтэй улаан пиджак өмсдөг байгаагүй юу.Санаандгүй хажуу тийшээ харсан чинь мөр, халаас энэ тэр дээрээ цэцгэн хээтэй байдаг байгаа. Ширээнийхээ найзыг эвгүй байдалд оруулахгүйн тулд тохойгоороо ёворч байгаад, харцаараа халаасных нь цэцэг рүү заагаад байгаа юм аа. Тэгсэн өнөөх чинь ичээд, царай нь пиджакнаасаа ялгарахааргүй болчихсон” гэтэл Ж.Цэнджав “Нээрээ тэгсэн ш дээ. Багшдаа бие засъя гэж хэлж гараад, дан пиджактай тэр чигтээ гэр лүүгээ гүйчихсэн. Тэрнээсээ болоод хэд хоног халуурч хэвтсээн” гээд инээв. Бусад нь “Цэцэгтэй пиджактайгаа л хичээлдээ суух байж дээ” гээд бөөн инээд болов. Ц.Дамбаравжаа “Ангийн дарга А.Мөнхзаяа надад иргэний дайн зарлаж байна гэснээ санаж байна уу. Бодвол би үгэнд нь орохгүй, дүрсгүйтээд, аргаа барахдаа л тэгж хэлсэн байх” гэж асуутал А.Мөнхзаяа “Сүүлд нь бодоод байхад иргэний дайн гэдэг үгийнхээ утгыг ч өөрөө мэдэхгүй байсан. Их л уур нь хүрсэн шиг байгаа юм” гээд инээмсэглэв.

“Бид эзэмшсэн мэргэжлийнхээ дагуу ажлынхаа гарааг амжилттай эхэлцгээсэн нь багш нарын минь гавьяа” хэмээн тэд өөр хоорондоо ярилцах зуур Б.Цэцэгбалжид “Үнэхээр тийм шүү. Математикийн багш Ш.Дорж, монгол хэл, уран зохиолын багш Б.Зэдбазар нар маань саяхан Алтангадас одонгоор энгэрээ мялаасан байна лээ. Анги удирдсан багш Б.Чулуундаваа ч ардын боловролын тэргүүний ажилтан болсон байна лээ” гэвэл бусад нь “Үнэхээр нүдээ олжээ” гэцгээв. Тус ангийнхнаас С.Энхтүвшин, Х.Тэмүүлэн нар аймгийнхаа математикийн олимпиадад хэд хэдэн удаа аваргалж байсан бол М.Дэмбэрэл, С.Дөлгөөн, А.Мөнхзаяа нар мэтгэлцээний улсын аваргаас багаараа мөнгөн медаль хүртжээ. Тийм ч учраас 2008 оны ЭЕШ-аар гурван ч хүүхэд математик, физикийн хичээлүүдээр 800 оноо авч байсан. Тэр бүү хэл гурван ч хүүхэд ширээний теннис болон хөнгөн атлетикаар дэд мастерийн болзол хангажээ. Тодруулбал Г.Пүрэвжаргал ширээний теннисний төрөлд, Б.Эрдэнэбулган, Н.Түвшинбаяр нар хөнгөн атлетикаар дэд мастерийн болзол хангажээ.

Төд удалгүй хэд хэдэн залуучууд гаднаас орж ирцгээн, мэнд усаа мэдэлцээд бүгд ширээн дээр сууцгаав. Б.Эрдэнэбулган “Дугаар луу чинь залгаад байхад яагаад утсаа авахгүй байгаа юм. Сургуулийн атаман залгаж байна гэж бодсон уу. Эхнэрээрээ утсаа авахуулаад” гээд хөхрөлдөв. Г.Оюун-Эрдэнэ суудлаасаа өндийж “З.Эрдэнэбаатарынхаа онигоог ярьчих уу” гээд түүн рүү харвал “Тэг ээ” гээд инээмсэглэв. “Төгсөх жил Булгаа, Амгаа, Пүүжээ бид хэд Эрдэнэбаатараар тоглоом хийгээд. Эрчүүдийн тоглоом хатуу л даа. Уг нь гэрийнх нь утас руу даалгавраа асуух санаатай залгасан чинь өөдөөс “Хэн бэ, хэнтэй ярих уу” гээд танихгүй байхаар нь тоглохоор шийдээд. Тэгэнгүүтээ “Сургуулийн атаман Нямдаваа байна” гэсэн чинь хоолой нь шингэрээд л “Аан, сайн уу” гэдэг байгаа. Тэгэхээр нь “Чи миний талаар гадуур юу гэж худал цуу яриа дэгдээсэн гэнэ ээ. Яг одоо гараад ир” гэсэн чинь таг. Би ч утасны цаанаас хоолойгоо шахаад орилчихсон чинь бүр байдаггүй дээ. Тэгснээ Дэмбээ рүү залгаад “Нямдаваа намайг зодох гээд гэрийн гадаа ирчихэж. Одоо хурдан хүрээд ир” гэсэн гэж байгаа” гэвэл бүгд инээлдэв. Б.Баттулга “Дэмбээ чи “ар” нь байсан юм биш үү” гэвэл М.Дэмбэрэл “Одоо тийм л болж таарлаа” хэмээв.

Ийнхүү тэд инээж хөхрөлдөн суутал үйлчлэгч эмэгтэй цаг орой болсныг сануулав. “Уулзалдан, инээж баясахад ганц үдэш хормын төдийд өнгөрөх юм даа” гэцгээн өлгүүр дэх гадуур хувцас руугаа дурамжхан гэгч нь гараа явуулж байгаа харагдав.

Categories
мэдээ цаг-үе

Хөлбөмбөгийн хаан Пеле

Хөлбөмбөгийн хаан Эдсон Арантис ду Насименту 75 насныхаа ойн баярыг яг сарын өмнө тэмдэглэлээ. Түүнийг дэлхий даяар Пеле нэрээр нь андахгүй мэдэх билээ. Метр 75 см-ийн өндөртэй энэхүү өнгөт арьст бразил эр одоо тоглож байгаа болон түүнээс өмнө тоглож байсан бүх цаг үеийн хөлбөмбөгчдөөс ямар нэгэн шинж чанараараа ямагт илүү байсаар ирсэн. Цаашдаа ч байсаар байх болов уу.

Пелег Дэлхийн хөлбөмбөгийн холбоо болон олон улсын олимпийн хорооноос XX зууны шилдэг хөлбөмбөгчин хэмээн өргөмжилсөн. Тэрбээр дэлхийн аваргын гурван тэмцээнд аваргалсан цорын ганц домогт хөлбөмбөгчин. Зөвхөн энэ амжилт нь л түүнийг хэн гэдгийг батлах юм.

Бразил “шижир алтан” хөлбөмбөгчдийг хором бүр төрүүлж байдаг цорын ганц орон билээ. Тийм ч учраас тухайн улсын экспортын ашгийн багагүй хэсгийг хөлбөмбөгчдөө өөр улс орны баг руу залсан наймааны татвараас олдог гэж байгаа. Бас нэг онцлог нь хөлбөмбөгчдийнх нь дийлэнх ядуусын хорооллын тарчигхан гэр бүлд өссөн байх. Пеле ч тийм л нэгэн гэр бүлээс гаралтай.

“Зөвшөөрөлгүй хөлбөмбөг тоглосныхоо төлөө багадаа ээждээ мөн ч их шийтгүүлж билээ. Гэхдээ л гудамжныхаа хүүхдүүдтэй нийлээд чихсэн оймсоор хийсэн бөмбөг өшиглөөд хөл нүцгэн гүйх шиг жаргал даанч алга байлаа. Хожим нь жижиг бутны хушга хулгайгаар түүж зараад жинхэнэ бутс авч өмссөн нь хэзээ ч мартагддаггүй. Долоо, найман настай л байж дээ” хэмээн тэрбээр дурсан ярьсан удаатай.

Хөлбөмбөгийн хаан Пеле их олон санаа, шинэчлэлийн эхлэлийг тавьсан хүн гэгддэг юм. Түүнээс өмнө Бразилд олон сайн хөлбөмбөгчин байсан ч нутагтаа тоглосоор байгаад зодог тайлдаг, тоглож байх үеийнхээ орлогыг “чулуу” болгож чаддаггүй хүмүүс байв. Харин Пеле тэднээс өөр байв. Тэр хөлбөмбөгийн ертөнцөд орсон үеэсээ л олсон орлогоо зөв бизнест оруулах, хувьцаа худалдаж авах, шинэ пүүс компани нээх зэрэг үйл ажиллагаанд зориулдаг байлаа. Зодог тайлах мөчөө зөв сонгож Америкийн “Нью-Йорк Космос” багт тухайн үедээ асар өндөрт тооцогдох үнэлгээтэй гэрээ хийж тоглож байлаа.

“Бид олуулаа нэг амбаарт чихэлдээд амьдардаг байсан. Харин одоо эцэг, эх маань хөлбөмбөгийн ачаар Сан-Пауло хотод хэд хэдэн байшинд солин амьдарч байна. Тэдэнд өөрсдийнх нь дэлгүүр, усан завь, хувийн машин бий. Эднийг бүгдийг нь худалдаж авч өгсөн юм. Миний хөрөнгө оруулалт хийсэн үйлдвэр, үйлчилгээнүүд надад цалингаас минь илүү орлого өгдөг.”

Энэ бол түүний ид тоглож байх үедээ хэвлэлтэд гаргасан “Би бол Пеле” номонд орсон хэсэг юм. “Би бол Пеле” ном тухайн үедээ асар их эрэлт хэрэгцээтэй бүтээл болж байсны жишээ нь 180 мянган бразил хүүхэд зөвхөн энэ номыг унших гэж бичиг үсэг сурч байсан гэсэн баримт байдаг. Тийм ч учраас Бразилийн соёлын яам түүнийг “соён гэгээрүүлэгч” хэмээх алтан медалиар шагнаж байжээ. Пеле тоглож байхдаа болон зодог тайлснаасаа хойш өөрийн намтрын гурван ч ном гаргасан бөгөөд тэд нь бүгд бэстселлер болж байсан.

“Анх биднийг Шведэд очиход хурдтай, хууралт сайтай бүлэг залуучууд л гэж хүлээн авч байсан. Гэхдээ Вава, Гарринчи, Загало бид нар бүгдийг алмайруулж чадсан. Бид Францыг 5:2-оор хагас шигшээд бут ниргээд Шведтэй аваргын төлөө тоглохоор болсон. Тэр финалын тоглолтод би хоёр гоол хийсэн юм. Тэгэхэд 17 настай л байлаа шүү дээ.”

Энэ түүний хоёр дахь номны нэгээхэн хэсэг. “Швед-1958” тэмцээнийг дэлхийд анх удаа цэнхэр дэлгэцээр бүрэн дүүрэн дамжуулсан нь 17 настай бразил хүүг хорвоод сурталчлах сайхан боломж бүрдүүлсэн юм. Ер нь тэр их азтай. 1966 оны Англи дахь ДАШТ-ийг эс тооцвоос хөлбөмбөгчийнхөө замналд хүнд гэмтэл авч үзээгүй. Тийм ч учраас тогтмол сайн амжилт үзүүлж, дэлхий даяарх хөгжөөн дэмжигчдээ баясгаж байлаа. 1970 онд Африкт Бразилын баг зочлон тоглох үеэр Нигер улс дотоодын дайндаа идэгдээд сүрхий байсан гэнэ лээ. Гэхдээ Пелег ирэх сургаар дайсагнагч талууд хоёр хоногийн хугацаатайгаар дайнаа зогсоож байсан нь түүний нэр алдрыг баталж байна. Тэр 1977 онд хамгийн сүүлчийн удаа хөлбөмбөгийн ногоон талбайд гарч зодог тайлсан. Түүнээсээ хойш төрөл бүрийн салбарт хүчээ сорьсон бөгөөд алинд нь ч хөл алдаж байсангүй. Манайхны хэлдгээр найранд гурван дуутай, наадамд гурван даваатай нэгэн билээ.Тоглосон кинонууд нь үзэгч олонтой, бүтээсэн зохиол номнууд нь уншигч ихтэй, дуу хөгжмийн хамтлаг байгуулаад дуулахаараа шүүмжлэгчдээс боломжийн үнэлгээ авчихдаг нэгэн байлаа. Нэг хэсэг Бразилын спорт, залуучуудын яамны сайдаар ажиллаж байхдаа бас л олны дунд ам сайтай байсан. Пелегийн амьдралдаа амжилт олоогүй ганц үйлдэл нь “үзмэрчийн дүр” юм. Түүнийг зодог тайлснаас хойш Бразилын хэвлэл мэдээллийнхэн ДАШТ эхлэхийн өмнө тогтмол өөрийнх нь улсын шигшээ баг хэрхэн тоглох тухай асуудаг, дүн шинжилгээг нь сонсдог заншилтай. Хэрвээ Пеле Бразилын шигшээг дэлхийн аварга болно гэж хэлбэл тэдний баг түрүүлдэггүй, харин “Энэ жил манай баг хогийн байна. Тэд гавихгүй” гэсэн үед Бразилын шигшээ түрүүлчихдэг гэж байгаа. Энэ л түүний ганц доголдол юм даа. Гэхдээ бразилчууд үүнтэйгээ эвлэрээд “Пеле манай багийг хожихгүй гэж хэлээсэй” хэмээн хүсдэг онигоо ч сонсогддог юм.

Хувийн амьдралын тал дээр гэвэл Пелег бүсгүйн тэнгэртэй нэгэн хэмээн цоллодог. Тэр анх 1958 онд Швед дэх ДАШТ-д оролцож байхдаа шаргал үстэй швед бүсгүйд дурлаж хайраа илэрхийлж байсан гэлцдэг. Гэхдээ анх гэр бүл болсон бүсгүй нь Розмарио хэмээх Бразилын волейболын шигшээгийн тоглогч эмэгтэй юм. Ид тоглож, мандан сэргэж явах үед нь хорвоогийн өнцөг булан бүрт амьдрах янз бүрийн бүсгүйчүүд Пелегийн удмыг тээж явна гэх яриа дэгдээдэг байсан нь түүний гэр бүлийн амьдралд нөлөөлдөг л байсан байх даа. Түүнээс хойш нийтдээ гурван ч удаа гэрлэж байсан бөгөөд одоо Бразилын иргэн, түүнээс 30 орчим насаар дүү япон бүсгүйтэй хамт сайхан л амьдарч байна.

“Амжилт бол санамсаргүй байхад ирдэг гэнэтийн бэлэг биш. Түүнийг хүнд хөдөлмөр, хичээл зүтгэл, зүрх сэтгэлийн гүнээс ундрах хайрлал, уйгагүй тэмцэл авчирдаг юм”

Хамгийн сүүлд хэвлэгдэж гарсан түүний номын энэ хэсэг Пелег амжилтад хүрэхийн тулд ямар замыг туулсныг жаахан ч гэсэн илэрхийлнэ .

Д.БАТ-ЭРДЭНЭ
Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ю.Цэдэнбалыг цагаатгах асуудлаар УИХ-ын гишүүд үдийн хагас хэрэлдэв

УИХ-ын чуулганы баасан гаригийн хуралдаан нэг цаг гаруй хугацаанд ирц бүрдэхийг хүлээн 10:00 цагт эхлэв. Хуралдааны эхэнд Гаалийн тариф, гаалийн татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг шийдвэрлэлээ. Хэлэлцүүлгийн шатанд УИХ-ын гишүүн Д.Дэмбэрэл “Татвар хөнгөлнө гээд байгаа нь улс орлогоо алдаж байна гэсэн үг. Татварыг 100 хувь хөнгөлөх шаардлага байгаа юм уу, 50 хувь хөнгөлж өгч болохгүй юу. Засгийн газар тооцоо хийсэн зүйл байна уу. Гэрээ хэлцэл болгон дээр Засгийн газар тодорхой хандаж байвал яасан юм бэ. Татвар дээр УИХмаш сул гараар хандаж байна” гэхэд УИХ-ын гишүүн С.Оюун “Юм болгоныг чөлөөлөөд байх нь буруу гэдэгтэй санал нэг байна. Гэхдээ сэргээгдэх эрчим хүчин дээр тодорхой хугацаанд дэмжих ёстой. Энэ хуулийн хувьд бараа, ажил үйлчилгээг чөлөөлөхгүй байгаа. Сэргээгдэх эрчим хүчний дотор нар салхины үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмж, түүний дагалдах хэрэгсэл, сэлбэг, түүхий эдийг оруулж ирэхэд хуучин татварын чөлөөлөлт үзүүлдэг байсныг 2014 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс чөлөөлөхөө больж, хүчингүй болсон. Бодлогын хүрээнд сэргээгдэх эрчим хүчний эзлэх хувийг эрчим хүчний нийт хэмжээнд 20 хувьд хүргэе гэсэн зорилт тавьж байгаа. Хүрэн эрчим хүчийг мөн сэргээгдэх эрчим хүчээр тодорхой хэмжээнд орлуулахын тулд тодорхой хугацаанд дэмжлэг үзүүлэхээс өөр арга байхгүй. Дэлхий нийтээр энэ чиглэлд явж байгаа” гэсэн юм. УИХ-ын гишүүн Б.Гарамгайбаатар “Үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжид байнга сэлбэлт хийдэг. Тэр бүхнийг татвараас чөлөөлөөд байх уу гэдгийг бодох хэрэгтэй” хэмээн сануулав. Ийнхүү гишүүд асуулт асууж дууссаны дараа хуулийн төслүүдийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Төсвийн байнгын хороонд шилжүүлсэн юм.

Дараа нь Юмжаагийн Цэдэнбалын мэндэлсний 100 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх тухай УИХ-ын тогтоолын төслийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг хэлэлцэн дэмжлээ. Хэлэлцүүлгийн шатанд гишүүдийн хэлсэн саналыг сонирхуулъя.

УИХ-ын гишүүн Б.Гарамгайбаатар: -1990 онд Ю.Цэдэнбалыг ард түмний итгэл найдварыг хөсөр хаягдуулж, гээгдүүлсэн гэж МАН тухайн үеийн МАХН гишүүнчлэлээсээ хөөсөн байна. МАН уучлал гуйх уу. Мөн 30 гаруй мянган захидал бичиг баримтыг гээгдүүлсэн байна. МАН үүндээ хариуцлага хүлээх үү. Хүрэлбаатар УИХ-ын гишүүнээс гадна МАН-ын хариуцлагатай нарийн бичгийн дарга хүн. Энэ хүнийг хөөсөн намын нарийн бичгийн дарга яагаад энэ асуудлыг оруулж ирж байна вэ.

УИХ-ын гишүүн Ч.Хүрэлбаатар: -Та жаахан том бай, хэтэрхий жижиг байна. Хөгжлийн банк, Самурай бонд дээр гарсан асуудлаас та үүнийг хэлж байгаа бол хэтэрхий жижиг байна. 1940 онд батлагдсан Үндсэн хууль дээр “МАХН хөдөлмөрчин ардын тэргүүнд явах хүчин мөн” гэж, 1960 онд батлагдсан Үндсэн хуулиар “МАХН бол төр нийгмийг чиглүүлэгч хүчин” гэж тус тус тухайн үеийн тогтолцоо нь явж байсан юм. Одоо үеийн МАН руу чихэж болохгүй. Би үүнийг санаачилсан, МАН-ын нарийн бичгийн дарга мөн. Харин энэ төслийг МАН, АН, “Шударга ёс” эвслийн гишүүдийн гарын үсэг зурж өргөн барьсан. УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдорж: -1990 оны гуравдугаар сарын 14-ний өдөр МАХН-ын наймдугаар тогтоол гараад Ю.Цэдэнбал даргыг намын гишүүнээс хөөсөн. Тэр үед нийгэм бүхэлдээ бужигнаж байсан ухаангүй үе. 1997 онд УИХ-ын тогтоол гаргаж Ю.Цэдэнбал даргыг намын гишүүнээс хөөсөн тогтоолыг хүчингүй болгосон. 2000 онд Н.Энхбаяр МАХН-ын дарга байхдаа ард түмнээсээ уучлал гуйсан юм.

УИХ-ын гишүүн Л.Цог: -Ю.Цэдэнбал агсны мэндэлсний 100 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэхийг дэмжиж байна. Гол нь цагаатгах гэдэгтэй санал нийлэхгүй. Энэ бол улстөрждөг асуудал биш. Үүний хязгаарыг барихгүй бол аймаг хоорондын хэрүүл, улс төрийн намууд хоорондын хэрүүл, хэлмэгдүүлсэн, хэлмэгдсэн хоёр талын хэрүүл болно. Хэлмэгдэгсдийн 3-4 холбоо байдаг, тэд энэ асуудал руу орж ирэх юм болно. Тэгмээргүй байна. Төрийн тэргүүнийх нь хувьд 100 жилийн ойг тэмдэглэх тухай л ярья.

УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэ: -Ойг тэмдэглэх нь зүй ёсны асуудал. Дагалдаж орж ирсэн, хэлмэгдүүлэлтийн асуудалтай санал нийлэхгүй. Энэ хүнийг төр удирдаж байхад маш олон хүн хэлмэгдэж байсан, Лоохууз гуайгаас эхлээд. Төр нийгмийн зүтгэлтнүүд хэлмэгдэж байсан. Тэр хүмүүсийг юу гэж үзэх юм. Хэлмэгдэгсдийн маш олон байгууллага бий. Энэ хүнийг цагаатгаад магтан дуулах гэж байгаа бол буруу. Энэ хүнд сайн ч чанар байсан, муу ч юм байсан. УИХ болчимгүй тогтоол гаргавал өнгөрсөн үе рүүгээ нулимсан юм болно. Сайныг сайнаар нь, мууг нь муугаар нь бодит байдлаар үлдээх ёстой. Өнөөдрийн МАН өмнөх цаг үеийн МАХН-ын сайныг нь өөртөө нааж байгаа бол саарыг нь ч бас хамт үүрэх хэрэгтэй. Уучлал гуйх ёстой.

Ийнхүү гишүүд сонирхсон асуултдаа хариулт авсны дараа байр сууриа илэрхийлцгээсэн юм.

УИХ-ын гишүүн Д.Дэмбэрэл: -Хүнийхээ хувьд эрх чөлөөгөө хасуулж эрх нь хасагдсан. Хар цагааны дэнс яривал олон юм ярьж болно. Манай нам зургаан жилийн дараа буруу болжээ гээд бүх шийдвэрээ цуцалж, уучлалаа гуйсан. Одоо ч гэсэн намууд манай нам шиг дутагдлаа засдаг байх нь сургамж биз дээ.

Бид олонхи байхдаа эрхээ хэтрүүлэн хэрэглээд Ю.Цэдэнбал агсны асуудлыг ярьж болох л байсан. Хүчээр гаргавал гаргах л байсан. Тэр нь буруу л жишиг байхгүй юу. Тийм учраас өнөөдрийг хүртэл тэвчээртэйгээр хүлээсэн. Гадаадад хэлмэгдсэн юмыг авч үзэх ёстой. Хүн хэлмэгдүүлсэн гээд цагаатгаж болохгүй гэж ярьж болохгүй. Монгол бол өөрөө өөрийнхөө асуудлыг ярьдаг онцлогтой орон шүү. Ю.Цэдэнбалын нам байгаа.

УИХ-ын гишүүн Б.Гарамгайбаатар: -Би төслийг дэмжихгүй, маш олон буриад энэ хүнээс болж хэлмэгдсэн. Хэлмэгдлийн хар мөр одоо ч арилаагүй байгаа. Та нар улс төр хийх гэж оруулж ирсэн гэж байлаа.

УИХ-ын чуулганы үдээс хойших хуралдаанаар Х.Болорчулуун гишүүнээс Газрын тосны тухай хуулийн хэрэгжилтийн талаар Монгол Улсын Ерөнхий сайдад тавьсан асуулгын хариуг сонслоо.

УИХ-ын гишүүн Х.Болорчулуун: -Ерөнхий сайдад хандан асуулга тавьсан ч Уул уурхайн сайдад ацагласан байна. Бид бусдын жишгээр газрын тосноос хувь хүртэж чадахгүй байгаа. Үүнийг өөрчлөөрэй гэж Ерөнхий сайдаар Ч.Сайханбилэгийг томилогдоход нь захисан. Дачин Тамсагт ажиллаж байгаа хүмүүсийн ажиллаж байгаа орчин нөхцөл туйлын муу. Гэрээгээр ажиллаж байгаа хүмүүсийн аюулгүй ажиллагаа огт хангагддаггүй. Орон нутгаас яаж ч шаардаад Засгийн газартай гэрээтэй гэдэг. Боолчлолын байдлаар монголчууд ажилладаг. Гэрээсээ өмсөж очсон хувцастайгаа тос тортогтой холилдож байгаа. Монгол хүнийхээ ажиллах нөхцлийг сайжруулахын төлөө ажиллах ёстой. Үүнийгээ яагаад хангахгүй байна вэ. 19 дүгээр талбайгаас яагаад байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийг авахгүй байна вэ. Хэдэн удаа хэдэн хувиар авахаар хэлэлцээрийн ширээний ард суув. Бид 10 хувиас дээш авах ёстой.

Уул уурхайн сайд Р.Жигжид: -УИХ-аас Газрын тосны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга батлагдсантай холбоотойгоор 13 бичиг баримт боловсруулах үүрэг хүлээсэн. Үүнээс найм нь боловсруулагдсан, тав нь боловсруулалтын шатанд явж байгаа. Түүний нэг нь уламжлалт бус газрын тосны хөдөлмөр аюулгүй байдлын дүрэм байгаа. Эдгээр бичиг баримтуудыг боловсруулж дуусахаар ажиллах нөхцөлд өөрчлөлт гарна гэж найдаж байна. Ойрын хугацаанд эцэслэн боловсруулж гаргана. Гэрээлэгч талтай байгуулсан санамж бичигт тодорхой заалт оруулсан.

Монгол Улсад 23 талбайд бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ хэрэгжээд явж байна. Тосон уул, 19 талбайд нөөц ашигласны төлбөр авахгүй байхаар тусгагдсан гэж ойлгогддог. Төлбөрт тосны татвар төлөгддөг, түүнд тэр нь шингэсэн гэж ойлгогддог. Олборлолт нь өндөр төвшинд хүрсний дараа Засгийн газрын хувь хүртээхээр заасан байдаг. Үүнээс хойш гурван удаа хэлэлцээрт орсон. Хятадын талын ерөнхийлөгч нь өөрчлөгдсөн, үүнээс шалтгаалж, хэлэлцээрт суухгүй байгаа. Байнга бид энэ асуудлыг тавьж байгаа.

УИХ-ын гишүүн Н.Батбаяр: -Монгол Улс хэзээ газрын тос боловсруулах үйлдвэртэй болох вэ. Одоо хэдэн компани газрын тос боловсруулах үйлдвэр байгуулахаар тусгай зөвшөөрөл авсан байдаг юм бэ. Үүнээс хэд нь үндэсний компани, хэд нь гадаадын хөрөнгө оруулалттай компани юм. Одоо машинаар зөөж байна гэх юм. Дараа нь төмөр замаар зөөх юм уу. Хэзээ газрын тос боловсруулах үйлдвэртэй болох вэ, юунаас болж энэ ажил гацаад байна вэ.

Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбат: -УИХ-ын шийдвэрийн дагуу хоёр газар нефть боловсруулах үйлдвэр байгуулахаар болсон. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс гаргасан зөвлөмжийн дагуу дотоодын түүхий тосондоо түшиглэж зүүн бүсэд 300 мянган тонн түүхий тос боловсруулах хүчин чадалтай үйлдвэр байгуулахаар болсон. Одоо ямар технологийг хаанаас авах вэ гэдгийг судалж байна. Ирэх хавраас нефть боловсруулах үйлдвэрийг дотооддоо тулгуурлан байгуулах ажил эхэлнэ. Говийн бүсэд байгуулах нефть боловсруулах үйлдвэрийн урьдчилсан ТЭЗҮ боловсруулах ажил дуусч байна. Таван компани оролцоод Унгарын компани шалгарсан. Гэвч урьдчилсан ТЭЗҮ-ийн хөрөнгийг УИХ хассан. Яаж энэ асуудлыг шийдэх вэ гэдгийг Засгийн газраас гаргана. Өмнө нь энэ чиглэлийн 15 төсөл явж байсан ч хэрэгжээгүй, энэ бол төрийн бодлоготой уяхгүй бол болохгүй гэдэг нь харагдсан гэсэн үг. УИХ дээр унагаасан ТЭЗҮ-ийн зардлын хөрөнгийг бодвол бусад ажил гацаагүй явж байна.

УИХ-ын дарга З.Энхболд: -Хувийн компанийн байгуулах үйлдвэрийн ТЭЗҮ-ийг төрөөс хийх ямар хэрэгтэй юм бэ?

Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбат: -Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөмжид стратегийн ач холбогдолтой үйлдвэр гэдгийг заасан. Мөн төрийн бодлогод хувийнхан барих уу, төрийнхөн барих уу гэдэг шийдвэрийг аль нь ч гаргаагүй. Урьдчилсан ТЭЗҮ гэдэг ажлын даалгавар маягаар хийгддэг. Урьд нь ингээд явж байсан гэв.

Үүний дараа Монгол Улсын уул уурхайн салбарын гол үйлдвэрлэл болох зэсийн баяжмалыг дахин боловсруулж, эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх зорилт болон “Зэсийн баяжмал хайлуулах, цэвэршүүлэх үйлдвэр байгуулах ажлыг эрчимжүүлэх тухай” Засгийн газрын 2015 оны 247 дугаар тогтоолын хэрэгжилтийн талаар Ерөнхий сайдад тавьсан асуулгын хариуг Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбат танилцууллаа. Гишүүд танилцуулгын дараа “Зэс баяжуулах үйлдвэрийн зөвшөөрөл яагаад өгөхгүй байна”, “Заавал төр оролцох ёстой юу” зэрэг асуулт тавилаа.

Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбат: -Монголд Зэсийн үйлдвэр барих нь ашигтай. Зэс баяжуулах, хөрөнгө оруулах үйлдвэрийг барих асуудлаар үндсэн ТЭЗҮ-ээ боловсруулсны дараа мөнгө босгох асуудлаа хэлэлцээд, төрийн оролцоо байх эсэхийг шийдэх юм байна. Оюутолгой Зэс баяжуулах үйлдвэрийг барих үүрэг гэрээгээр аваагүй. Харин зэс баяжуулах үйлдвэр барихад арга зүйн зөвлөгөө өгнө гэсэн гэрээтэй.

Ийнхүү гишүүд асуулт тавьж, хариулт авснаар өчигдрийн чуулганы хуралдаан өндөрлөв.

Э.ЭНХ

Ж.БАЯР