Month: August 2015

Монголд малын түргэн тусламжийн үйлчилгээг хоёрхон суманд үзүүлж байна. Нэг нь Дорноговийн Улаанбадрах сум. Улаанбадрахын дөрвөн багийн малчид малдаа асуудал гарангуут утсаараа дуудлага өгөөд үзүүлдэг болчихож. Нөгөө нь Сайншанд сумын Зүүнбаян баг. Зүүнбаян багийн малчин Л.Оюунбилэгийнд очиход “Малын эрүүл мэнд” төсөлд ам сайтай байлаа. “Арева Монгол” компаниас санхүүжүүлж буй “Малын эрүүл мэнд төсөл” хэрэгжиж эхэлснээс хойш малчдад ийм боломж нээгджээ. Төслийг хэрэгжүүлэгчид нь“Монголын нэгдсэн хувийн мал эмнэлгүүдийн дундын хоршоо” болон “Хил хязгааргүй агрономчид, малын эмч нар” байгууллагынхан. “Хил хязгааргүй агрономчид, малын эмч нар” байгууллагын малын хоёр эмчтэй хамт дуудлаганд явсан юм. Дуудлага өгсөн Л.Оюунбилэгийнх Сайншандаас бараг зуун км орчим хол газар хаваржиж байв. Нэг ишгэнд нь шөвөг яр гэдэг өвчний шинж тэмдэг илэрсэн юм байна. Эмч нар тэр даруй өвчилсөн ишгийг үзэж эмчилгээ бичиж, зөвлөгөө өглөө.

Энэ үеэр Л.Оюунбилэгээс сэтгэгдлийг нь сонссон юм. Тэрээр “Манайх хөдөө гараад 21 жил болж байна. Малаа дуудлагаар үзүүлэхээс өмнө малчид бид чинь мөнгө төгрөгийнхөө боломжоор хэдэн малдаа эм тариа вакцин авдаг байлаа. Одоо тэгэхээ больсон. Эмч нараа дуудаад л үзүүлчихэж байна. Заримдаа хүний өмнөөс малтай байгаа юм шиг санаа зовох үе гарна шүү. Утасдангуут тэр холоос цаг алдахгүй хүрээд ирдэг юм. Би гэхэд л энэ эмч нарыг хоёр гурван удаа дуудсан. Саяхан нэг хурга маань хэвтэрт орчихлоо. Үхэх нь л гэж бодож байлаа. Гэтэл эд нар ирээд нэг тариа хийгээд явсан. Одоо зүв зүгээр. Мал эмнэлгийн ийм буянтай үйлчилгээ байхгүй бол тэр хурга амьд үлдэхгүй байсан. “Арева Монгол” компани малчдын төлөө анхаарал тавьсан их бодитой ажлыг дэмжиж байна. Бидний малыг эрүүлжүүлэхийн төлөө тун буянтай ажлыг санхүүжүүлж эхэлсэнд нь баярлаж сууна. Бидэнд эрүүл мах, эрүүл сүү цагаа идүүлэхийн төлөө зүтгэж байгаа улс эднээс өөр алга. Мал өвдлөө гээд дуудахад л хүрээд ирж байна. Аль зуун км-ын цаанаас хүний түргэнээс хурдан ирж байна шүү дээ” гэж ирээд сэтгэгдлээ хуваалцлаа.“Монголын нэгдсэн хувийн мал эмнэлгүүдийн дундын хоршоо”компани саяхан малыг нь угааж туулга хийж өгчээ.Өмнө нь туулга хийж, угааж байгаагүй хэмээн Л.Оюунбилэг ярьж байлаа.

МАЛЫН ЭМЧ НАР ДУУДЛАГЫН ҮЙЛЧИЛГЭЭГ ҮНЭ ТӨЛБӨРГҮЙ ҮЗҮҮЛДЭГ

“Малын эрүүл мэнд” төсөл энэ оны хоёрдугаар сараас хэрэгжиж эхэлжээ. Энэ төсөл “Арева Монгол” компанийн санхүүжилтээр хоёр жилийн хугацаанд хэрэгжих юм байна. Малын эмч нар “Энэ төслийг хамрагдаж буй багуудын малыг эрүүлжүүлэх, малд тохиолдож байгаа өвчлөлийн шалтгааныг тодруулах зорилгоор хэрэгжүүлж байгаа” гэж онцолсон. Тэд төсөл хэрэгжиж эхэлснээс хойшхи хоёр сар гаруйн хугацаанд 210 дуудлагад явж, мал эмнэлгийн түргэн тусламжийг хүргэжээ. Дуудлага өгсөн малчид таруу байршилтай учраас талдаа 160 км газар явж хүрэх нь энүүхэнд гэнэ. Зарим тохиолдолд талдаа 180 км зам туулах үе ч гардаг байна. Өдөрт дунджаар таван айлд хүрч үйлчилдэг гэж “Хил хязгааргүй агрономчид, малын эмч нар” байгууллагын малын эмч Э.Майнбаяр сонирхууллаа. Ачаалалтай үед арав хүртэл айлд үйлчилсэн тохиолдол ч гарчээ. Мал ид төллөж байх үед заримдаа бүр шөнийн 10.00 цагт дуудлагаар очиж эмчилгээ, үйлчилгээ үзүүлж байж.

“Хил хязгааргүй агрономчид, малын эмч нар” байгууллагын малын эмч Н.Цолмонхүү “Бид малчдад дуудлагын утсаа тараасан. Малчид манай үйлчилгээнд сэтгэл хангалуун байгаа. Мал эмнэлэг хувьчлагдсанаас хойш малчин хүн ямар ч үйлчилгээ авсан мөнгө төлдөг болсон. Малын эмч дуудах гэхээр хүрч очих шатахууны зардлаас эхлээд эм, тариа, эмчилгээ үйлчилгээний бэлэн мөнгө малчдын гар дээр байдаггүй гэх мэт шалтгаанаас болж мал эмнэлэг, малчин хоёрын харилцаа хөндийрсөн. Мал эмнэлгийн дуудлага, үйлчилгээ гэж байхгүй болсон учраас малын өвчлөл нэмэгдсэн. Манай төслийн хувьд дуудлагын хөлс гэж авдаггүй. Эмчилгээ хийж, зөвлөгөө өгсөний хөлс ч гэж авахгүй. Зөвхөн эм, тарианы мөнгийг л малчнаас авдаг. Олон улсын стандартын шаардлага хангасан, Монгол Улсын эмийн бүртгэлд бүртгэлтэй, чанартай эм тариагаар үйлчилдэг” гэж ярилаа.

Үхэж хорогдсон, янз бүрийн шинж тэмдэгтэй, сэжиг таамагтай мал амьтнаас цус, эрхтний эдийн шинжилгээ авч, зарим тохиолдолд задлан шинжилгээ хийн таван цулынх нь дээжийг Дорноговь аймгийн Мал эмнэлгийн төв лабораторид хүргүүлж байгаа аж. Заримыг нь улсын Мал эмнэлэг, ариун цэврийн төв лабораторид хүргүүлж байгаа юм байна. Төсөл хэрэгжих хоёр жилийн хугацаанд Улаанбадрах сум, Сайншандын Зүүнбаян багийн малын өвчлөлийн шалтгаан тодорхой болно гэж малын эмч нар онцолж байлаа.

МАЛЫН ӨВЧЛӨЛ, ГАЖИГ ЮУНААС БОЛСНЫГ ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮНДЭСТЭЙ ТОГТООНО

Малын эмч нарын оффис Сайншандын төв дээр байрлаж байна. Тэд ажлынхаа өрөөнд нэг ишиг, нэг хурга авчирчихаж. Цагийн эмчилгээтэй учраас хотноос нь түр хугацаанд авчраад байгаа гэнэ. “Хил хязгааргүй агрономчид, малын эмч нар” байгууллагын шугамаар Австриас ирсэн малын эмч оффистоо ажиллаж байв. Малын эмчээр 25 жил ажилласан энэ эрхэм “Эхлээд хол газраас дуудлага хүлээж авахад хэцүү байсан шүү. Малчин айлд хүрэх зай нь хол учраас дор хаяж нэгээс хоёр цаг явж хүрч буй нь гол бэрхшээл болж байна. Малчдад дутагддаг гол зүйл бол эм, тариа гэдгийг анзаарлаа. Бид малын өвчлөлийн оношийг тавьж, эмчилж байна. Малчид эхэндээ бидний талаар зөв ойлголттой байгаагүй. Сүүлийн үед хандлага нь их эерэг болсон. Бидэнд ирсэн дуудлагаас харахад ихэнх нь бактерийн гаралтай малд нийтлэг тохиолддог өвчнүүд байна. Тэр дундаа малын ханиад, дотоод болон цусан халдварт өвчнүүд зонхилж байна. Малчдын хувьд шалтгааныг нь ойлгохгүй байгаа учраас хөрс, усны бохирдлоос болсон гэх мэт ташаа байдлаар хүлээж аваад байна л даа. Хэвлэл мэдээллээр ч малын өвчлөлийн шалтгааныг буруу өнцгөөр мэдээлж байгаа нь нөлөөлсөн болов уу. Малчид одооноос л малынхаа өвчлөлийн шалтгааныг ойлгож эхэлж байна” гэж ярилаа.

Австри малын эмчээс мал гажигтай төрдөгийн шалтгааныг сонирхоход “Мал гажигтай төрөх нийтлэг хэд хэдэн шалтгаан дэлхийд байж болох юм. Эхний шалтгаан нь генетикээс үүдэлтэй байж болно. Хоёрдугаарт ямар нэг эрдэс бодис дутагдсанаас болж мал гажигтай төрөх үзэгдэл тохиолддог. Европын жишээнээс харахад ураны үйлдвэрлэлээс болж үүссэн бохирдол ч юм уу ямар нэг үйлдвэрлэлийн бохирдлоос болж малд ямар нэг өвчин үүсэх тохиолдолд гардаг л даа. Ийм бохирдлоос болж үүсдэг өвчин гэвэл ихэвчлэн хавдар байдаг. Гэтэл бидний үйлчилгээ үзүүлж байгаа багуудын малын өвчлөлийг анзаарахад хавдар огт алга. Гажигтай төл цөөхөн анзаарагдсан. Мөн ямар нэг эрдэс бодис биед нь илүүдсэнээс болж гажигтай төл гарах нь бий. Шинжилгээний эцсийн хариу гарахад хэтэрхий эрт байна. Хоёр жилийн турш байнгын ажиглалт хийнэ. Үүний эцэст малын өвчлөл, гажиг юунаас болоод байгааг шинжлэх ухааны үндэстэй тогтооно” гэсэн хариу өглөө.

МАЛЧИН Д.МӨНХСУУРЬ: МАЛАА АНАГААХ УЛАМЖЛАЛТ АРГА БИЙ Ч БИДНИЙ МЭДЭХГҮЙ ӨВЧИН ИХ БАЙНА

Бид Малын эмч нарын оффисоос гарч тэндээс 140 орчим км газарт хаваржиж буй Улаанбадрах сумын малчин Д.Мөнхсуурийнхийг зорив. “Малын эрүүл мэнд” төсөл малчдад хэр хүрч байгааг сонирхох зорилгоор энэ айлыг зорьсон юм. Д.Мөнхсуурь гэр бүлтэйгээ тэмээгээ ноосолж байв. 1999 оноос хойш мал маллаж байгаа гэнэ. Эднийх хавар мал төллөлтийн үеэр хоёр удаа дуудлага өгчээ. Тэрээр “Өмнө нь ийм үйлчилгээ байгаагүй. Малаа анагаах уламжлалт арга байдаг ч бидний мэдэхгүй өвчин их байна. Эмч нарт дуудлага өгөхөөр цаг алдалгүй ирж эмчилгээ хийгээд явдаг. Цагаа олсон үйлчилгээ гэж бодож байгаа” хэмээн ярилаа.

Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын ИТХ-ын дарга Ц.Эрхэмболдоос “Малын эрүүл мэнд” төслийн хэрэгжилтийн талаар сонирхохоор сумын захиргаан дээр нь очлоо. ИТХ-ын дарга “Төсөл дээр ажиллаж байгаа малын эмч нар өнгөрсөн хугацаанд хамрагдсан багуудын малчин өрхөөр явж, дуудлага өгсөн өрхүүдэд үйлчилсэн. Дуудлагын ихэнх нь бэртэл гэмтэл зэрэг ойр зуурын өвчлөл байгаа юм билээ. Малын эмч нар иргэдээс ирэх дуудлагыг цаг алдалгүй авч шуурхай үйлчилж байна. Энэ төслийн хувьд Монгол Улсын хэмжээнд огт хэрэгжиж байгаагүйгээрээ онцлогтой. Орон нутгийн, манай сумын мал сүрэг бүрэн эрүүлжих үр дүн гарна гэдэгт итгэж байгаа. Иргэд ч сэтгэгдэл өндөр байна” гэж ярилаа. Улаанбадрах суманд өнгөрсөн хугацаанд гаж төрөлтийн гурван тохиолдол л ажиглагджээ.

ЗҮҮНБАЯН ТОСГОНЫ ЗАХИРАГЧ Х.ОТГОНБАЯР: МАЛЧИД БОДИТОЙ МЭДЭЭЛЭЛТЭЙ БОЛЖ БАЙНА

Улаанбадрах сумаас гараад Сайншанд сумын тавдугаар баг, Зүүнбаян тосгоныг зорилоо. Тус тосгоны захирагч Х.Отгонбаяраас “Малын эрүүл мэнд” төслийн хэрэгжилтийн талаар зарим зүйлийг тодруулсан юм.

-Төслийн хэрэгжилтийн талаар таны сэтгэгдлийг сонсъё?

-Төсөл хэрэгжихээс эхлээд л сэтгэгдэл өндөр байсан. Ийм том хэмжээний хөрөнгө оруулалттай, чадварлаг багтай төсөл хэрэгжинэ гэдэг бидний хувьд их олз. Хөрөнгө оруулалтыг “Арева Монгол” компаниас хийчихэж байгаа нь том боломж. Төсөл эхэлсэн хугацаа ч онцгой үед таарлаа. Мал төллөх үед таарна гэдэг малчдад их нэмэртэй зүйл болсон. Нэг сул тал гэвэл хоёр сумын нутаг дамжиж дуудлагад явж байгаа учраас зарим үед малчдад хүлээлт үүсэх асуудал гарсан. Малын эмч нарын хувьд ачаалал их учраас малчидтайгаа тухтай суугаад ярилцаж, тайлбар зөвлөмж өгөх талаас боломж муу байлаа. Гэхдээ хоёр сумын нутаг дамжиж үйлчилсэн, нэг малчныд гэхэд талдаа 100 гаруй км явж байж хүрдэг гэсэн шалтгаануудыг нь харвал сайн ажилласан гэж дүгнэхээс аргагүй.

-Цаашид юун дээр анхаарвал зүгээр гэж бодож байна вэ?

-Мал эмнэлгийн дуудлага харьцангуй багасч байна. Төллөлт дуусч байгаа учраас дуудлагадаа нэг эмч явуулаад бусад эмч нараа судалгаа шинжилгээ рүү нь түлхүү оруулбал илүү үр дүн гарна гэж бодож байна. Малчдын дунд гараад байгаа элдэв цуурхал мэдээлэл асуудлыг гүйцэд судлаагүйд л байсан юм. Ганцхан Монголд биш гадны том лабораториудад шинжилгээ хийлгэж, шинжлэх ухааны үндэстэй үнэлэлт дүгнэлт гаргавал малчдын дунд байгаа төөрөгдөл арилна. Малын өвчлөл, гажиг нэг төрөл биш байгаа нь нэг зүйлээс болоогүй гэдгийг батлаад байна гэдгийг малчид хүртэл ярьж эхэлсэн. Жишээ нь малчид сүүлийн үед уранаас болоогүй юм байна гэдэг асуудлыг ярьж эхэлж байна. Ураны олборлолтын талаар мэдээлэл их өгч байна. Тэр утгаараа малчид маань ч сайн мэдээлэл, судалгаатай болж байгаа. Тэгэхээр малын өвчлөл, гажиг төл яг юунаас болж байгааг бодитойгоор тогтоох цаг ирсэн.

Биднийг Улаанбадрах сум, Зүүнбаянд сурвалжлагаар явах үеэр малчид, сумын иргэдийн зүгээс “Эрүүл мах, эрүүл цагаан идээ идэж, хүнсний аюулгүй байдалдаа анхааръя гэвэл бодлогоор дэмжих нь зүйтэй” гэсэн санал хэлж байсан юм.

Ц.БААСАНСҮРЭН

МУГЖ дуучин Л.Болдбаатартай ярилцлаа.

-Энэ зун хаагуур амрав даа?

-Юуны өмнө уншигч түмэн олондоо энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Энэ жил миний хувьд их сайхан жил болж байна. Түмэн олны хишиг буян надад ирж сайхан цол авлаа. Энэ зун нутагтаа очиж зүгээр л зүлгэн дээр гэрээ барьж сар шахуу амарсан. Увс нутгийн маань 90 жилийн ой боллоо. Тэнд ах дүү, нутаг усныхантайгаа наадлаа.

-Монгол Улсын гавьяат жүжигчин цол авсныхаа дараа та фэйсбүүктээ “Аав, ээждээ баярлалаа” гэж бичсэн байсан. Ер нь төрийн том шагнал хүртээд зогсож байхад юу бодогдох юм?

-Энэ эрхэм хүндтэй цолыг авсандаа маш баяр­тай байгаа. Намайг энэ эрхэм цолыг авахыг олон хүн хүлээж байж дээ гэж бодогдсон. Үүнийг дагаад том үүрэг хариуцлага надад ирж байна. Долдугаар сарын 6-нд Ерөнхийлөгчийн Тамгын газраас ярихад надад их сонин үгээр хэлж боломгүй мэдрэмж төрсөн. Ингээд долдугаар сарын 8-нд Ерөнхийлөгчөөс тэмдгээ гардаж авчихаад гарч ирэнгүүтээ дээшээ хараад аав, ээжтэйгээ хам­гийн түрүүнд мэндэлсэн. Тэд маань дээр байгаа бол намайг харж байгаа даа гэж бодогдсон. Олон хүн дэмжиж, баяр хүргэхээр ирсэн байсан даа. Тэдэн рүүгээ гараа өргөж мэндчилээд буусан. Цаашаа юу болсныг мэдэхгүй. Би одоо тэр үеийн бичлэгээ эргэж хараагүй л явна. Маш олон сайхан хүмүүс ирж баяр хүргэж байсан. Түүнээс л би өөрийгөө өнгөрсөн амьдралдаа буруу яваагүй олонтой хүн юм байна гэж анзаарч байлаа.

-Нутагтаа очиход хэрхэн хүлээж авав. Адуу мал бэлэглэлээ л гэсэн сураг сонсогдоод байсан. Та ч тоглолтоо хийхдээ хүмүүст адуу бэлэглэх дуртай шиг байдаг?

-“Морин жилийн хийморь” тоглолтоо хийхдээ нэг үзэгчид эмээл хазаартай морь бэлэг­лэж байсан. Адуунд дургүй монгол хүн бараг байхгүй байх. Тэр утгаараа би өөрөө адуунд дуртай, адуу цуглуулах ч дуртай. Нээх тийм морь уяж гавиад байх юмгүй. Гэхдээ бас тэр олон буянууд дотроос хурд гарчих байх л гэж бодож байгаа.

Хэдэн адуутай болж байна?

-Аавын ах дүү нар, нутгийн зон олны өгсөн адууг тоолох юм бол бараг нэг азарга адуу болчихсон.

-Жил бүрийнхээ төрсөн өдрөөр тоглолт хийсээр арван жилийг үджээ. Өнөө жил гавьяат жүжигчин болсон юм чинь мялаалга болгож наана нь тоглолтоо хийх үү?

-Төрсөн өдрөөрөө тоглолт хийдэг уламжлалаараа нэгдүгээр сард тоглолтоо хийнэ дээ. Тайлан гэдгээс илүү талархлын өдөр маягтай, түмэн олондоо баярласнаа илэрхийлсэн тоглолт байна гэж төлөвлөж байгаа. Түмэн олон маань миний дууг сонсож, дэмжээгүй бол би өдий зэрэгтэй явахгүй. Тэгэхээр түмэн олондоо маш их баярлалаа гэдгээ илэрхийлсэн тоглолт хийх юм.

-Та олон нийтийн цахим хуудсуудаа идэвхтэй хөтөлдөг юм билээ. Олны танил зарим хүмүүс фэйс­бүүк хуудас, пэйжээс зай бариад байх шиг санагддаг?

-Сошиал ертөнц, фэйсбүүк пэйж хуудас чинь их амар юм билээ шүү дээ. Үүнийг би идэвхтэй хэрэглэдэг. Надад хүнээс нууж хаагаад байх юм байхгүй. Би өөрийгөө их энгийн хүн гэж боддог. Энгийн ч байсан. Энгийн ч байх болно. Гавьяат боллоо гээд миний нүүр царай өөрчлөгдөхгүй. Л.Болдбаатар тэр хэвээрээ л байна. Миний тухай мэдээллүүд пэйж хуудсанд маань дэлгэрэнгүй байдаг. Одоо хүртэл пэйж хуудсан дээр баяр хүргэсэн мэндчилгээ тасрахгүй байгаа.

-Урлагийн зам руу анх орж байсан үеэ эргэн дурсвал?

-Би 1998 онд Увс аймгийн Улаангом суманд 10 жилээ төгсөөд тэр намраа СУИС-д орсон юм. Багаасаа л дуулах дуртай хүүхэд байлаа. Тиймээс ч ерөөсөө л СУИС-д орно гэсэн бодолтой байсан. СУИС-ийн дуулаачийн ангийн хуваарь тэр үед Увс аймагт ирээгүй. Тэгээд хотод ирж конкурсдээд эчнээ ангид орж байлаа. Эчнээ ангиасаа нэг жилийн чөлөө аваад 1999 онд өдрийн анги руу ороод 2005 онд төгссөн дөө.

-Яагаад нийтийн дуу дуулж эхэлсэн юм бэ?

-СУИС-д орсноосоо хойш л нийтийн дуу руу орсон доо. Мэргэжлийн сургуулийн багш нар дуучид, шавь нараа нийтийн дуу дуулуулах бодолгүй байдаг. “Сонгодог урлаг, дэлхийн урлагт хүчээ үзье гэж бодож байвал та нар одоо үүндээ тууштай бай” гэж нэг, хоёрдугаар курст хэлдэг байлаа. Багш нартаа “за” гэсэн мөртлөө нууцаар студид очиж дуугаа бичүүлнэ. Сүүлдээ багш нар “За миний хүү сайхан дуулж байна. Үүгээрээ хоол олж идэх юм байна” гээд намайг бүр зоргоор нь хаясан шүү дээ. “Холын тэнгэр аав минь” гэж анхны дуугаа 1999 онд гаргасан. Тэгээд “Бурхан жолооч аав”, “Хилийн заставын хар нүдэн бүсгүй”, “Сэм сэмхэн”, “Хүрээ байшин” гэх мэт дуунуудтай анхны цомог маань 100 хувь хит бүтээлээс бүрдэж байлаа.

-Хотод анх хэзээ ирж байв?

-“Бүх ард түмний урлагийн наадам” гээд болдог байсан. Зургадугаар ангид байхдаа түүнээс алтан медаль аваад “Найрамдал” зусланд 21 хоног амрах эрхээр шагнуулж байлаа. Тэгж л нэг ирсэн. Дараа нь оюутан болоод ирж байгаа юм. Түүнээс хойш Улаанбаатартаа л амьдарч байна.

-Таны үеийн оюутнууд хамгийн хүнд байсан гэлцдэг. Та нэг удаа “Ээжийн минь цуцашгүй хөдөлмөрийн үр шимээр л би өдий зэрэгтэй явна” гэж байсан?

-Миний хувьд бол маш хүнд байсан. Аав маань 1997 онд хотод ирж эмчилгээ хийлгэсэн ч харамсалтай нь бурхан болсон. Тэр үед би есдүгээр ангийн хүүхэд байлаа. Одоо энэ Баянцогтод хэдэн малтайгаа ирсэн юм байна. Тэгээд нэг жил мал маллах уу, сургуульдаа сурах уу гээд ээжтэйгээ байж байсан. Ээж маань “Чи сургуульдаа яв. Сургуулийнхаа мөрийг хөө” гээд хоёр дүүтэй хамт үлдсэн. Дараа нь ээж ерөөсөө хүүгээ бараадъя гэж шийдээд бүх малаа зараад хот руу ирж байлаа. Миний туулсан амьдрал тийм ч дардан байгаагүй. Уруудаж, доройтсон хүний л адил амьдрал туулсан. Хүн тууштай байх юм бол юунд ч хүрч болно гэдгийн жишээ миний амьдрал дээр харагдана. 2000-2003 онд гурван жил хүндхэн л байсан даа. Намайг СУИС-д ороход ээж их нөлөө үзүүлсэн. Хүүгээ заавал СУИС-д сургана. Заавал хүссэн мэргэжлийг нь эзэмшүүлнэ гээд өвлийн хүйтэнд зах дээр ногоо зараад сургалтын төлбөрийг минь хийдэг байсан. Тэгэхэд чинь СУИС-ийн төлбөр 490 мянган төгрөг байлаа. Тэр үедээ бас л ланзгар тоо. За тэгээд миний өмсөж зүүх, хоол унд бүх л юмыг ээж олно. Бас хоёр дүү байна. Бид чинь тиймэрхүү л амьдралтай байсан.

-Аав, ээжийн дэмжлэг их байжээ?

-Бага байхаас эхлээд л аав, ээж хоёр минь намайг маш их дэмждэг байсан. Аав маань 1994 онд 1200-гийн магнитофон гэдэг хөгжмийг авч өгөөд “Миний хүү энэ дээр дуугаа сур” гэж байлаа.

-Их сайхан дуулдаг хүмүүс үү?

-Аав, ээж хоёр хоёулаа л их сайхан дуулна. Аав минь тээврийн жолооч хүн байлаа. Холын замд дуулна, исгэрнэ. Аавынхаа хажууд холын тээвэрт явах их дуртай байсан. Заримдаа хичээлээ таслаад ч гэсэн явна.

-Аавын тухай дуу ер нь ховор байдаг. Харин танд нэлээд хэд бий. Тэр тусмаа “Бурхан жолооч аав”-ыг мэдэхгүй хүн үгүй. Захиалж хийлгэж байв уу?

-“Бурхан жолооч аав”-ыг захиалж хийлгээгүй ээ. Дуу болгон маань надад өөрөө хүрч ирсэн. Тэр үед чинь захиалж хийлгэх гээд ч намайг тоож хийж өгөхгүй шүү дээ. Дуунууд минь өөрөө над дээр ирснийг би хувь тавилан гэж ойлгодог. “Бурхан жолооч аав” Л.Галмандах багшийн хөгжим, Пүрэвдорж гээд цагдаагийн хурандаа ах байдаг юм. Түүний шүлэг л дээ. Аав нь бас л тээврийн жолооч байсан юм билээ. Хамгийн амархан бүтсэн дуу. Би нэг сонсоод студид ороод ганц дуулаад л гараад явсан.

-Сэдвийн хувьд танд бас ойр байжээ дээ?

-Надад ойрхон байсан. Аавын тухай дуунууд маань цомог гаргах хэмжээний болчихсон байна. Ер нь Монголын нийтийн дуунд аавын тухай дуу цөөхөн. Би үүнийг нөхөж дандаа аавын тухай дуу дуулна гэж ярьдаг байсан. Тэгээд “Холын тэнгэр аав минь”, “Бурхан жолооч аав”, “Миний буурал аав”, “Аавыгаа санаад л байна”, “Аав минь” гээд арав гаруй дуу байгаа байх. Аавын тухай дуугаар уран бүтээлээ эхлүүлж байсан. Тэгээд дараа нь яахав уран бүтээлч хүн ганцхан сэдэвт баригдаж болохгүй юм байна гэдгийг бас ойлгосон л доо.

-Тэгвэл “Хилийн зас­тавын хар нүдэн бүсгүй”-н хувьд?

-“Хилийн заставын хар нүдэн бүсгүй”-г би чинь наймдугаар ангид байхдаа дуулдаг байсан шүү дээ. Энэ их дээр үеийн дуу шиг байгаа юм.

-Та анх дуулаагүй байх нь ээ дээ?

-Гараагүй дуу байхгүй юу. 1989 оны сүүл, 1990-ээд оны эхээр дууны түүх эхэлдэг. Ш.Дулмаа гуай, хөгжмийн зохиолч Б.Магсаржав хоёр хилийн заставуудаар бригад тоглолтоор явж байж. Тэгэхэд Ш.Дулмаа гуай “Хилийн заставын хар нүдэн бүсгүй” гэдэг шүлэг зохиосон юм байна. Түүнийг Б.Магсаржав гуай үзээд “Багш аа, орой үдэшлэг дээр би танд нэг бэлэг баринаа” гэжээ. Орой нь Б.Магсаржав гуай өөрөө баяантай дуулсан юм билээ. Тэгээд заставуудаар ам дам­жаад хүмүүс мэддэг болчихсон дуу байсныг би гаргаж ирсэн хэрэг. Наймдугаар ангид байхдаа цэргийн Лувсанням гэдэг ахаасаа сурч аваад оюутан болоод дуулсан юм.

-Зургуудыг тань харахад хөдөө явах нэлээд дуртай юмаа даа?

-Хөдөө явах дуртай. Харин сүүлийн үед гэрээс гарахаас л дургүй хүрээд гэртээ л гэр бүлийнхэнтэйгээ баймаар санагдаад байдаг болчихсон. Хөдөө гадаа явах дуртай. Монголын маань сайхан байгальтай очиж үзээгүй газрууд зөндөө байна шүү дээ.

-Таныг 21 аймгаар гурван удаа тойрсон гэдэг. Тэгэхээр очиж үзээгүй газар үлдэнэ ээ?

-Зүгээр л аймаг аймгаар нь оччихож байгаа байхгүй юу. Аймаг болгоны үзэсгэлэнт байгалиар явж үзмээр байна шүү дээ. Жишээ нь би нутгийнхаа гурав, дөрөвхөн сумаар л орсон. Өнгөрсөн хавар тойрлоо. Ямар сайхан нутаг юм бэ. Төрсөн нутгийнхаа сумуудаар явж үзээгүй байсан байна шүү дээ, би. Монгол хүн бол Монголынхоо бүх үзэсгэлэнт байгалийг харчихаад дараа нь гадаадын орнуудад явж харьцуулбал зүгээр юм болов уу гэж боддог. Монголд сайхан газар мундахгүй бий. Тухайлбал, Хяргас нуурын Хэцүү хад гэж байна. Зураг хөргийг нь харж байсан. Тийшээ очиж үзээгүй л байна. Энэ зун очих гээд амжсангүй.

-Ангийнхнаа дурсахгүй юу. Дуучдын бүтэн үе гэнэт л гараад ирсэн?

-Тийм мөчлөг л байдаг юм шиг байгаа юм. 2000 оноос манай үеийнхэн түрээд гараад ирсэн шүү дээ. Эхлээд С.Жавхлан, Т.Баясгалан хоёр чинь ерөөсөө бүх дуучдынхаа замыг засаад тавьчихсан. Тэр хоёрыг дуурайж нэг хэсэг хос дуучид ихээр гарч ирсэн. Р.Дэлгэрмаа, Д.Хишигбаяр, Т.Батсайхан, Г.Эрдэнэтунгалаг, Э.Оюумаа, Ч.Бат-Эрдэнэ гээд дандаа хос дуучид байгаа биз дээ. Энэ дотроос дангаараа гарч ирсэн дуучин гэвэл би бас Л.Чулуунбаатар байна.

-С.Жавхлантай ах дүүгийн хүүхдүүд гэсэн. Бас нэг үеийн оюутнууд. Бие биеэ хэр дэмждэг байсан бэ?

-Бид хоёр үеэлүүд л дээ. Оюутан байхдаа С.Жавхлан бид хоёр Арслантай гүүрний тэнд гэрт байдаг байлаа. С.Жавхлан, Т.Баясгалан хоёрын “Хонгорхон үр минь” дууг би багадаа дуулдаг байсан л даа. Хамгийн анхны уран бүтээлийг С.Жавхлан надад авчирсан. “Холын тэнгэр аав”-ыг авчраад миний найз дуул гээд өгч байлаа. Тэгээд “Хонгорхон үр минь”-ийг С.Жавхлан, Т.Баясгалан хоёр дуулж байгаа юм. Би ганцаараа яваад амжилтад хүрсэн юм биш. С.Жавхлан “Сэм сэмхэн” дууг “Болдоо чи л дуулах дуу байна даа” гээд авчирч өгч байлаа. Мөн “Хүрээ байшин” дуу байна. Би бас дуу олж өгнө. Ингээд дэм дэмэндээ дээс эрчиндээ гэдэг шиг л явж байлаа. Ер нь бол тэр их гоё үе байсан. Ямар ч хар, цагаан зүйлгүй бүгдээрээ л дээшээ гарах ёстой гэж явсан даа. Одоо ч тэр хэвээрээ.

-Гэр бүлийнхээ талаар сонирхуулахгүй юу. Таныг олон эмэгтэйчүүдтэй холбосон мэдээлэл байдаг?

-Би нэг л эхнэртэй. UBS телевизийн “Мөрөөдлийн гүүр” нэвтрүүлгийг хийдэг Мөнхгэрэл гэдэг сэтгүүлч бүсгүй бий. Гэр бүл зохиогоод зургаан жил болсон байна. Ганбат, Чинхүү гэдэг хоёр хүүтэй. Манай эхнэр говийн хүн. Сая гэр бүлээрээ Увсад очиж сайхан амарлаа. Миний хань Увс руу их элэгтэй болчихсон.

-Анх гэргийтэйгээ хэрхэн танилцаж байв?

-Яахав учрах ёстой хоёр хүн л учирсан. Манай хүн гадаадад олон жил амьдарсан л даа. Тэгэхдээ нийтийн дуу их сонсдог байсан юм билээ. Энд ирээд UB паласт маркетингийн менежер хийж байсан. Тэгээд түүгээр эргэлдэж байгаад хоёр биенээ сонирхоод л гэр бүл болсон доо. Эхнэртэйгээ танилцсаны дараа намар нь “Хайр татсан бүсгүй” гээд ятгатай тоглолтоо хийж байсан. Тэр тоглолт сэтгэлээс гардаггүй ш дээ. Түмэн олон ч их мэддэг. Тийм сайхан тоглолт болсон юм.

Ж.Баярсайхан

Одоогоос жаран жилийн тэртээ 1955 оны ээжүүдийн баярын өдөр Булган аймгийн Могод сумын Дэрстийн гүвээ хэмээх газар малчин Цэдэн-Иш гуайнд нэгэн хүү төрсөн нь ирээдүйн Монголын хөгжмийн их суу билигтэн Чинзориг байлаа. Тэр хөвүүн тэнгэрээс сарны гэрэл дамжин тооноор буугаад орж ирсэн ид шидтэн биш, жирийн монгол эцэг эхийнхээ хайраас мэндэлсэн нэгэн байж. Энэ тухай хөгж­мийн зохиолчийн эжий Дэндэвийн Намжилцэрэн гуай “Хүүг маань Хишигт гэж аавынх нь эгч эх барьж, тогоонд хөмөрч аваад, дээс татаж хөл хорьж байсан. Дээр нь хоёр ч хүүхэд эндсэн болохоор тэр. Тэгээд Хишигт эгч Төмөртогоо гэсэн нэр хайрласан. Хүү маань сургуульд орсон хойноо “Төмөртогоо гэж муухай нэр юм. Хүүхдүүд шоолоод байна” гэсээр нэрээ сольсон. Чинзориг гэдэг нэрийг нэг ангид байсан манай хамаатны хүүхэд өгч байсан санагддаг” гэж хуучилсан байдаг. Айлын энхрий ганц хүү гурван настайгаасаа л тухайн үеийн хөдөөгийн хүмүүсийн мэддэг дуу бүхний үгийг нь сайн хэлж чадахгүй мөртлөө босон суун байнга аялдаг, тавхан настайдаа ээжийнхээ урлаж өгсөн саарал пүүсүү дээлээр гоён Могод сумын концертод дуулж байсан гэхээр ямархан авьяастан мэндэлснийг таамаг­лаж болох мэт санаг­дана. Аав нь хүүгээ сургуульд ороогүй байхад мориор дүүрч Хишиг-Өндөр орж концертод дуулуулж дээл, арван төг­рөгийн шагнал авчирч бай­сан гэдэг. Тиймээс аав нь бригадын агентад ирсэн хоёр гармон хөгжмийн нэгийг авч өгөөд “Миний хүү энүүгээр хоолоо олж иднэ” гэж байсан нь урлагийн бурхны хайрласан заяа хишгийг эцгийн зөн билгээр эрт таньсныг гэрчилнэ. Булган хангай айраг идээ, найр наадам дэлгэр нутаг. Шаггүй дууч нагац ах Шагдар зааныг шөнөжин дуулсан ч бяцхан хүү хажууд нь суугаад хонодог байжээ.

Хөдөөгийн дууч хөвүүн Булган аймгийнхаа төвийн нэг, хоёрдугаар найман жилийн сургуулийг 1971 онд дүүргэн Багшийн сургуулийн хөгжмийн ангид элсэлтийн шалгалт өгчээ. Түүний багш Монгол Улсын төрийн хошой шагналт хөгжмийн зохиолч Нацагийн Жанцанноров “Чинзориг шал­гуулахдаа Жүгдэрийн “Дөлгөөн Хэрлэн” дууг дуулсан нь миний сэтгэлийг ёстой нэг “бөмбөрүүлсэн” билээ. Дууны оргил хэсгийг хийсэн хоолойн тэр донж маяг дахин давтагдах аргагүй авьяастай хүүхэд юм даа гэсэн сэтгэгдэл төрүүлсэн. Ингэж миний ангийн хүүхэд болж долоон эгшиг заалгаж эхэлсэн дээ. Хэдийд л бол хэдийд төгөлдөр хуурын ард суучихсан мэдэх, мэдэхгүй дуугаа оролдон өөрөө дуулж суух нь хэн нэгнийг дуурайх биш өөрийнхөө сэтгэлийг л илэрхийлж байгаа хэрэг байлаа. Би 1972 онд “Уран гоо” дууны ая зохиож , сургуулийн тавин жилийн ойн баярт Чинзориг дуулсан юм. Түүний дуулахыг сонссон гавьяат жүжигчин Банзрагч надаас дуулах зөвшөөрөл авч радиогийн урын санд оруулснаар миний хувьд ч “нэр алдраа мандуулах” завшаантай хэрэг болсон. Тэр үнэхээр дуучин хүү байсан. Дууны хорвоод их удаан амьдрахыг хүсч тэр цагаас л ноот холбон, ая зохион давтагдашгүй олон сайхан дуу туурвисан. Түүний аялгууны мэдрэмж нь унаган сайхан хоолой, хөдөө нутгийн байгаль, хүний араншинг танин барьсан ухаан, сод билиг төгөлдөр авьяасыг нь төрөлх нутаг, эжий аав нь цогц болгосон болов уу” хэмээсэн байдаг. Ингэж л хоёр зуун дамнан алдаршсан хоёр их суу билигтэн багш, шавь барилдлагаар учирсан ажгуу.

Сургуулиа төгсөөд Багшийн сургуульдаа хөгж­мийн багшаар ажиллаж байх үед нь яруу найрагч Бавуугийн Лхагвасүрэн өрөөнд нь үе үехэн очдог байж. Тухайн үеийн Ой мод, аж үйлдвэрийн яамнаас уран бүтээлчдийн дунд зарласан “Ой мод хамгаалах” сэдэвт дууны уралдаанд Лхагвасүрэн найрагч

“Үүл гижигдэн найгах

Арын номин шугуй

Үрэл бурман жимс нь

Атганд унадаг хангай…

Өглөө дуулсан дуу минь

Өдөржин хургадаг шугуй

Нөмгөн цагаан манан

Нөмөрт нь хоргоддог хангай” гэсэн утга төгөлдөр “Үүлэн цэнхэр хангай” шүлэг бичин, арван жилийн хүүхэд шиг анхил залуухан Чинзориг аялгуу зохион оролцож дөнгөн данган тусгай шагнал аван, тавин төгрөгөөр шагнуулж дуулсан дуучин, тоглосон хөгжимчдөө “Туул” зоогойд дайлан хөөрхөн баярлацгаажээ. Тухайн уралдаанд түрүүлсэн “Ойн цагдаа” өнөө сураггүй болсон байхад хоёр залуухан уран бүтээлчийн туурвил өнөө ч ард түмний дунд амьдарсаар байгаа нь үг, аялгуу зохирсны шинж билээ л. Үүнээс хойш Чинжиг хүүхдийн зохиолч Д.Содномдоржийн “Сурагчийн хувцсаар ижилсэн гоёсон

Сургуулийн жилүүдэд дэндүү дасчээ” (“Учран золгохын ерөөл”) дуугаа зохиож, Б.Лхагвасүрэнтэй “Зүүдний говь”-ио амилуулж жинхэнэ тэнгэрлиг хөгжмийн зохиолчийн онгодоор туурвиж эхлэн хожим ардын эрхэм уран зохиолчтой “Илдэн уулын цуурай” оратори бичин, ЮНЕСКО-гийн алтан фондод хадгалуулах хувь ерөөлтэй байж. Бавуугийн хүүтэй тэрээр “Жамын цаана нуугдах газаргүй”, “Бэрийн өглөө”, “Хожуу хайрын дуу” зэрэг утга-уянга төгөлдөр дуунууд бүтээсэн байдаг.

Монголын хөгжмийн урлагийн наяад оны төлөө­лөл болсон Б.Шарав, Х.Билэгжаргал, Ц.Чинзориг хэмээх аялгуу эгшгийн гур­вал­сан хүлэг морьд байдаг. Чинжигээ, Шарав хоёр Орост Уралын хөгжмийн дээд сур­гуульд сурч ахуйдаа цонхтой тасагт толгой холбож, цоожтой хаалганд түлхүүр нэгтгэж авьяас авьяасынхаа нөмөрт аж төрсөн гэнэм. Эхэндээ Чинжиг нь “Би ахгүй юм чинь таныг ахыгаа болгоно” гэсхийж байснаа зан зангаа аваад найзууд болов гэх. Оюутан хоёр ээлжилж хоолоо хийнэ. Чинжиг айлын эрх ганц хүү болохоор будаа, давс, мах, аль бэлэн бүхнээ нэг тогоолж орхичихоод алга болчихдог гэж байгаа. Нөгөө мундаг “Илдэн уулын цуурай”-гаа тэр үед бичжээ. “Чинжигээ дууг их хурдан хийдэг, шүлгээ хараа л шууд аялаад явчихдаг. Сэлэнгийн нутгийн дууны уралдаанд З.Түмэнжаргалын шүлэг “Ус мөрөн олон чиг” дуу хийж очоод тэндээ “Сэлүүн дэнжийн яргуй”-гаа хийгээд ирсэн. Би мэргэжил нэгтний хувьд Чинзоригийг “Ная, ерээд оны нийтийн дууны уянгын оргил байсан” гэж нэг л үгээр тодорхойлж чадна. Ардын хөгжмийн эх суурь дээр тулгуурласан дан хөгжмийн бүтээлүүд нь ч Монголын хөгжмийн урлагт том байр суурь эзэлнэ” гэж уран бүтээ­лийн их анд Шарав нь өгүүлж байна. Тэдний бүтээл нэгэн зохиролд орсон тохиол ч бий. Төрийн ордонд Хан хуур залах ёслолын уралдаанд Уралын оюутан ахуйн хоёр анд оролцож. Уралдааны дүн гарахад шүүгчээр ажилласан тэдний багш, Монголын орчин цагийн хөгжмийн урлагийн аугаа төлөөлөгч Л.Мөрдорж хөгжмийн зохиолч “Чинзоригийн зохиолын эхний хэсэг, Шаравын бүтээлийн төгсгөл хэсэг хоёрыг нийлүүл­чихье” гэснээр “Хан хуурын сүлд аялгуу” хэмээх бүтээл одоо ч цагаан сар, наадмаар хамт­даа эгшиг­лэсээр байдаг аж.

Нэрт хөгжмийн зохиолч маань дууны шүлгийн гайхамшигтай мэдрэмжтэй нэгэн байсан бөгөөд нүдийг нь олсон ганц үгийг шуудхан олоод шигтгэчихдэг байж. Тиймээс ч дууны шүлгийн мастер, соёлын гавьяат зүт­гэл­тэн, яруу найрагч Загдын Түмэнжаргалтай хамтарч “Идэр омголон насны өнгөөр

Эрдэж бардаж яваагүй л билүү

Эндүү андуугийн халуухан харгуйг

Эргээд санахад харамгүй л билүү

Уянга яруухан дууны хорвоод

Удаан амьдармаар санагдаад байх юм” (“Дууны хорвоо”) дуу туурвиж “Морин хуур-94” наадмын тэргүүн шагнал хүртсэн удаатай. Энэ дуу яагаад ч юм, Монголын гайхамшигт эл хоёр эрхэм хүмүүний богинохон амьд­ралын мөрийн хөтөлбөр мэт эмзэгхэн, гунигламаар, өр зүрх шимшрүүлэм сонсогддог юм. Хүүхдийн “Тэмүжин” дуурийг Монголд анх бичилцсэн яруу найрагч Шагдарын Уянга, Чинжиг хоёр жигтэйхэн найз байсан улс. Уянга, Болд-Эрдэнэ нарын найрагч ах нарын амнаас анх “Чинжиг Мөөеө багшийн төгөлдөр хуурыг өвлөж авсан. Чинжиг маань өөртөө онигоо зохиож” гэх мэтийг сонссоор эчнээ танил болсон хүн олон байдаг байх. Ш.Уянга агсан Чинжигийнхээ тухай “Түүний уран бүтээл хийгээд амьдралын зам үргэлж дардан байсангүй. Түүнд доройтон гутарсан өдрүүд олон байсан. Сар хүртэл хомстохоороо гутардаг. Алгаа цэврүүттэл халгай зулгааж, ажилгүй явсан он өдрүүд, ганц биеэр Баянхонгор аймагт ажиллаж амьдарсан хоёр жил…түүнд их хүнд байсан. Гэвч, тэр уйлалгүй, “дуулж” явсаар амьдралын замаа өөд татсан юм. Хонгор нутагт ажиллаж байхдаа “Эгшгийн хүлгээ эмээллэн мордоод

Эрлийн холоос яаран хүрээлж

Ивээл хайраа дэлгэсэн нутаг минь

Хонгор нутаг минь, Хонгор нутгийнхан минь

Холдоод явчихаж чадалгүй

Холбоотой шүү, та нартайгаа…” хэмээх дууг Ванхүүгийн Батбаяртайгаа тэр бичсэн юм. Баянхонгорт тэрээр өөрийн нь нэрлэснээр “ёотон цагаан” гэгдэх байшингийн нэг өрөөнд төгөлдөр хуур, төмөр цагаан ор, Чинзориг гурав хоёр жил амьдрахдаа авьяасыг хайрлаж чаддаг нөхөр, атаа санаж цааш түлхдэг дайсан хоёрыг ялгаж ухаарсан” гэсэн байдаг. Яруу найрагч Ш.Уянга Чинжигтэйгээ уран бүтээлийн дөрөө харшиж хэд хоноход “Миний сэтгэлийн зовлонг ойлгодог нэг л сайн хүн байдаг. Чамайг танилцуулъя” гэж аймгийн төвийн наад бие доор урсах тунгалаг булаг дээр дагуулан очиж мэлмэрүүлсэн гэдэг. Тиймээс ч найрагч анд нь нутгийн олны “Оготнотой булаг” хэмээх эл рашааныг хожим “Чинзоригийн ганцаардлын булаг” хэмээн хайрлан нэрлэсэн байдаг. Чинжиг энэ л ганцаардлын булгаасаа онгодын эх авч зохиолч Намжимын Сүхбат андтайгаа “Намираа цэнхэр бороо”-гоо хүний орчлонгийн хайрын шиврээ болгон шүншиглэсэн билээ. Хожим энэ сайхан дуу гэргийтэй нь танилцуулах гэгээн түүхийн ундарга болжээ. Ганмягмар хэмээх Могодын айраг шиг исгэлэн залуу тэр л ариухан анхилтайгаа үүлэн чөлөөний наран шиг л богинохон жаргал амсах хувьтай байж, Сувд-Эрдэнэ, Номин-Эрдэнэ хоёр ихэр охиныхоо дүрийг харж амжилгүй дөчин тавхан насандаа тэнгэр зүг оджээ.

Сэтгэл гэгэлзүүлсэн олон сайхан дуу бүтээгч Чинзориг агсан “Хорвоод ганцхан ээждээ”

“Наран наадавч харламгүй

Насны салхитай үсийг чинь

Ариун гангын усаар угааж

Ачийг тань нэг хариулах сан” гэж яруухан гунигшиж, “Хорвоод намар ирдгийг мартсан хонгор хүүгээ уучлаач” гэж шимширч явсан юм. Саяхан түүний “Уйлж дуулах хорвоо” хэмээх шилдэг жаран дууны эмхэтгэл-дурсамжийн номыг хайрт гэргий Д.Ганмягмар нь эрхлэн хэвлүүлсэн нь уран бүтээлчийн амьдаас амьд хөшөө гэлтэй. Удахгүй төрөлх Булган хангайд нь түүний нэрэмжит “Дууны хорвоо” уралдаан болно. Монгол хүн бүрийн сэтгэл зүрхийг дуугаар хөглөж, өөрөө бас хүн болгоны сэтгэл зүрхэнд хөг аялгуу болон хоногшин үлдсэн эрхэм хүн, уянгын дууны хаан, ойр дотныхондоо төдийгүй дуунд дуртай монголчуудынхаа сэтгэл зүрхэнд Чинжиг нэрээр үүрд дурсагдаж үлдсэн төрийн соёрхолт хөгжмийн зохиолч Цэдэн-Ишийн Чинзориг урын сандаа 300 гаруй зохиолын дуу, найрал дуу, цөөхүүл болон найрал хөгжмийн 400 гаруй бүтээл туурвисан нь ямархан их авьяаслаг нэгэн байсныг илтгэнэ. Эгшиг яруухан дууны хорвоог эрхшээсэн Чинжигийн бүтээлүүд монгол түмнийхээ сэтгэлд үеийн үед дуурссаар, дурсагдсаар, дуулагдсаар байх бүлгээ.