Барилга, хот байгуулалтын сайд асан Д.Цогтбаатартай ярилцлаа.
-МАН-ын зургаан сайд засагт найман сарын хугацаатай байлаа. Тэднээс салбартаа үр дүнтэй ажилласан нь таныг гэж хүмүүс дүгнэж байгаа?
-Бид хамтдаа бие биенээ дэмжиж зүтгэсэн болохоор бас тодорхой үр дүн гарсан байх. Мөн барилгын салбарынхны хичээл зүтгэл бол энэ айлыг хөдөлгөж байдаг дотоод хөдөлгүүр.
Барилгын салбарын хувьд би шинэ хүн байсан нь нууц биш. Тэр нь харин надад зарим зүйлсийг шинэлэг өнцгөөс харах боломжийг олгосон байх гэж боддог. Салбарын бодлого боловсруулах тогтолцоонд зарим шинэ зүйлсийг оруулах боломж орон зай байсан. Нэгдүгээрт, Хэрэглэгч төвтэй бодлого, түүний хэрэгжилтэд чиглэсэн арга хэмжээнүүд, Хоёрдугаарт, Үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх бодлого, чингэхдээ гадаадын хөрөнгө оруулалтыг түлхүү татах үйл ажиллагаа, Гуравдугаарт, Хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг хангахад чиглэсэн яамны бодлого, арга хэмжээ, Дөрөвдүгээрт, Евростандартыг нэвтрүүлэх ажил, Тавдугаарт, Түрээсийн орон сууцны зах зээлийг бий болгож, иргэдэд шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг санал болгох ажил, Зургадугаарт, Нийгмийн даатгалын санг орон сууцжуулах хөтөлбөртэй анх удаа холбох бодлого, арга хэмжээ гэх зэрэг.
Эдгээрийг задлаад нарийвчилбал урт яриа хөвөрнө. Гол нь энэ өөрчлөлтүүдийг одоо эргүүлж буцаах бараг л боломжгүй байх гэж найдаж байгаа. Тухайлбал, хэрэглэгчийн эрх ашгийг хамгаалахад чиглэсэн арга хэмжээ, бодлогыг буцааж, өөрчлөх гэвэл олон нийт зөвшөөрөхгүй л болов уу. Тиймээс нийгмийн захиалгад нийцсэнээрээ удаан амьдрах өөрийн дотоод нөөц чадавхитай шинэчлэлүүд болсон болов уу л гэж найдаж байгаа.
-МАН-ын сайд нарыг огцруулахын өмнөхөн та Барилгын тухай хуулийн төсөл өргөн барьсан. Төслийн агуулгыг танилцуулахгүй юу?
-Хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд дээр дурдсан шинэчлэлүүдээсээ оруулж өгсөн. Ингэж байж шинэчлэл чинь яриа биш ажил хэрэг болно шүү дээ. Тухайлбал, хуулийн төсөлд бизнесийн орчинг хөнгөвчлөх бодлогыг тусгаж өгөхийн зэрэгцээ нөгөө хүн хэрэглэгч төвтэй салбар байх асуудлуудыг чинь оруулж өгсөн байгаа. Одоо бол барилгын компаниуд нэг их гоё зураг, сурталчилгаа худалдан авагчдад үзүүлээд, түүгээрээ иргэдийн худалдан авах шохоорхлыг төрүүлдэг. Энэ нь цаашдын хэлцэл хийхэд хүргэх үндсэн нөхцөл болдог бөгөөд эрх зүйн үр дагавартай зүйл юм. Гэтэл амьдрал дээрээ нөгөө гоёмсог зүйлс нь өөр болчихсон эсвэл бүр байхгүй болсон байх тохиолдол цөөнгүй л байдаг. Байр сууцны хэмжээнээс авахуулаад машины зогсоол, ногоон байгууламж, гэрэлтүүлэг, засал чимэглэлийн чанар стандарт гэх зэрэг олон зүйлс сурталчилж байснаас өөр болсон байдаг. Иргэн дангаараа эсвэл хэсэг бүлгээрээ улсын комисс нэгэнт хүлээгээд авчихсан барилгын гүйцэтгэлтэй холбоотой асуудлаар зарга үүсгэхэд барилгын компаниудын дэргэд зүгээр л жижигддэг. Одоо харин сурталчилгаанд ярьсан зүйлс нь байрыг худалдан авах гэрээний салшгүй хэсэг болохоор байгаа. Тэгэхээр байраа байгаагаас нь гоё болгож сурталчлах боломжгүй болж байгаа юм. Ер нь сурталчилгаандаа ярьж хэлсэн зүйлсийнхээ хариуцлагыг барилгын компаниуд бүрэн хүлээдэг болно гэсэн үг л дээ. Иргэдийн эрх ашгийг чиглэсэн бас нэг чухал зүйл бол бид барилгын баталгааны асуудлыг шинээр зохицуулахаар оруулж өгсөн байгаа. 90 жилийн түүхтэй, хийсэн бүтээсэн зүйл ихтэй барилгын салбар маань иргэдийнхээ өмнө уртаашаа гурван жилийн баталгааны хариуцлагыг л хүлээдэг тогтолцоотой байсан нь миний гайхшралыг ихэд төрүүлсэн. Уг нь энэ заалт нь барилгын дотор засал чимэглэл, тоноглолтой холбоотой байх учиртай. Гэтэл нэгэнт нарийвчлалгүйгээр ерөнхий заачихаар салбарын баталгааны зохицуулалт бүхэлдээ л үүнд захирагдчихаж байгаа юм. Тэгэхээр гурван жил өнгөрсний дараа тухайн барилгын асуудлаар түүнийг барихад оролцсон бүх этгээдийн хариуцлага дуусчихаж байгаа хэрэг. Тиймээс бид үүнийг өөрчилж, барилгын эдэлгээний хугацааг бетон, мод, төмөр хийцтэй байхаас нь хамаараад хамгийн багадаа 40-60 жил байхаар төсөлд тусгасан байгаа. Иймд барилгынхны хувьд хийсэн бүтээлийнхээ бат бэхийн асуудлаар иргэдийнхээ өмнө хүлээх хариуцлагынх нь хугацаа өөрчлөгдөж байгаа юм. Бид уг асуудлаар олон орны жишгийг судалсан. Эдэлгээний хугацаа дээрхээс хамаагүй урт байх нь ердийн үзэгдэл юм билээ. Бид бас бизнесүүддээ огцом ачаалал өгөхгүйн тулд, мөн Монголынхоо бодит нөхцөл байдлыг тооцож үзээд хугацааг арай татуу сонгосон. Энэ үзүүлэлтийг ийнхүү өөрчлөх нь гадаадын хөрөнгө оруулалтыг үл хөдлөх хөрөнгийн салбарт татах асуудалд ч эерэгээр нөлөөлнө. Эдэлгээний хугацаа нь 100 гаруй жил байдаг орнуудын хөрөнгө оруулагчид хүрч ирээд байр байшин сонирхтол аль хэдийнэ уг байшингийнх нь талаар хариуцлага хүлээх этгээдгүй болчихсон байвал яаж хөрөнгө оруулах билээ дээ. Даатгуулах гэхэд л шууд хүндрэл гарч эхэлнэ шүү дээ. Барилгын дотоод засал чимэглэл, сантехникийн холболт, тоноглолтой холбоотой баталгаат хугацаа харин гурван жилтэй тэнцэж байгаа. Үүн дээр нэмээд тохируулгын хугацааг нэг жилээр тусгаж өгсөн байгаа. Ингээд иргэдийн хувьд дотоод эвдрэл гэмтлийг үнэ төлбөргүй засуулах хугацаа дөрвөн жилтэй тэнцэж байгаа. Уг хуульд бизнесийнхнийхээ эрх ашгийг бас нэлээд сайтар тусгаж өгсөн байгаа. Дөрвөн жилийн сонгуулийн мөчлөгтэй манайх шиг оронд барилгын тусгай зөвшөөрлийг яагаад ч юм гурван жил байхаар хуульчилчихсан байна. Яг сонгуулийн өмнөхөн дарга нарын үүдийг бүх насаараа барилга барьчихсан, нэр хүнд нь зах зээл дээр бүр танил болчихсон компанийн удирдлагууд сахиад суух магадлал байна л даа. Тэгэхээр нь тусгай зөвшөөрлийн хугацааг шууд тав эсвэл 10 жилээр өгөхөөр тусгасан байгаа. Ихэнх нь сонгуулийн мөчлөгийг давж тарах биз. Давахгүй байлаа гэхэд нэг удаа аваад даргаас дараа нь дахиад гуйх шаардлага гарч болзошгүй хугацааг аль болох холдуулах боломжийг эрэлхийлсэн гэсэн үг. Нэг удаа аваад хэсэгтээ мартдаг байгаасай л гэсэн хэрэг.
Гурван жилийн баталгаат хугацааны заалт бас нэг гажуудлыг бий болгосон байна билээ. Төсвийн хөрөнгөөр барилга барьж буй компаниудыг бас л бөөрөлхөж, тодорхой мөнгөн баталгааг уг компаниудаас гурван жилээр авч ямар ч хүүгүйгээр хадгалдаг явдал. Тохируулгын хугацаа нэг жил гэсэн заалтыг оруулснаар энэ хугацаа нь даруй 60 гаруй хувиар буурч байгаа юм. Мөн баталгааны хөрөнгө байршуулахын оронд даатгуулах боломжийг нээж өгөхөөр тусгасан. Тэгвэл компаниудад очих санхүүгийн дарамт буурсан ч хариуцлагынх нь баталгаа хэвэндээ үлдэнэ, бас даатгалын бизнес хөгжих шинэ орон зай ч бий болж байгаа юм.
Мөн барилгын зөвшөөрөл олгох үйл ажиллагааны хугацаа, шаардагдах гарын үсгийн тоог дорвитой бууруулж өгсөн байгаа. Өнөөгийн хуульд байгаа эдгээр тоог Барилгын яамны өмнөх удирдлага засгийн газрын шийдвэрээр мэдэгдэхүйц буулгаж өгсөн байдаг. Ийнхүү буулгасан тоотой харьцуулахад хугацаа ч, гарын үсгийн тоо ч тус тус 30 гаруй хувиар буусан байгаа. Гэхдээ хуулийг засгийн газрын шийдвэртэй биш, хуультай нь л харьцуулдаг. Энэ өнцгөөс авч үзэн өнөөгийн хуулийг шинэ төсөлтэй харьцуулах юм бол цаг хугацааны үзүүлэлт бараг ес дахин, гарын үсгийн тоо 3.5 дахин буюу 30 хол давсан хувиар буурсан байгаа. Бизнест энэ дорвитой дэм болно гэж бодож байгаа. Иргэн-хэрэглэгч төвтэй бодлогыг тусгасан, мөн барилгын бизнесүүдийн дарамтыг нимгэлэн дэмжихэд чиглэсэн заалтуудын заримаас жишээ болгон дурдахад ийм байна.
–Энэ хуулийн төсөл барилгын салбарт үгүйлэгдэж байгаа бодлогыг хуульчилсан байх нь ээ. Төслийг өргөн барьсан сайд нь огцорсон болохоор хууль цаашаа явах эсэхэд олон хүн эргэлзэж байсан л даа.Тэгэхээр хуулийн төсөл батлагдсанаар ямар ач холбогдолтой болохыг тодорхойлохгүй юу.
-Монгол төрийн ажил хувь хүнээс хамаарахгүй байх ёстой. Тэгээд ч хууль сайдын мэдлээс гараад УИХ-ын мэдэлд шилжсэн. Сайд солигдсоноос УИХ солигдоогүй. Иймд асуудал явдаг журмаараа л явна.
Энэ хуулийн шинэчлэн найруулсан төсөл батлагдаад хэрэгжээд эхэлбэл иргэдэд, бизнесүүдэд л хэрэгтэй. Салбарыг хүн-хэрэглэгч төвтэй болгоход чиглэсэн заалтууд хуульчлагдчихвал үүнийг хэн нэгэн албан тушаалтан мартаад эсвэл ойшоохгүй явах боломжгүй болох юм. Тухайлбал, ШӨХТГ-ыг би Сайдын зөвлөл, Барилга хүлээж авах комисст оруулсан байсныг сайд өөрчилж болно. Харин хуулийг бол дагах хэрэгтэй болно. Барилгын салбарыг хэрэглэгч төвтэй болгон хөгжүүлнэ гэдэг бол маш том сэтгэлгээний өөрчлөлт дагуулна шүү дээ. Энэ нь эргээд бизнес-хэрэглэгчийн шударга харилцааг хөгжүүлэхэд л хэрэг болно. Мөн технологи, чанарын дэвшил, хариуцлагын тодорхой тогтолцооны төлөвшилтөөс авахуулаад олон дэвшлийг дагуулна гэж бодож байгаа. Зөвхөн хүн-төвтэй өөрчлөлт талаас нь ярихад л энэ шүү дээ. Түүнээс өөр бусад талаас нь яривал хуулийн шинэ төсөл олон эерэг зүйлсийг дагуулна.
–Таны энэ салбарт хийсэн томоохон ажлуудын нэг бол ипотекийн зээлийн урьдчилгааг 10 хувь болгосон явдал. Энэ нь яг ямар шатанд явна вэ? Хэзээнээс хэрэгжих бол?
-Ипотекийн зээлийн урьдчилгаа төлбөрт орон сууцны үнийн дүнгийн 20 хувьтай тэнцэх баталгааг засгаас Хөгжлийн банкаар дамжуулан гаргах асуудал бүрэн шийдэгдсэн.
Салбар хариуцсан сайдын хувьд засгаас гаргах ёстой бүх шийдвэрүүдийг гаргуулж үлдээсэн. Одоо зөвхөн хэрэгжих цаг хугацаагаа л хүлээж байна.
Энэхүү зохицуулалтын дүнд анх удаа орон сууц авч буй, тогтмол орлоготой, нийгмийн даатгалын төлбөрөө хоёр жилээс дээш төлсөн иргэд урьдчилгаа 10 хувиа төлөөд байртай болох боломжоор хангагдаж байгаа. 10 хувийн урьдчилгааг цоо шинэ зүйл мэтээр ойлгож, бүтнэ, бүтэхгүй гэж эргэлзэх явдал байгаа. 10 хувийн урьдчилгааны тухай заалт өнөөдөр мөрдөгдөж буй урьдчилгаа 30 хувьтай зээлийг зохицуулж буй 2.4 дүгээр заалтад зээлийн урьдчилгаа 10-30 хувь байна гээд заачихсан байдаг. Тиймээс бид тэр боломжийг л ашигласан.
Зарим улсууд үүнийг Америкийн хямралтай л холбох юм. Америкийн хямрал subprime mortgage буюу хоёрдогч ипотекийн зээлээс үүдэлтэй юм. Түүнээс ердийн ипотекийн зээлээс үүдээгүй. Дэлхийн бүх улс орон ипотекийн зээлтэй. Тэнд Америкийнх шиг ипотекийн зээлийн хямрал өрнөөгүй.
-Яагаад?
-Яагаад гэвэл тэнд зүгээр ипотекийн зээл л зонхилж байснаас subprime гэдэг тодотголтой ипотекийнх нь зээл Америкийнх шиг газар аваагүй байсан. Манайх ч гэсэн ердийн л ипотекийн зээлтэй. Маш хашир тооцож хийсэн зээлтэй шүү.
Урьдчилгааг нь 30-аас 10 болгоод л буулгачихаар эдийн засгийг хямруулдаг хоёрдогч ипотек болчихдог юм шиг гэнэн юм зарим нь ярих юм. Тэр хямралд өртсөн АНУ-д чинь Фэнни Мэй гэдэг компанийнх нь олгодог ипотекийн зээлийн урьдчилгаа нь гурван хувьтай байдаг юм шүү дээ. Интернетээр ороод харахад л шууд гараад ирнэ шүү дээ. Энэ бол ипотекийн зээлийг хамгийн ихээр нь орлого багатай иргэддээ олгодог компани. Хэрэв ипотекийн зээлийн урьдчилгаа 30 хувьтай байж л аюулгүй байдаг, түүнийг бага болгосноос хямардаг юм бол хямралын гашуун зовлонг ном сонингоос биш бодит амьдрал дээрээ амссан АНУ яагаад өнөөдөр хүртэл ийм бага хувийн урьдчилгаа төлбөртэй зээлийг байлгасаар байгааг тайлбарлуулмаар байгаа юм.
Фэнни Мэй зэрэг тусгай зохицуулалттай компанийнх нь зохицуулалтыг орхиё л доо. АНУ-д анхны байраа авч буй хүмүүст олгодог ердийн ипотекийн зээлийн урьдчилгаа 20 хувьтай л байдаг. Энэ бол боломжтой дундаж орлоготой иргэдэд олгодог зээл шүү дээ. Бас л манайхаас бага байгаа юм. Гэтэл тэнд байгаа хүмүүсийн дундаж орлого манай иргэдийнхээс хэдэн арав дахин их шүү дээ. 30 хувийн урьдчилгаа бол америк хүнд хүртэл их байгаа юм.
Америкийг харьцуулахаа больё. Сингапурт энэ урьдчилгаа 10 хувь, Тайландад 20 хувь гээд харьцуулаад байх юм бол манайх хамгийн бага орлоготой иргэдтэй хэрнээ хамгийн өндөр урьдчилгаатай байгаад байгаа юм. Байрны үнэ хөөсрөлтэй үед бол энэ чухал зохицуулалт байсан. Гэхдээ хөөсрөлт байхгүй болчихоод байхад хичнээн удаан иргэдийг ийм дарамттай зээлтэй байлгах гээд байгаа юм бол. Сингапур, Тайланд, Энэтхэг зээлийнхээ урьдчилгааг манайхаас бага байлгаад байгаа нь хямралаас айхгүй, эсвэл биднээс бага мэдээд, болгоомжгүй бодлого хэрэгжүүлээд байгаа хэрэг үү. Би тэгж бодохгүй байна.
Нэмээд хэлэхэд энэ бодлогыг шүүмжлээд байгаа улсууд эдийн засгийг хямруулахаас болгоомжлоод байгаа юм. Гэхдээ үүнийг хэрэгжүүлж эрэлтийг нэмэх чинь яг л тэр болгоомжлоод байгаа хямралаас нь урьдчилан сэргийлэх гэж хийж буй гарцаагүй арга хэмжээ юм шүү дээ. Үүнийг хийхгүй бол тэр айгаад байгаа хямрал чинь болно. Америкийн хямралыг нарийн судалбал хүмүүс нь зээлээ төлж чадахаа больсноос эхлээгүй, харин үл хөдлөхийн үнэ огцом бууснаас эхэлсэн юм шүү. Тэгмэгц зээлүүд муудаж, түүнээсээ үүдэн дараа дараагийн гинжин урвал явсан даа.
Саяхан нэг танил маань “10 хувийн урьдчилгаатай зээлийн тогтолцоо эрсдэлтэй, түүний оронд хямд төсөр байрны судалгааг гаргах хэрэгтэй” л гэж ярьсан байна лээ. Хямд төсөр байрыг Америкийн чинээлэг иргэдэд ч чанга тусах 30 хувийн урьдчилгаатай зээлийн тогтолцоотойгоор Монголд яаж хөгжүүлэх гээд байгааг нь сайн ойлгоогүй.
-Иргэдийг хямд орон сууцаар хангах түрээсийн орон сууцны хөтөлбөр таныг тус салбарыг удирдаж байхад шуурхай батлагдсан бас нэг ажил. Энэ хөтөлбөрийн үр дүнг та хэрхэн харж байна вэ?
-Иргэдийг орон сууцаар хангах тал дээр хийсэн бас нэг ажил бол “Түрээсийн орон сууц”-ны хөтөлбөрийг батлуулсан явдал юм. Улаанбаатарын иргэдийн 60 орчим хувь нь гэр хороололд амьдарч байна. Засгийн газрын 2012-2016 оны мөрийн хөтөлбөрт багтсан 1300 айлын түрээсийн орон сууцыг ашиглалтад оруулах заалтыг хэрэгжүүлэхийн тулд хувийн хэвшлийн барилгын компаниудтай гэрээ байгуулж эхлээд байна. Товчхондоо төрийн зүгээс иргэдээ түрээсийн орон сууцаар хангах эхний хувилбарууд ажил хэрэг болж эхлээд байгаа юм.
“Түрээсийн орон сууц”-ны хөтөлбөр зөвхөн Улаанбаатар хотод хэрэгжээд дуусахгүй. 21 аймагт хэрэгжих юм. Аймгийн төвүүдэд эмч, багш, төрийн албан хаагчид, цэрэг, цагдаа гээд орон сууцны тодорхой хүлээлттэй айл өрх, иргэд олон байдаг. Тэдний асуудлыг ч орхигдуулахгүй шийдэх боломжтой.
Хувийн хэвшлийнхний барьсан хорооллоос тодорхой тооны орон сууцыг улс аваад дараа нь тухайн компанитай концессын гэрээгээр төлбөрөө барагдуулаад явах юм. Энэ ажил ТОСК дээр ч хэрэгжиж байгаа. Орон сууцанд амьдрах хүсэлтэй ч худалдаад авах боломжгүй иргэд олон бий. Шинээр гэр бүл болсон залуус, оюутнууд, гадаадын иргэд гээд түрээслэгчид байна. Тэдэнд байраа худалдаад ав, эсвэл боль гэдэг л хувилбаруудыг зөвхөн санал болгодог тогтолцоо бол хоцрогдоод байна. “Түрээсийн орон сууц”-ны хөтөлбөр хэрэгжсэнээрээ өвөл бүр асуудал болдог утаа багасах, агаарын бохирдол буурах, эрүүл ахуйн олон асуудал шийдэгдэх боломжтой болно гээд ач холбогдол нь маш их л дээ. Иргэддээ хямд төсөр орон сууцыг нийлүүлэх, барилгын салбарыг их ч бай, бага ч бай зогсолтгүй ажиллагаатай болгоход их чухал үүрэг гүйцэтгэх нэг зохицуулалт бол нийгмийн даатгалын санг орон сууцжуулах хөтөлбөртэй холбох гээд байгаа асуудал чинь шүү дээ. Бас л би сэдчихсэн юм биш л дээ. Дэлхийн бүх улс орнууд өөрийн хамгийн урт хугацааны хөрөнгийн энэ эх үүсвэрийг яг энэ зорилгод амжилттай ашиглаж ирсэн туршлага байгаа юм. Ийм хөтөлбөрт хөрөнгө оруулахыг хамгийн найдвартай хөрөнгө оруулалтын хэлбэр гэж үздэг. Үнэхээр ч байраараа барьцаалагдсан, байр нь хэзээ ч тодорхой үнээ хадгалж, мөнгөн урсгалыг бий болгож байдаг учраас ийм тогтолцоог бий болгосон байдаг байх. Иймд манай яамнаас өргөн барьсан хуулийн төсөл бол уг нь 10 хувийн урьдчилгаатай, 20 хувийн баталгаатай зээлээс том өөрчлөлтийг бий болгох юм шүү дээ.
-Барилгын салбарт стандарт гэж юм байгаагүй. Та сайд болсныхоо дараа иргэд рүүгээ чиглэсэн бодлого явуулна гэж байсан. Үүний нэг нь евростандартыг нэвтрүүлсэн ажил уу?
-Стандарт байсан л даа. Гэхдээ энэ нь өнөөгийн амьдралаас хоцроод бизнесийн, салбарын хөгжилд тушаа болох талдаа байгаад байна. Нөгөө хэрэглэгч-төвтэй болгох бодлогыг чинь хэрэгжүүлэх чиглэлээр авсан олон арга хэмжээний чухал хэсэг нь бол энэ стандартын асуудал.
Яаманд ирээд юуны өмнө чанар стандарт хариуцсан шинэ нэгжийг яамны бүтцэд анх оруулсан. Энэ бүтэц маань Европын стандартуудыг нэвтрүүлэх богино болоод урт хугацааны бодлогыг боловсруулах ажилд орсон. Эхний ээлжинд 160-аад евростандартуудыг нэг жилийн хугацаатайгаар шууд нэвтрүүллээ. Энэ хугацаанд эдгээрийг европ суурьтай монгол стандарт болгон батлах ажлыг хийх ёстой. Нэг жилийн хугацаанд бүгдийг нь MNS стандарт болгож амжихгүй л дээ. Яг өнөөгийн байдлаар л гэхэд дөнгөж 40 гаруй евростандартыг л монгол сууринд буулган баталж амжсан байгаа шүү дээ. Тэгэхээр өнөөг хүртэл яг хэвшсэн журам шат дарааллаараа явж эдгээр стандартуудыг нэвтрүүлнэ гэвээс энэ нь хэдэн арван жилийн ажил болохоор байгаа биз. Харин ингээд хурдавчилсан аргаар шууд нэвтрүүлээд цаашид бүх стандартыг монгол болгон баталтал жил жилээр уг стандартуудыг хэрэглэх эрхийг сунгаад явчихвал үр өгөөж нь хэрэглэгч иргэдэд өнөөдрөөс мэдрэгдээд эхлэх боломжтой юм. Стандарт хэмжил зүйн газрынхан маань энэ асуудал дээр дэмжиж шийдэмгий хамтарч ажилласныг энд тэмдэглэх хэрэгтэй. Мэдээж энэ төгс хувилбар биш. Бид байгаа хууль эрх зүйн орчиндоо зохицож, гэхдээ боломжоороо шинэлгээр асуудалд хандан ажиллаж байгаа нь л энэ. Дээрх арга хэмжээ бол богино хугацааны хэсэгчилсэн л шийдэл.
Цаашид, урт хугацаандаа бол евростандартуудыг Монголд нутагшуулахдаа шууд англи хэл дээр нь хэрэглэдэг тогтолцоо руу шилжих хэрэгтэй. Ингэхийн тулд хууль эрх зүйн орчноос эхлээд боловсролын тогтолцоо хүртэл багагүй өөрчлөлтүүд хийгдэх ёстой байгаа юм. Мэдээж цаг уурын онцлог орчин бүсэд оршдог, тусгаар тогтносон орны хувьд манай зохих байгууллагууд эдгээрийг судалж үзээд баталдаг байх ёстой. Гэхдээ энд баталдаг гэхээсээ хүлээн зөвшөөрдөг тогтолцоог ярьж байгаа юм. Тусгайлан батлах асуудал нь зөвхөн манай цаг уурын нөхцөлд зайлшгүй тохируулж хэрэглэх стандартуудын тухайд л гарч байх ёстой юм. Ингэвэл шилжилт хамаагүй хурдасна.
Европчууд мөнгө нь багтахаа байсан баяндаа евростандартын бүтээгдэхүүнийг шаардан хэрэглээд байдаг юм биш. Тэд мөнгөндөө хэмнэлттэй хандаж буй нь тэр.
-Барилгын салбарт гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг богино хугацаанд татаж чадсан. Хятадын Эксим банк, Сингапурын хөрөнгөөр босох барилгуудын тухай мэдээлэл өгөөч. Эдгээр орон сууц баригдсанаар зах зээлд хямд үнэтэй орон сууцаар хангагдах боломж бүрдэх үү?
-Үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлж гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татна гэсэн шинэ санаачилгаа хэрэгжүүлэхэд бас ахиц гаргасан. Эдийн засаг удааширсан, дотоодын хөрөнгийн эх үүсвэр эрс хумигдсан, гадаад хөрөнгө оруулалт огцом татарсан үед мөчлөг сөрж үл хөдлөх хөрөнгийн салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах гэж зөрүүдэлсэн гэх үү дээ ажиллалаа. Ингэж ажиллахдаа уул уурхайн салбарт манай төр, хувийн хэвшлийнхэнтэй хамтран далайцтай сурталчилгаа хийж байсан туршлагыг харгалзан зохих бодлого, үйл ажиллагаагаа зохион байгуулсан. Анх удаа ийм сурталчилгаанд зориулсан өргөн сурдалгааг хийлгэж, шинэ шинэ тоо баримтуудыг боловсруулсан. Түүний үндсэн дээрээ танилцуулгууд боловсруулсан. Багагүй хүч хөдөлмөр зарцуулсан ажил болсон. Гэхдээ үр дүнгээ өгсөн. Сингапур, Туркэд хувийн салбарынхантайгаа хамтран үл хөдлөх хөрөнгийн талаар далайцтай сурталчилгааг хийсний дүнд цөөнгүй хөрөнгө оруулагчид барилга, үл хөдлөх хөрөнгийн салбарыг сонирхогчид Монголыг чиглэсэн. Үүнд урам орсон. Болох юм байна. Энэ салбар чинь хийсэн бүтээсэн юмтай учир бусдын анхаарлыг хандуулаад л өгдөг юм бол сонирхлыг нь татахуйц юм байна гэдэг итгэлийг олсон. Харин бид энэ өнцгөөс улс орныхоо үл хөдлөх салбарыг ер сурталчилж байгаагүй юм билээ.
Нөгөө голланд өвчнөөс салахыг хүсвэл яг үүнийг л бодлогоор хийх хэрэгтэй юм л даа. Одоо Монголд бүртгэлтэй үл хөдлөх хөрөнгийн нэг компани Сингапурын хөрөнгийн бирж дээр хувьцаагаа гаргахаар ажиллаж байна. Амжилттай гараасай гэж хүсч байгаа. Тэгвэл Монгол гэдэг чинь ганц уул уурхайн орон биш юм байна гэдгийг гадаадын хөрөнгө оруулагчдад ойлгуулах юм.
Гадаадын хувийн хөрөнгө оруулалтаас гадна хөнгөлөлттэй зээл тусламжийг салбар руугаа түлхүү татах чиглэлээр ажиллалаа. Үүний дүнд БНХАУ-ын ЭКСИМ банкнаас хөнгөлөлттэй зээл авах асуудлыг гацаанаас нь гаргаж шийдвэрлэх шатанд нь оруулсан. БНСУ-аас хөнгөлөлттэй зээл авах асуудал уг нь нэлээн ахицтай яригдаж байгаа. Энэ бүгдийн дүнд улс орны нөхцөл байдал хүнд байгаа ч гэсэн орон сууцны хорооллуудын барилгын асуудал зогсчихгүй урагшлах боломжтой болж байгаа юм. Нийтдээ 6000-7000 мянган айлын орон сууцны барилгын тухай ярьж байна шүү дээ.
М.МӨНХЦЭЦЭГ
Дуурийн театрын тайзнаа “Хязгааргүй” моно операгаа 350 ам.доллараар тавьж тухайн үедээ шуугианы эзэн болж байсан эрхмийнд өнжлөө. Төв аймгийн ”Монгол туургатан” театрын дарга байхдаа найруулсан “Хязгааргүй” нь тэр жилийнхээ “Гэгээн муза”-гийн хөгжимт драмын төрөлд хамаг цомыг нь хамж, бүр гран приг нь хүртэл авч байсныг театрт дурлагчид андахгүй. “Хязгааргүй” моно операг урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ч.Ганхуяг найруулсан юм. Тэрээр Цэргийн дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын ерөнхий найруулагчаар ажиллаж байгаа аж. Ч.Ганхуяг найруулагч руу өнгөрсөн баасан гаригт утас цохилоо. “Хүрээд ир ээ” гэж уриалгахан зөвшөөрлөө. Найруулагчийнх Төв аймгийн Зуун мод суманд хоёр өрөө орон сууцанд амьдардаг юм байна. Биднийг ороход гэрийн эзэгтэй “Гэгээн муза”-гийн хэд хэдэн цом эгнүүлсэн ханын шүүгээ, буйдан, телевизтэй зочны өрөөндөө урив. Бага охин нь цай хоол бэлдэхэд ээждээ тусалж, найруулагч бидэнтэй яриа дэлгэлээ.
“Хязгааргүй” моно операг 350 ам.доллараар тавих болсон шалтгааныг сонирхоход “Би Монголын урлагт гавьяа байгуулсан амьтан. Театрын билет 3000 төгрөг байх үед найруулсан жүжгээ 10 мянган төгрөгөөр тавьж байлаа. Араас нь Баабарын “Бооцоо” 999 мянган төгрөгөөр үнэлэгдсэн. Үүний дараа билет 6000 төгрөг болсон. “Хязгааргүй”-г 350 ам.доллараар үнэлж зарсан хойно театрын билет 10 мянган төгрөг болсон. Монголын урлагт үнэлгээний хэмжүүр тогтоосон л байгаа биз” гэж хэлээд хөгжилтэй инээлээ. “Монгол туургатан” театрын даргын албаа сонгуулийн дараахан өгсөн гэнэ. “Хөдөөгийн театр “Гэгээн муза” наадмаас гранпри авлаа гээд тухайн үедээ шуугицгааж байсан. Та яагаад ажлаа өгчихсөн юм бэ” гэж сонирхоход “Юм хийж эхэлдгийн даваан дээр сонгууль болоод давалгаанд нь арчигдсан даа” гэснээс өөр үг унагасангүй. 
“Урлагийн гэр бүлд өссөн болохоор найруулагч болъё гэж шийдсэн үү” гэж сонирхоход урдаа байгаа загасны шөлнөөс халбагадангаа “Ёстой тэгж бодож байгаагүй. Би чинь арван жилд байхдаа сахилгагүй, сурлагаар гойд биш хүү байсан. Мөрөөдөл гэвэл жолооч болох. Хүүхдүүдийн дурсгалын дэвтэр дээр ачаатай, ЗИЛ-130 машин зурчихна. Тэгээд болоогүй ээ, доор нь энэ бол миний мөрөөдөл гээд биччихнэ. Арав төгсөх гэж байтал Архангайд кино драмын ангийн элсэлтийн шалгалт авахаар хэсэг хүн очдог юм. Аав шалгалт ирснийг дуулаад “Хүн болоод нэг удаа конкурсдсэн юм гэж хожим дурсаж ярихад сайхан шүү дээ. Миний хүү нэг шалгуулаад үзэх үү. Чамд авьяас бий. Тэнцэхгүй бол тэр л биз. Тэнцсэн ч үнэхээр дурлаад байвал жолоочоо хий” гэж аядуухан хэлж байна. Эвгүй хэлбэл гөжнө гэдгийг мэдэх учраас тэгсэн хэрэг. Тэгээд л ганцаараа тэнцэж байлаа” гэж ярив. 
Энэ үеэр бага хүү нь орж ирлээ. Найруулагч хүүгээ өглөө босонгуут 100 суниалгаж, гантель өргүүлдэг гэнэ. “Миний хүү чинь тэгж болохгүй л гэвэл үгээр болно. Зургаан сард нэг чипс ид гэхэд зургаан сарыг тоолоод суучихдаг нөхөр дөө” гэж хэлээд бага хүүгээ үнсэв. Тэнгис ээжийнхээ хийсэн буузыг идэж аваад тоглохоор гарлаа. Гал тогооны өрөөнд ээждээ туслаад завгүй байсан Номунзаяа ч гарах гэж байгаа бололтой. Аль хэдийнэ хувцсаа солиод өмсчихөж. “Би ааваараа бахархдаг. Ийм аавын охин болж төрсөндөө баярладаг. Гаднаасаа ааштай юм шиг харагддаг байж магадгүй. Гэхдээ огтхон ч тийм биш. Миний аав их зөөлөн хүн” гэж хэлээд гарч одлоо. 
Төрийн шагналт хөгжмийн зохиолч Цогзолын Нацагдоржийн хүү, “Цогзол Нацагдорж”
Ирэх сарын 1-нээс эхлэн Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль хэрэгжиж эхэлнэ. Энэ талаар Нийслэлийн Замын цагдаагийн газрын дарга Ч.Жаргалсайхантай ярилцлаа.
Өнөөдөр Улаанбаатарт үүлэрхэг. Дуу цахилгаантай бороо орно. Салхи баруун
11:00 цагт: Засгийн газрын хуралдааны мэдээллийн танхимд Засгийн газрын ээлжит хуралдаанаар хэлэлцэн шийдвэрлэсэн асуудлуудын талаар Ерөнхий сайдын Хэвлэлийн төлөөлөгч Ц.Мөнхтөр мэдээлэл хийнэ.
Монголын өдөр тутмын хамгийн том, хамгийн олон уншигчтай өдрийн сонины мягмар гаригийг дугаар хэвлэгдэн гарлаа. Энэ өдрийн дугаарт “Хувийн их дээд сургуулиуд нэмэлт элсэлт зарласан ч цөөн оюутантай байна” хэмээх сурвалжлага хэвлэгдсэн юм. Өнөө жилийн хувьд анхны арванхоёрдугаар анги төгсөж байгаа. Тиймээс урьд жилүүдийг бодвол бараг хоёр дахин цөөн элсэгч их сургуульд орно. Энэ нь олон их, дээд сургуулиудын хувьд хүндрэл үүсгээд байгаа юм. Үүнийг хөндөн сурвалжилжээ. Мөн нэгдүгээр нүүрнээс 13 дугаар нүүрт Ерөнхийлөгчийн хүний эрх, хуулийн бодлогын зөвлөх Ч.Өнөрбаяртай хийсэн “Өршөөлийн хуульд Ерөнхийлөгч хэсэгчлэн хориг тавьж УИХ-д хүргүүлнэ” хэмээх ярилцлага оров. Тэгвэл УИХ-ын гишүүн Г.Уянгын “Сайдын албан тушаал хүссэн хүн авах гэж гүйдэг амттан биш” ярилцлагыг тавдугаар нүүрт нийтэлжээ.
Үндсэндээ энэ намар, ирэх хаврын чуулганы хугацаа л энэ УИХ, Засгийн газарт үлдлээ. Сонгуулийн босгон дээрх хаврын чуулганаар олигтой асуудал шийддэггүй практик бий учраас ганцхан намрын чуулган үлдлээ гэж ойлгоё. Үүнийг бодож байгаа улстөрч байна уу. Намрын чуулган аравдугаар сарын 5-нд эхлээд цагаан сар хүртэл үргэлжилнэ. Үндсэн хуулийн өөрчлөлт, улс төрийн намуудын тухай хууль, Сонгуулийн нэгдсэн хууль… бас бус хуулиуд дагалдах хэлбэрээр орох байх. Нэр дурдсан чухал хуулиудыг 2015 он дуусахаас өмнө хэлэлцэн батлах ёстой учраас хагас чуулганы хугацаа үлдсэн гэж ойлгосон ч болно. Ямартай ч намрын чуулганы эхэнд төсвийн тодотголоо хэлэлцэх бололтой. Хэлэлцээд байх юм байна уу, үгүй юу. Төсвийн бүрдүүлэлт бага байгаа учраас тодотгол хийсэн нэр зүүж энд тэндхийн мөнгийг баахан хасч танах биз. Хөгжлийн банкинд Чингис бондын үлдэгдэл 450 сая ам.доллар байгаа гэж ард түмэн бодоод явтал эхнээс нь Шинэ Яармаг хороололд 50 саяар нь гэх мэтээр хэдийнэ гаргачихсан юм байна лээ. Өөр юунд гаргасан юм бүү мэд. Тэгээд ч энэ удаагийн төсвийн тодотгол гэж юуг тодотгож, юугаа юунд зарцуулах вэ гэдэг нь улстөрчдөд төдийлэн падгүй. Монгол Улс мөнгөгүй болжээ гээд л сөрөг хүчин шоу хийсээр дуусах биз. Дараа нь 2016 оны Төсвийн төслийг хэлэлцэн батална. Нэг ёсондоо дараа жил идэх хоол, хийх ажлаа хуваарилна гэсэн үг. Энэ үеэр бас л мөнгөтэй, мөнгөгүй гэсэн яриа гарч улстөрчид хувийн карьераа өсгөж шоу хийх боломж бүрдэхээс цааш асуудлын шийдэлд хүрэхгүй биз. Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль сая батлагдсан. Хууль батлагдсанаар бараг гурав дөрвөн их наяд төгрөг ил гараад ирэх юм ярьсан, эрх баригчид түүндээ найдаж байгаа юм байлгүй дээ. Залгуулаад Өршөөлийн хууль сая батлагдлаа. Ерөнхийлөгч хориг тавих нь тодорхой. Анхнаасаа төр дэх авлигачидтай тэмцэж гарч ирсэн хүн. Харин Ерөнхийлөгчид үнэн сэтгэлээсээ нэмэр болоод Өршөөлийн хуулийн эсрэг суучих улстөрч саарал ордон дотор байгаа юм уу. Ерөнхийлөгчийг дагасан жүжигчид л харагдаад байна. Жишээ нь Өршөөлийн хууль байнгын хороодын хуралдаанаар ороход, мөн бүлгийнхээ хуралдаан дээр ч хүртэл МАН-ын бүлгийн дарга С.Бямбацогт илэрхий дэмжсэн нь хэнд ч тодорхой байсныг тэнд байсан хүмүүс ярьдаг шүү дээ. Батлагдсаны дараа харин огт дэмжиж байгаагүй хүн шиг мэдээлэл хийхийг хараад ийм л байна даа, энэ Их хурлын гишүүд гэсэн бодол хүн бүрийн тархинд буулаа. Хууль батлах гэж хаалганы цаана, хаалттай үед өөрийг ярьдаг, хаалганы наана бас нэг өөрийг ярьдаг ийм л хүмүүсээр Их хурал дүүрсэн энэ цаг үед Үндсэн хуулийн өөрчлөлт, Улс төрийн намуудын тухай хууль, Сонгуулийн нэгдсэн хууль гэсэн айхавтар хуулиуд орж магадгүй байна. Хэрэвзээ Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн талаар хэлэлцэх юм бол чуулган 15 хоногт тасралтгүй хэлэлцэх тусгай дэгтэй. Олон нийтээр хэлэлцүүлж, гарсан үр дүнг нь харгалзан үзсэн байх ёстой. Энэ ч лөөлөө биз дээ, хэдэн сайт дээр хуулийн төслийг нийтэлж санал асуулга явуулсан нэр зүүнэ биз. УИХ-ын гишүүдийн гуравны хоёроос олон гишүүн дэмжсэн байх ёстой гэхчлэн нарийн заалтууд бас бий. Хэрвээ гишүүдийн 2/3 нь дэмжих юм бол нэгдсэн чуулганаар шууд дэмжигдэх нь тодорхой юм. Сонгуулийн жил гарахаас өмнө буюу сонгууль болохоос зургаан сарын өмнө Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах ёстой. Энэ бүх хуулийн заалтаас илүүтэй тус хуулийн өөрчлөлтийн амин сүнс, өөрчлөх гээд байгаа шалтаг шалтгаан нь нийгмийн сэтгэл зүйн захиалгаас арай өөр байгаад учир начир нь байх шиг. Учир нь Засгийн газрын бүтэц ямар байх, УИХ-ын гишүүдийн тоо 96 болох уу гэхчлэн өнөөдрийн улстөрчдийн ирээдүйн карьертай холбоотой асуудлууд хөндөгдөнө. Өнөөдрийн цаг үед ийм өөрчлөлт хийх нөхцөл бүрдсэн үү, бэлтгэл хангагдсан уу, ийм зориг зүрх, сэтгэл зүй хууль тогтоогч эрхмүүдэд байна уу. Үндсэн хуульд өөрчлөлт орлоо гэхэд арай гадна дотныхны захиалгадаа хүрээгүй биз дээ гэж залбирахаас.
Нярай эхчүүдийн хөх цочирч, булчин нь зангирах тохиолдол элбэг байдаг. Үүнийг