Month: July 2015

Categories
мэдээ нийгэм

Өнөөдөр ихэнх нутгаар бороотой

Өнөөдөр ихэнхи нутгаар усархаг бороотой ч ойрын өдрүүдэд ихэнх нутгаар бүгчим халуун үргэлжлэхийг онцгойлон анхааруулж байна.

УЛААНБААТАР ХОТ: Үүлшинэ.
Шөнөдөө бороо орохгүй. Өдөртөө түр зуурын бороо орно. Дуу цахилгаантай.
Салхи баруун өмнөөс секундэд 5-10 метр, өдөртөө зарим үед секундэд
12-14 метр хүрч ширүүснэ. Шөнөдөө 17-19 градус, өдөртөө 28-30 градус
дулаан байна.

БАРУУН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Үүлэрхэг.
Зарим газраар бороо орно. Дуу цахилгаантай. Салхи баруунаас секундэд
5-10 метр, зарим газраар түр зуур секундэд 16-18 метр хүрч ширүүснэ.
Баян-Өлгийн өмнөд, Завхан, Говь-Алтай, Баянхонгорын хойд хэсгээр шөнөдөө
8-13 градус, өдөртөө 17-22 градус, Увсын өмнөд, Говь-Алтай,
Баянхонгорын өмнөд хэсгээр шөнөдөө 17-22 градус, өдөртөө 27-32 градус,
бусад нутгаар шөнөдөө 11-16 градус, өдөртөө 22-27 градус дулаан байна.

ТӨВИЙН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Үүлшинэ.
Зарим газраар бороо орно. Дуу цахилгаантай. Салхи баруун өмнөөс
секундэд 6-11 метр, өдөртөө зарим нутгаар секундэд түр зуур 16 метр хүрч
ширүүснэ. Шөнөдөө Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг болон Туул, Тэрэлж
голын саваар 9-14 градус, бусад нутгаар 14-19 градус, өдөртөө Хангай,
Хөвсгөлийн уулархаг нутгаар 21-26 градус, Орхон-Сэлэнгийн саваар 28-33
градус, бусад нутгаар 25-30 градус дулаан байна.

ЗҮҮН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Солигдмол
үүлтэй. Бороо орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 7-12 метр. Шөнөдөө
12-17 градус, өдөртөө 29-34 градус дулаан байна.

ОТРЫН НУТАГ ХЭРЛЭНБАЯН-УЛААН ОРЧМООР: Үүлшинэ. Бороо орохгүй. Салхи өмнөөс секундэд 7-12 метр. Шөнөдөө 14-16 градус, өдөртөө 30-32 градус дулаан байна

ГОВИЙН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Үүлшинэ.
Шөнөдөө нутгийн баруун хэсгээр, өдөртөө зарим газраар бороо орно. Дуу
цахилгаантай. Салхи баруун өмнөөс секундэд 6-11 метр, өдөртөө зарим
газраар секундэд түр зуур 16 метр хүрч ширүүснэ. Шөнөдөө 16-21 градус,
өдөртөө 29-34 градус дулаан байна.

Categories
мэдээ улс-төр

Аж үйлдвэрийн чиглэлд тэргүүлэгч түншээр Японыг сонгов

Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбат Япон улсад зургадугаар сарын 28-наас энэ сарын 1-ний хооронд ажлын айлчлал хийлээ. Тэрээр Японы салбарын сайд нартай хэд хэдэн санамж бичигт гарын үсэг зурж, хоёр орны төр, хувийн хэвшлийн зөвлөлдөх уулзалтад оролцож үг хэлсэн юм. Японы талаас Монгол, Японы эдийн засгийн хорооны дарга Ё.Кобаяши, Эдийн засаг, үйлдвэр худалдааны сайд Ё.Такаги, Гадаад хэргийн дэд сайд К.Наканэ зэрэг албаны хүмүүс оролцов. Д.Эрдэнэбат сайд уулзалтын үеэр хэлсэн үгэндээ “Манай зах зээлд өөрийн улсад үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүнээ нийлүүлэх, мөн Японы техник технологийг ашиглан хамтран ажиллах сонирхлоо дэвшүүлж байна” гэлээ. Япон Монголын эдийн засаг, худалдаа шинэ түвшинд хүрлээ гэж онцолсон хоёр улсын төр, хувийн хэвшлийн хамтарсан долдугаар зөвлөлдөх уулзалтад Японы 200 гаруй хувийн хэвшлийнхэн оролцсон бол Монгол талаас тавь гаруй компанийн ная гаруй төлөөлөл оролцсон юм. Зөвлөлдөх танхим хөл гишгэх зайгүй хүнээр дүүрчээ.Хоёр улсын бизнесийн төлөөллүүд салбар салбарынхаа түншийг төвөггүйхэн олоод уулзаж, орчуулагчид тун завгүй байлаа. Тэдуулзалт эхлээд удаагүй байхад л бие биедээ хэдэн компани хамтарч ажиллах болсон талаар сэтгэл хангалуун сайрхах нь чихэнд чимэгтэй. Албан уулзалтын уйтгартай, албан ёсны, бишүүрхсэн уур амьсгалогт байсангүй. Арга хэмжээ дуусаагүй байхад л аль хэдийнэ эрэл сурал болсоор бизнес яриа өрнүүлж, эртний танилтайгаа уулзсан мэт ажил хэргээ товлож байлаа. Японы бизнес эрхлэгчид мөн аль салбарт хамтран ажиллаж, хөрөнгө оруулалт хийхэд боломжтойг судлах гэж ирсэн нь ч цөөнгүй байв.

Японы хэвлэл мэдээллийнхэн ч зөвлөлдөх уулзалтыг мэдээлэхээр зайгүй суудал эзэлжээ. NHK ч анхаарал хандуулан ирж, Монголын зарим хэвлэлтэй хамтран ажиллахаар болов. Мөн тус улсын бизнесүүд манайхантай уулзалтын үеэр хамтран ажиллахаар тохиролцон, зарим нь дахин уулзахаар товлож,зарим нь эхний гэрээндээ гарын үсэг зурлаа. Энэ нь Монголын “Дээд өнгө” компани Японы “Super region” компанитай таван сая иенийн гэрээнд гарын үсэг зурсан явдал байлаа. Японы компани даавуун материалаа гаргаж, Монгол компаниэцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн Японд гаргах төдийгүй цаашдаа дэлхийн зах зээлд гаргахаар тохиролцон хоёр тал гарын үсэг зурлаа. Мөн ирэх онд дээрх компаниуд таван сая ам.долларын гэрээ хийхээр урьдчилсан байдлаар тохиролцов.

Монголын тал Японы өндөр технологийг аж үйлдвэрийн салбарт нутагшуулах сонирхолтой байгаагаа уулзалтын үеэр илэрхийлж байсан бол Японы тал төрийн тогтвортой шийдвэр,нээлттэй мэдээлэл хэрэгтэйг ч сануулна лээ. Өмнөх жилүүдэд хоёр улс түншийн сайхан харилцаатай байсан ч эдийн засгийн хувьдзээл тусламжийн хэмжээнд л Японтой харилцаатай байсан гэхэд буруутахгүй байх. Харин одоо харилцан ашигтай хамтран ажиллах хоёр улсын худалдаа аж үйлдвэрийн чиглэлд хамтын ажиллагаагаа эхлүүлэхээр болсон нь энэ. Зөвлөлдөх уулзалт урьд урьдынхаас үр дүнтэй болж байгааг хоёр тал онцолжбайлаа. Очсон компанийн захирлууд бүгд сэтгэл хангалуун буцаж дахин уулзахын ерөөл, хамтын ажиллагааны эхний шан тавигдлаа хэмээн баяр хөөртэй байцгаав.

Манайхан мэднэ дээ. Жамц давс Японы зах зээлд нэгэнт брэнд болж чадаж. Жамц давсаар хийсэн чихэр эрэлт ихтэй байдаг юм байна. Япончууд хүнсний эрүүл ахуйн шаардлагыг өндөр тавьдаг улс. Тиймээс ч жамц давсыг эрүүл мэндэд хэрэгтэй гэж үздэг аж. Жамц давсаар хийсэн чихрийгхалуун үед идэхэд хөлс гарах нь багасдаг гэж япончууд ярьж байна лээ.

Японыэдийн засаг худалдааны дэд сайд “2013 оны гуравдугаар сард Ерөнхий сайд Шинзо Абэ Монголд айлчлах үеэр стратегийн түншлэлийн асуудал яригдаж одоо хэлэлцээрийн шатнаас бодит үр дүн гарах шатан дээрээ ирээд байна” хэмээн онцоллоо. Харин Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбат “Монголын ард түмэн хүний тусыг хэзээ ч мартдаггүй. Япон, Монголын харилцаа хамтын ажиллагаа өөр түвшинд гарч ирлээ. Итгэлт түнш Японтой манай улсашиг сонирхол нэг цэгт огтлолцоно гэж найдаж байна. Танай улстай хамтрагчид байхыг хүсч байна” гэлээ.

Айлчлалын үеэр Японы Гадаад хэргийн тэргүүн дэд сайд,Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбат нар санамж бичигт гарын үсэг зурахад Японы Гадаад хэргийн дэд сайд К.Наканэ“Япон, Монголын харилцаандач холбогдол өгч байгаа. Мөн хоёр улсын найрамдлын бүлгийн дарга байсан хүн Аж үйлдвэрийн салбарыг толгойлох болсондтаатай байна” гэлээ.

Аж үйлдвэрийн сайд айлчлалынхаа үр дүнгийн талаар “Монголоос Япон руу бараа бүтээгдэхүүн экспортлоханхны том алхам боллоо. Ажлын айлчлал зорилгоо биелүүллээ. Эрчим хүч, уул уурхай,дэд бүтэц, аж үйлдвэрийн салбарт Япон улс хөрөнгө оруулах сонирхолтой. Харин жижиг дунд үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн салбарт хөрөнгө оруулах гэхээр мэдээлэл тун хомс байдаг. Эдийн засгийн үр ашгийг харилцан тооцож аж үйлдвэрийн салбарын тэргүүлэх түншээр Япон улсыгсонголоо” гэсэн юм. Японы талаас манай зарим салбарын мэдээлэл дутмаг байдгийг, төр бодлогын тогтвортой байдлыг хүсдэгээ дахин дахин илэрхийлж байлаа. Аж үйлдвэрийн бүхэл бүтэн парк байгуулах асуудлыг манай тал яаран хэлэлцэж шийдэх цаг болсон нь уулзалтын үеэр анзаарагдав. Парк байгуулах газрын асуудлыг ч шийдэх цаг болсон нь ойлгомжтой.

Япончууд нахилзаж дохилзоод зөөлөн аядуу шиг санагдавч хариуцлагатай, нягт нямбай, ярьсан хэлсэндээ яс байдаг, чанарыг эрхэмлэдэг, нэг зүйлийг олон талаас нь нарийн хянуур судалсны дараа л үйл хэрэг болгож эхэлдэг талтай. Тиймээс монголчуудын хувьд технологи өндөр хөгжсөн Японтой хамтран ажиллахаар нэгэнт шийдсэн бол “Итгэл өвөрлөөд орсон бол хаалгаа хаа” гэж хэлсэн амандаа лхүрэх хэрэгтэй. Гуйж гувшиж зээл авчихаад юунд зориулахаа мэдэхгүй, дэмий зүйлд зарцуулдаг улиг болсон урагшгүй байдалдаа ч цэг хатгах цаг болж.

Манайхан олон орноосвизний хөнгөлөлт үзүүлэх, визгүй зорчих асуудлыг хүсдэг. Өнгөрсөн хугацаанд Монголын төрийн удирдлагууд бүгд л Японыг зорьж хамтын ажиллагааны олон талт хэлэлцээр хийж, мөн улс орондоо хэрэгтэй олон чухал саналуудыг тавьсан. Японы талч Монголд олон боломж олгож байгаа нь эхнээсээ биелэлээ олж байна. Аж үйлдвэрийн сайдын энэ удаагийн ажлын айлчлал ч үүний нэг хэсэг байлаа. Ажлын айлчлалын үеэр нэгэн сонирхолтой мэдээлэл сонсогдсон нь зөвхөн дипломат паспорттой хүмүүсийг л визгүй зорчуулах тухай асуудал албан паспорттой хүмүүст ч үйлчлэхээр болж байгаа юм билээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Г.Ариунбаатар эх орондоо иржээ

П.И.Чайковскийн нэрэмжит олон улсын
хөгжмийн наадмын алтан медальт, гран при шагналт Г.Ариунбаатар өнөө өглөө эх
орондоо ирлээ. Түүнийг аав ээж, гэр бүл, багш нар нь Буянт-Ухаад тосож авч баяр
хүргэсэн байна. Г.Ариунбаатарын хувьд Буриадын дуурь бүжгийн театрт нэг жилийн
гэрээтэй дуучнаар ажиллаж байгаа юм. Түүний гаргасан амжилтыг үнэлж ОХУ-ын
Буриад улс гавьяат цол олгохоор болсон байна лээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Улаанбаатар хотод инженерийн шугам сүлжээний ажил гүйцэтгэх зорилгоор авто зам хаах хуваарь

Categories
мэдээ нийгэм

ТАНЫ ГАЛ ТОГООНД: Португалийн утсан өвчүү, төмстэй хуурга

Хэрвээ та Португалид очоод өдрийн хоолонд уригдвал эхэндээ нэлээд гайхаж магадгүй юм. Учир нь португаличууд өдрийн зоогондоо ямар ч салат, зууш идэхгүйгээр шууд л халуун хоолоо идэж эхэлдэг байна. Ширээн дээр чанаж болгосон эсвэл түүхийгээр байх ногоо цагаа болон халуун хоолоо тавиад таныг дайлж эхэлнэ. Загас, тахиа, үхрийн махтай хоол байж болох юм. Хамгийн гол нь та португаличуудын зочноо хүндэлж, халуун дотно яриа өрнүүлсэн зоогоос сэтгэл дундуур гарахгүй. Португаличууд өдрийн хоолоо цадтал идэх дуртайгаас гадна хоолны үеэр хундага тулган ярилцдаг. Одоо харин утсан өвчүү, төмстэй хуургыг хэрхэн хийхийг сонирхуулъя.

Хоолонд орох зүйлс

Өвчүү хэсгийн утсан мах- 150гр

Төмс- зургаан ширхэг

Шар амтат чинжүү- нэг ширхэг

Улаан амтат чинжүү- нэг ширхэг

Нимбэг 1/2

Укроп- нэг багц

Сармис- хоёр хумс

Оливийн тос-зургаан хоолны халбага

Давс, чинжүү- (өөрийн амтлахаар)

Хийх арга

1.Хальсалсан төмсөө жижиг хэрчээд давстай усанд таван минут орчим чанана.

2.Амтат чинжүүний үрийг цэвэрлэж, шоо хэлбэртэй хэрчинэ.

3.Халаасан хайруулын тавганд өвчүүний хөшиглөсөн махаа шарахдаа жижиглэн хэрчсэн сонгино, амтат чинжүүгээ нэмээрэй.

4.Мах, ногоогоо давс, чинжүүгээр амтлаад таван минут жигнэнэ.

5.Дараа нь жигнэсэн мах, ногоон дээр чанасан төмсөө хийж, жижиглэсэн сармисаа нэмээд болтол нь жигнэнэ.

6.Бэлэн болсон хоолоо таваглахдаа оливын тос болон нимбэгний шүүсээр амтлаад жижиглэсэн укропоор чимэглэж өгнө.

ГОЙМОНГИЙН САЛАТЫГ ТӨГС ХИЙЖ СУРЦГААЯ

Орц:

•Гоймон- 500 гр

•Чинжүү- нэг ширхэг

•Өргөст хэмх- нэг ширхэг

•Хиам- 200 гр

•Сыр- 150гр

•Давс- 1 цайны халбага

•Улаан лооль- хоёр ширхэг

•Сонгино- нэг ширхэг

•Яншуй- 100гр

•Оливын тос- гурван хоолны халбага

•Нимбэгний шүүс- нэг хоолны халбага

•Гич- нэг цайны халбага

•Ногоон сонгино- 100 гр

Хийх арга

1.Эхлээд салат хийхгой­монгоо сонгоно. Ямар өнгө, хэлбэр дүрстэй гоймон сон­гохоос тань шалтгаалж салат сайхан харагдана.

2.1л орчим усыг буцал­гана.

3.Ус буцалсны дараа гой­монг хийж 12-15 минут буцал­гаж зөөллөнө.

4.Гоймонг халуун уснаас шүүж авмагцаа хүйтэн усаар сайтар сойж шүүгээрэй. Ингээд хүйтэн уснаас гоймонг усгүй болтол сайтар шүүж аваад битүү саванд хийж 1 цаг орчим хөргөгчинд хөргөнө.

5.Өргөст хэмх, хиам, чинжүүг хэр­чинэ. Харин сырийг ногоо үрэгчинд үрж жижиглэвэл илүү тохиромжтой.

6.Ингээд хэрчсэн чинжүү, өргөст хэмх, хиам, сырийг хөргөгчнөөс гаргасан хүйтэн гоймондоо хийгээд давс, хар перец, яншуй, элсэн чихрийг хийж 5-10 минут сайтар хутгаж холиорой.

7.Салатанд та дээрх ор­цоос гадна улаан лооль, олон өнгийн чинжүү, брокколи, улаан сонгино, ногоон сонгино, яншуй, базилын навч, хулуу, вандуй, сармис, эрдэнэ шиш, мөөг зэргээс сонгон баяжуулж хийж болно.

8.Гоймонгийн салатны сүмс бу­юу амтлагчаабэлтгэе. 3-4 хоолны халбага оливын тос, 1-2 цайны халбага нимбэгний шүүс, 1-2 цайны халбага гичийг ва­рений шилэнд хийгээд сайтар сэгсэрч холиход жигд өнгөтэй өтгөндүү амтлагч сүмс болно.

9.Уг сүмсээр салатыг сайтар хольж амтлаарай. 1-2 чимх давс, хар перецээр амтлах эсэх нь таны сонголтод үлдлээ.

10.Өнгөлөг, амтлаг сайхан салат хийгээрэй. Амжилт хүсье, бүсгүйчүүд ээ.

БЭЛТГЭСЭН Ж.ЭНХЧИМЭГ

Categories
мэдээ нийгэм

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: “A day in the life”

Купер Балтисийн уг ном нь “Talk talk english”-ээс эрх­лэн гаргаж буй цув­ралуудын нэг. Англи хэл сурч байгаа, су­рахыг эрмэлзэж бай­гаа монголчуудад зо­риулсан уг ном нь энгийн хэллэг, өдөр тутмын үйл явдлыг тусгаснаараа нэг ун­шаад эхэлбэл дуус­гаж байж л салах ном. Уг номонд Сөүлийн Минхо, Нью-Йоркийн ах дүү Бриан, Женнифер, Өмнөд Африкийн эмч Диза, Монголын Ховд аймгийн малчин охин Дөлгөөн, Калькутта хотын Рудрагийн амьдралын хэмнэл, өдөр хоногийг хэрхэн өнгөрүүлдэг талаар дүрсэлсэн. Зуны амралтаараа англи хэл сурч, сурснаа бататгахаар хичээж байгаа хүмүүст зориулсан ном л доо. Англиар үг үсгээ холбоод өгүүлбэрээ уншаад ерөнхийд нь ойлгочихдог уншигчдад зориулсан цүнхний сурах бичиг.

“Disa the South African doctor” гэх өгүүллэгт ӨАБНУ-ын Кейптаунд амьдардаг эмч Дизагийн тухай гарна. Өгүүллэгт “Намайг Диза гэдэг. Би Өмнөд Африкийн Кейп­тауны эмч. Би эхнэртэйгээ далайн эргийн ойролцоох бай­шиндаа амьдардаг. Бид нэг охинтой. Түүнийг Лерато гэдэг. Зургаан настай. Лерато гэдэг нь африкаар “Хайр” гэсэн утга илэрхийлдэг. Би 35 настай. Англи, африк, коса хэлээр ярьж чаддаг. Манай эмнэлэг Викториагийн гудамжинд байрладаг.Манай эмнэлэг маш том. 200 ортой, дөрвөн давхар барилга” гэж гарна. Өгүүллэгүүдийн гол баатрууд өөр өөрийнхөө амьдралын талаар ийн хүүрнэцгээнэ.

Сөүлд амьдардаг Минхо харин өөрийнхөө тухай ингэж ярьжээ. “Намайг Минхо гэдэг. Би метроны буудалд ажилладаг. Би солонгосоор ярьж чадна. Харин англиар багахан хэмжээнд ярьдаг. Миний ажил өглөө 07:30 цагт эхэлдэг. “Busan station”нь миний амьдардаг байрнаас 20 км-ийн зайтай. Би ажил руугаа ихэвчлэн метрогоор заримдаа автобусаар явдаг. Метрогоор маш олон хүн үйлчлүүлдэг. Жин Хо гэдэг ахимаг насны эрэгтэй өглөө бүр 07:50 цагт буудал дээр ирдэг. Тэр 48 настай. Жин Хо бизнес эрхэлдэг, халзан, бор нүдтэй нэгэн. Тэр үргэлж костюм өмсдөг. “Сайн байна уу, Минхо” гэж мэндлэхээр нь би хариуд нь “Өглөөний мэнд” гэдэг. Тэрээр өглөө болгон кофе шопоос кофе худалдаж авч уудаг” гэжээ. Энэ мэтээр дэлхийн өнцөг булан бүрт амьдарч байгаа залуус өөрсдийн амьдралын хэмнэл, хэвшил, эргэн тойр­­ныхоо талаар сонирхуулна.

Ховдын малчин охин Дөлгөөний тухай ч бас сонирхолтой өгүүллэг орсон байна. “Ганбат, эхнэр Саруулынхаа хамт улсынхаа баруун хязгаарт амьдардаг. Тэрээр 40 настай. Саруул 36 настай. Тэд хоёр охинтой. Дөлгөөн нь 15-тай, Уянга нь 12 настай. Ганбат богинохон хар үстэй, бас сахалтай. Харин Саруул өндөр нуруутай, урт үстэй бүсгүй. Эдний гэр бүл Ховд аймагт амьдардаг. Тэд гэр гэх үндэсний сууцанд суух бөгөөд гурван ор, зурагт, зуух гэх мэт тавилгатай. Гэр нь гаднаа цагаан өнгөтэй ч дотроо улбар шар. Эднийх голтой ойр амьдардаг. Маш тунгалаг, цэвэрхэн гол. Уянга голд тоглох тун дуртай” гэхчилэн номонд гардаг гол дүрүүд болон тэдний эргэн тойрны улсууд, орчныг энгийн үг хэллэгээр бичсэн байна. Ямартай ч англи хэл сурч эхэлж байгаа, эсвэл хүүхдийнхээ сурсан англи хэлийг зуны ам­ралтаар мартуулахгүйн тулд яах вэ гэж санаа зовж байгаа эцэг эхчүүдэд энэ ном хэрэгтэй байх.

Номын сүүлийн хуудсуудад өгүүл­лэг тус бүрт гарсан өвөрмөц болон зарим үгийн орчуулгыг хавсаргасан нь хэнээс ч тусламж гуйхгүйгээр бүтэн ном уншаад дуусчихлаа гэж өөрөөрөө бахархах сэтгэгдлийг хүүхдэд тань өгөх болов уу.

Д.САР

Categories
мэдээ цаг-үе

Урлагийн олимпийн аварга

Энэ залууд дэлхий хүлээн зөвшөөрсөн гэсэн тодотгол яг тохирно. П.И.Чайковскийн нэрэмжит олон улсын 15 дугаар уралдаан болсонгодог хөгжмийн шилдгүүд тодруулдаг гэдгээрээ цэнхэр гаригт танигдсан наадам.57 жилийн түүхтэй. Хагас зууны турш дэлхийн сонгодгууд энэ тайзан дээр хүч оюунаараа өрсөлдсөн гэсэн үг. Энэ жил дэлхийн сонгодгуудыг тэргүүлсэн хүн нь Монголын Г.Ариунбаатар. Төв аймгийн уугуул залуу эрэгтэй дуучдаас нэгдүгээр байр эзэлж алтан медаль авсан юм. Өнгөрсөн хугацаанд энэ уралдаанаас дэлхийн нэртэй олон хөгжимчин төрөн гарсан түүх бий. Дэлхийн сонгодгуудыг төрүүлдэг олон улсын энэ тэмцээнд монгол дуучин магнайлна гэдэг том олз.

Шагнал авсныхаа дараахан Г.Ариунбаатар цахим хуудсандаа “Би маш их баяртай байна. Та нартаа баярлалаа. Энэ уралдаан намайг хамгийн их сорилоо. Үнэхээр хүнд байлаа. Гэхдээ би ард нь гарсаан. Тиймээби урлагийн олимп гэгддэг П.И.Чайковскийн уралдаанаас анх удаагаа эх орондоо тэргүүн байр, алтан медальтай очих нь ээ. Аав, ээж, элгэн садан, эрдэмтэн багш найз нартаа баярлалаа. Аливаа тэмцээн уралдаанд оролцоход санхүүгийн асуудал нэн чухал байдаг. Намайг чин сэтгэлээсээ ойлгож байнга тусалж дэмждэг дархан аварга А.Сүхбат ахдаа, “Эх нутгийн иргэн” төрийн бус байгууллагын тэргүүн, УИХ-ын дэд дарга М.Энхболд ахдаа, мөн CMS группийн хамт олонд, Монголын цагдаагийн бие бүрэлдэхүүндээ, Улаан-Үдийн театрынхандаа дахин дахин талархаж байна” хэмээн бичсэн юм.

П.И.Чайковскийн уралдаанд 39 орны 500 орчим уран бүтээлч видеогоо илгээснээс 40 дуучин тэнцсэний тав нь монгол. Тэдний нэг нь алтан медаль авч эх орныхоо нэрийг дэлхийн сонгодог урлагийн тайзан дээр цуурайтуулсан юм. Тэр нь Г.Ариунбаатар. Энэ наадам ОХУ-ын Москва, Санкт-Петербург хотод хагас сар үргэлжилсэн юм. Дуучин залуу наадмынсүүлийн шатны тэмцээнд П.И.Чайковскийн “Гилбэрийн хатан” дуурийн арийг дуулж оролцжээ.

Тэрээр хэдэн жилийн өмнө хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа “Ер нь дуучин хүн сэтгэлтэй байх ёстой юм шиг санагддаг. Тэр сэтгэлээс гарсан аялгуу нь хүнд хүрдэг. Хиймэл зүйл байхаар л юм худлаа болж эргэнэ. Тэгэхээр ямар ч дуучин өөрийн уран бүтээлдээ сэтгэлээсээ хандах хэрэгтэй. Хоёрдугаарт ямар нэгэн эд материал харж болохгүй. Өнөөдөр тоглолтоо нилээд өндөр өртгөөр босгож байж болно. Тоглолтын орлого 50 хувьтай байж болно. Гэхдээ тэр надад хамаагүй. Зүгээр л энэ тоглолтоо хийгээд сэтгэлийн жаргал эдэлж байвал миний зорилго” гэж сэтгэлээ дэлгэсэн байдаг.

Г.Ариунбаатар гурван жилийн өмнө М.Глинкийн нэрэмжит дуурийн дуулаачдын уралдаанд тэргүүлж байв. Дэлхийн сонгодгуудын чансааг сорьсон уралдаанд тэргүүлснийхээ дараа гавьяат жүжигчин цол авч байсныг нь уншигчид андахгүй. Залуу дуучин уралдаанд орж байх үеийнхээ сэтгэгдлийг “Соёлтой үзэгчид өөр байдаг юм билээ. Би Монголын ард түмнийг тэнд аваачаад үзүүлчих юмсан гэж бодож байсан.Браво гэж орилоод л. Тайзны ард орчихсон байхад буцаж гаргаж ёслуулсан. Буцаж гарч ёслоод л надад үнэхээр кайфтай байсан. Большой Монгол гэж орилох ямар гүн сэтгэгдэл үлдээснийг хэлэх юм биш.Гэхдээ олон уралдаанд орохоосоо илүү чанартай цөөхөн уралдаанд оролцох нь чухал. Монголчуудын нэг зан байдаг.Оролцсон уралдаан болгондоо түрүүлэхийг хичээдэг чанартай үндэстэн. Бид гурван сая байж болно. Гэвч бид хүчтэй. Намайг зун Тэрхийн Цагаан нууранд амраад явж байхад Монгол Улсын гавьяат тамирчин Н.Түвшинбаяролимпийн хошой медаль хүртэхэд би үнэхээр их баярласан.Нууртайгаа ярьж уйлсан. Таны хүү ийм амжилт гаргасан байна гээд л нууртайгаа ярьж уйллаа. Тэр хавийн хүмүүсийг айргаар дайлаад л. Миний бахархал болсон маш олон хүн байдаг. Дуучин хүн эвдрэл байхгүй сэтгэлээ хайрлах хэрэгтэй. Дуучныг олон хүн эвдэх гэж оролдоно. Чи ёстой мундаг юм аа, гайхалтай юм аа гээд л эхэлнэ шүү дээ. Түүнд нь биеэ тоож болохгүй” гэж хэрсүүхэн өгүүлсэн нь бий. Тэрээр Павел Лисицины нэрэмжит тусгай шагнал хүртэж байсныг сонгодог урлагт дурлагсад андахгүй.

Г.Ариунбаатар СУИС-ийн төгсөгч, 2012 онд Монгол Улсын шилдэг дуучны тусгай шагналыг хүртэж байсан түүх түүний намтарт бий. Жилийн өмнө Москвад болсон Муслим Магомаевын нэрэмжит олон улсын дуурийн дуулаачдынуралдааны тэргүүн шагналыг хүртсэнээс нь дэлхийн чансаа­ны уран бүтээлч гэдгийг нь харж болохоор. Сүүлийн нэг жилийн хугацаанд Улаан-Үд хотноо Буриадын Дуурь бүжгийн эрдмийн театрын тайзнаа уран бүтээлээ туурвиж байгаа залуу уран бүтээлч.

Ц.СҮРЭН

Categories
мэдээ цаг-үе

Их сургуулийн цахилгааны инженерийн хагас зуун жилийн өмнөх анхны сурагчид

Монгол Улсын их сургуулийн Политехникийн дээд сургуулийн цахилгааны инженерийн ангийн анхны төгсөгчдийг “Нэг ангийнхан” буландаа урилаа. Нэгэн мянга есөн зуун жаран таван оны намар Монгол орны дөрвөн зүг, найман зовхисоос чуулалдан ирсэн охид, хөвгүүд далан онд сургуулиа төгсчээ. Их сургуулиа дүүргэснээс хойш өдгөө 45 жил болсон байна. Дөчин таван жилийнхээ ойг тэд саяхан тэмдэглэж, их хотынхоо төв талбайд хөөр баяртай уулзах цаг мөчид манай сурвалжлах багийнхан таарсан юм. Цахилгааны инженерийн анхны ангийнхан хэмээн Их сургуулийн үе үеийн төгсөгчдийн түүчээ болсон тэд хорин зургуулаа цуглаж байсан гэнэ. Хорин зургаан анхдагчдаас 23 нь хөвгүүн, гурав нь охид байжээ. Цахилгааны инженерийн анхдагчдаас бүр тодруулбал, нэг тасгийн нөхдөөс эрчим хүчний сургуулийн гурван захирал төрсөн нь энэ ангийнхны бас нэгэн бахархал ажээ.

Тодруулбал, тус ангийн 23 хөвгүүний нэгэн болох техникийн шинжлэх ухааны доктор Загирын Цэрэндорж, Ринченгийн Лхагвасүрэн, Монгол Улсын зөвлөх инженер Алтангэрэлийн Нацагдорж нар мэргэжлийнхээ буюу Монгол Улсын эрчим хүчний гурван суурь, том сургуулийг удирдаж, мянга мянган шавь нар төрүүлэн, ангийнхныхаа нэр хүндийг өндөрт өргөсөн гавьяатай. З.Цэрэндорж доктор бас бөхөд сонирхолтой, барилдана. Түүнд нөхөд нь “хэвтэж цохидог” гэдэг хоч өгсөн байгаа юм. Тэрээр сургуулиа дүүргээд багш болж өнөөг хүртэл Шинжлэх ухаан техникийн их сургуулийн Эрчим хүчний сургуульд багшилж байна. Эрчим хүчний сургуулийн захирлаар ажиллаж байсан нэртэй профессоруудын нэгэн. Гурван захирлын нөгөөх нь Ринченгийн Лхагвасүрэн доктор. Дарханы Политехникийн их сургуулийн захирлаар олон жил үр бүтээлтэй ажилласан нэгэн. Арын хангай нутгийн оюунлиг сайхан нөхрөө ангийн нөхөд нь хайрлан дурссаар байна. “Ид хийж бүтээх, эрдмийн оргил руу тэмүүлэх насандаа хорвоог орхисон доо” гэж харамсангуй өгүүлнэ.

Энэ ангиас тодорсон дараагийн захирал нь Төв аймгийн Баянцагаан сумын уугуул А.Нацагдорж инженер. Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат Түлш эрчим хүчний сайд байх буюу 1984 онд Налайхын эрчим хүч, геологийн дунд сургуулийн захирлаар томилогдож байсан нэгэн. Монгол Улсын зөвлөх инженер А.Нацагдорж өгүүлэхдээ “Нэг ангиас улсын гурван том сургуулийн захирал төрнө гэдэг бас л бахархал юм даа. Бид гурав яг нэг үед буюу 1984-1991 онуудад захирлын албыг хашиж байлаа” гэв. Тэрээр гурван захирал төрөхөөс гадна ангийнхныхаа нэг том бахархлыг хэлсэн. “Манай ангид эрх чөлөөгөө хасуулж шоронд орсон хүн байхгүй. Тушаал хэргэм ахиж төрийн сайд болсон хүн байхгүй. Бүгд л хувь хувийн ажлыг хөөж, өөрт оногдсон тавилан заяагаараа дутах зүйлгүй, мөрөөрөө жаргалтай сайхан амьдарч явцгаана. Нэг нэгнээ дурсаж, уулзаж учирч, ярьж хөөрч явна гэдэг хүний амьдралын үнэт чанар юм даа” хэмээн амьдрал таньсан хүний ухаалаг хариултыг өгсөн юм.

“Гурван гал” компанийн захирал Ц.Ганхуяг мөн энэ ангийнх. Тэрээр цахилгааны инженерийн ангийн хуваарь авчихаад анх уйлах дээрээ тулж байснаа дурссан юм. Малчны хотонд өссөн хүүхэд учир хөдөө аж ахуйн чиглэлээр суралцаж, малын зоотехникч болох хүсэлтэй байж л дээ. Гэтэл юун зоотехникч, цахилгааны инженерийн хуваарь ирчихсэн байна. Түүнийгээ солиулах санаатай үзээд бараагүй гэсэн. “Энэ сайхан хамт олонтой нэгэн ангид суралцаж, энэ он жилүүдэд хамдаа явах хувь тавилан, заяа төөрөг байсан юм байлгүй дээ. Бид Монголын айл өрх бүрийн галыг нь асаадаг, илч гэгээ гэрэл нэмдэг сайхан мэргэжил эзэмшсэн хүмүүс. Эрдэм номтой олон багш нарын хүчинд өдий зэрэгтэй яваа байх” гэж өгүүлсэн юм. Ганхуяг захирал ангийнхнаасаа бараг л ганцаараа бизнес эрхэлдэг нэгэн гэсэн.

Тус ангийн дарга байсан Ц.Ганболд сургуулиа төгссөн ч даргын зангаргаа алдаагүй байна. Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Стандарт хэмжил зүйн газраас тэтгэвэртээ гарчээ. Ганболдын хувьд Улсын цаг давтамжийн албыг бий болгоход гар бие, оюун ухаан оролцсон хүндтэй хүмүүсийн нэгэн юм.

Улс орныхоо илч гэрлийг түгээгч түүчээ болсон ангийнхнаас Д.Нохойжав, Б.Чулуунбат гээд халуун залуу наснаасаа эрчим хүчний салбарын төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэсэн “нэргүй баатар”-ууд олон. “Миний гар бие, хүчин зүтгэл оролцоогүй барилга байгууламж ховор доо” гэж Нохойжав гуай ам бардам хэлээд авсан. Нийтдээ 1200 гаруй барилгын цахилгаан, эрчим хүчийг хариуцсан байна гэж тоо баримттай нь хэлж байна. Чулуунбат гуай гэхэд мэргэжлийнхээ салбарт 40 жил ажиллаж байна. Улаанбаатар хотод болоод Дархан, Эрдэнэтийн цахилгаан шугам сүлжээний салбарт бүхий л насаараа ажиллахдаа энгийн нэг диспетчерээс тэргүүн дэд захирал хүртэлх он жилүүдийг туулсан нэгэн. “Энэ хамт олны дундаас ажил амьдралын гараагаа эхэлж 45 жилийн дараа эргээд уулзахад ярих юмтай, туулсан замналтай байгаадаа баяртай байна” гэж даруухан өгүүлнэ билээ.

Улаанбаатар хотноо хагас зуун жилийн нүүрийг үзсэн ч тэгтлээ их хотжоогүй юм гэж ангийнхандаа егөөдүүлэх Л.Рагчаадорж хуучнаар Эрчим хүчний яаманд ажиллаж байгаад дараа нь нэгдүгээр цахилгаан станцад мөн л хариуцлагатай алба хашиж байсан аж. Одоо мөн мэргэжлийнхээ салбарт захирлын алба хашиж буй нэгэн юм. 23 бандийн хамгийн ахмад нь Н.Цэвээн байжээ. Өнөө хэдээсээ арван насаар ах байсан гэнэ. Ангийн ахмад сурагч тэрээр Нефть баазыг тохижуулахад хувь нэмрээ оруулсан гавьяатан.

Ангийн үзэсгэлэнт гурван охины нэг болох Цэдэндамба “Ердөө гурван охинтой учир манай хөвгүүд их тусална. Цаг үргэлж анхаарал халамж тавина шүү дээ” гэж он жилүүдийн хойно ч сэтгэл ихэд таатай байдгаа нүүрэндээ инээмсэглэл тодруулаад илэрхийлсэн юм. Мөн тэрээр “Дандаа эрчүүдтэй найзлаж хамт байсаар бүр дасчихдаг юм билээ. Ийш тийшээ ганцаар явахдаа тооно гэж байхгүй.Баахан банди нартай дунд нь ороод л алга болоод өгнө. Банди нарынхаа хэнтэй нь ч ажил хөдөлмөрт хамт зүтгэсэн тэд тухтай. Архи дарс ууна гэсэн ойлголт байхгүй, журамтай байжээ” гэж хөвгүүдээрээ бахархаж явдгаа хэлээд авсан.

Тэд бусдын жишгээр намрын ногоо, тариа хураалт, сангийн аж ахуй явах, худаг ус гаргах гээд оюутан ахуй цагаасаа улс эх орныхоо төлөө зүтгэцгээсэн байна.

“Их сургуулийн үүднээс 30 машины чиргүүл дээр суугаад л замдаа гардаг байлаа” хэмээн дурсамж дурдатгалаа дэлгэж байлаа. Жаргалантын сангийн аж ахуйд ажиллаж байсан оюутан цагийнхаа хөгтэй хөөртэй дурсамжаас Чулуунбат гуай хуваалцсан. “Дашдаваа, Нямсүрэн, Жадамбаа бид нийлж зоорь ухдаг ажилд үргэлж түрүүлдэг байв. Тэгсэн хажуугийн зоорь түрүүлээд эхлэхгүй юу. Энэ юу болов гэсэн чинь Нямсүрэн өнөөдөр орой лаа дуусна гэж тэдний ярьж байхыг нь сонссон байна. Эд нар шөнө ирж ухаж байгаа юм байна гэж мэдээд бид ч бас лаа авч шөнө ухдаг болсон. Тэгээд ахиад түрүүлээд эхэлсэн” гэж дурслаа. “Юундаа тэгж их түрүүлэхийн төлөө хичээдэг байна. Шагнал урамшуулал байдаг байсан юм уу” гэж үгийн далимд асуухад “Өглөөний хүүхдийн нэвтрүүлгээр бид дөрөв яригдсан, манай зоорины үүдэн дээр түрүүлсэн гээд туг хатгадаг. Самбар дээр зураг гаргадаг байсан, тэр нь л шагнал байлаа” гэв.“Оюутны намрын ажил нэг нэгнийхээ сайхан чанарыг олж харж, нөхөрлөх боломжийг олгодог” гэж Л.Мөнхболд ярьсан. Мань хүн Борнуурын сангийн аж ахуйд хөдөө орон нутгийг цахилгаанжуулна гэж байх үед очиж ажиллаад тэндээсээ тэтгэвэртээ гарсан байна. Эрчим хүчний салбарт суралцахаасаа өмнө буюу 1964 онд спортын мастер болсон Э.Гантөмөр төгсөөд МҮОНР-д ажилд орсон гэнэ. Тэрээр ангийнхаа даргыг егөөдөж дөрвөн мөрт зохиосноо уншиж сонирхуулаад бөөн инээдэм болсон.

Эрх танхи охидын нэг Г.Цэдэндамба гуай Улсын хэвлэлийн үйлдвэрт 30 жил тасралтгүй ажилласан байна. “Бид хичээлээ нийлээд давтана. Нийлээд хичээл давтсан байхад амжилттай дүн авах нь мэдээж. Ганцаараа давтвал жаахан тааруухан байна. Хөдөөний сурлага сайтай хүүхдүүд их байсан. Жишээ нь, Цэрэндорж, Ганхуяг, Нохойжав, Гантөмөр, Мягмар, Лхамсүрэн гээд олон хүнийг нэрлэж болох юм. Төгсөх болоход нэг нэгнийхээрээ зочлоод л, хөдөө явах хүүхдээ үдэж өгдөг байлаа. Эд нарынхаа буянд насаараа инженер гэж дуудуулж явна” хэмээсэн юм. Ангийн бас нэг гишүүн Г.Борхүү нь төгсөөд анх Шугам сүлжээний ашиглалтын албанд ажиллаж байсан ба дараа нь Биокомбинатад мэргэжлийнхээ ажлуудыг хийж байгаад тэтгэвэртээ гарчээ. Тэрээр “Манай ангийнхан нэг тогооноос таван жил хоол идсэн хамт олон. Нэгнийхээ жаргал зовлонг байнга хуваалцдаг. Уг нь бид 26-лаа төгссөн,гэвч одоо 10-ааднь бурхан болсон. Тэд маань таван жил мөн ч сайхан явсан нөхөд байгаа юм” гэж уяралтайхнаар хэлсэн болУлаанбаатар хотын цахилгаан шугам сүлжээний газарт 30 жил ажилласан О.Бямбадорж “Элсэлтийн шалгалтан дээр би Черчиллийн зургийг их олон хүүхдэд зурж өгч байсан нь санаанаас гардаггүй. Цэрэндоржийн тоог би бодож өгч байсан гэсэн. Ийм мундаг хүний элсэлтийн шалгалтын тоог бодож өгч байсан гэхээр сайхан байгаа биз дээ” гэж дурсамжааа хуваалцсан юм. Их сургуулийн цахилгааны инженерийн ангийнхны хагас зуун жилийн нүүр үзсэн бахархалт он жилүүд, хүүхэд бүрийнх нь алдар замналын тухай товчхон өгүүлэхэд ийм байна.

Ө.МАНЛАЙ

Categories
мэдээ улс-төр

Л.Эрдэнэчимэг: Эрдэнэс Тавантолгой компани Таван толгойн 51 хувийг эзэмших тогтоолын төслийг өргөн барина

УИХ-ын эмэгтэй гишүүд Хүүхэд харах үйлчилгээний хууль батлагдсантай холбоотойгоор мэдээлэл хийлээ. Тэд хүүхэд харах үйлчилгээ гэж 2-6 насны хүүхдийг эрүүл аюулгүй орчинд асран халамжлах, хамгаалах, хооллох, тоглуулах, амраах үйл ажиллагааг хэлнэ гээд хүүхэд харагч нь бүрэн дунд болон түүнээс дээш боловсролтой, хүүхэд харах үйлчилгээний тусгай сургалтад хамрагдаж гэрчилгээ авсан, бага насны хүүхэдтэй харилцах арга зүй эзэмшсэн, халдварт болон сэтгэцийн өвчингүй, эрүүл, гэмт хэрэгт холбогдож байгаагүй 18-65 насны Монгол Улсын иргэн байна хэмээн заасныг танилцууллаа. Мөн тэрээр хүүхэд харах үйлчилгээ эрхлэх зөвшөөрөл авсан нэг хүүхэд харагчид оногдох хүүхдийн тоо таваас илүүгүй байх, хүүхэд харах үйлчилгээний нэг байранд 15-аас илүүгүй хүүхэд байхаар заасан гэсэн юм. Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай хууль нь 2016 оны нэгдүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн хэрэгжих юм. Энэ хугацаанд хуулийн хэрэгжилтийн бэлтгэл ажил хийгдэж, Засгийн газрын журам гарах юм байна.

Үүний дараа УИХ-ын гишүүн Л.Эрдэнэчимэгийн ахалсан ажлын хэсэг Таван толгойн гэрээний төсөлд хийсэн дүгнэлтээ УИХ-д хүргүүлсэн талаар УИХ-ын гишүүн, Тавантолгойн ажлын хэсгийн ахлагч Л.Эрдэнэчимэгээс тодрууллаа.

-Танай ажлын хэсгийн дүгнэлт бэлэн болсон гэх юм. Дүгнэлтээ УИХ-д хүргүүлсэн үү?

-Таван толгойн ажлын хэсэг өчигдөр (уржигдар) хуралдаж, дүгнэлтийг бэлэн болгоод УИХ-ын даргад хүргүүлсэн. Өнөөдөр (өчигдөр) гишүүдэд тараасан. Миний ойлгож байгаагаар С.Баярцогт сайд даваа гаригт Таван толгойн гэрээний шинэ төслийг, тогтоолын төсөлтэй өргөн барихаар бэлдэж байгаа гэсэн. Дахин өргөн барихаар өөр ажлын хэсэг томилогдох байх. Бид хоёр сарын хугацаанд энэ гэрээн дээр маш сайн ажилласан учраас манай дүгнэлт дараагийн ажлын хэсгийн гаргах дүгнэлтэд нэлээд хувь нэмэр болно.

-Таван толгойн төслийг дахин өргөн барихдаа танай ажлын хэсгийн дүгнэлтийг тусгасан болов уу?

-Тусгасан байх ёстой. Учир нь хоёр сарын хугацаанд ажиллахдаа гэрээний энэ заалт хууль зөрчсөн гэдгийг байнга мэдэгдэж байсан. Бидний дүгнэлтийг тусгаад оруулж ирж байгаа болов уу.

-Таван толгойн гэрээний төсөл ямар хууль тогтоомжийг зөрчсөн байсан бэ?

-2010 оноос хойш дөрвөн жилийн хугацаанд гарсан Засгийн газар, УИХ-ын тогтоол, аюулгүй байдлын зөвлөлийн шийдвэрүүдийг зөрчсөн. Манай Засгийн газар, УИХ эхлээд нэг гэрээ оруулж ирээд түүнийхээ араас өмнө нь гаргасан тогтоол шийдвэрүүдээ өөрчилдөг жишиг тогтчихож. Энэ жишгээр Таван толгойн гэрээ орж ирсэн. Араас нь 2010-2014 онд оруулж ирсэн бүх тогтоол, шийдвэрүүдээ өөрчлөхөөр төлөвлөгдсөн байна. Харин манай ажлын хэсгээс өмнө нь баталсан шийдвэрүүдээ баримтлах ёстой гэсэн байр суурийг барьж байгаа. Тиймээс тэр тогтоолуудад тааруулж, гэрээгээ өөрчлөн оруулж ирж байгаа байх.

-Төсөлд төмөр замын 51 хувийг эзэмшихээр болгож, оруулж ирж байгаа гэсэн мэдээлэл байгаа?

-Гар дээр шинэ төсөл ирээгүй байгаа учраас энэ талаар мэдээлэл алга. Бидний зүгээс тогтоолын төсөл өргөн барихаар бэлдэж байгаа. Бид Монголын төмөр зам төрийн өмчит компани 51 хувь, зүүн чиглэлийн болоод урагшаа явах төмөр замд хувь эзэмших ёстой гэж үзэж буй. Дээр нь Эрдэнэс Тавантолгой компани Таван толгойн 51 хувийг эзэмших ёстой гэсэн тогтоолын төслийг өргөн барина.

Э.БОЛД

Categories
мэдээ нийгэм

Морь уралдах газрын зай өөрчлөгдөөгүй

Хурдан морины салбар хорооны Нарийн бичгийн дарга Ц.Галбадрахтай ярилцлаа.

-Өнөө жил газрын өнгө гандуу байна. Хол газраас морь тавихад туурай нь гэмтэх аюултай гэж уяачид яриад байгаа. Мөн хоёр км-ийн наанаас уралдуулах болов уу гэсэн яриа гарсан. Энэ хэр бодитой вэ?

-Уяачид хоорондоо л яриад байгаа байх. Түүнээс одоогоор уралдааны замыг богиносгох шийдэл гараагүй байна. Баяр наадам болох цаг хугацаа ч дөхчихлөө. Хурдан морины уралдах газрыг багасгах, сунгах асуудлыг уралдаан болохоос 20 хоногийн өмнө зарлах тухай дүрэмд заасан эрхзүйн баримт бичиг бий. Тиймээс зайг богиносгох нь Хурдан морины салбар хороо дангаараа шийддэг асуудал ч биш юм. Тухайн морин уралдаан болох цаг үеийг харгалзаж, мэргэжлийн байгууллагын саналыг үндэс­лэн Хурдан морины салбар хороо эсвэл тухайн наадмыг зохион байгуулж байгаа комисс газрыг наашлуулах эсэхийг шийдэж болно гэсэн заалт бий. Өнөөдөр Хурдан морины салбар хороонд газрыг нь наашлуулж, багасгаж өгөөч гэж Монголын морин спорт уяачдын холбоо, Мал зүйч, үржүүлэгчдийн холбоо, Малын удмын сангийн үндэсний төв гэх зэрэг олон газраас алинаас нь ч хандсан зүйл байхгүй. Уяачид хоорондоо багасгах байх гэж ярьж байгаа талаар сонссон. Хэрвээ уралдааны зайг багасгах хүсэлтэй бол түүнийгээ Монголын морин спорт уяачдын холбоогоороо дамжуулаад явбал өөр асуудал. Түүнээс бид хууль эрхзүйн хүрээнд зааснаас нааш 25-28 км уралдах байхад 22 км болгоё гээд татах эрх байхгүй шүү дээ.

-Хурдан морь уралдуулах газраа ус цацах зэргээр бэлдэх үү. Энэ жил гантай байна. Сая дунд сунгаанд уяачид мөнгө нийлүүлж уралдуулах газраа усалж байна билээ?

-Морь уралдах газрын гараан дээр усалгаа хийнэ. Түүнээс 25 км газрыг усална гэдэг бидний хувьд хүндрэлтэй асуудал. Төрийн байгууллага учраас юун түрүүнд төсөв хөрөнгийн асуудал гарна. Хавар төсөв батлахад тэр талаар яригдаагүй. Харин гарааны зурхайн дээр нь хүүхдийг гарахад тоосгүй байлгаж аюулгүй байдал хангах талаар хийх юм бий.

-Дагаж давхих машинуу­дыг жилийн жилд шүүмжилдэг. Энэ талаар?

-Үүнийг ярихаар л би өөрийгөө хамгаалсан болчих гээд байгаа юм. Олон түмэн харахдаа машины уралдаан болж байна гэж их шүүмжилдэг. Гэтэл аль наадамд машинууд морьтойгоо хамт уралдаад байна гэдгийг ялгаж салгаж ярихгүй байгаа шүү дээ. Дүнжингаравын наадам, бүсийн наадмууд дээр өчнөөн машин явж байдаг. Харин Үндэсний баяр наадам дээр Цагаан хөтөлөөс нааш дээд тал нь найман машин л явдаг. Хамгийн түрүүнд даамал, араас нь морь тайлбарлагчийн машин явна. Мөн телевизийн дөрвөн машин явдаг. Хэрвээ ажигласан бол улсын наадмаар хүн эмнэлэг, мал эмнэлгийн машин уралдаан дагахгүйгээр өртөөлөөд зогсчихсон байгаа. Энэ жил бороо ороогүй хуурайшилт ихтэй, өвс ногооны гарц муу байгааг бид ойлгож байгаа. Үүнийг харгалзаад нас насан дээр нь явах машиныг цөөлөөд явуулах бодол бий. Харин гараа руу явахад бид машин явуулахаас аргагүй. Хөөрсөн морьд замаас гарвал оруулах хэрэгтэй. Хүүхдүүд ч бушуухан гараандаа очихын тулд морио хайрлахгүй хоёр талд уралдчих гээд байдаг тал бий. Тэгэхээр урд нь хашиж явах шаардлагатай. Түүнийг олон машин гэж хэлж байж магадгүй юм.

-Эрлийз морьдыг оруулахгүйн тулд өндрийг нь багасгая гэсэн яриа гардаг. Энэ талаар журам гарсан гэсэн?

-Сэрвээний өндрийг хэмжих тухай асуудал яригд­сан. Хүнс, хөдөө аж ахуйн яам харьяа байгууллагынхаа эрдэмтдийн санал хүсэлтийг аваад Монголын морин спорт уяачдын холбоотой зөвшилцөн Хурдан морины сал­бар хороонд санал ирүүл­сэн. Уг саналыг манай салбар хороо авч хэлэлцээд Үндэсний баяр наадмыг зохион байгуулах хороонд хүргүүлсэн. Үүгээр сэрвээний өндрийг тогтоож байгаа юм. Үндэсний баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны энэ сарын 1-ний өдрийн 05 тоот тогтоолоор журмыг нь баталсан. Уг жу­р­амд баталснаар ХХААЯ, Мон­голын морин спорт уяачдын холбооноос ирүүлсэн санал хүсэлтийг үндсэн үзүүлэлт болгож аваад хоёр зүйлээр ялгахаар болж байгаа.

-Тодруулбал?

-Эхнийх нь сэрвээний өндөр. Сэрвээний өндөр гэдэг маань мундаанаас туурайны амсар хүртэлх зай шүү дээ. Сэрвээний өндрийн азарга, соёолонгийнх 140 см, их нас 141 см, хязаалан 137 см, шүдлэн 132 см, даага 127 см байхаар баталгаажууллаа. Энэ хэмжээнээс сэрвээний өндөр давсан тохиолдолд тухайн морийг эрлийз гэж үзнэ. Мөн дээр дурдсан хэмжээнд сэрвээний өндөр нь хүрээгүй атлаа биеийн ерөнхий галбир, цогцсын хувьд эрлийз нь тодорхой адууг монгол морьтой хамт уралдуулахгүй.

-Намхан атлаа эрлийз гэдгийг нь хэн шинжих юм?

-Журамд нь бий. Хурдан морины салбар хороо Үүлдэрлэг байдлыг шинжих ажлын хэсэг томил­но гэж байгаа. Бид томилчих­сон. Үүнийг Малын удмын сангийн үндэсний төвийн захирал ахална. Тэгээд улсын мал эмнэлгийн үрж­лийн газар, Малын удмын сангийн үндэсний төвийн мэргэжилтнүүд, ХХААЯ-ны Мал аж ахуйн бодлогын хэргийг зохицуулах хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн малын эмч, зоотехникч нарын мэргэжлийн хүмүүс ажлын хэсэгт орсон. Энэ улсууд шинжээд “Эрлийз адууны хүзүүний суулт, дэл сүүл, биеийн ерөнхий харьцаа нь ийм байдаг” гээд аваад үлдэнэ гэсэн үг.

-Хүүхдийн аюулгүй байд­лыг яаж хангаж байна?

-Манай уяачид, наадамчид эрлийз, монгол хоёрын талаар л сонирхоод байгаа болохоос хүүхдийн аюулгүй байдлын талаар хэдэн сурвалжлагчаас өөр хүн огт асуудаггүй. Хүүх­дийн аюулгүй байдлыг хангах нь Хурдан морины салбар хорооны анхаарлын нэг номерт байгаа зүйл. Уг асуудлыг олон жилийн турш хөндсөн. Хүүхдийг гэнэ­тийн ослын даатгалд даат­гуулдаг болсон. Мөн хүүх­дийн хамгаалах хувцас гэж байгаа. Стандартаар хүү­хэд заа­вал хамгаалалтын малгай, цээживч, тохойвч, өвдгөвчтэй байна. Тэр нь ийм жинтэй байна гэдгийг бүгдийг тодорхой заасан бай­даг. Зарим уяач алга болго­чихдог юм уу өвдөг, тохойвч мартчихсан ирэх нь бий. Түүнийг манай салбар хороо, Хүүхдийн төлөө үндэсний газартай хамтран шалгана. Хамгаалах хэрэг­сэлгүй хүүхдийг уралдаанд оролцуулахгүй.