Month: August 2015

Хүн анагаах тэр дундаа хэлд, хөлд ороогүй хүүхдүүдийн өвчин зовиурыг оношилж эмнэнэ гэдэг тийм ч амар биш. Хуучин МУИС-ийн Хүн эмнэлгийн факультет гэж байлаа. Тэр нь 1961 онд Анагаах ухааны дээд сургууль болж МУИС-аас тусдаа бие даан гарсан байдаг. Тэр үед анхны хүүхдийн эмчийн анги байгуулагдан Монголын ирээдүй болсон балчир үрсийг анагаах эмч нарыг бэлтгэж эхэлсэн түүхтэй. Энэ удаагийн “Нэг ангийнхан” буландаа 1965 онд анхны хүүхдийн эмчээр төгсөж байсан Анагаахын дээд сургуулийн оюутнуудыг урилаа.

Анагаах ухааны дээд сургуулийн хүүхдийн эмчийн ангийн төгсөгчийн нэг. С.Бат-Очир уулзангуут таван үгийн зөрүүгүй шахам “Манай ангийнхны зургийг үз дээ. Манайхан чинь одоогийн байгаа шигээ буурал толгойтой яваагүй юм. Галтай залуу нас байсан байгаа биз, сайн хар” гээд л зурагнуудаа нүүрэнд наах шахам харуулна. Үнэхээр л галзуу барын аманд гараа хиймээр залуу насны хөргийг мөнхлөн үлдсэн зургуудыг нь үзлээ. Анхны хүүхдийн эмчийн анги дөрвөн хэсэгт хуваагдан хичээллэдэг байж.

Нийтдээ 50 орчим оюутан хүүхдийн эмчийн мэргэжлийг эзэмшин шууд л хөдөө орон нутагт эмчээр ажиллахаар томилогдож байсан нь бас л сонин түүх. Өнөөдөр л Анагаахын шинжлэх ухааны үндэсний их сургуульд оюутан болох хүсэлтэй залуус маш их болсноос биш 1960 оны үед хөдөөнөөс голдуу ирсэн хүүхдүүд эмч мэргэжлийг сонгодог байжээ. Анагаахын анхны хүүхдийн эмчийн ангийнхан ч мөн л тийм замаар явсан гэнэ.

Хөдөөнөөс ирсэн хүүх­дүүдийн хувьд анатоми, бага эмч нарт физик, орос хэлний хичээл хүнд мэт санагдах авч нухлуулсаар байгаад л сурчихдаг байсан юм байх. Харин философи, эдийн засаг коммунист болон хувьсгалт намын түүхийн хичээлүүд дээрээ үнэнийг хэлэхэд ангиараа “Хатуу самар” явцгаасан юм байна. 1961 онд Ардын хувьсгалын 40 жилийн ой тохиосон тул оюутнуудын хичээлийг шахан оруулж хаврын шалгалтыг нь урьдчилан өгүүлжээ. Нэгэнт хичээл нь амарсан тул оюутнуудыг гимнастик, спартакиадын болон концертын бэлтгэлд дайчилсан гэнэ. Харин ямар ч арга хэмжээнд хамрагдалгүй үлдсэн оюутнуудыг МХЗЭ-ийн Төв хорооны урилгаар “Говь усжуулах аян”-д хамруулахаар болжээ. Тэдний хувьд зургадугаар сарын эхээр говийг зорьсон бол наадам өнгөрөөд ирэхээр нь ёстой л ханатал нь амраана гэсэн болзолтой байж. Гэсэн ч наймдугаар сарын сүүлчээр есдүгээр сарын 1-ний дотор сургуульдаа ирсэн байхыг хатуу шаардсан юм байна. Тухайн үед нийгэм ямар байсан билээ дээ. Тэднийг сургуульдаа ирэхэд МУИС-ийн Хүн эм­нэлгийн факультет нь Анагаах ухааны дээд сургууль болон өрх тусгаарлаж байсан тухай Д.Алдармаа эмч ярьсан юм. Их сургуулиас өрх тусгаарласан шинэхэн сургууль эмчилгээний, шүдний, хүүхдийн, эмзүйн салбартай болсон байж.

Ангийнх нь охидыг хүрээ гангачуул “Хөдөөний хөөсөн мантуу” гэх маягтай угтан авдаг байсан ч нэг жилийн дотор хотын хүүхнүүд болж байлаа гэв. Хүүхдийн эмчийн анхны төгсөлтийнхөн Анагаахын сургуульд элсэн орохдоо шууд л хүүхдийн эмч болчихоогүй юм байна. Нэгдүгээр курст анагаахын чиглэлийн бүхий л оюутнууд хамтдаа хичээлдээ суугаад явдаг байсан бол хоёрдугаар курст байхад нь нэг өдөр “Хүүхдийн эмч болох сонирхолтой хүмүүс нь гараа өргө” гэжээ. Н.Нэргүй эмч багаасаа хүүхдэд хайртай байсан тул хүүхдийн төлөө өөрийн чадах зүйлээ хийхийн тулд хүсэл сонирхолдоо хөт­лөгдөн тус ангийг сонгосон байх. Харин нас хэвийсэн ч хөнгөн шингэн харагдах С.Бат-Очир эмч “Яах вэ” хэмээн хэсэг тээнэгэлзэж байгаад ерөөсөө л хүүхдийн эмч болъё гээд ирээдүйн сонголтоо өөрөө хийсэн тухай өгүүлсэн юм. Харин зааланд суусан тэр олон оюутан дундаас хүүхдийн эмч болчих хүн тийм ч олон байгаагүй тул гар өргөөгүй ч шууд л “Хүүхдийн эмч болго” хэмээн хуваарилж байсан гэнэ. Хүн өөрийнхөө ирээдүйн төлөө өөрөө сонголт хийх ёстой хэдий ч тухайн үеийн багш нар минь биднийг хүүхдийн эмчийн ангид хүчээр оруулсан нь ч алдаа байгаагүй гэдгийг бүгд шахам хэлж байсан. Энэ ангийнхнаас хэн нь ч сөрж эсэргүүцээгүй юм билээ. “Магадгүй тухайн үеийн залуусын чих зөөлөн байсан байлгүй” хэмээн хоорондоо нудралцан хөхиүн инээдээр биесээ дэмжинэ.

Хүүхдийн эмчилгээний анхны декан нь Баатарын Од, нарийн бичгийн даргаар нь Цэдэн, Хүүхэд залуучуудын эвлэлийн даргаар нь Д.Малчинхүү нар ажиллаж байсан түүхтэй юм байна. 1961 оны аравдугаар сарын дундуур анги даасан багш нартайгаа уулзах цуглаантай гэсэн зар таржээ. Ангиараа хүрээд иртэл нэлээд биерхүү, нимгэн шаравтар царайтай, намуухан дуутай, тэгсэн мөртлөө их сүрлэг нэгэн эр мөн тас хар үстэй түг таг хийсэн түс тас үгтэй хүдэр бор хоёр хүн ирсэн нь Н.Гэндэнжамц, Ж.Раднаабазар багш нар нь байсан юм байна.

Хүүхдийн эмчийн ангийнхан Э.Лувсандагва, Т.Бямбажав, Г.Бадарч, Е.М.Мазелецкая, В.А.Афанасьев зэрэг багш нараасаа их зүйлийг сурсан тухай өгүүлцгээх юм билээ. Тэдний бахархал нь мэдээж энэ багш нар нь байж таарна.

Зуны амралтын хэд хоно­гоороо гэр рүүгээ яарцгаасан оюутнууд төд удалгүй ан­гийнхнаа санан хичээлдээ очихыг тэсэн ядан хүлээдэг тийм л оюутнууд байсан юм билээ. Хүүхдийн эмчийн анхны төгсөлтийн 40 жилийн ой 10 жилийн өмнө болсон аж. Энэ үеэр ангийн ганц гэгддэг доктор, профессор Д.Малчинхүү эмч

“Таван харвын яргуй болж нэг л хөрсөнд цэцэглэсэн

Таван намрын ургац болж нэг л талд халиурсан

Таван жил тавиулаа хамт цэнгэн жаргасан

Танхилхан оюутан нас минь дөчин жилийн тэртээ” хэмээн шүлэглэж байсан тухай ангийнхан нь хэлж байлаа.

Анагаахын сургуулийн хүүхдийн эмчийн анхны төг­сөлтөөр ганц хос төрсөн нь Д.Алдармаа, С.Бат-Очир эмч нар юм байна. Мэдээж ангиас төрсөн ганц хосдоо ангийнхан нь хүндэтгэлтэй ханддаг нь гарцаагүй. Тэр ч утгаараа ямар нэгэн арга хэмжээ болонгуут ангиараа шахам тэдний гэрт цугладаг болжээ. Энэ удаагийн уулзалт ч мөн хоёрдугаар дөчин мянгатад байрлах тэдний гэрт өрнөсөн юм аа.

Д.Алдармаа эмч насаараа хүүхдийн эмчээр ажиллаж байгаад тэтгэвэрт гарсан юм байна. Гэсэн хэдий ч Кристиан Нобелийн сангийн асран хүмүүжүүлэх төвийнхөн өөрсдийнхөө эмчээр ажиллах хүсэлт тавьснаар хүүхдийн төлөө үргэлж “За” гэж хэлдэг түүний хувьд “Үгүй” гэх эрх ч байгаагүй юм байна. Угаасаа ажлын төлөө төрчихсөн тэдний ангийнхан гэртээ ажилгүй суухыг тэвчдэггүй муу зантай гэх юм билээ. Д.Алдармаа эмчийн хувьд оюутан ахуй цагтаа хань С.Бат-Очиртойгоо сэтгэлээ холбон өнөөдрийг хүртэл хагас зууныг дамнан өнөр бүл болон амьдарч байгаа аж. Д.Алдармаа эмч “Кристиан Нобелийн төвдөө ажиллаж байгаад бие өвдөөд хагалгаанд орсон юм. Одоо овоо дээрдлээ. Манай асрамжийн хүүхдүүд байнга миний биеийг асууж сурах юм. Энийг хар даа” хэмээн хэдэн уут дүүрэн хүүхдүүдийн сэтгэлээ гаргаж урласан бүтээлүүдийг харуулав. Үнэхээр л асран хүмүүжүүлэх төвийнхөө бурхан нь хэмээн шүтэгдсэн эмч гэдгийг нь бяцхан хүүхдүүдийн сэтгэлээ шингээн урласан бүтээлүүдээс нь харж болохоор байлаа. Алдармаа эмч “Эгч нь энэ хэдэн хүүхдүүдийнхээ ийм хөөрхөн зүйлсийг хараад бахархаад сууж байна. Бушуухан ажилдаа орох юмсан” гээд нүдэндээ нулимстай өгүүлэхийг хараад сэтгэл өмөрч л суулаа. Асран хүмүүжүүлэх төвийн бяцхан хүүхдүүд нь цаасан наамал, гар зураг, үлгэрийн баатрууд гээд өөрсдийн хийж чадах бүхий л зүйлийг урлаад дотор нь “Ээжээ, та хурдан эдгээд ирээрэй”, “Таныгаа санаж байна”, “Эрүүл энхийг хүсье” гээд маш олон зүйлийг бичжээ.

Тэдний ангийнхан Увсын Нямаа, Сэлэнгийн Гажийзаа, Баянхонгорын Адъяа, Өвөр­хангайн Ойдов тэргүүтэй ан­гийнхаа хүүхдүүдээр бахарх­даг юм байна. Хүүхдийн эмчийн анхны төгсөлтийнхнөөс талаас илүү нь тэнгэр дэвшсэн ч тэд­нийгээ үргэлж дурсан ярих нь нөхөрлөлийг нь улам бататгах мэт санагдлаа.

“Манай төгсөлтийнхөн ихэнх нь 1992 онд тэтгэвэр тогтоолгосон. Гэсэн ч бүгд залгуулаад ажлаа хийсэн. Энэ нь юу хэлээд байна вэ гэхээр хүүхдийн эмч хэрэгтэй. Ялангуяа тэдний туршлага хэрэгтэй байдаг” хэмээн С.Бат-Очир эмч өгүүлэв. Туршлагатай эмч нарыг тэтгэвэрт гаргаад хэрэггүй гэдгийн тод жишээ эдний ангийнхан. Манай улс хүүхдийн мэргэшсэн эмчтэй болоод хагас зууныг үджээ. Хүүхдийн мэргэшсэн анхны эмч нарын анги шүү хэмээн бүгд бахдалтай нь аргагүй суух аж.

Оюутан ахуй цагийн хөгжөөн наргиантай дурсамжуудын нэгээхэн хэсэг нь нийслэлийнхээ бүтээн байгуулалтад мөн л ангиараа оролцон таван жил траншейны нүх ухаж газар шорооны ажил хийж явсан дэврүүн цаг юмсанжээ. Энэ бүхэн хүүхдийн эмчийн ангийнхан ойртон дотносох тийм гэрэл гэгээт өдрүүдийг тээн үлдсэн талаар өгүүлэх юм. С.Бат-Очир эмч сургуулиа төгсөөд Дорноговь аймагт хуваарилагдан очиж ажлынхаа гарааг эхэлж байжээ. Дөнгөж сургууль төгсөөд ирсэн залуу боловсон хүчнийг шууд л зөвлөх эмчээр ажиллуулсан нь тийм ч амар байгаагүй гэнэ. Тухайн орон нутгийн хүүхдүүдийн өвчлөл, нутаг орны өвөрмөц заншил, агаар усыг нь мэдрээгүй байж ийм тийм гэж том онош тавих эрх байхгүй хэмээн хэлсэн юм. С.Бат-Очир, Д.Алдармаа эмч нар гэр бүлийн хоёр хэдий ч хүүхдийн эмчийн хамгийн хэцүү талбар гэгддэг сэхээн амьдруулах тасагт ажилласаар байгаад тэтгэвэртээ гарцгаасан аж. Д.Алдармаа эмч “Нэг хүүхэд эмчлэх нь таван эмэгтэй хүн эмчлэхтэй тэнцэнэ. Нэг эмэгтэй хүн эмчлэх нь таван эрэгтэй хүн эмчлэхтэй тэнцэнэ хэмээн уламжлалт анагаахын мэргэд сургасан байдаг” хэмээн хэлж байлаа.

Харин цугласан ангийнхан дотроо эмэгтэйчүүдээ ман­лайлан ярих эмэгтэйг Цэрэндоржийн Тоня гэдэг. Түүний хувьд Баянзүрх дүүргийн 12, 13 дугаар хороонд 45 жил хүүхдийн эмчээр ажилласан юм байна. Тийм болохоор тэдгээр хорооныхоо амьд архив хэмээн дүүргийнхэн нь ярьдаг аж. Тэрний тэр тийм хүүхэдтэй болжээ гээд хэдэн үеэр нь ярьж суух жишээтэй. Ц.Тоня эмч нэг өрхийн гурван үеийг үзнэ гэдэг хэр баргийн хүнд тохиох хувь заяа биш байх шүү хэмээн бахдангуй өгүүлэв. С.Бат-Очир эмч “Ц.Тонягийн хороонд ямар ч мундаг профессор очоод бараг хүүхдүүдэд зөвлөгөө өгч чадахгүй, ичмээр юм болно шүү” гээд найзаараа бахархаж буй сэтгэлээ илэрхийлж байсан юм.

Тэдний ангиас Монгол Улсын ардын эмч, академич, гавьяат эмч Д.Малчинхүү төрөн гарсан юм. Түүнчлэн Лхагвасүрэн гавьяат ч тэдний эгнээнээс төржээ. Д.Малчинхүү эмчийн хувьд сургуулиа төгс­сөн цагаасаа хойш төрөлх сургуульдаа өнөөдрийг хүртэл эрдмийн ажлаа хийсээр яваа. Хүүхдийн эмчийн ангийнхан “Манай ангийнхныг цуглуулаад хүүхдийн эмчийн сургалт зохион байгуулбал бид мөн их зүйл хэлнэ дээ. Хөгшин гэж биднийг голохгүй бол бид улс орондоо хүчээ өргөхөд бэлэн байна. Бидний эрч хүч дуусах болоогүй, их хүч шүү” хэмээн хэдэнтээ сануулав. Тэтгэвэрт гараад 20 гаруй жил болж байгаа ч ард түмэн тэтгэвэрт гаргахгүй юм аа гэж хэлэхийг нь сонсоод нээрээ ч тийм байх даа. Ах дүү хамаатан садан найз нөхдийнхөө хүүхдийг үзэж харахаас эхлээд ажил дуусдаггүй биз хэмээн бодож байтал үүнийг батлах мэт яриа өрнөсөн юм.

Ц.Тоня эмчийг тэтгэвэртээ гарсан ч хорооных нь иргэд “Таныг тэтгэвэрт гарснаас хойш гэрээр ирж үздэг эмч ч гэж алга болж. Та хүрээд ирээч. Болохгүй бол бид таныг очиж авъя” хэмээн урилга заллага болдог гэнэ. Ц.Тоня эмч таван жил сурч сургуулиа төгсөөд Налайхын тосгонд хүүхдийн эмчээр очжээ. Залуу эмч дүнзэн байшинд ажлынхаа гарааг эхэлж байжээ. Тэндээ хоёр жил ажиллаад 1967 онд Улаанбаатар хотод ирж 45 жил ажиллаад 2012 онд тэтгэвэртээ гарсан байна. “Бидний үед мундаг багш нар хичээл орно. Тухайн үед словарь ховор тул ангиараа нэг словарьтай тойрч суугаад хичээлээ хийдэг байлаа. Анхны хүүхдийн эмч нарт оросоор хичээл ордог байсан тул Орос хэлэндээ ч давгүй сайн суралцсан” гэдгээ хэлцгээсэн юм. Ц.Тоня эмч ангийнхнаасаа хамгийн түрүүнд ээж болсон гэнэ. Түүний том хүү 55 настай хэмээн ангийнхан нь ярьцгааж байлаа. Харин бага хүү 40 настай аж. Тэрбээр анагаахын сургуульд орохын өмнө гар бөмбөгийн улсын зэрэгтэй тамирчин явсан юм байна. Анхны Бүх ард түмний спартакиадад оролцож алтан медаль хүртэж явснаа дурслаа. Манай багийнхнаас одоо гавьяат Шоовдор маань л мэнд байна даа хэмээн ярих. Түүний хувьд гар бөмбөгийн улсын шигшээ багийн тамирчин явсан гэнэ.

Хүүхдийн эмчийн ангийнхан нэгдүгээр курст орсны дараа Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг сумын Тужийн нарс руу мэлхий олж ирэх даалгавар аван явж байжээ. Ямар мэлхий гэхээрээ тийм хол явдаг байсан юм бэ гэхэд “Шинжилгээнд хэрэг­лэдэг мэлхий байсан юм” хэмээн өгүүлэв. Тэд ангиараа Зүүнхараа, Жаргалант, Гачуурт руу намрын ажилд явдаг байсан юм билээ.

Нямдоржийн Нэргүй, Цэрэндоржийн Тоня эмч нар сургуулиа төгсөөд Улаанбаатар хотын Найрамдлын районы Амгалан дахь хүүхдийн эмнэлэгт хамт ажилладаг байсан юм байна. Н.Нэргүй эмч оюутны ширээнд тохой залган суудаг Галуугийн Халтарын хамт хичээл тараад хамт явдаг байж. Тухайн үед өнөөгийнх шиг харилцаа холбоо хөгжөөгүй байсан тул өглөө бүр бие биенээ хүлээн хамтдаа хичээлдээ явдаг байсан гэнэ. Харин Г.Халтар эмч одоогоор давхардсан тоогоор хагас сая хүнийг эмчилжээ. Тэдний ангийнхны нэг эмч л ийм олон хүнийг эмчилсэн гэхээр хүүхдийн эмчийн анхны ангийнхан гурван сая иргэнийг бүгдийг нь эмчилсэн байж таарна. Бахархмаар юм шүү.

Өвчин гэдэг хэлж ирдэггүй хийсч ирдэг хэмээдэг. Энэ бүхэнд хэзээ ч нугарч яваагүй, эзэмшсэн мэргэжилдээ дэндүү үнэнч ангийнхан гэдэг даанч сайхан юм аа. Биднийг С.Бат-Очир, Д.Алдармаа эмчийн гэрээс гарахад ширээ дүүрэн хүүхдүүдийн бүтээл инээмсэглэл сацруулах мэт гэрэлтэн байсаар байлаа.

Биднийг “Нэг ангийнхан” булангаа бэлтгэснээс хойш Д.Алдармаа эмч бурхны хутгийг олсон тухай ангийнхан нь болон гэр бүлийнхэн нь мэ­­дэгд­сэн билээ. Ямартай ч сэрүүн тунгалаг ахуйдаа хэлсэн үгсийг нь өөрчлөлгүй энэхүү нийтлэлдээ багтаан оруулсан болно. Түүнчлэн та­лийгаачийн гэр бүлийнхэн бо^­лон үр хүүхдүүдийнх нь зүгээс үргэлжийн цаг наргүй ажилд нухлагдан байдаг эмч нараа алдаршуулж, олон улсад та­ниулах, тэдний үйл хэргийг дэм­жих үүднээс “Алдар” хэмээх сан байгуулсныг дуулгалаа. С.Бат-Очир, Д.Алдармаа агсны гэр бүлийнхэн аав, ээжийнхээ мэр­гэжлийг өвлөн авцгаасан тул ийм гэгээн үйл хийж байгаа гэнэ.

Э.ЭНХБОЛД

Хууль зүйн яамнаас өчигдөр цагдаа жолооч, Цагдаагийн ахлах ахлагч Н.Энхтүвшинг “Цагдаагийн алдар” тэмдгээр, эргүүлийн офицер цагдаагийн ахмад Ш.Гантулгыг “Хүндэт жуух бичиг”-ээр шагнасан юм. Цагдаагийн алба хаагч Н.Энхтүвшинг энэ удаагийн “Өдрийн зочин” буландаа онцоллоо. Түүний болон мэргэжил нэгт Ш.Гантулгын гавьяаг ард түмэн шагшиж байна. Тэд энэ сарын 3-ны орой 21.30 цагийн орчимд жолоочгүй өнхөрч явсан машиныг албаны машинаараа мөргөж зогсоосон билээ. Энэ үйл явдал Чингэлтэй дүүргийн 18 дугаар хороо, Долоон буудлын замаас Чингэлтэй рүү салдаг уулзвар замд гарсан юм. “ММС Canter” маркийн том оврын авто машин жолоочгүйгээр уруудан өмнөх T.Prius маркийн авто машиныг мөргөж цааш өнхөрч явах үед Н.Энхтүвшин албаны машинаараа өмнүүр нь орж зогсоосон байна. Хэрвээ тухайн үед ийм шийдвэр гаргаж арга хэмжээ авч чадаагүй бол цааш хэчнээн хохирол учрах байсныг таашгүй. Тиймээс энэ сайн үйлсийг, тэр сайхан сэтгэлийг иргэд сайшаагаад зогсохгүй салбарын яам нь ийн “Цагдаагийн алдар” тэмдгээр шагнасан байна. Баргийн хүн гаргаад байхгүй эр зоригийг Н.Энхтүвшин гаргасан. Тэрбээр хүнд бэртэж гэмтэх, цаашлаад амь эрсдэж болох байлаа. Гэвч тэрээр өргөсөн тангарагтаа үнэнч байж цагдаагийн алба хаагчид иргэдийнхээ эрүүл мэнд, амгалан тайван байдлын төлөө амь биеэ хайхрахгүй ажиллаж чаддаг гэдгийг тод харууллаа.

Н.Энхтүвшин өдгөө Чингэлтэй дүүргийн цагдаагийн II хэлтэст эргүүлийн цагдаа жолоочийн алба хашиж байна. Тэрээр цагдаагийн албанд найман жил зүтгэж яваа туршлагатай нэгэн. Энхтүвшин Сэлэнгэ аймгийн Шаамар суманд Нүрзэд, Охинцэцэг нарын ууган хүү болон мэндэлжээ. Тэрээр дөрвөн дүүтэй, айлын ууган хүү. Айлын том хүү учраас хэдэн дүү нараа хүмүүжүүлэхээс эхлээд аливаа ажилд хариуцлагатай хандаж сурчээ. Түүний энэ нямбай зан өдгөө ажлын талбар дээр нь илэрч байна хэмээн хамт олон нь ярьж байна. Тэрээр 2005 онд ерөнхий боловсролын сургуулиа төгсч, 2006-2007 онд хугацаат цэргийн алба хааж ирээд Цагдаагийн курст сууж Цагдаагийн ерөнхий газар хэмээх их айлд анх хөл тавьж байжээ. Анх ажлын гараагаа цагдаагийн явган эргүүлээр эхэлж байсан гэнэ. Ингээд 2013 оноос эргүүлийн цагдаагийн жолооч албанд хуваарилагджээ. Өдгөө эхнэр Ц.Удвалцэцэг, охин Э.Тэргэл нарын хамт амьдарч байна. Албаны эх сурвалжийн мэдээлж буйгаар дээрх машиныг цааш өнхрөх үед зам дээр нэлээд олон хүн, машин байжээ. Хэрэв цагдаа амжиж тухайн машиныг зогсоогоогүй бол хэрхэх байсныг төсөөлөхөд бэрх. Тиймээс амь насаа үл хайхран үүргээ нэр төртэйгөөр биелүүлсэн түүгээр бахархахаас ч аргагүй. Учирч болзошгүй аюулыг эр зоригоороо хааж зогссон тэрээр болсон явдлын талаар “Жолооч нь машинаа газрын уруу тавьж орхиод явчихсан юм билээ. Ослын дараа ирээд түр ачаа буулгачихаад карданаа татсан гэж байсан. 30 орчим насны залуу байна билээ. Согтууруулах ундаа хэрэглээгүй байсан. Тухайн үед замын хажуугаар олон хүн байсан. Хүүхдүүд ч явж байсан. Тэр машин чигээрээ явсан бол тэр хүмүүсийг очиж дайрах аюултай байсан. Тиймээс иргэдийг хамгаалахын тулд машинаараа хаах хэрэгтэй гэхээс өөр зүйл бодогдоогүй” хэмээн яриад “Би үүргээ л гүйцэтгэсэн” гэж даруухан өгүүлнэ. Түүний ярьснаар бол жолоочгүй машин 15-20 орчим км цагийн хурдтай урагшилж байсан бөгөөд ердөө хорьхон алхмын цаана хүмүүс байсан гэнэ. Ийм эр зоригтой алба хаагчаараа цагдаагийн байгууллага бахархаж хамт олон нь үлгэр дуурайл авч ажилдаа хандах хэрэгтэй гэх хүн олон байлаа.

Д.ДАВААСҮРЭН

Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг уржигдар үндэсний хэмжээний томоохон бүтээн байгуулалт болсон шинэ үйлдвэрийн туузыг хайчиллаа. Улаанбаатараас 500 гаруй км-ийн зайтай Дорноговь аймгийн Өргөн сумын нутагт баригдсан “Монполимент” группын “Монцемент” эко үйлдвэрийн нээлтийн арга хэмжээ ийн болсон юм. Тус компани нь жилдээ нэг сая тн нүүрс үйлдвэрлэх хүчин чадалтай ажээ. Харин манай улсын цементийн жилийн хэрэгцээ 1.5-2 сая тн байдаг. Барилгын салбар хурдтай хөгжиж байгаа энэ цаг үед цементийн хэрэглээ улам нэмэгдэх нь гарцаагүй. Тиймээс Засгийн газраас 2016 он гэхэд дотоодынхоо цементийн хэрэгцээг бүрэн хангах зорилт тавин ажиллаж байгаа билээ. “Монцемент” эко үйлдвэр ашиглалтад ийнхүү орсноор манай улс жилд нийтдээ гурван сая орчим тонн цемент үйлдвэрлэх боломжтой болж байгаа юм. Хөтөлийн болон Төв аймгийн Сэргэлэн сумын нутаг дахь үндэсний үйлдвэрүүд бүрэн хүчин чадлаараа ажиллас­наар дотоодын цементийн хэрэгцээг бүрэн хангахаас гадна валютын урсгалыг дотооддоо шингээх юм. Мөн өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж байгаа барилгын салбарын хөгжлийг хангах, орон сууцны үнийг тогтвортой барих зэрэг олон талын ач холбогдолтой. Иймд импортын цементийн татварыг нэмэх бодлого хэрэгжүүлэхээр судлан ажиллаж байгааг “Монцемент” үйлдвэрийн нээлтэд оролцсон салбарын яамныхан онцолж байлаа. “Монцемент” эко үйлдвэрийн нээлтэд олон хүндэт зочид төлөөлөгчид, орон нутгийн иргэд хүрэлцэн ирсэн байлаа. Энэ үеэр дэлхийн стандартыг хангасан технологиор шинэ үйлдвэр барьж, олон хүнийг ажлын байраар ханган, эх орондоо том бүтээн байгуулалт хийсэн үндэсний үйлдвэрлэгч “Монполимент” групп, үйлдвэрийн хамт олонд Ерөнхий сайд баяр хүргэж, үг хэллээ. Тэрбээр “Монгол Улсын эдийн засаг, аж үйлдвэр, барилгын салбарт түүхэнд тэмдэглэгдэх шинэ хуудас бичигдэж байна. Засгийн газар баялаг бүтээгчдээ дэмжиж, хамтран ажиллаж олон том бүтээн байгуулалтыг хийлээ. Монголчууд хамтдаа хөдөлмөрлөж зүтгэвэл амжилтад хүрч болохыг энэ үйлдвэр харууллаа. Монгол Улс дотооддоо “Дэлхийн чанартай Монгол цемент үйлдвэрлэдэг боллоо. Дэлхийн стандарт, тэр дундаа Европын стандарт Монгол нутгийн хөрсөнд бууж, нутагшиж байна. Эх орныхоо бүтээн байгуулалтын хэрэгцээг хангах, импортыг орлох цементээ Монголд бүрэн үйлдвэрлэж чадсан нь зөвхөн барилгын салбар гэлтгүй бусад салбарт техник, технологио өөрчлөх боломжийг олгож байна. Зам тээврийн салбар, тэр дундаа авто зам, төмөр замын салбарт технологио өөрчилж, бетон цементэн дээр суурилсан дэвшилтэт технологи руу шилжих бололцоо Монгол Улсад ойрын ирээдүйд гарах болно гэдэгт эргэлзэхгүй байна” гэв. Дорноговь аймгийн Сэнжит Худагийн шохойн чулууны ордыг түшиглэсэн “Монцемент” төсөл анх 2006 оноос хэрэгжиж эхэлсэн байна. Төслийн хүрээнд орон нутагт ихээхэн бүтээн байгуулалтын ажлуудыг хийжээ. Тухайлбал, Сайншандад дэд станцаас салаалсан 53.3 км урттай цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын дэд станцыг ашиглалтад оруулсан байна. Мөн Өргөн өртөөгөөс салбарласан 3.5 км урттай, нийтийн эзэмшлийн гарам, вагон жин бүхий салбар төмөр замыг барьжээ. Тус суманд 1000 хүний багтаамжтай орчин үеийн тохилог орон сууц, хүүхдийн цэцэрлэг, үйлчилгээний төв, спорт заал бүхий иж бүрэн ажилчдын хотхон барьж байлаа. “Монцемент” үйлдвэрт 500-гаас дээш ажлын байр шинээр бий болох юм байна. Ийнхүү Дорноговь аймаг анх удаа барилгын материалын эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж эхлээд байгаа юм. Цаашид нутгийн хөгжилд үүнээс ч илүү үнэтэй хувь нэмэр оруулна гэдэгт орон нутгийн удирдлагууд болоод иргэд итгэл дүүрэн байв. Ялангуяа Өргөн сумын иргэд “Монцемент” үйлдвэр манай сумын хөгжлийн түлхүүр боллоо. Өргөн сум одоо байгаагаасаа гурав дахин өргөжин, 280 айлын орчин үеийн тохилог орон сууц, ахуйн үйлчилгээний төв, цэцэрлэг, спорт цогцолбортой болж, бүтээн байгуулалт хийгдэнэ” хэмээн баярлацгааж байсан юм. Уг үйлдвэр нь цемент үйлдвэрлэхдээ байгаль орчинд ямар ч сөрөг нөлөөгүй, эко тоног төхөөрөмжүүдийг суурилуулжээ. Эдийн засгийн эрчимтэй хөгжлийг дэмжиж, экспортыг орлож, импортыг нэмэгдүүлэх тус үйлдвэрийн төслийг Франц, Англи, Австрали, Хятад, Швейцарь улсын салбартаа тэргүүлэгч байгууллага, зөвлөхүүдийн оролцоотойгоор хэрэгжүүлж байгаа аж. Төслийн дүнд Европын стандартыг хангасан олон төрлийн өндөр чанартай чулуунцар үйлдвэрлэж, өсөн нэмэгдэж буй цементийн импортыг орлож, хөрш орнуудад экспортлох боломжтой ажээ. Мөн дотоодын цементийн тээрмүүдийг 170 жил цемент, чулуунцраар хангах найдвартай ажиллагаатай гэнэ.

Ерөнхий сайд болон арга хэмжээнд оролцож буй зочид “Монцемент” үйлдвэртэй танилцсан юм. Эднийх байгаль орчиндоо ихэд анхаарал хандуулдаг бололтой. Усан оргилуур, ногоон байгууламж хүртэл хийжээ. “Монцемент” үйлдвэр эко гэдгийн учир нь хуурай аргын боловсруулах технологийг ашигладаг юм байна. Энэ нь усны хэрэглээ хамгийн бага. Мөн хүлэмжийн хий ялгаруулж, тоосжилт үүсгэх хэмжээ ч хамгийн бага гэнэ. Тодруулбал тоосжилт, азот, хүхрийн ислийн ялгаруулах хэмжээ нь Монгол Улсын болон Европын стандарт, шаардлагыг хангасан байгаль орчинд ээлтэй технологитой. Ахуйн болон үйлдвэрийн хаягдал усыг цэвэршүүлэн 90 хувийг дахин ашиглах системтэй эко үйлдвэр юм.

Монгол Улсын эдийн засаг, аж үйлдвэрлэлийн хөгжилд томоохон түлхэц үзүүлж буй “Монцемент” төслийг Хөгжлийн банк болон Евсропын Сэргээн босголт хөгжлийн банк, “Монполимет” группын санхүүжилтээр амжилттай хэрэгжүүлж байгаа гэнэ. Ямартай ч цементийн үйлдвэрийг байгуулахад “Чингис” бондоос 45 сая ам.долларын санхүүжилт олгосон ажээ.

М.МӨНХЦЭЦЭГ