УИХ-ын дэд
дарга Р.Гончигдоржтой ярилцлаа.
-Улс төрд
хүлээлт үүсгэсэн асуудлууд бий болчихоод байна. Засгийн газрыг бүрдүүлэх,
Өршөөлийн хуулийн хоригийг хэлэлцэх гэх мэт. УИХ-ын дарга эзгүй байна. Орлож
байгаа хүний хувьд та мэдээлэл өгөхгүй юу?
-Засгийн газраас
сайд нарыг нөхөн томилох тухай асуудлыг өргөн барьчихвал ээлжит бус чуулганыг
энэ сарын 7-ноос зарлан хуралдуулъя гэж байгаа. Тийм байр суурьтай байгаагаа ч
УИХ-ын дарга илэрхийлчихээд АНУ-д болох Парламентийн спикерүүдийн хуралд
оролцохоор явсан. Заавал зургаан сайдыг бөөнөөр нь өргөн барихыг шаардаагүй.
Зарим сайдуудыг оруулж ирэн томилох боломж байна. Үлдсэн сайдуудынх нь асуудалд
тодорхой цаг, хугацааны шалтгаанууд байгаа юм. Тухайлбал, АН-ын дарга гадаадад
явж байна. Тиймээс боломжийг ашиглан оруулж ирэх болов уу гэсэн бодолтой
байгаа. Тэгэхээр ойрын өдрүүдэд Ерөнхий сайд зарим сайдыг нөхөн томилохоор
оруулаад ирвэл ээлжит бус чуулганы хуралдааныг зарлана. Хэрэв ээлжит бус
чуулганыг хуралдуулбал Өршөөлийн хуульд Ерөнхийлөгчийн тавьсан хоригийг ч
хэлэлцэнэ. Ингэж л асуудлууд нэг мөр шийдэгдэх байх гэсэн бодолтой байна.
-Хамгийн их
яригдаж байгаа асуудал бол Өршөөлийн хуульд тавьсан хориг. Хориг хийгээд
Өршөөлийн хуулийг олон өөрөөр тайлбарлаж байна. Та гарц, гаргалгааг нь хэлж
өгөхгүй юу?
-Хориг болоод
хуулиа хүмүүс юу гэж ойлгож байгаа юм бол. Үүнээс шалтгаалан ийм нөхцөл байдал
гараад байгаа юм биш үү. Зарим хэсэг нь “тав, есдүгээр зүйл дээр хориг тавьсан
гэж яриад тийм, тийм зүйлийг нэмье, тэгээд шударга болцгооё” ч гэх шиг. Үнэн
хэрэг дээрээ Ерөнхийлөгчийн тавьсан хориг бол хоёрхон зүйл дээр байгаа.
Өршөөлийн хуулийн 4.1, долдугаар зүйл. Тийм учраас хориг хамаараагүй зүйл,
заалтууд өнөөдөр хүчин төгөлдөр. Тэр ч агуулгаараа Д.Ганбат гишүүнээр ахлуулсан
Өршөөлийн хуулийг хэрэгжүүлэх ажлын хэсэг ажиллаж байгаа.
-Хоригийг
хүлээж авбал яах юм. Бас хүлээж авахгүй бол ямар үр дүн гарах юм?
-Ялгаагүй.
Өршөөлийн хуулийн 4.1 дэх заалтад тавьсан хоригийг хүлээж авлаа гээд ч, хүлээж
авахгүй байлаа ч үр дүн нь яг адилхан. Ямар ч ялгаа байхгүй. Хүлээж авбал энэ
заалт хүчингүй болно. Хүлээж авахгүй гэвэл энэ заалт хүчин төгөлдөр үлдэнэ. Энэ
заалт алга болчиход бүх хүн өршөөгдөхгүй юм шигээр ойлгуулж, ярьж байгаа хүмүүс
байна. Гэтэл ийм зүйл яриад байгаа улсууд хуулийн 10.10 дугаар зүйлийг уншаагүй
бололтой. Хуучин Өршөөлийн хууль гарахад дээд шүүх болон зарим эрх бүхий
байгууллагаас тайлбар гаргадаг, тэгээд өршөөлийн ажлыг зохион байгуулдаг
байсан. Саяын Өршөөлийн хуулийг гаргахдаа тийм тайлбаруудыг нь хуулийнхаа заалт
болгоод оруулчихсан юм. Тодруулбал, 10 дугаар зүйлийн 10 дахь заалтад хэлсэн
байдаг. “…Сэжигтэн, яллагдагч, ялтан энэ хуульд заасан өөрт нь хамгийн
ашигтай тэр сонголтоор нэг удаа өршөөлд хамарна” гэж. Ингэхээр Эрүүгийн хуулийн
тав болон есд заагдсанаас бусад зүйл ангиуд бүрэн өршөөлд хамрагдах нь байна,
тийм үү. Энэ заалтыг л комисс хэрэглэнэ. Шаардлагатай гэвэл дээд шүүхээс
тайлбар гаргуулаад явна. Уг нь хоригийг хүлээж авах, нэмэлт тайлбарууд хийх
шаардлага байхгүй. Тийм учраас хоригийг хүлээж аваагүй нь илүү хялбар хувилбар.
Хүлээж авах юм бол хуулиа бүхэлд нь хэрэглэх замаар явах ч үр дүн нь яг ижил
гарна.
Өөр нэг зүйл нь
Өршөөлийн хуулийн долдугаар зүйл. Тэр нь хэргийг шүүхийн шатанд нь хэрэгсэхгүй
болгох тухай асуудал юм. Шүүхийн болон бусад процессоор явж буй хүн гэм
буруугаа хүлээн зөвшөөрөөд нөхөн төлбөрөө төлнө гэдгийг илэрхийлсэн тохиолдолд
шүүн таслах ажиллагаа явагдахгүй байхаар тусгасан. Тодруулбал, сэжигтэн хүн
өөрийгөө энэ хэргийг хийгээгүй гэж үзэж байвал бүх процессийг дуустал явуулаад
үнэхээр гэм буруугүй бол цагаатгана. Харин гэм буруутай байвал дараа нь
Өршөөлийн хуулийг хэрэглэнэ. Нэг ёсондоо Эрүүгийн хуулийн тэддүгээр зүйл ангиар
тийм ял оноосугай гээд шүүхийн тогтоол гарлаа. Гарсны дараа Өршөөлийн хуулийг
хэрэглэлээ, бүрэн чөлөөлөгдөх ангилалд байвал ялаас бүрэн чөлөөлж, жил хасахаар
бол түүнийг нь гүйцэтгээд л явна. Энэ заалтад тавьсан хоригийг хүлээгээд
авчихвал бас процесс сунжирна. Эцсийн үр дүнд ямар ч ялгаа гарахгүй. Өөрөөр
хэлбэл сэжигтний асуудлыг шүүхийн процессийн явцад хэрэгсэхгүй болгохгүй юм бол
түүнийгээ шүүн тасал. Тэгээд Өршөөлийн хуулиа хэрэглэ гэсэн үг. Уг нь бол
сэжигтэн болон шүүгдэгчид сонголт өгье
гэсэн юм. Гэтэл эрх мэдэлтнүүдэд яаж шүүх вэ гэдэг боломжийг үлдээх шив
дээ.
Эндээс
Ерөнхийлөгч авлига, хээл хахууль, албан тушаалтантай холбогдсон зүйл дээр
ерөөсөө хориг тавиагүй. Тэр нь саналын хэлбэртэй байсан. Хэрэв ердийн хууль
байсан бол Ерөнхийлөгчийн санал нь нэмэлт, өөрчлөлт болон орж ирэх ёстой.
-Өршөөлийн
хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж байсан түүх байхгүй ч Ерөнхийлөгчийн саналыг
тусгая гэж зарим гишүүд яриад байгаа ш дээ?
-Хориг гэдэг бол
нэмэлт, өөрчлөлтийн тухай асуудал биш. Есдүгээр зүйлд тийм зүйлийг нэмсүгэй
гээд, Байнгын ажиллагаатай парламент үүсэн байгуулагдсаны 25 жилийн ойд
зориулсан Өршөөлийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хууль гэсэн
томъёоллоор орох нь ээ. Уучлаарай. Тийм юм одоо байхгүй. Би зураг ойлгодоггүй л
дээ. Гэхдээ “Хашгираан” гэж их өндөр үнэтэй зураг бий. Зураач нь тэр зургаараа
ийм л орчныг хэлсэн болов уу гэж төсөөлж байгаа юм. Энэ байр сууринаас харвал
УИХ хоригийг авч хэлэлцэхдээ хүлээж авах шаардлагагүй юм байна гэх байх. Чухам
би яаж саналаа өгөх вэ гэдгээ хоригийг хэлэлцэх явцад хэлнэ. Яагаад гэвэл
Өршөөлийн хуулийг хаалттай хэлэлцлээ гэж шүүмжлээд байгаа. Угаасаа тэгдэг
номтой, журамтай. Учир нь тухайн гишүүн энэ асуудал дээр ийм байр суурьтай, ийм
санал өгсөн нь ил байвал түүнд нь баярлах нэг хэсэг байхад өширхөх нэг хэсэг
байдаг. Тийм учраас хууль батлагдсаныхаа дараа ил тод байна, харин хэлэлцэх
явцад хаалттай байдаг нь ийм шалтгаантай. Ийм учраас би хоригийг хүлээж авах
эсэхэд одоо саналаа хэлэхгүй гээд байгаа юм. Гэхдээ одоо байгаа нөхцөлд ямар ч
нөлөөгүй. Хүлээж авсан ч, аваагүй ч процесс сунжрах асуудал үүсэхээс цаашгүй
учраас зоригтой хэлж болох бас нэг хувилбар байна. “Хоригийг хүлээн авах
шаардлагагүй юм байна” гэсэн байр суурин дээр баттай байгаа. Энэ бол зөвхөн
процессийн сунжрал. Процессийг сунжруулах сонирхол хэнд байдаг юм бүү мэд. Хувь
хүн нь өөрөө сунжруулах сонирхолгүй байна. Гэм буруугаа ойлголоо, хохирлыг
барагдуулъя гэхэд л дуусч байгаа асуудал. Тийм байхад цааш нь явуулах гэж хориг
тавихын хэрэг юу байгаа юм. Энэ хуулийн санаа бол сэжигтэн хоригдогсдын эрх
ашгийг нэгдүгээрт тавьсан. Түүнээс биш шүүн таслах ажиллагаа, хэрэг мөрддөг
хүмүүсийн сонирхлыг нэгдүгээрт тавиагүй юм шүү.
-Одоо АН-ынхан
хоригийг хүлээж авбал хонь, хүлээж авахгүй бол чоно болно гэж яриад эхэлсэн.
Ямар ч тохиолдолд АН-ын нэр хүндэд халтай нөхцөл байдал үүсчихээд байгаа юм биш
үү?
-Хоригийг хүлээж
авахаар шударга улс болж таараад, хоригийг хүлээж авахгүй болохоор цагаан
захтнуудтай нийлж, нэгдсэн болоод, нийгмийг хоёр хэсэг болгож хуваалаа гэдэг
ийм л зүйл. Зөвхөн энэ асуудал дээрээс хар. Өршөөлийн хууль гэдэг ямар нарийн
зүйл байдаг юм бэ. Хэн нь хаана байгаа вэ гэдгээс ямар үр дагавруудыг гаргаж
ирдэг юм бэ гэсэн бас л нэг “Хашгираан”. Үнэн хэрэг дээрээ хориг бол сая
ярьсанчлан асуудалтай нэгэнт холбоогүй. Нөгөө талаас Эдийн засгийн ил тод
байдлын тухай хуультай ихэр. Нэг нь өнөөдөр үйлдэгдсэн нь илрээгүй байгаа зүйл.
Гэхдээ өөрөө нуусан хөрөнгөө ил болгож, татвараа төлөөгүй гэдгээ мэдэгдвэл
Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль нэг удаа “ил гараад ир” гээд
боломж олгож байгаа хэрэг. Тэгээд л “Та бүх бизнесээ ийм эрүүл орчиндоо эхлүүл.
Өмнө нь төр та бүхнийг ийм байдалд оруулж байжээ. Эндээс Монгол орон сүүдрийн
бус гэрэлтэй эдийн засагтай болно” гэсэн санаа. Гэрэлтэй эдийн засагтай
болчихвол мөнгө санхүү нь зөв явна, хүмүүс ч янз бүрийн дарамт шахаанаас ангид
эрх чөлөөтэй бизнесээ эрхэлнэ. Өршөөлийн хууль бол долдугаар сарын 2-ны 24
цагаас өмнө хэрэг хийсэн хүмүүсийн тухай ярьж байгаа юм. Хийсэн хэрэг нь ямар
нэг байдлаар сэжиглэгдчихсэн, эсвэл үйлдсэн гэм буруугийнхаа төлөө ял эдлээд
сууж байгаа хүмүүстэй холбоотой. Тэгээд шударга гэж цамнахаараа шударгаар
татвар төлсөн хэсэг нь яахаараа хохирдог юм гэж ярих юм. Нарийн дээрээ шударга,
шударга бус алинаар нь ч ойлгосон Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль,
Өршөөлийн хууль бол ихэр. Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль дээр хориг
тавигдаагүй. Хүчин төгөлдөр. Энэ хуулийн хүрээнд хүмүүс хөрөнгө орлого, бүх
зүйлээ ил тод болгох гээд хуульчдыг хөлслөөд нягтлан бодох бүртгэлээ шинэчилсэн
бүртгэл рүүгээ оруулаад л явж байна ш дээ. Монголын нийгэм 25 жилийнхээ магнай
дээрээс цаашаа жигд, дарамтгүй, шахалтгүй,
эрх мэдэлтний байнгын бай биш болж явах эхлэл ингэж тавигдаж байгаа юм.
-Өршөөлийн
хуульд хориг тавьчихаад Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуульд хориг
тавиагүй нь шударга бус гэсэн үг үү?
-Би тэгж
хэлэхгүй. Ерөнхийлөгч өөрийнхөө бүрэн эрхийн дагуу л хийж байгаа. Буруу хориг
тавилаа ч гэж ярих зүйл байхгүй. Хоригийн асуудлыг улс төрийн өнцгөөс шинжээд
байх ч ёсгүй. Хамааралгүй зүйлтэй хамаарлыг үүсгэхэд дандаа буруу ойлголт,
буруу тайлбар, буруу хандлага гардаг. Түүнээс биш Ерөнхийлөгч бол төрийн
тэргүүн, ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч. Ийм харилцаан дээр уучилъя гэснээ
уучилдаг эрх мэдлийг өөртөө хадгалж байдаг. УИХ нь өршөөе гэсэн бодлогоороо
өршөөлөө явуулж байдаг.
-Авлигачдын
нурууг тэнийлгэлээ гэдэг зүйл л яригдаад байна л даа?
-Санал нийлэхгүй.
Муугийн үрийг тасалбаас сайны үр дэлгэрнэ гэсэн сайхан үг бий. Одоо бид муугийн
үрийг л таслах гээд байгаа юм. Үнэн хэрэг дээрээ энэ хуулиуд авлигын нэг
давхаргын хөрсийг тэр чигт нь хуулаад хаячихсан. Ялангуяа болсон үйл явдалтай
холбогдуулаад үүсч болдог авлигууд. Бүгдээрээ шударга ёс гэж ярьж байвал ярья л
даа. Жишээ нь өнөөдөр албан тушаалын болон авлигын хэргээр ял эдэлж байгаа
хүмүүсийг хар. Нягтлан бодогчид, жижиг албан тушаалтнууд л бий. Нэг удаа ишлэл
татсан, том залилан хийчихсэн гэдэг Дондог гишүүнийгээ нэрлэчихье. Ингээд л дуусчихсан
юм уу. Шударга ёсыг ярихаар иргэдийн хэлдэг нэг зүйл бий. Мөнгөтэй нь үлдээд,
мөнгөгүй бидэн дээр хууль хатуу юм гэж. Яг энэ ярьдаг жишгээр нь, энэ рүү нь
нүдээ нээгээд хараадахъя. Тэгвэл энэ шударга ёс юм уу. Тэгвэл, шударга ёсны
үзүүрийг зөөлчлөх байдлаар хэрэглээд байгаа юм бол бүгдийг нь энэ удаа өршөөе.
Үүнээс цааш алагчлалгүй, ямар ч түвшний хүнд адил үйлчлэл ирдэг шинэ орчин руу
орсныхоо дараа өөр байдлаар ярья л даа. Шинэ Эрүүгийн хууль бол тэр үзэл санаа,
энэ тухай л асуудал ш дээ. Ялангуяа өнөөдөр нэг хүнд бүх гэм бурууг тохчихоод
түүнийгээ заавал хүлээлгэхийн тулд хэдэн сар, жилээр хорьдог. Цөөн хэдэн удаа
асуулт тавьдаг. Тэдгээр асуулт нь бараг хэрэгтэй нь холбоогүй буюу “Бид чамайг
хэрэгтэн гэж үзээд байгаа шалтгаан чинь бидний илрэлийн хэрэгт холбоогүй шүү.
Өөр нэгэн асуудалтай яагаад холбогдоод байна” гэдэг тийм л зүйл яригдаж байна.
Тэгвэл энэ тогтолцоогоо арилгачихъя. Ил тод байдлын тухай, Өршөөлийн, Эрүүгийн,
Зөрчлийн тухай хуулиа бүхэлд нь гаргаад ирэх юм бол энэ 25 жилд төр өөрөө албан
тушаалтнаа, ард иргэдээ тодорхойгүй байдал руу оруулснаа засах гэж байгаа
эгшин. Өршөөлийн хууль ингэж гардаггүй байсан, өршөөлд хамрагдсан хүмүүсийг
дахин өршөөдөггүй байсан, рецдив гэмтнүүдийг өршөөдөггүй байсан гэж хүмүүс
яриад байгаа. Гэтэл шинэ Эрүүгийн хууль юу гэж байгаа вэ гэвэл тухайн гэм
хорынх нь тухай л ярина. Тэр хүний түүхийг сөхөхгүй. Тиймдээ ч Өршөөлийн
хуулиар ялтайд тооцох хугацааг хүчингүй болгоё гэж байна. Шинэ Эрүүгийн хуулиар
бид цаашаа явах учраас Өршөөлийн хуулийн зарчим ч түүнд нийцсэн байгаа. Үүний
эргэн тойронд хүмүүс хуулиудаа сайтар уншиж, танилцсаны эцэст дуугарах хэрэгтэй
байна. Тэгвэл энгийн иргэд ч ойлгохын зэрэгцээ өршөөгдөх хүмүүсийн ч сэтгэл
тайвширна. Яагаад гэвэл УИХ нь өршөөнө гээд хэлчихсэн байхад 2-3 мянган хүн огт
өршөөгдөхгүй нь гээд мэдэмхийрэгчид ярьснаар бухимдал үүсвэл яах юм. Хамгийн
хатуу дэглэмтэй газар эмх замбараагүй байдал үүсвэл яах вэ.
-Сайд нарыг
чөлөөлөх, нөхөн томилох асуудалтай хамт Өршөөлийн хуулийг хэлэлцсэн нь МАХН-д
нөхцөл байдлыг барьцаалах боломжийг олгосон гэж яригддаг?
-Тийм зүйл
байхгүй ээ. Н.Энхбаяртай холбосон холбоосыг өөр улсууд л гаргасан. Ялангуяа
сүүлийн өдрүүдэд. Тэр асуудлыг тэгж холбож байгаа нь АН, Шударга ёс эвслийг
эвсээд цаашаа явахад нь дургүйцэж байгаа хүмүүсийн яриа. Ер нь уучлалыг нэг хүн
дээр ярьдаг болохоос өршөөлийг хэрэг явдал, процесс дээр нь ярьдаг юм. Тиймээс
уучлал, өршөөл хоёрын том ялгааг харах ёстой.
-УИХ-ын дарга
АНУ-д байгаа. Одоо ярьж байгаачлан ирэх 7-ны өдөр ээлжит бус чуулган зарлах
боломж хэр бүрдэж байгаа юм?
-7-ны өдөр ээлжит
бус чуулганыг зарлавал тэр өдрөө ээлжит бус чуулганыхаа нээлтийг хийчихнэ. Тэр
өдөр байнгын хороо, бүлгүүд нь хуралдана. Орой нь УИХ-ын дарга ирж 8-ны өдрөөс
УИХ-ын дарга ажилдаа ороод л явна.
-Засгийн
газрын зарим сайдыг нөхөн томилох боломжтой гэсэн. МАХН-ынхантай ойлголцчихсон
гэсэн үг үү?
-Манай намын
дарга эзгүй байна. Гүйцэтгэх зөвлөлийн хурал гэх мэт асуудлуудаас эхлээд засаг
бүрдүүлэхэд намын оролцоо байдаг. Харин Шударга ёс эвслийн хувьд сайд нараа
тодруулах бүрэн боломж бий. Тэгэхээр эхэлж байвал яасан юм гэсэн санааг би хэлж
байна.