Хятад улс
хөрөнгийн зах зээлийнхээ саяхны огцом уналтын шокноос гарч чадахгүй байна. Урд
хөршийн Ардын банк хөрөнгийн зах зээлээ аврах гэж 150 тэрбум
юань нийлүүлээд ч өөдрөг зураг харагдах янз алга. 150 тэрбум юань гэдэг бага
мөнгө биш. Америк ногоонд шилжүүлбэл 22.4 тэрбум ам.доллар. Шанхай дахь
“Jinkuang” хөрөнгө оруулалтын менежмэнтийн төвийн ахлах стратегич Занг Хайдонг
юанийн ханшийг сулласан, бодлогын хүүг бууруулсан ч ямар нэг өөрчлөлт алга, зах
зээл сул дорой хэвээр байна гэсэн байр суурийг саяхан илэрхийлснийг хэвлэлээс
харж болно. Юаниар үнэлэгдсэн олон тооны хөрөнгө үнэгүйдэж мэднэ гэсэн
болгоомжлол Хятадын хөрөнгийн захынханд байна.
Шинжээчид Шанхайн түүхэн уналтыг түүхий эдийн үнийн
уналт, үйлдвэрлэлийн компаниудын хэцүүхэн байдалд орсонтой холбон тайлбарлаж
байгаа юм. Хөрөнгийн захын уналтаас болж дэлхийн хөрөнгө оруулагчид урд хөршөөс
мөнгөө татаж байгаа гэх мэдээлэл ч хөврөөд эхэллээ. Америкийн хөрөнгийн биржийн
сангаас гэхэд л 15 сая ам.долларыг буцаан татжээ. Хөрөнгө оруулалт үргэж
байгаатай холбоотой бас бус муу мэдээлэл ч олонд ил болж буй. Хятадын том
компаниуд олон жилийн турш захиалгат аудит хийлгэж хуурамч тайлан гаргаж ирсэн,
энэ хэрэгт 1300 гаруй компанийн удирдлагыг сэжиглэж буй тухай мэдээлэл хэвлэлээр цацагдаад
эхэлчихсэн. Хятадууд Америк, барууны том хэвлэлд төлбөртэй мэдээлэл байршуулж
хөрөнгө оруулагчдын тархийг угаасаар ирсэн гэх баримт ч дуулддаг. Өчнөөн жил хуурамч аудитад итгэж
ирсэн хувьцаа эзэмшигчид ашгаа бэлэн
мөнгөөр авахгүй болоод ирэнгүүт айдас, эргэлзээнд орсон гэх тайлбар бас байна.
Тэдний айдас эргэлзээ Хятадын хөрөнгийн зах дээр үүссэн шокийн шалтгаан болсон
гэх нь бий.
Ер нь Хятадад
хөрөнгө оруулалт хийхэд хоёр том зовлон байдаг. Дэд бүтэц дээр ямар ч
асуудалгүй учраас энэ салбарт нь хөрөнгө оруулах шаардлагагүй. Үйлдвэрлэлд нь
шинэ технологи нэвтрүүлье гэхээр далд саадтай. Тэрбумаар яригдах иргэнтэй улсын
хувьд шинэ технологи нэвтрүүлэх эрсдэлтэй учраас цаагуураа ийм бодлогод таатай
ханддаггүй гэх гээд байна л даа. Шинэ технологи нэвтрэх хэрээр үйлдвэрт ажиллах
хүний хэрэгцээ багасна. Компаниуд ашигтай ажиллахын тулд шинэ технологи нэвтрүүлээд
байвал өчнөөн хүн ажилгүй болж байдал одоогийнхоос ч дордоно. Бүр барьж
дийлэхгүй хэмжээнд хүрнэ. Хөрөнгө оруулалт хийхэд саадтай хоёр дахь шалтгааныг
нь ийм тайлбар дагадаг.
Хятадын хөрөнгийн
зах зээлийн хямралын эхлэл нь ипотекийн зээл дээр илэрсэн юм. Саяхны тоогоор 90
гаруй сая хүн орон байраа алдсан гэх мэдээлэл сонсогдсон. Ипотекийн зах зээлд үүссэн уналтаас болж том үйлдвэр дагаж баригдсан орон сууцны хорооллууд мэдрэгдэхээр түргэн хугацаанд
эзэнгүйдээд эхэлчихсэн зовлон бий. Үл хөдлөх зах зээлийнх нь хямрал эрчим хүч,
нүүрсний салбар гээд цаашилж буй нь манайд хамаатай хямрал болчихож байгаа
юм. За тэгээд хэцүү байдалд орсон том
компаниудаас болж банкууд гол харилцагчдаа алдаж, зээлийн үйлчилгээгээ
хумьчихсан, банкуудын эвгүй байдал барилгын салбарт нь цохилт болчихсон гэж
ирээд яривал таагүй жишээ өчнөөнийг дурдаж болно. Нэгэнт үүсчихсэн хямралаа
гадаадад хөрөнгө оруулах замаар нөхөх бодлогыг Хятадын төрөөс хэрэгжүүлж
байгаа. Голлож хөрөнгө оруулж байгаа улс нь Африк, Латин Америк. Энэ бодлогын
нэг бодитой жишээ нь Азийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын банк гэдэг. Дэд
бүтцээс эхлээд хөрөнгө оруулах орон зай ихтэй манай улсын хувьд урд хөршийн
удирдлагаас хэрэгжүүлж буй энэ бодлогын хүрээнд хамтрах ямар боломж байгааг
судлахад гэмгүй. Ганц Хятад ч биш дэлхийг цочроосон айхавтар хямралаас гарз
багатай сугараад үлдэх гарцын нэг байж мэднэ.
Хятадын хямрал
үргэлжилж, бодлого баригчид нь юанийн ханшаа хоёр дахин суллаж ч мэднэ гэсэн
таамаг хүчтэй байгаа. Ийм тохиолдолд урд хөршдөө эрдсээ зарж амьдардаг манай
улсын хувьд сайн муу алинаар нь ч нөлөөлж мэднэ. Энэ хэвээрээ авдгаа аваад
явбал мэдээж манайд ашигтай. Эсвэл юанийн ханшаа суллачихаад зэс, нүүрсний
худалдан авалтаа багасгаж магадгүй. Хоёр дахь нь амьдралд биеллээ олбол манай
эдийн засагт цохилт өгөхөөр алхам болох нь ойлгомжтой.
Олон улсын банк,
санхүүгийн байгууллагынхан Хятадын хямрал дэлхийн эдийн засагт муу нөлөө
үзүүлнэ гээд дуугараад эхэлчихлээ. Олон улсын валютын сан гэхэд л урд хөршийн
хэцүү байдал дэлхийн орнуудад бодож байгаагаас ч илүү дарамт учруулж мэдэхийг
үгүйсгэсэнгүй. Уг нь тэд дэлхийн эдийн засгийг 3.4 хувиар өснө гэж таамаглаж
байсан юм. Харин одоо энэ таамаглалаа 3.3 гэж бууруулаад байна. Хятадын эдийн
засгийн өгсөхөөргүй дүр зураг ANZ банкийг ч таамгаа эргэж харахад хүргэжээ. Тус
банк дэлхийн эдийн засгийг 2017 онд дөрвөн хувиар өснө хэмээн тооцож байж. Тэд
таамгаа 3.5 болгож бууруулаад байна. 2017 онд 3.5 хувийн өсөлттэй байна гэхээр
байдал мөддөө сайжрахгүй гэсэн үг. Тэд энэ хэмжээнээс ч бага хувь руу орохыг
үгүйсгээгүй. Байдал тэгтлээ муудахгүй гэж найдах л үлдлээ. Хятадын эдийн
засгийн одоогийн өсөлт 6.8 хувь байгаа. Өнгөрсөн жилийн 7.4-өөсөө эрс буурсан
хувь. Зарим шинжээч Хятадын эдийн засгийн өсөлт бодит байдал дээрээ гурван
хувьтай гэсэн гутранги тоо хэлээд эхэлчихсэн. Магадгүй энэ тоо үнэн нь
батлагдвал дэлхийн эдийн засаг шинжээчдийн таамаглаж байгаагаас ч муудах том
эрсдэл байгаа.
Хятадын эдийн
засгийн таагүй байдлын нөлөө хамгийн хүнд тусч байгаа нь нефть, зэс, нүүрс,
өргөн хэрэглээний барааны үнийн өөрчлөлт. Манай улсад эмзэг нөлөөлж байгаа нь
мэдээж зэс, нүүрсний үнийн бууралт. Дээр нь төмрийн хүдэр, алт гээд яривал бас
бус эрдэс бий. Хятадын удирдлагууд экспортынхоо өрсөлдөх чадвараа дэмжинэ,
дотоодын үйлдвэрлэлээ бусдаас илүү анхаарна гэсэн мэдэгдэл хийж хорин жилд анх
удаа юанийн ханшаа сулруулсан. Шинжээчдийн таамгаар үндэсний валютын ханшаа
ахиад сулруулбал экспортоо дэмжих, дотоодын үйлдвэрлэлээ бусдаас илүү үзэж,
гаднаас авах экспортоо багасгах бодлого нь илүү эрчимжиж таарна. Тэр хэрээр
нүүрс, зэсээ зараад олдог хэд маань эрс багасна гэсэн үг. Энэ бол Хятадын зах
зээлээс манайд мэдрэгдэх хамгийн том шок. Зэсийн хувьд одоогийн байгаа
4900-гаас уруудвал манай зэсийн зах зээлд илэрхий сөрөг нөлөө үзүүлнэ. Учир нь
Эрдэнэт үйлдвэр аль хэдийнэ нэг тонн зэс гаргахад зардаг мөнгөнөөсөө бага үнээр
зэсээ зарж байгаа. Оюу толгойн хувьд зардал нь бага учраас Эрдэнэт шиг
хэцүүдэхгүй. Гэхдээ зэсийн үнэ буурах хэрээр тэндээс төсөвт орж ирэх мөнгө
буураад явах нь тодорхой.
Нүүрсний үнийг
энэ зах зээлийнхэн навс унасан гэж тодорхойлж буй. Манай хэдэн уурхай таг
зогссон нь үнэ ямар байгааг гэрчлэх том жишээ. Нүүрсний зах зээлээ сэргээх
сонирхол байвал өөр л дөө. Таван толгойг Хятад, Японтой нийлээд хөдөлгөчихсөн
бол ирэх жил нүүрсээ Хятад руу гаргана гээд амар суух байлаа. “Шинхуа”
Монголтой хамтарна гэж дуугарсан учраас амар гээд тодорхойлчиход хэтрүүлэг
болохгүй. Таагүй мэдээ дуулгахад нүүрсний зах зээл ирэх жилд ч сайнгүй байх нь.
Хятадын нүүрсний зах зээл дэх хүндрэлийн хамгийн том хохирогч нь мэдээж
Австрали. Учир нь энэ улс Хятадад нүүрс нийлүүлж мөнгө олдог гол орны нэг.
Австралийн төв банкны бодлогын хүү нь өмнө байснаасаа огцом доошилсон ч австрали доллар өнгөрсөн жилийнхээс 25 хувиар
унаад байгаа нь нүүрсний зах зээл хэр муудсаны нэг том жишээ.
Хятадын зах зээл
муудах нь шууд утгаараа ийм таагүй нөлөө үзүүлнэ. Шууд бус утгаараа эдийн
засгийн харилцаа, том төслүүдэд ч таагүй нөлөө үзүүлэх нь гарцаагүй. Манай дээр
гэхэд л Таван толгой байна. Монголын нүүрсийг Хятадын зах зээлтэй холбох гүүр
нь “Шинхуа”. Сүүлийн үед эдийн засаг нь эвгүйрхэж, таагүй байдал нь санаснаас
удаан үргэлжилсэн хэвээр байгаа учраас Хятадын удирдлагууд гэнэтийн, цочмог
гэмээр шийдвэрүүд гаргах болсон. Саяхны тод жишээ нь юанийн ханшаа хоёр хувиар
сулласан шийдвэр. Магадгүй бусад улстай хамтрахаар ярьж буй том төслүүд дээрээ
ч хэцүү хатуу яриа үүсгээд эхэлж мэдэх юм.
Хятадын үйлдвэрлэлийн үнэ дефляц үүсгэх хэмжээнд
хүрсэн гэх таагүй мэдээ дуулдаж байгаа. Үнэгүйдэл нүүрлэх эрсдэл өндөр болсон
гэсэн үг. Хятад гэдэг аварга зах зээлтэй холбоотой энэ мэт таагүй мэдээнүүд
цаашдаа ч олон сонсогдоно гэж шинжээчид сануулсаар байна.
Хятадаас халиад
ярихад олон орны Засгийн газрууд хямралын цагт дааж дийлэхээргүй өр тавьчихсан.
Монгол ч өр ихтэй улсын тоонд эргэлзээгүй багтана. Улс орнуудыг хэрсэн өрийн
сүлжээ дэлхийн тамирдсан эдийн засгийг улам туйлдуулна гэж учир мэдэх улс яриад
эхэлснийг анхаарахгүй өнгөрч болохгүй.
УИХ-ын
1949 онд Монголын хамгийн урд цэг болох Өмнөговь аймгийн Орвог гашууны
-Таныг бага дэслэгч З.Жигжидсүрэн агсны байгуулсан гавьяаны талаарх дам
– Чехийн эрх чөлөөний тэмцлийн оюун санааны удирдагч байсан түүний мэндэлсэн өдрийг эх оронд нь үндэсний баярын хэмжээнд тэмдэглэдэг –
Монгол Улсын соёлын тэргүүний ажилтан, дуучин Д.Жавхаасайхан, Д.Үүрийнтуяа нарынхаас энэ удаагийн “Танайд өнжье” булангаа бэлтгэлээ. Эднийх Удирдлагын академийн урдах “Богдын өндөр” хотхонд байдаг. Үдээс өмнө 11 цагт очиход Д.Үүрийнтуяа “Дасгалдаа яваад дөнгөж сая орж ирлээ” гэсээр угтав.
Д.Жавхаасайхан, Д.Үүрийнтуяа хоёр СУИС-ийн уртын дуучны ангийг төгсчээ. Д.Үүрийнтуяаг нэгдүгээр курст ороход Д.Жавхаасайхан дээд курст нь байсан гэнэ. Нэг мэргэжилтэй, нэг багшийн шавь нар учраас хичээл, бэлтгэл дээр байнга таарна. Аажимдаа хамт хичээлээ давтаж явсаар нэг мэдэхэд бие биедээ дасчихаж. Д.Жавхаасайхан ч Д.Үүрийнтуяаг хичээлээ давтахад нь тусалж мэдэх зүйл дээрээ зөвлөгөө өгч явсаар төгсөх курст байхдаа үерхэж эхэлжээ. Удалгүй сургуулиа төгсч Солонгос руу нэг жилийн хугацаатай тоглолт хийхээр явсан байна. Тэр үед дөнгөж бие биедээ татагдаж байсан хосууд хилийн дээсээр хязгаарлагдан нэг нэгийгээ зүйргүй ихээр санаж байсан гэнэ. Энэ тухайгаа Д.Үүрийнтуяа “Ёстой нэг айхтар санаж байж билээ. Тэр үеийн санахын жаргал бид хоёрыг хэзээ ч салшгүй, заяаны хань болгосон” гэж дурсав. Тухайн үед өнөөгийнх шиг цахим сүлжээ тэгтлээ хөгжөөгүй байж. Тэгээд ч хөдөө өссөн хүүхдүүд болохоор интернэт ашиглан дүрсээ харж ярихыг ч мэддэгүй байсан гэнэ. Тиймээс бие биедээ захиа бичнэ. Хамгийн гоё дэвтрийнхээ голоос урж байгаад л байдаг гоёороо дарамалдан бичдэг байжээ. Хэрэв нэг үг буруу, эсвэл муухай биччихвэл дахин шинээр бичдэг байсан нь тухайн үедээ үгээр хэлшгүй аз жаргал мэдрүүлдэг байжээ. “Чамдаа хайртай. Чамайгаа маш их санаж байна. Чанга тэврэн үнсье. Удахгүй хоёулаа хамт амьдарна аа” гэж сэтгэлийн нандин бүхнээ шингээсэн захиагаа Солонгосоос Монгол руу, Монголоос Солонгос руу явж байгаа хүнд дайна. Бас болоогүй хайртай түүнийхээ дуртай зүйлийг нь бэлэг болгон өгөх гэж хичээнэ. Д.Үүрийнтуяа Сөүлд байгаа түүндээ борц, мах, ааруулнаас эхлээд хэрэгтэй бүхнийг нь өгөх гэж хичээдэг байжээ. Д.Жавхаасайхан ч бас “Хэдэн размерын гутал өмсдөг юм бэ. Чамдаа гоёлын өндөр өсгийт явуулах гэсэн юм” гэсээр асуудаг байсан гэнэ. Монгол руу бүр мөсөн ирэх үедээ хэдэн тор дүүрэн хувцас авчирч өгч байжээ. Д.Жавхаасайхан “Хол байсан болохоор маш их санадаг байлаа. Дэлгүүр хэсч хайртай хүндээ хувцас сонгож санасан сэтгэлээ аргаддаг байсан” гэж дурсав. Тухайн үед бичиж байсан хайрын захианууд нь эдний гэрийн нандин өв болжээ. Захиагаа үе үе гаргаж ирэн уншихаар тэр үедээ дахиад очсон юм шиг хайр, догдлол мэдрэгддэг гэсэн. Тэр цагаас хойш өнөөдрийг хүртэл хамтдаа амьдрахдаа олон сайхан аз жаргалтай дурсамжийг бие биедээ үлдээх болжээ. Тэр дундаас хэзээ ч мартагдашгүй нь 2010 оны нэгдүгээр сарын 5-ны өдөр. Энэ өдөр том охин Ж.Анударь нь мэндэлжээ. Д.Үүрийнтуяа дөнгөж амаржаад удаагүй байтал эмнэлгийн гадаа догдлон зогсоо хань нь “Охиноо хармаар байна” гээд байж сууж чадахгүй байж. Тэгэхээр нь эмч, сувилагчийн нүдийг хариулж байгаад хүүхдээ хөнжилд нуугаад нэг давхарт байх нөхөр дээрээ аваад очжээ. Д.Жавхаасайхан ч хүүхэд рүүгээ нэг гайхсан, нэг үл итгэсэн харцаар хараад байсан гэнэ. Түүнд “Миний хүүхэд шүү дээ” гэж бодохоор л үгээр хэлэхийн аргагүй аз жаргалтай хэрнээ тийм нэг сонин мэдрэмж төрөөд байжээ. Энхрий жаахан охин үр минь гэж бодохоос л сэтгэлийн гүнээс хайр ундарч түүнийгээ үгээр илэрхийлэхэд хэцүү байсан гэдэг. Маргааш нь гэргий, хүүхдээ эмнэлгээс гаргаж авчраад шөнө өвөртлөөд унттал нэг ч хором цурам хийгээгүй гэнэ. Өөдөсхөн охиныхоо үнэрт сэтгэл нь нялхраад, хараад л баймаар санагдаад байжээ. Тэр шөнөө үе, үе өндийж харсаар өглөө болгож байсан гэнэ. Харин бага хүү нь 2012 онд төржээ. Хүүтэй болсон гэдгээ мэдээд Д.Жавхаасайхан “Морь унуулах хүүтэй боллоо” гээд бас л бөөн баяр болж байсан гэнэ. Энэ түүхийг хуучлан суухад Ж.Анударь охин дүүтэйгээ хамт өрөөндөө тоглож байв. Хүүхдийн сониуч зангаар өөрийнх нь тухай ярьж байгааг мэдээд харах боловч томчуудын ярианд саад болохгүй ажээ. Харин хааяа нэг гүйж ирж аавдаа үнсүүлэх юм. Аав нь “Охин хүүхэд аавдаа амь гэж ёстой үнэн байх аа. Бид хоёр чинь бие биедээ амь” гэсээр Ж.Анударийгаа эрхлүүлж байв. Гэхдээ юм юманд хошуугаа унжуулсан эрхийн тэнэг болгохгүй гэж байлаа. Тиймдээ ч зуны сайхан цагт хөдөө мал дээр гаргачихдаг гэсэн. Өнгөрсөн жил цэцэрлэгт өгөхдөө Дундговийн улсын цэцэрлэгийг сонгожээ. Учир нь “Аргагүй амраг” уран бүтээлийн тоглолтоо хөдөө нутгийн үзэгчдэд сонирхуулах учиртай байсан болохоор өвөө, эмээтэй нь ойрхон байлгажээ. Энэ жил ч бас Дундговийнхоо цэцэрлэгт явуулна гэж байв. Д.Үүрийнтуяа “Манай аав, ээжүүд хэзээ байтлаа биднийг дөрөв, таван настай болтол хардаг байлаа. Хөхнөөс гаргаад л зөнд нь орхиж ажил төрлөө боддог байсан. Тэглээ гээд буруудаагүй. Харин ч биеэ даасан, аливаа зүйлийг өөрсдөө шийддэг болдог. Тиймээс хүүхдүүдээ айхтар эрхлүүлье гэж боддоггүй” гэв. Гэргийнхээ яриаг сонсоод Д.Жавхаасайхан “Хань бид хоёр иймэрхүү зүйл дээр маш сайхан санал нийлдэг. Хөдөө өссөн хүүхдүүд ядаж л амьдрах ухаантай болдог. Бид дөрөв өнөө орой гараад давхичихна. Ирэх даваа гаригаас манай хоёр албандаа явна” гэлээ.
Д.Жавхаасайханых 2005 оноос хойш өнөөг хүртэл маш олон нүүдэл хийжээ. Хороолол, Таван шар, Налайх гээд арав гаруй удаа буурь сэлгэсэн гэнэ. Дөнгөж гэр бүл зохиож байсан болохоор байр түрээслээд явж өгнө. Бүр амьдарч үзээгүй дүүрэггүй болтлоо нүүж байжээ. Д.Жавхаасайхан, Д.Үүрийнтуяа хоёрын уран бүтээлийг дэмждэг “Химон констракшн”-ыхан Налайхын Гордокт хоёр өрөө орон сууц бэлэглэжээ. Тэндээ гурван жил амьдарч байгаад жилийн өмнө одоогийн байрандаа төвхнөсөн гэнэ. Гэхдээ удахгүй “Sunshine village” рүү нүүхээр төлөвлөж байгаа гэсэн. Д.Үүрийнтуяа “Шинэ байранд захиалга өгсөн байгаа. “Химон констракшн”-ы байр. Тэндээ суурьших санаа бий” гэлээ. Яриа өрнүүлэх хооронд Д.Үүрийнтуяа гэрийнхээ ажлуудыг амжуулаад байх юм. Нэг дороо таван минут зүгээр сууна гэж байхгүй. Нэг бол хоол унд хийгээд ид, уу гэж дайлна. Эсвэл ярианд оролцонгоо хөдөө явах гэж байгаа хоёр хүүхдийнхээ ачааг баглах ажээ. Нөхөр нь “Манай хүн их ажилсаг. Уран бүтээлч хүн ар гэрийнхээ ажилд зарцуулах цаг зав багатай. Гэхдээ миний гэргий бүх зүйлээ амжуулчихдаг. Ёстой нэг шидэт саваатай юм уу гэмээр ар гэрийнхээ ажлыг жин тан болгочихдог. Гэрийн эзэгтэйд байх ёстой ийм занд нь дуртай. Дээр нь аливаа зүйлд хүлээцтэй ханддаг, тун тайван хүн дээ” гэв. Харин Д.Үүрийнтуяа нөхрийнхөө ноён нуруутайд талархаж явдаг гэсэн. “Монгол эр хүнд байх ёстой зан миний ханьд байдаг болов уу гэж боддог. Хэр баргийн зүйлийг яриад явахгүй. Нэг, хоёр, гурван юмыг өнгөрөөж байж дөрөв дэх дээр нь дуугардаг” гэж магтана лээ. 
Өнөөдөр 09:30-13:00 цагт “Худалдаа, эдийн засаг, шинжлэх ухаан техникийн хамтын ажиллагааны Монгол-Чехийн Засгийн газар хоорондын хамтарсан комиссын зургадугаар хуралдаан” МҮХАҮТ- хурлын зааланд болох гэж байна.
Хөдөлмөрийн яамнаас “Ажил мэргэжлийн чиг баримжааны тогтолцоог хөгжүүлэх нь”сэдэвт үндэсний хэмжээний зөвлөлдөх уулзалтыг “Чингис” зочид буудалд зохион байгуулж байна. Уулзалтын гол зорилго нь хэрхэн мэргэжлээ сонгох талаар бөгөөд мэргэжлээ зөв сонгох нь ирээдүйн амьдралын баталгаа болдог хэмээн зохион байгуулагчид үзэж байгаа аж. Уулзалтад холбогдох яамд, агентлаг, нийгмийн түншүүд, нийслэлийн болон аймаг, дүүргийнболовсрол, хөдөлмөрийн чиглэлийн газар, хэлтэс, Мэргэжлийнсургалт, үйлдвэрлэлийн төвийн төлөөлөл, их, дээд сургууль, судалгааны байгууллага, Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллага, Швейцарийн хөгжлийн агентлаг, Германы олон улсын хамтын ажиллагааны нийгэмлэг зэрэг олон улсын байгууллагын төлөөлөл болох 80 гаруй хүн оролцож байгаа юм. 
Буянт-Ухаа боомтоор энэ сарын 18-ны өдөр Москва-Улаанбаатар чиглэлийн СУ-330 дугаарын аяллын онгоцоор манай улсын иргэн А нь бусдын баримт бичиг ашиглан хил нэвтрэхийг завджээ. Энэхүү зөрчлийг Иргэний харьяалал, шилжилт хөдөлгөөний ерөнхий газрын Буянт-Ухаа дахь газрын шалгагч илрүүлсэн байна.
Өвөлжилтийн бэлтгэл ажлыг хангахад улсын хэмжээнд 1.2 сая тонн өвс, 150.0 мянган тонн үйлдвэрийн болон гар тэжээл, ногоон тэжээл, 94.0 мянган тонн давс, хужир бэлтгэхээс малчдын түвшинд 591.9 мянган тонн хадлан, 9.9 мянган тонн гар тэжээл, 6.2 мянган тонн ногоон тэжээл бэлтгээд байна. Өмнөх долоо хоногоос өвс, хадлан 223.6 мянган тонн-оор нэмэгдэж 50.1 хувьтай, гар тэжээл 3.1 мянган тн-оор нэмэгдэж 22.5 хувьтай байна.