Month: July 2015

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Дархан аварга А.Сүхбат: Эрэмбийг булааж авдаггүй юм

Монгол Улсын дархан аварга, гавьяат тамирчин А.Сүхбат өчигдөр хэвлэл мэдээллийнхэнтэй уулзлаа. Тэрээр Тулгар төрийн 2224, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 809, Ардын хувьсгалын 94 жилийн ойн баяр наадмын хүчит бөхийн барилдааны зүүний магнайг хэн манлайлах тухай асуудлаар өөрийн байр сууриа илэрхийлсэн юм. Мөн хэвлэлийн хуралд бөх судлаач Н.Зоригтбаатар, С.Эрдэнэбилэг, эрхзүйч Ц.Ариунболд нар оролцов.

А.Сүхбат: Монголынхоо ард түмэнд удахгүй болох баяр наадмын мэнд дэвшүүлье. Миний хувьд улсынхаа их баяр наадамд зодоглох гээд бэлтгэл сургуулилтаа хийж байгаа. Бэлтгэл сургуулилт жигдрэн торгон ирэн дээрээ ирчихсэн байна. Сүүлийн хорь гаруй хоног Г.Өсөхбаяр аварга бид хоёрын тухай, эрэмбийн талаар маш олон санал, шүүмж гарч байгааг харж явлаа. Эрэмбийг хуйвалдаад, бүлэглээд, эрх мэдлээрээ авдаг жишиг тогтох вий гэх үүднээс хэвлэлийн бага хурал хийж байгаа юм. Та бүхэн мэдэж байгаа. Өнгөрсөн жил үндэсний их баяр наадмын хуулинд нэмэлт өөрчлөлт орсны дагуу Далай аварга цолыг чимэг болгож Монгол Улсын далай даян, дайчин дархан аварга цолыг хэвээр нь батлахад Г.Өсөхбаяр бид хоёр дархан аварга цол авсан. 2014 оны долдугаар сарын 7-ны өдөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч зарлиг буулган Г.Өсөхбаяр аварга бид хоёр есөн хөлт цагаан тугны өмнө дархан аварга цолоо авч байлаа. Үүнд миний бие үнэхээр их баярлаж төр засаг, ард түмнийхээ хайрласан өндөр цолыг дээдэлж байлаа. Таяг тулчихаагүй, бас ч гэж гайгүй настай байхад минь дархан аварга цолыг өглөө гээд маш их урам зориг авсан юм. Цолоо наадмаас дөрөвхөн хоногийн өмнө авсан ч гэлээ улсын баяр наадамдаа зодоглосон. Нэгийн даваа эхлэхэд “Хүчит бөхийн зүүний магнайд дархан аварга Г.Өсөхбаяр, барууны магнайд дархан аварга А.Сүхбат” гэж зарлахад хөтлөгч андуурчихлаа даа гэж гайхаж байлаа. Гэтэл үнэхээр баяр наадмын комисс, салбар хорооныхон, Үндэсний бөхийн холбооны хүмүүс эрэмбийг өөрчилсөн байсан. Тэгэхээр өнөөдрийг хүртэл бөхийн цол чимгийг алдагдуулж, зөрүүлж, хууль зөрчиж байсан тохиолдол байдаг уу гэхээр алга. Түүхэнд тийм алдаа гарч байгаагүй. Монголын үндэсний бөхийн холбооны цол, чимэг олгох дархан эрхийг төр хариуцаад авчихсан байдаг юм байна. Үндэсний их баяр наадмын хуулиар бөхчүүдэд цол, чимэг олгодог ганцхан хүн нь Ерөнхийлөгч. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч зарлиг буулган цол, чимэг олгоно. Бас эрэмбийг нь тогтоодог юм. Миний далай аварга чимгийг байнгын хорооноос өргөн бариад УИХ-аар хэлэлцүүлээд Ерөнхийлөгчийн тамгын газарт өгөхдөө судалгаа хийсэн байдаг байлгүй. Миний хувьд их гайхаж байгаа. Хөлс, хүч хөдөлмөрөө үнэлүүлэн сайхан цол авчихсан мөртлөө гэнэтхэн буруутан болсон мэт, хүний цолыг булаагаад авчихсан мэт эвгүй сэтгэгдэлтэй бүтэн жил явлаа. Тэгэхээр энэ асуудлыг нэг тийш нь болгож өгнө үү гэж Ерөнхийлөгчийн Тамгын газарт хандчихсан байгаа. Одоо хүртэл хариу ирээгүй байна.

Сүүлийн хэд хоног Г.Өсөхбаяр бид хоёрын хэн нь зүүнийг магнайлах вэ гэх маргаан олон нийтийн дунд их явж байгааг би мэдэж байгаа. Бөх сонирхогч, үзэгч түмэн их бухимдаж хоёр талцсан байдалтай байгааг харж байна. Тэгэхээр тодорхой хариу өгөхийг хүсэж байна. А.Сүхбат аварга улсад гурав түрүүлсэн, Г.Өсөхбаяр дөрөв түрүүлсэн болохоор зүүний магнайд гарах ёстой гэж яригдаад байгаа. Зургаан залуу заан барилдаж байх үед буюу 2000 онд би Г.Өсөхбаярын доор эрэмбэлэгдэж байсан. Тэр жил би ес давж түрүүлэн арслан цолонд хүрч байлаа. 2001 оны наадамд арслан цолтой барилдаж ес давахад аварга цолны болзол биелүүллээ гэж зарлаж байсан. Б.Бат-Эрдэнэ аваргатай түрүү, үзүүр булаалдан арав давахад үнэлгээгүй байсан. Арвын даваа үнэлгээгүй байх үед буюу 2006 онд Д.Сумъяабазар арав давж түрүүлэхэд өвөл нь УИХ “А.Сүхбат аваргын арав давсан амжилтыг тооцож далай, даян аварга цолыг өгөхгүй бол Д.Сумъяабазарын аварга цол асуудалтай болох нь байна шүү” гэсэн байдаг. Улмаар 2007 оны нэгдүгээр сарын 13-нд Н.Энхбаяр ерөнхийлөгч төрийн ордонд даян аварга цол олгосон. Үүний дараа далай аварга цол чимэг болсон тул Г.Өсөхбаяр бид хоёрын дархан аварга цол яригдаж эхэлсэн юм. Г.Өсөхбаяр аварга миний дээр эрэмбэлэгдье гэж үзэхээр их сонин зүйл гарч ирдэг юм байна. Би 2006 онд “Энэ нөхдүүд миний цолыг өгөхгүй юм байна. Бөхийн шинэчлэлийг хийхгүй юм бол амьдрахад хэцүү боллоо” гээд зодог тайлсан. Тэрнээс хойш барилдаагүй юм чинь надад амжилт байхгүй шүү дээ. Өмнөхийг тооцоод үзэхээр би 2004 онд Монгол улсын дархан аварга цолны болзлыг биелүүлсэн байдаг. Тэгэхээр Г.Өсөхбаяр аваргыг миний дээр эрэмбэлье гэхээр 2004 оноос өмнөх он, жилүүдийг харах учиртай. 2009 онд дархан аварга цолны болзол хангасан Г.Өсөхбаяр аваргын дараа эрэмбэлэгдье гэхээр миний амжилт 2010 оноос хойш гарсан мэт болчих гээд байгаа юм. Ийм авцалдаагүй зүйл болоод байна. Уг нь монгол бөхийн дархан аваргууд эрэмбэлэгдэхгүй гэсэн хуультай. Бас арван даваатай наадамд түрүүлэхээр хоёр наадамд түрүүлсэнд тооцож давхар цол олгоно гэсэн хууль бий. Жишээ авъя л даа, Ардын хувьсгалын 90 жилийн ойн баяр наадамд түрүүлсэн С.Мөнхбат аварга байна. С.Мөнхбат, Г.Эрхэмбаяр хоёр ес даваад арслан цолныхоо үнэмлэхийг авсан. Түрүү, үзүүр булаалдахад буюу арвын даваанд С.Мөнхбат давж аварга цолтой болж байлаа. Ирэх жил Ардын хувьсгалын 95 жилийн ойн баяр наадам гээд 1024 бөх барилдуулан С.Мөнхбат түрүүлэх юм бол дархан аварга цолтой болно. Цаасан дээр улсын баяр наадамд хоёр түрүүлсэн мэт харагдах боловч дөрөв түрүүлсэн дархан аваргын болзлыг хангасан амжилт харагдаад байгаа юм. Бөхчүүдийн амжилтыг ингэж дүгнэе гэсэн хууль баталсан шүү дээ. Энийгээ больё, арван даваатай наадмыг нэг л түрүүлсэн болгоё гэвэл С.Мөнхбат, Д.Сумъяабазар аваргуудын амжилт яригдаж эхэлнэ. Бүр эсвэл бөхчүүдийг амжилтаар нь эрэмбэлье гэвэл баяр наадмын комисс, Үндэсний бөхийн холбооны шийдэх асуудал биш болно. Монголын үндэсний бөхийн их хурлыг зохион байгуулаад хуралдах ёстой. Ард түмнээс санал асуулга авах ёстой.

Миний хувьд энэ жил бэлтгэл сайн байгаа. Барилдана гэдгээ ард түмэндээ хэлээд амлалтаа өгчихсөн. Төр түмнийхээ хайрласан өндөр цолыг хүндэтгээд, цолныхоо эрэмбэнд хүрч барилдана. Маргааш очиж бүртгүүлэхэд бэлэн байна.

Бөх судлаач Н.Зоригтбаатар: Монголын үндэсний бөхийн холбооны удирдлагууд хоёр аваргыг амжилтаар нь эрэмбэлнэ гэж ярьж байгаа. Барилдааны дүрмийн 3.6-гийн 1-д ижил цолтой бол энэ цолыг авахаас өмнөх доод даваануудыг үнэлнэ гэсэн байдаг. Эрэмбэлж болно. Бөх судлаачийн хувьд би эрэмбийг гаргасан. А.Сүхбат аварга 2006 онд барилдаад зодог тайлсан. А.Сүхбат аварга гурван удаа долоо давсан байдаг. Г.Өсөхбаяр аварга дөрвөн удаа долоо давж, гурван удаа найм давсан байдаг. Үүний дөрөв нь А.Сүхбат аваргыг зодог тайлснаас хойших даваа. А.Сүхбатыг зодог тайлснаас хойших долоон жилд Г.Өсөхбаяр аварга барилдаж байлаа шүү дээ. Долоон жил барилдсан аваргыг барилдаагүйтэй нь яаж жиших гээд байгаа юм бэ. Ингэж эрэмбэлэхдээ зөвхөн долоо, найм давсныг бичээд шөвгөрснийг тооцоогүй байдаг. Тоолоод үзвэл А.Сүхбат аварга нэг удаа тав, дөрвөн удаа зургаа, гурван удаа долоо, гурван удаа ес, нэг удаа арав буюу нийт 12 удаа шөвгөрсөн байна. Г.Өсөхбаяр аварга нэг удаа тав, гурван удаа долоо, хоёр удаа найм, гурван удаа ес буюу нийт есөн удаа шөвгөрчээ. Эрэмбэ ярих гээд байвал ийм байна. Тэгэхээр маш товчхондоо А.Сүхбат Монгол Улсын дархан аваргын болзлыг 2004 онд биелүүлчихсэн хүн. Өөрөөр хэлбэл А.Сүхбат 2004 оны дархан аварга. Г.Өсөхбаяр 2009 оны дархан аварга. Тиймээс түрүүчийн аваргууд ирээгүй тохиолдолд А.Сүхбат наран ургах зүүн зүгээс гарах учиртай юм.

А.Сүхбат: Баяр наадмын бэлтгэл хийгээд завгүй яваа. Уг нь үнэндээ хэн зүүнийг манлайлах вэ гэдгийг яриад байхаар зүйл биш шүү дээ. Хэн зүүнээс гарах нь тодорхой. Ерөнхийлөгч эрэмбийг нь тогтоогоод цолоо өгсөн. Баяр наадам сайхан болоосой, хэл амгүй болоосой гэж бодож байна. Би ч өөрөө хичээнэ. Төрийн наадмаа чимж, цолондоо хүрч барилдана гэдэг миний 30 жилийн хөдөлмөр юм шүү. Миний мэддэг, чаддаг ажил.

-Г.Өсөхбаяр та хоёр хоёулаа зүүний магнайгаас гарна гээд байгаа. Энэ асуудал баяр наадмын эхний өдрийг хүртэл шийдэгдэхгүй бол яах вэ. Хэрэв Г.Өсөхбаяр аварга зүүнийг магнайлна гэсэн шийд гарвал хэрхэх вэ?

А.Сүхбат: Дахиад хэлчихье. Би энэ цолыг өөртөө өгчихсөн юм биш. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч дуудаад Төрийн ордонд өгсөн цол. Төр, түмэн олон минь надад өгсөн. Ерөнхийлөгч эрэмбийг нь тогтоочихсон. 30 жил барилдахдаа 30 тонн хөлсөө урсган байж надад ирсэн цол болохоор надад хосгүй үнэтэй. Цолныхоо эрэмбийг бууруулах эрх надад байхгүй. 08 тооттой дархан аваргын үнэмлэхийг андуурсан байна гэдэг юм уу, шүүхийн тогтоол гарвал би хүлээн зөвшөөрнө.

-Г.Өсөхбаяр аварга “Өнгөрсөн жил би наадамчин олноо хүндэтгээд буулт хийсэн. Энэ жил яадаг ч байсан зүүнээс гарна” гэж мэдэгдсэн?

.Сүхбат: Нэг зүйлийг шулуухан хэлчихье. Эрэмбийг булааж авдаггүй юм. Ингэж болохгүй. Баяр наадмын комисстой ч юмуу, Үндэсний бөхийн холбоотой ч юмуу, дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэтэй ч юмуу хуйвалдаад авчихдаг зүйл биш. Барилдаж авдаг юм. Дахиад хэлчихье. Би 2004 онд Монгол Улсын дархан аварга цолны болзлыг биелүүлчихсэн юм байна лээ шүү. Хэрэв Г.Өсөхбаяр аваргыг миний урд эрэмбэлэх гээд байгаа юм бол дөрөв түрүүлсэн он жилийг 2004 оноос өмнө бичих хэрэгтэй. Болдоггүй юм гэж байдаг юм. Миний хувьд цолоо өгөхгүй, заавал дээр нь гарна гээд байгаа зүйл алга. Хамгийн гол нь цолыг үнэгүйдүүлж, хуйвалдаан булхайд дарагдуулж өнгийг нь хувиргах ёсгүй гэсэн байр суурьтай байгаа юм.

-Өнөөдөр (өчигдөр) Үндэсний бөхийн холбооныхон хуралдаж байгаа. Та тэр хуралд очих уу?

А.Сүхбат: 14 цагаас болох Үндэсний бөхийн холбооны тэргүүлэгчдийн хуралд ирнэ үү гэсэн. Би сэтгүүлч та бүгдтэй уулзахаар цаг товлосон байгаа гэдгээ тэдэнд мэдэгдсэн.

Categories
мэдээ нийгэм

Авто машины зөвшөөрөл олгож байна

Хүй долоон худаг, Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд зорчих тээврийн хэрэгслүүдэд олгодог авто машины зөвшөөрлийг өнөөдрөөс олгож эхэлсэн байна. Л “А’’ тэмдэглэгээтэй зөвшөөрлөөр Нийслэлийн “Хангарьд” ордноос Цэнгэлдэх хүрээлэн хүртэл машинаа байршуулах боломжтой аж. Харин “D” зөвшөөрлийг ГХЯ-аас яамнаас өгнө. Уг зөвшөөрлөөр Цэнгэлдэх хүрээлэнгийн баруун талд заасан газар байрлуулах нь. Жуулчны “Ж” зөвшөөрлийг Нийслэлийн аялал жуулчлалын газраас авах юм байна. Тус тэмдэглэгээтэй Үйлчилгээ эрхлэгчдийн “Y” зөвшөөрлийг харъяа дүүргийнхээ Үйлдвэр үйлчилгээний хэлтсүүдээс авах гэнэ. Улаан “М” хөх “М”, “Г” зөвшөөрлүүдийг дүүргүүдийнхээ Замын цагдаагийн газруудаас авах аж.

Categories
мэдээ нийгэм

Хятад руу адууны мах экспортолно

БНХАУ-ын Чанарын
хяналт, шалгалт, хорио цээрийн ерөнхий газрын Экспорт, импортын хүнсний
бүтээгдэхүүний товчооны дарга Ли Вэй тэргүүтэй төлөөлөгчдийг Мэргэжлийн
хяналтын ерөнхий газрын дарга Ш.Раднаасэд хүлээн авч уулзав. Төлөөлөгчид Хүнс,
хөдөө аж ахуйн дэд сайд Б.Батзоригийн урилгаар манай улсад айлчилж байгаа
БНХАУ-ын Чанарын хяналт, шалгалт, хорио цээрийн ерөнхий газрын дэд сайд Ү Чин
Хуаг дагалдан ирсэн байна. Монгол Улсаас БНХАУ-д адууны махан бууз, банш,
адууны ясны гурил гаргах чиглэлээр хоёр улсын хяналтын байгууллага ихээхэн хүч
хөдөлмөр, цаг хугацаа зарсан нь үр дүнгээ өгч, өнөөдөр дэд сайд нар протоколд
гарын үсэг зурах болсонд Ш.Раднаасэд талархал илэрхийлж амжилт хүсэв. Үүний
дараа болсон Газрын дарга нарын түвшний ажлын хэсгийн гуравдахь уулзалтад
Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын дэд дарга Ю.Галсан, БНХАУ-ын ЧХШХЦЕГ-ын
товчооны дарга Ли Вэй нар ахлан оролцлоо. Уулзалтаар мал эмнэлэг, ургамал,
хорио цээр зэрэг 11 асуудлыг хэлэлцэн тодорхой тохиролцоонд хүрлээ. Тухайлбал
Монгол Улсаас хадлан, малын тэжээл нийлүүлэхтэй холбоотой баримт бичгийг энэ
сард багтаан хүргүүлсний дараа БНХАУ-ын тал хянан магадлагаа хийх мэргэжлийн
багаа наймдугаар сард ирүүлэхээр тогтлоо.Мөн адууны дайвар бүтээгдэхүүн, улаан
буудайн гурил, хөх тарианы гурил экспортлох, өмнөд хөршөөс төмс, хүнсний ногоо,
жимс жимсгэнэ импортлох үеийн хорио цээрийн шаардлагыг тохиролцох ажлаа
эрчимжүүлж техникийн ажлын хэсэг байгуулахаар болов.

Баянхошуу-Өвдөг, Бичигт-Зүүн хатавч боомтоор
улаан буудай, рапс, хивэг, өвс, малын тэжээл зэргийг Монгол Улсаас гаргах үед
БНХАУ-ын тал хорио цээрийн хяналт, шалгалтын бэлэн байдлаа хангахаар тохиролцлоо.
Мөн БНХАУ-д хонь, ямаа, үхрийн мах экспортлох чиглэлээр талууд хамтран
ажиллахаа илэрхийлсэн байна.

Categories
мэдээ нийгэм

Гурван хүн бригадын генерал боллоо

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч
Ц.Элбэгдорж зарлиг гаргаж, гурван хүнд бригадын генерал цол олголоо. Зэвсэгт
хүчний жанжин штабын Ашиглалтын удирдлагын газрын дарга Д.Ганзориг, Зэвсэгт
хүчний ерөнхий зориулалтын штабын дарга Б.Амгаланбаатар, Хил хамгаалах ерөнхий
газрын орлогч дарга Ч.Сайнтөр нар бригадын генерал цол авсан юм.

Categories
мэдээ нийгэм

Өнөөдөр генерал цол олгоно

Монгол Улсын
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж өнөөдөр 10:00 цагт генерал цол олгохоор болжээ.

Жил бүрийн үндэсний их баяр
наадмын өмнө Монгол Улсын Ерөнхийлөгч зарлиг гаргаж, төрийн дээд одон шагналыг
хүртээдэг уламжлалтай юм. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж маргааш ОХУ-ын Башкир улсыг
зорих тул өнөөдөр шагнал гардуулахаар болжээ.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Бат-Ирээдүй: “Адрайнс Эстейнт” компанийн барилгаас болж манай байрны цонх хаагдаж, III байр нурах аюулд ороод байна

Чингэлтэй дүүргийн III хорооны II-40 мянгатын “Авзага 18” дугаар орон сууцны оршин суугчид хууль зөрчин барилга барьж байгаагаас болж байгалийн гэрэл үзэхгүй болж цонхоо хаалгуулах, тус хорооллын III байр нурах аюулд ороод байгаа гэнэ. Энэ талаар оршин суугч Б.Бат-Ирээдүйтэй ярилцлаа.

-Таны амьдарч байгаа байрны цонхыг хааж 12 давхар барилга барьж эхэлсэн гэсэн. Танай байрнаас хэдэн метрийн зайд баригдаж байгаа юм бэ?

-Өнгөрсөн сарын 24-ний өдөр манай байрнаас таван метр хүрэхгүй зайтай барилга барихаар нэгэн компани шөнө дүлээр газар ухаж эхэлсэн. Учрыг тодруултал “Адрайнс Эстейнт” компани 12 давхар орон сууц, үйлчилгээний зориулалттай барилга бариулж байгаа нь тодорхой болсон. Орон сууцны барилгын ерөнхий гүйцэтгэгчээр нь “Ti­tan tower construction” компани өдөр шөнөгүй ажиллаж байна. Дуу чимээ, тоос шорооны талаар ярих ч юм биш. Барилгын ажил эхэлснээс хойш манай байранд бүтэн нойртой хоносон хүн алга. Зусландаа гарах гэхээр зам хаачихсан. Гэртээ байна гэхээр дуу чимээтэй гээд үнэхээр асуудалтай байна. “Адрайнс Эстейнт” компани өнгөрсөн сарын 16-ны өдрийн 0001393 тоот бүртгэлтэй 191/205 дугаар бүхий зөвшөөрөлтэйгөөр эхлүүлж байгаа гэсэн. Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газрын дарга барилгын тухай хууль журмыг зөрчөөд манай байрнаас таван метр ч хүрэхгүй зайд цонх хааж 12 давхар барилга барих зөвшөөрөл олгосон байгаа юм. Энэхүү хууль бус шийдвэрээс болоод цонхоороо байгалийн гэрэл үзэхгүй болчих гээд байна.

-Барилга одоо хэдэн хувьтай баригдаж байгаа вэ?

-Одоогоор суурийн нүхийг нь ухаад дуусчихсан. Барилгын суурийн цутгалтын ажил хийгдэж байна. Шөнөөр газар ухаж, цемент ховхолж авахаар газар хөдөлж байгаа юм шиг чичирхийлж, хөдөлдөг болчихсон. Мөн их зохиолч Д.Намдаг гуайн амьдарч байсан III байр бүр хүнд байдалтай байна. Нийслэл хот анх байгуулагдаж, орон сууц баригдах үед ашиглалтад орсон барилга шүү дээ. Барилгын элэгдэлд ороод тоосго нь шороо шиг л үйрч унаад байдаг болчихсон. Гэтэл III байранд тулгаад барьж байгаа болохоор хуучны орон сууц нурчих гээд хүнд байгаа. Хоёр байрны оршин суугчид нийлж байгаад тэмцэж байгаа боловч “Адрайнс Эстейнт” компани барилгаа барьсаар л байна.

-Ямар ямар хууль журам, тогтоол зөрчиж байгаа юм бэ?

-Энэ талаар бид судалж үзсэн. Гэхдээ хуулийн хүмүүс биш болохоор судлаагүй зүйл олон байгаа байх. Бидний мэдэж байгаагаар маш олон хууль журам тогтоол зөрчсөн байна лээ. Тухайлбал, НИТХ-аас 2014 оны дөрөвдүгээр сарын 10-ны өдрийн 5/14 тогтоол, Хот байгуулалтын тухай хууль болон Хот, тосгоны төлөвлөлтийн хуулийг зөрчсөн байна лээ. 4.1.Нийслэлийн нутаг дэвсгэрт барилгa барих үйл ажиллагаанд иргэн, хуулийн этгээдийн оролцоог хангана гээд заачихсан байдаг. Гэтэл оршин суугчид нараас нэг ч удаа асуулгүй барилгаа бариад эхэлсэн. Мөн 4.4.Баригдах барилгын талаарх мэдээллийг олон нийтэд мэдээлэх 3х2м хэмжээтэй самбарыг барилгажих талбайд тод харагдахуйцаар долоогоос доошгүй хоног байршуулна. 4.3.1-т орон сууцны хороолол дундах барилгажаагүй талбайд барилга барих тохиолдолд нэгж талбарын хил хязгаарыг тогтоосон эргэлтийн цэгүүдээс дор дурдсан зайд байрлах үл хөдлөх хөрөнгийн өмчлөгчөөс саналыг авна. 4.3.1.4-т 12 давхар барилга барих гэж байгаа бол хажуу талын барилгаас 40 метр зайтай байна. Мөн тус байрны хоёр дугаар орцны айлуудын цонхны харагдах байдлыг бүрэн хааж барилга төлөвлөсөн байгаа нь БНбД 30.01.04 нормын 9.19-р заасан “Орон сууцны цонхоор нэг удаагийн тасралтгүй нарны тусах хугацаа хоёр цаг байна”, Хот байгуулалтын тухай хуулийн 22.1.1-т заасан“Хот байгуулалтын үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэн хот байгуулалтын тухай хууль тогтоомж, норм ба дүрэм, журам, стандартыг дагаж мөрдөх эрх, үүрэгтэй”, 24.1.3-т заасан “Хүн амын амьдрах орчны чанарт сөрөг нөлөө бүхий үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно” гэснийг илт зөрчиж байна. Энэ мэт яриад байвал олон хууль журам байна лээ. Энэ бүгдийг зөрчөөд Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газар барилга барих зөвшөөрөл олгосон нь харамсалтай байна.

-Хууль зөрчин барилга баригдаж байгаа талаар холбогдох газруудад мэдэгдсэн үү?

-Нийслэлийн Засаг дарга Э.Бат-Үүл, МХЕГ, Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газар, Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газар гээд холбогдох бүх газарт хандсан. Гэвч таны өгсөн санал гомдлын хариуг ажлын 30 хоногийн дотор өгнө гэсэн. 30 хоног хүлээж байтал нөгөө барилга маань бараг баригдаад дуусчих байх. Одоо өдөр шөнөгүй ажиллаж байгаа юм чинь юу байх вэ, хэдхэн хоногийн дотор барьчих байх. Дөнгөж баригдаад эхэлж байгаа дээр нь барилгын ажлыг зогсоож, цонх хааж барилга барьж байгааг болиулах хэрэгтэй байна.

Э.Баатар

Categories
мэдээ цаг-үе

Уруйн үер бууж 38 айл өрх, дөрвөн аж ахуйн нэгж, байгууллага усанд автжээ

-Хүмүүсийг эрэн хайх, аврах ажиллагаанд лам, бөө, үзмэрч хүмүүс саад учруулах болсон гэнэ-

Манай орны ихэнх нутгаар хэт халалтын улмаас ой, хээрийн түймрийн эрсдэл бүхий бүс нутгаар хуурайшилт нэн аюултай зэрэглэлд хүрээд байгаа билээ. Төв, баруун зүгийн нутгаар зуншлага муу, гантай байгаа мэдээлэл ирж байна. Иймд Улсын Онцгой комиссын нарийн бичгийн дарга, хурандаа М.Энх-Амараар ахлуулсан ажлын хэсэг төв болон баруун зүгийн нутагт ажилласан. Ажлын хэсгийнхний ярьж буйгаар хэт их халж байгаа нь аянга цахилгаан буух эрсдлийг нэмэгдүүлж байна гэж үзэж байгаа аж. Учир нь он гарснаар гурван аймгийн таван суманд аянга буусны улмаас нэг иргэн түлэгдэж гэмтэн, 53 толгой мал хорогдсон байна.

Мөн дөрвөн аймгийн найман суманд уруйн үер бууж 38 айл өрх, дөрвөн аж ахуйн нэгж, байгууллага усанд автаж, 6913 толгой мал хорогджээ. Энэ нь цаашид нэмэгдэх хандлагатай байна гэж “тэнгэрийн зурхайчид” бас хэлж байгаа. Тухайлбал, энэ сарын сүүл болон ирэх сард хэт халалт болох юм байна. Энэ үеэр аянга цахилгаантай аадар бороо, мөндөр орох, үер буух зэрэг ус, цаг агаарын аюулт үзэгдэл ажиглагдаж болзошгүй талаар сэрэмжлүүлэх болсон. Иймд гантай болон гандуу байгаа аймгуудад гамшгийн үнэлгээ хийж, нөхцөл байдалтай газар дээр нь танилцаад ирсэн юм. Улсын онцгой комисс өчигдөр цаг үеийн асуудлаар хуралджээ. Хуралд Улсын онцгой комиссын Нарийн бичгийн дарга, хурандаа М.Энх-Амар, Хүнс, хөдөө аж ахуйн салбарын өнөөгийн байдал, авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээний талаар Улсын онцгой комиссын гишүүн, Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд Р.Бурмаа, ирэх саруудын цаг агаарын урьдчилсан төлөв байдлын талаар Улсын онцгой комиссын гишүүн, Цаг уур, орчны шинжилгээний газрын дарга Д.Цогт-Очир нар мэдээлэл хийсэн юм. Энэ жил олон жилийн дундажтай харьцуулахад манай орны

нийт нутгаар хур тунадас багатай, олон хоног өдөртөө хэт их халуун, шөнөдөө хүйтэн хонож байгаагаас зарим аймагт гандуу нөхцөл үүсч байгааг хэллээ. Ажлын хэсгийнхний мэдээллийг тоймлон хүргэе.

Өнөөдрийн байдлаар гурван аймгийн зургаан сум ой хээрийн түймэртэй байна

Энэ сарын 6-ны өдрийн байдлаар улсын хэмжээнд Булган аймгийн Тэшиг, Хутаг-Өндөр, Сэлэнгэ аймгийн Ерөө, Мандал, Хушаат, Хөвсгөл аймгийн Цагааннуур сумын нутаг дэвсгэрт ой, хээрийн түймэр гарсан байна. Түймрийг унтраахаар дээрх аймгуудын Онцгой байдлын газар, ОБЕГ-ын Аврах тусгай анги, нутгийн иргэд нийт 290 хүн 17 техник хэрэгсэл, 30 ердийн хөсөгтэй унтраахаар 2-14 хоног ажиллаж байгаа аж. Харин нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүрэг, Булган, Дархан-Уул аймгийн зарим суманд гарсан дөрвөн түймрийг цурманд оруулсан мэдээлэл олон нутгаас иржээ. Мал, амьтны гоц халдварт өвчний хувьд улсын хэмжээнд зургаан аймгийн найман сумын нутагт боом өвчний нэг, галзуу өвчний найм, нийт есөн тохиолдлын голомтод тогтоосон хорио цээрийн болон хязгаарлалтын дэглэм үргэлжилж байгаа юм байна.

Төлөвлөсөн ургацын 50-60 хувийг алдах эрсдэл үүсчээ

Ихэнх аймгуудад хур тунадас олон жилийн дундажтай харьцуулахад бага орж, өвс, ногооны гарц муу, мал сүрэг тарга тэвээрэг сайн аваагүй, хуй салхи олонтаа салхилж, зарим гол, горхи ширгэсэн байна. Иймд орон нутгийн зарим айлууд өвөлжөө, хаваржаандаа зусаж байгаа аж. Өвс, ногоо муугаас хадлан, тэжээл бэлтгэх өвөлжилтийн бэлтгэл ажил хүндэрч, төлөвлөсөн ургацын 50-60 хувийг алдах эрсдэл үүссэн гэнэ. Хэрлэнбаян-

Улаан, Малхын тал зэрэг аймаг дундын отрын бүс нутаг энэ жил отроор мал оруулж өвөлжүүлж, хаваржуулах боломжгүй болсон аж.

Адуу, малаар уул, усны тахилгыг хийнэ гэх явдал олшров

Гантай байгаа аймгуудын малчид, тариаланчид, ард иргэдийн сэтгэл санаа гундуу, тариалалт нь зогсонги байдалд орсон аж ахуйн нэгжийн эзэд сэтгэл зүйн хямралтай байгаа гэнэ. Тэд бороо хур оруулахыг тэнгэр хангайгаас хүсэх болсон байна. Гэтэл үүнийг нь далимдуулж зарим хувийн ашиг хонжоо хайсан лам, хувраг, бөөгийн дүр эсгэсэн хүмүүс хонь, адуу, малаар уул, усны тахилгыг хийнэ гэж орон нутгийн малчдын сэтгэл зүйгээр тоглож өргөл барьц авах болсон гэнэ. Энэ явдал хөдөө орон нутагт ихсэх хандлагатай байгааг анхаарууллаа.

Мөн үер, усны аюул, төөрсөн, осолдсон хүмүүсийг эрэн хайх, аврах ажиллагаа явуулж байгаа онцгой байдлын асуудал эрхэлсэн байгууллагын албан хаагчид, усчин, аврагчдыг ажлаа хэвийн явуулахад лам, бөө, үзмэрч хүмүүс ихээр саад учруулах болсон гэнэ. Тэд гамшигт нэрвэгдсэн хүмүүсийн ар гэрийнхэнд нөлөөлж, аюулгүй ажиллагааны дүрэм, журмыг зөрчихийг тулган шаардах зэргээр саад учруулж байгаа талаар аймаг, орон нутгаас мэдээлэх болжээ.

Үлийн цагаан оготно, царцаа, сибирийн шөвгөр хошуут хорхой ихэсчээ

Булган, Дархан-Уул, Сэлэнгэ, Орхон, Төв аймгуудад уулын гуу, жалгаар л тачир өвстэй, бусад газраар ургасан жаахан өвс, ногоо нь хатаж, гандсан байна. Дээрх газруудаар үлийн цагаан оготно, царцаа, Сибирийн шөвгөр хошуут хорхой ихэссэн зэрэг нийтлэг байдал ажиглагдсан гэдгийг ажлын хэсгийнхэн хэлэв.

Categories
мэдээ цаг-үе

Б.Лхагважав: 95 мянган аж ахуйн нэгжийн зогсолтын саармаг үе үргэлжилж байна

МҮХАҮТ-ын дарга Б.Лхагважавтай ярилцлаа.

-Танхим байгуулагдсанаасаа хойших хугацаанд үүргээ хэр гүйцэтгэсэн гэж та бодож байна?

– 55 жил гэдэг бол бараг нэг жаран. Хүнээр бол гурван үе солигдохоор хугацаа. МҮХАҮТ-ын хувьд нийгэм, эдийн засгийн загвар солигдох үед үүргээ гүйцэтгээд явсан газар. Танхим байгуулагдсан өдөр нь 1960 оны долдугаар сарын 2. Сайд нарын зөвлөлийн тогтоолоор байгуулагдах тэр цаг социализмын оргил үе л дээ. Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг их хэмжээгээр татсан цаг. Импорт, экспортыг эрчимтэйгээр хийж эхэлсэн учраас худалдааны танхим байгуулсан хэрэг. Ерээд онд монголчууд социалист өмчийн зах зээлээс татгалзаж хувийн өмчин дээр суурилсан чөлөөт зах зээл рүү орсон. Тэр үед танхим дахин шинэчлэгдэж, өөрийн хуультай болж, төрийн бус байгууллагуудын нэг болсон. Өнөөдрийн хувьд өөрийн гэсэн орон зайтай институт болж чадсан нь танхимын гол онцлог. Энэ дашрамд МҮХАҮТ-ын 55 жилийн ойг тохиолдуулан танхимд ажиллаж байсан хүмүүс, үе үеийн удирдлагууд, гишүүддээ баярын мэнд хүргэе.

-Монголд бизнес эрхлэх таатай орчин бүрдэж чадсан уу?

-95 мянган аж ахуйн нэгж бий болсон нь сүүлийн 25 жилийн хамгийн том олз. Аж ахуй эрхлэх, өмчтэй байх эрх бол Үндсэн хуулиар олгогдсон онцгой эрх. Энэ эрхээ чөлөөтэй эдэлж чадаж байна уу гэдэг том асуудал. Компани байгуулж, аж ахуй эрхэлж буй хүмүүс тийм зөв замаар явсан уу, энэ замыг сонгосон улс байнга цэнгэлийн манлайд хүрсэн үү гэвэл тийм биш. Өнгөрсөн 25 жилийн хугацаанд компаниудыг чөлөөтэй явуулсан гэж үзвэл байгалийнхаа жамаар шалгараад явах байсан. Гэхдээ эдийн засагт өмч гол нөлөө үзүүлдэг. Улсын төсөв, газрын хэвлийн баялаг, бэлчээр усыг ашиглах гээд нийтийн том өмчүүд бий. Нийтийн өмчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахад ямар улс давуу эрхтэй тоглов гэдэг асуултад хариу хайхаар их сонин дүр зураг харагддаг. Жамаараа явж буй бизнес эрхлэгчдийн хажуугаар албан тушаал, улс төрийн эрх мэдлээ ашиглаж томорсон бизнесменүүд их байдаг. Жам ёсоороо яваад хорин жил болчихсон хүмүүсийг төсвөөс мөнгө хулгайлсан ч юм уу, лицензээ хууль бусаар зараад хөрөнгөтэй болсон хэсэг нь хайр найргүй устгадаг.

-Ийм байдлаас гарахын тулд яах ёстой вэ?

-Зах зээлийг шударга байлгах хэрэгтэй. Татвар төлдөг хүмүүс л зах зээл дээр оршин тогтнох орчныг бүрдүүлэх учиртай. Буруу гараар хөрөнгөжсөн улс зах зээлийг эвдээд байна л даа. Хувийн жижиг аж ахуйн өмчийг бий болгосны хажуугаар өмч томорч эхэлсэн. Хэдэн их наядаар үнэлэгдэх газрын хэвлийн баялаг гэх мэт хөрөнгүүд гарч ирлээ. Энэ хөрөнгийг хөдөлгөх ухаан, хүч бизнесийн салбарынханд хэрэгтэй. Том хөрөнгөн дээр тоглоход биднээс дэлхийн хэмжээний ухаан шаардаад байна. Ядаж хөрөнгөө эргэлтэд оруулах ухааныг нэхэж эхэллээ. 600 сая тонн нүүрсээ барьцаалж биржээс хөрөнгө босгодог болооч гээд байна. Улсаараа зүтгээд тэнд нь зургаахан компани бүртгэлтэй байх жишээний. Тэгсэн хэрнээ манай баялгууд өөр замаар эргэлтэд ороод байдаг. Өрсөлдөөн нь зах зээлийнхээ жамаар байхыг цаг үе шаардаж байна л даа.

-Улстөрчдөд эрх нь байгаа том өмчүүдээ зөв хөдөлгөхийн тулд яах ёстой вэ?

-Ер нь эдийн засаг өмчөө дагаж явдаг. Хамгийн том өмч гэхээр яах аргагүй төрийнх болчихоод байна л даа. Газар, газрын хэвлий, ой мод, дагалдах баялаг гээд бүгд л төрийнх. Гэтэл өнөөг хүртэл энэ том өмчийнхөө хуулийг гаргаагүй. Өмчийн хуулиа гаргах хэрэгтэй. Бид хамгийн том өмчөө Иргэний хуульдаа, Төр ба орон нутгийн өмчийн хуульдаа ч тусгаагүй. Эзэнгүй том өмч гараад ирсэн гэсэн үг. Энэ өмчин дээр зөвхөн УИХ-аар дамжуулж эзэн суудаг. Хямралыг өдөөж байгаа хамгийн том хүчин зүйл нь яг нарийндаа энэ. Өөрөөр хэлбэл энэ том өмчийг эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах харилцааг зохицуулаагүй учраас Засгийн газрын эрх авсан намын гишүүн Таван толгой дээр очиж байна. Хамгийн том өмч рүү орох хаалга улстөрчдөд л нээлттэй байна.

-Улстөрчид боломжоо алдахгүйн тулд Өмчийн хуулийг хэлэлцэж батлахыг хүсэхгүй юм биш үү?

-Ерөнхийлөгч санаачилж өргөн барина гэсэн амжаагүй байна. Таг байлгаад байгаа нь улстөр талын нөлөө байхыг үгүйсгэхгүй. Мэдээгүй тал ч бий болов уу.

-Уг нь хангалттай л ярьдаг сэдэв шүү дээ. Өмнө нь Өмчийн тухай хуулийн төсөл яригдаж л байсан…?

-2011 онд Өмчийн тухай хуулийн төслийг оруулж байсан. Тэр нь УИХ-ын архивт бий. Өмчийн хуулийг батлахаас өмнө төрийн нийтийн хамааралтай өмчөө аль нэг хуульд тусгах хэрэгтэй. Иргэний, Төр ба орон нутгийн өмчийн хуульдаа ч юм уу. Мөн Эрүүгийн хуульд хүртэл хамгаалалт хийж өгөх ёстой. Эрүүгийн хуулиар өмчийг хамгаалдаггүй. Хамгийн том өмч нь эрх зүйн зохицуулалтгүй, хамгаалалтгүй учраас улстөрчид тоглоод байна.

-Хямралаас гарахын тулд төрийн цаг алдалгүй гаргах шийдвэр юу вэ?

– 2009 онд хасахтай байсан эдийн засаг хоёр жилийн дотор 17 хувь болсон. Ийм амжилтад хүрсэн хамгийн гол бодлого нь 2006, 2009 оны хуулиуд. Татвар багасгасан, бизнес эрхлэгчдээ өршөөсөн шийдвэрийг хэлээд байна л даа. 2009 оны хямралын өмнө Өршөөлийн хууль батлагдангуут 5.6 их наяд төгрөгтэй тэнцэх буюу дөрвөн тэрбум ам.доллартай дүйцэх орлого ил гарсан. Яг Оюу толгойн оруулсан хөрөнгө оруулалттай тэнцүү орлого эдийн засагт орсон гэсэн үг. Энэ найман их наяд төгрөг манай эдийн засгийг 17 хувиар өсгөсөн. Өнгөрсөн жилээс хойш хоёр Засгийн газар дамнуулж нэг л юм хүсч байгаа. Эдийн засгийн ил тод байдлын хуулиа батлаад өгөөч гэж хүссээр өнөөдрийг хүрсэн.

-Хууль батлагдлаа гэхэд шууд гарах үр өгөөжийг нь та яаж харж байна?

– Компанийн засаглалыг сайжруулах гээд байгаа юм. Компанийн хөрөнгө оруулалт, менежментийг шинээр хийх асуудал байгаа. Нэг хүнтэй компаниуд мөхлийнхөө эцсийн цэг дээр оччихсон. Нийт компанийн бараг жаран хувь нь нэг хүнтэй гэж явдаг. Нэг хүнтэй гэж явдаг ч тэр компаниудыг нэг хэсэг хүмүүс бий болгосон. Компаниа дахин шинэчилмээр байдаг ч хуурамч тайлан баланс зэрэг янз бүрийн шалтгаанаас болоод тухайн компанийн санхүү, бүртгэл хуучнаараа яваад байдаг. Хууль батлагдвал энэ компаниуд томорно. Эдийн засагт тэр хэрээр их мөнгө ил гарч ирнэ. Эрүүгийн хуульд нэг айхавтар заалт бий. 20 сая төгрөгөнд л таван жил шоронд явдаг. Өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд 11240 компанийн захирал энэ заалтаас болж цагдаад байцаагдсан. Бидний урд ямар харанхуй зам байгааг баталсан тоо. Эдийн засгийг зохицуулж байгаа Эрүүгийн хуулийн ганцхан заалт ийм гайг ардаа чирч байна. Тийм учраас компаниудад засаглалаа, санхүүгээ дахин шинэчлэх шаардлага тулгараад байгаа юм. Татвар төлдөг нь зах зээлээ эзэгнэе гэсэн зарчим үйлчлэх цаг болсон.

Нөгөө талаас нийтийн мөнгөний дахин хуваарилалт дээр маш том хяналт тавих цаг ирсэн. Хоёр том бондын хуваарилалтаас болж компаниуд ажил хийхээ байчихсан. Хялбархан хөрөнгө оруулалт засгаас хүлээгээд. Ийм компаниудын ихэнх нь алдагдалд орсон. Мөнгө өгчихөөд араас нь төгрөгийн ханшийг нь 40 хувиар унагачихсан. Жинхэнэ хорлон сүйтгэх ажиллагаа. Компаниуд төрөөс авсан мөнгөнийхөө үнийн зөрүүнээс болоод асуудалд орчихсон. Нэг хэсэг гайгүй явж байсан компаниудыг цагдаа, сэргийлэхээр айлгаад ажлыг нь зогсоочихсон. 95 мянган аж ахуйн нэгжийн зогсолтын саармаг үе үргэлжилж байна. Энэ байдалд орсон компаниудыг буцаагаад улстөрийн шахаанд оруулж байна л даа. Яг нарийндаа банкнаас 17 хувийн хүүтэй зээл авснаас Засгийн газрын нөхөдтэй уулзаад зургаан хувийн зээл авсан нь дээр байна. Үүнийг засах гол гарц нь Эдийн засгийн ил тод байдлын, өршөөлийн хууль.

-Эдийн засгийн ил тод байдлын хуулийг бараг баталчихаар юм шиг байна. Та юу гэж бодож байна?

-Өргөн барьсан. Энэ долоо хоногт хэлэлцүүлэгт орчих болов уу. Ерөнхий сайдын бизнес эрхлэгчдэдээ барьж байгаа хамгийн том бэлэг гэж үзэж байна. 95 мянган аж ахуйн нэгжийн хувьд зөв таатай нөхцөл бий болж байж эдийн засаг сайжирна.

-МҮХАҮТ-д ам.долларын ханшийн өсөлтөөс болж хэцүү байдалд орсон компаниуд хандаад эхэлчихсэн. Танайд хандсан компаниудын ихэнх нь үндэсний томчуул гэл үү?

-Компаниудын нууц болохоор нэрийг нь хэлэх боломжгүй. Ер нь компаниуд эдийн засаг, улстөрийн нөхцөлөөс болж алдагдалд орлоо гэсэн гэрчилгээг манайхаас авдаг юм. Нөгөө талтай хийсэн гэрээнүүддээ хэрэглэдэг л дээ. Ийм шалтгаанаар алдагдал хүлээсэн гэдгээ харилцан ойлголцох нэг хэлбэр гээд ойлгочиход болно.

-Танхимд хандсан компаниудын дийлэнх нь яг ямар шалтгаан хэлж байх юм?

-560 тэрбумын улсын төсвийн ажлыг сүүлийн хоёр, гурван жилд хийчихсэн компаниуд олноороо хандаж байна. Мөнгөө аваагүй компаниуд үнэхээр туйлдаж байна. Сая би Увс руу явж баруун бүсийн хөрөнгө оруулалтын чуулганд оролцоод ирлээ. Дөрвөн тэрбумын стадион барьсан залуу байна. Хоёр тэрбумыг нь төсвөөс өгчихсөн. Үлдсэн хоёр тэрбумыг нь байдгаа барьцаалж зээл аваад бариад дууссан юм билээ. Энэ жил улсын төсөвт суусан хэр нь өнөө мөнгө нь одоо хүртэл ороогүй. Тэр компанийн захирал хоёр тэрбумын хүүгээр хохирч байна. Нийтийн хөрөнгөөр юм хийсэн хүн хохирч болохгүй. Эдийн засаг хүнд үед компаниуд жижигрээд компани үнэгүйдэх аюул байна. Нэрийг нь дурдаад яахав. Зэсийн том ордод нэг тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулаад явж байгаа компани хүнд байдлаас болж хөрөнгө оруулалт нь зогсох, оруулсан 500 сая ам.доллар нь хэрэггүй болох аюул бий болоод байна. Уг нь төр тэр компанийн үнэ цэнийг унагахгүйгээр мөнгө өгч авч үлдэх учиртай.

-Монголд хөрөнгөө оруулсан эрхмүүд дунд Улаанбаатараас гарах эрхгүй өчнөөн бизнесмен бий. Бүр Hotel Mongo­lia гэсэн таагүй нэршил дэлхийгээр тарчихсан. Үүнийг шийдэх гарц байна уу?

-Хүний хөрөнгийг оруулж ирчихээд мөнгөө хийсэн хүнийг буцаагаад бүх шатандаа тамлан зовоох ажил хийвэл хэцүү. Бидний хувьд энэ хүмүүсийг Эрүүгийн хуулиар айлгах ч юм уу, нэг газрын зөвшөөрлөөр барьцаалаад байдаг. Уг нь тэр хүн хөрөнгөө л үржүүлэх гэж орж ирсэн болохоос тусламж өгөх гэж ирээгүй. Тийм учраас хөрөнгө оруулагчийг тосч авдаг системээ сайн цэгцлэх ёстой. Гадны хөрөнгө оруулалтыг шингээдэг зүйл нь ганцхан компани. Түүнээс биш дарга нарын авлигын халаас биш. Тэр хөрөнгийг авах гэж байгаа 95 мянган аж ахуйн нэгж нь ил тод байх ёстой. Ил тод биш бол хөрөнгө оруулагч зугтана шүү дээ. Манай компаниудын тайлангийн бараг 99 хувь нь хуурамч учраас юун хөрөнгө оруулагч, бараг өөрсдөдөө гаргаж өгөхөөс айдаг болчихоод байна. Нөгөө талаас хөрөнгөө оруулаад ирсний дараа төр нь ямар ч тохиолдолд хамгаалах уу гэдгийг харна. Төр шүүхээрээ л хамгаална. Ийм олон юм бүрдэж байж хөрөнгө оруулах нөхцөл нь бүрдэнэ.

Ярианыхаа төгсгөлд нэг зүйлийг онцолмоор байна. Сая Сэлэнгэ рүү яваад ирлээ. Хойшоо улаан ган байна. Онцгой байдал зарламаар санагдсан. Төрийнхөн эндээ хэрэлдэж суухын оронд Төв, Сэлэнгэ рүү анхаараач, малчдыг нь нүүлгэхгүй бол горьгүй болж. Тариалан хэцүү байна. Цаг алдалгүй арга хэмжээ авахгүй бол өвөл хэцүүдэхээр байна. Цаад утгаараа баялаг бүтээгчдийнхээ хийснийг үнэлэх хэрэгтэй. Өнгөрсөн жил өчнөөн тонн будаагаа талбай дээр асгаад хэрэлдээд байсан. Өнөөдөр буудай авахад маш хэцүү дүр зураг харагдаж байна. Том мөнгө, том бизнестээ анхаарах нь ойлгомжтой. Гэхдээ Монголчуудын амьдралыг яг авч явдаг салбаруудаа жигд харах хэрэгтэй байна.

Categories
мэдээ цаг-үе

Наадмын тасалбарын шагийн үнэ 120 мянгад хүрчээ

–Тасалбарын борлуулалтыг өнөөдрөөр дуусгавар болгоно–

Ардын хувьсгалын 94 жилийн ойн их баяр наадмын нээлт, хаалтын арга хэмжээг үзэх тасалбарыг өчигдрөөс худалдаанд гаргалаа. Эхний өдрийн 12 цагт Соёлын төв өргөөний гадаа иртэл төгсгөл нь хаана байгаа юм бэ гэмээр урт дараалал үүссэн байв. Бүр дарааллаасаа болж цус нөжөө гартал зодолдсон гурван залуу олны анхаарлыг татаж байлаа. Тэд үүр хаяарах цагаас эхлэн дугаарласан бөгөөд дундуураа гадны хүн оруулах эсэхээс болж маргалджээ.

“Наадамчин олны хувьд нээлтийн болон тавын даваанаас хойших бөхийн барилдааны тасалбар авна гэдэг зүүд мөрөөдөл шиг боллоо. Шөнөжин дугаарлаж байгаад авч чадахгүй байх тохиолдол олон байна. Төр засгийнхан энэ асуудлаа шийдэж чадахгүй бол удахгүй хүний аминд хүрэх байх шүү. Өглөөнөөс хойш уралцан зодолдож байгаа хүмүүсийг бишгүй харлаа” гэж дугаарлаж буй иргэд ярьж байв.

Өнөө жилийн тухайд наадмын тасалбарыг 12-24 мянган төгрөгөөр борлуулж байгаа. Төв асрын хоёр талд буюу сүүдрэвчтэй хэсэгт суух бол 24 мянган төгрөгөөр тасалбар авна. Асрын өөдөөс хараад бөхчүүдийн талд суух бол 20 мянган төгрөг. Цэнгэлдэх хүрээлэнгийн баруун, зүүн жигүүрийнх 16 мянган төгрөгийн үнэтэй байлаа. Дээрх үнээр тасалбар худалдаж авбал багц болж ирнэ. Нэг ёсондоо 11, 12-ны арга хэмжээг дуртай үедээ үзэх боломжтой. Дан ганц нээлтийн тасалбар гэж байхгүй бөгөөд зөвхөн жуулчдад зориулсан нь 25 ам.доллар гэж байна лээ. Харин 12-ны үдээс хойш буюу хүчит бөхийн тавын даваанаас хойших тасалбарыг 12 мянган төгрөгөөр худалдаанд гаргажээ.

Соёлын төв өргөөнөөс тасалбар авах гэж буй зарим иргэн шөнийн 23 цагаас эхлэн дугаарлажээ. Харин 04 цагт иргэдийг ирэхэд гуч гаруй хүнтэй байсан гэнэ. Эрт ирснийх ямар ч байсан тасалбартайгаа харих юм байна гэж бодож байтал 07.30 цагаас эхлээд урдуур олон хүн дайрч эхэлжээ. Яагаад дараалал дайраад байна вэ гэж хэл ам хийхэд нь тэр хавьд зогсож байсан хүмүүс “Надад захиад шээчихээд ирлээ шүү дээ” гэхчилэн өмөөрч байсан гэнэ. Урдуур зогсож байсан хориод хүн бие биенийгээ танихын дээдээр таньж нэрээр

нь дуудаж байжээ. Хойноос дундуур хүн орууллаа гэж хэл ам хийхээр бүгд нэгэн зэрэг хамгаалаад хавьтуулахгүй байснаас үүдэн хэрэлдэж байгаад сүүлдээ зодоон цохиондоо тулжээ. Богино цамцных нь товчнууд мултарч, хүзүүгээ боолгуулсан залуу “Хөдөөнөөс ирэх аав ээждээ улсын наадмын нээлтийг ганц удаа үзүүлчихье гэж бодоод өглөө ирсэн. Дарааллаараа зогсож байгаад л авчих юм байна гэж бодож байсан юм. Гэтэл урдуур зогсож байгаа хүмүүс бүгд ах дүү, найз нөхөд байдаг юм байна. Бүр сүлжээ шиг зүйл үүсгэчихэж. Тэд бүгдээрээ нийлж байгаад энэ хүн байсан юм аа гээд шинэ хүн оруулаад байна. Би 05 цагт ирсэн. Бүтэн найман цаг дугаарлаж байхад авч чадаагүй байна. Өнөөдөр борлуулах ёстой тасалбар дууссан гэж байна” гэв. Баяр наадмын тасалбарыг хоёр өдөр борлуулах хуваарьтай байгаа бөгөөд өчигдрийн тасалбарууд 13 цаг гэхэд дууссан байлаа. Гэсэн ч иргэд дарааллаа алдахгүйн тулд маргааш хүртэл зогсоно гэж байв. Ингэж зогсоо иргэдээс хэд хэдэн хүн ухаан алдаж унасан тухай хүмүүс ярьж байна лээ. Бас даралт нь ихсэж, тархи толгой нь тэсэхийн аргагүй өвдөөд буцаж байгаа хүмүүс ч бий гэсэн. Бүр байраа алдахгүйн тулд бие засахыгаа хүртэл тэвчин зогсох иргэдийн цуваа Соёлын төв өргөөнөөс “Туушин зочид буудал хүрч байв. Тасалбар түгээх газрын үүд хавьд хоёр цагдаа зогсож байгаа хэдий ч уурлаж бухимдсан иргэдийг хүчрэхгүй дээрээ тулжээ. Үүд хавиар юу болж байгааг сонирхох гэсэн ч “Ямар ч хүнийг үүд рүү ойртуулахгүй шүү” хэмээн хашихирч байв.

Баяр наадмыг зохион байгуулах комиссоос нэг хүнд дөрвөөс илүү тасалбар өгөхгүй гэж журамласан хэдий ч шагчид аль хэдийнэ хорь, гучин тасалбар гартаа оруулаад авчээ. Тасалбар байна уу гэж сураглан явахад “Хэдийг авах уу” л гэсэн хүмүүс байх юм. Гуч гаруй насны залуу “Жуулчин дагуулж ирж байгаа. Гучин тасалбар хэрэгтэй байна” гэхэд 24 мянган төгрөгийнхийг 100 мянгаар бөөндөөд ав гэх хүн таарч байна лээ. Бүр ямар суудалд суумаар байна, аваад ирье гэж байв. Шагчид цэнгэлдэх хүрээлэнгийн суудлын зургийг аль хэдийнэ хэвлэж барьчихаад сонирхож байгаа хүмүүст үзүүлэн сонголт хийх боломжоор хангаж байлаа. 24 мянгынх 120, 20 мянгынх 110, 16 мянгынх 100 мянган төгрөг гэсэн. Бас аравхан минут хүлээчих, тэр орох гэж байгаа хүн манай талынх байгаа юм гэж байна. Хамгаалалтад гарсан цагдаа нар шагчидтай тэмцэх ёстой ч гэлээ дугаарлаж буй олны эмх цэгцэд анхаарлаа хандуулаад сөхөөгүй байв.

Бөхийн өргөөний үүдэнд ирэхэд мөн л уурласан, бухимдсан хүмүүс угтлаа. Бас л урт дараалал үүсгэн дугаарлажээ. Дугаарлаж буй хүмүүс нь бухимдахын зэрэгцээ шагчид хоорондоо хэрэлдээд шуугиантайхан байлаа. Шагчдын хэрүүлийг сонсвол хоёр залуу арван тасалбар авна гэж хэлээд тэдний нэгийг машиндаа суулгажээ. Мөнгөө картнаас авна гэж байшингийн булан тойронгуутаа шагчин залууг хэмх нүдсэн гэнэ. “Яасан даварчихсан гарууд вэ” гэж зодсон хоёр залуу тасалбараа авсан хойноо 240 мянган төгрөг өгчээ. Уг нь сая төгрөгөөр тохиролцоод машинд нь суусан түүнийг хамт явсан найзууд нь худлаа зодууллаа гэж хардаад сүрхий юм болжээ. Тэдний хэрүүлтэй зэрэгцээд шүхэр барин зогсоо олны дундаас уулга алдах дуу сонсогдоод явчихав. Яваад очтол 50 орчим насны эр ухаан алдаад уначихаж. Урд, хойно нь зогсоо хүмүүс туслах хүсэл байвч дарааллаа алдчих нь гэж айгаад хөдлөхгүй, дэмий л түргэн дуудъя гэж байсан юм. Удалгүй хоёр залуу хүрч ирээд сүүдэр рүү дамжлаад аваад явна лээ.

Бөхийн өргөөн дээр 15 цагийн үед очиход тухайн өдрийн тасалбар дуусчээ. Тасалбар түгээх газар хаалгаа хаасан бөгөөд “Нэг хүнд дөрвөөс илүү билет өгөхгүй” гэсэн бичиг наасан байв. Эндээс борлуулсан тасалбар бас л шагчдын гарт орсон бололтой “Дүү хэдийг авах гэсэн юм бэ” гэх хүмүүс хоргоож байв. 100 мянга хүрсэн 16 мянгын багц тасалбарыг жаахан хямдруулаад өгөөч гэж гуйсан ч “Шагчид үнэ унагалаа гэж бөөн юм болно” гээд хавьтуулсангүй.

18 цагийн үед Соёлын төв өргөөн дээр дахин ирэхэд дугаарлаж буй хүмүүс гэрээсээ сандал, нарны хаалт авчруулсан байв. Бас цэвэр усны саванд ус хийгээд үе, үе толгойгоо норгож байлаа.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

П.Очирбат: Хоёр намын үл ойлголцлын үнэ цэн Монголын ардчиллаар төлөгдөж болохгүй

Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч, Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүн Пунсалмаагийн Очирбаттай ярилцлаа.

Монголчууд таныг анхны Ерөнхийлөгч маань гэж хүндэтгэн нэрийддэг. Ярилцлагынхаа эхэнд одоогийн байдлаар та яг ямар, ямар алба хашиж байгаа талаар албан ёсоор асуумаар байна?

-Би Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүнээр 2004 оноос тасралтгүй 11 дэх жилдээ ажиллаж байна. Үүний зэрэгцээ ШУТИС-ийн Геологи Уул, уурхайн сургуульд зөвлөх профессорын ажилтай. Эд бол миний үндсэн ажил. Мөн ШУА-ийн гишүүн, Академийн тэргүүлэгч гишүүний үүрэг хүлээдэг, дээрээс нь уул уурхайн компани болох “Энержи ресурс”-ийн Удирдах зөвлөлийн гишүүний үүргийг давхар гүйцэтгэдэг. Ийм л ажлууд хийж байна даа.

-Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүний хувьд давхар хийхийг зөвшөөрдөггүй ажлууд гэж бий юу. Таны давхар хашиж байгаа энэ албуудаас Цэцийн гишүүний ажилтай чинь зөрчилдөж байгаа ажил байгаа юу?

-Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүний хувьд давхар хашихыг хориглодог албан тушаал гэж бий. Үндсэн хуулийн 62 дугаар зүйлд УИХ-ын гишүүн, Ерөнхийлөгч, Засгийн газрын гишүүн, Дээд шүүхийн шүүгч нь Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүн байж болохгүй гэсэн хязгаарлалт байдаг. Мөн Үндсэн хуулийн Цэцийн тухай хуулийн гуравдугаар зүйлийн тавдугаар заалтад Цэцийн гишүүдийг засаг захиргаа, нам, улс төрийн болон худалдааны үйл ажиллагаа мөн үйлдвэрчний эвлэлийн удирдах ажил хийж болохгүй гэсэн хязгаарлалт бий. Дээрх хуулиудад хязгаарласан ажлуудтай миний хашдаг албууд зөрчилдсөн зүйл байхгүй.

–Гэхдээ та Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулинд заасныг зөрччихсөн юм биш үү?

-Өөрийн чинь асуусан хууль 2012 оны нэгдүгээр сарын 19-нд батлагдсан юм. Энэ хуулинд 2014 оны зургадугаар сарын 5-нд өөрчлөлт оруулж, 20 дугаар зүйлийг нэмж оруулсан бөгөөд 20.1-д “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол албан тушаалтан энэ хуулийн 18.6-д зааснаас бусад аж ахуйн үйл ажиллагаа гардан эрхлэх болон аж ахуйн нэгжийн удирдах бүтцэд ажиллахыг хориглоно” гээд нэмж оруулсан байдаг.

-Тэгэхээр та “Энержи Ресурс”-ийн Удирдах зөвлөлд байгаа нь хууль зөрчсөн хэрэг юм биш үү?

-Хуульд өөрөөр заагаагүй бол гэсэн байгааг анхаараарай. Хуульд өөрөөр заагаагүй байсан бол би зөрчсөн болж таарна. Харин Үндсэн хууль болоод Үндсэн хуулийн Цэцийн тухай хуульд өөрөөр заагаад өгчихсөн учраас энэ хуулийн зүйл заалт Цэцийн гишүүнд хамаарахгүй болж байгаа юм. Энэ бол нийтлэг хууль. Цэцийн гишүүний үйл ажиллагааг заасан Үндсэн хуулийн Цэцийн тухай хуульд өөрөөр заасан байдаг тул түүнийг баримтална гэсэн үг, заагаагүй байсан бол энэ хуульд хамаарагдах байжээ гээд ойлгочиход болно. Тиймээс би хууль зөрчөөгүй.

-АТГ-аас таныг хууль зөрчсөн гэж үзсэн юм биш үү?

-АТГ энэ талаар хоёр, гурав салгаж үзсэн байна лээ. Би 2010 оноос “Энержи Ресурс”-ийн Удирдах зөвлөлд багтсан. Энэ хууль 2012 онд батлагдсан, хууль эргэн үйлчлэхгүй учраас өмнөх нь хамаагүй. Харин 2012, 2014 онд Удирдах зөвлөлийн гишүүнээр ажиллах гэрээг сунгасан байгаа нь хууль зөрчсөн гэж үзэх үндэс байна гэж тэд үзсэн байна лээ. Ер нь бол энэ заалт 2014 оны зургадугаар сард нэмэгдсэн, тэгэхээр өмнөх нь хамаагүй болж таарна. Хамааралтай гэвэл 2014 оны аравдугаар сард гэрээг сунгасан явдал орж таарах ч дээр хэлснээр хууль эрх зүйн үүднээс Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүний хийж болохгүй гэсэн ажлын хязгаарлалтад ороогүй учраас би хууль зөрчөөгүй гэдгийг дахин хэлмээр байна.

-Таныг яг ямар үндэслэлээр шалгаж өгөх хүсэлтийг хаанаас АТГ-т тавьсан юм бэ. Одоо АТГ-аас танд хариуцлага тооцох хүсэлтийг Цэцийн даргад өгөх үү?

-Цэц рүү өгөхгүй. УИХ-ын Өргөдлийн байнгын хороонд, дарга О.Баасанхүүд хариуг илгээсэн гэсэн. Ер нь бол намайг хөрөнгө орлогын мэдүүлгээ буруу мэдүүлсэн, “Энержи Ресурс”-ийн Удирдах зөвлөлд ажилладаг нь хууль зөрчсөн гэж УИХ-ын Өргөдлийн байнгын хороо, “Хос дэнс” ТББ-аас шалгаж өгөх хүсэлт гаргасан. Харин шалгаад Хөрөнгө орлогын мэдүүлгээ буруу мэдүүлээгүй байна гэсэн дүгнэлтийг гаргасан. Нөгөө хууль зөрчсөн эсэх дээр ирүүлсэн хариуг нь би дээр нэлээд дэлгэрэнгүй тайлбарлалаа шүү дээ.

-Таныг “Энержи Ресурс”-ийн удирдах зөвлөлийн гишүүний албыг хашдагийн хувьд 24 мянган ам.долларын цалин авдаг гэж хэвлэлээр нэлээд шуугисан. Та энэ талаараа ХОМ-тээ тусгасан байсан уу?

-Энэ бол цалин биш, урамшуулал юм. Жилд нэг удаа компани тайлан тооцоогоо хийж үзээд Удирдах зөвлөлийн гишүүддээ урамшуулал болгож 20 мянган ам.доллар шилжүүлдэг юм. 24 мянга гэж байгаа ч татвар энэ тэрээ аваад 20 мянган ам.доллар ирдэг. Би бүх орлогоо өөрийн Капитрон банкин дахь хадгаламжийн дансанд байгаа мэдээллийн дагуу хөрөнгө орлогын мэдүүлэгтээ бүгдийг мэдүүлсэн. Үүнийгээ ч би АТГ-т тайлбарласан. Тэд ч бүгдийг мэдүүлэгтээ дурдсаныг хүлээн зөвшөөрөөд дэлгэрэнгүй салгаад биччихвэл илүү амар байжээ гэж байсан. Миний хувьд ингэж нууж, хаагаад буяндаа бузар оруулаад байх шаардлага байхгүй. Харин зорилготой, зорилгогүй нь тодорхойгүйгээр буруу зөрүү яриад байхад нь би түргэн шалгаад олон түмэнд мэдээллийг нь өгөөсэй гэж хүсч байлаа.

-Та хөрөнгө орлогын мэдээллийг маань буруу мэдээлж, нэр хүндэд халдлаа гээд УИХ-ын дарга руу айхтар ширүүн үгтэй албан бичиг илгээсэн байгаа харагдсан. Бас уучлал гуйхгүй бол шүүхэд хандах болно гэсэн байсан. УИХ-ын дарга ч хариуг нь шуурхай өгч, твиттерээр уучлалт гуйсан харагдсан…

-Тийм ээ. Намайг хөрөнгө орлогоо нуудаг, дардаг хүн гэсэн ойлголтыг санаатайгаар нийгэмд бий болгох гээд байна уу гэж ойлгох болсон. Төрийн хариуцлагатай алба хашдаг хүмүүс хөрөнгө орлогын мэдүүлгээ АТГ-т мэдүүлдэг нь албан ёсоор хэвлэгдэж, олны хүртээл болчихоод байхад миний мэдүүлснээс өөрийг сайтуудаар цацаж, цаашаа телевизүүд цацаж байх жишээтэй. Нэг сайтын худал мэдээлснийг УИХ-ын дарга З.Энхболд цааш дамжуулан жиргэж, олон мянган дагагчдадаа түгээсэн тул уучлал гуйхыг шаардсан юм. Харин албан шаардлага хүргүүлсэн даруйд орой нь жиргээгээр уучлалт гуйж, УИХ-ын Тамгын газрын нарийн бичгийн дарга нь орой 22 цагийн үед над руу хариу болгосон албан бичиг хүргэж өгөх гэсэн юм гээд ярьж байна лээ. Тэгээд дараа өдөр нь би хүлээж авсан.

-Таны хэр хөрөнгийг хэд гээд мэдээлсэн байсан юм бэ. Их хөрөнгөтэй гэж бичээгүй багасгаад мэдээлсэнд та бухимдаад байгаа юм уу?

-Би унаж байгаа автомашинаа зах зээлийн үнэлгээгээр нь 90 сая төгрөг гээд бичсэнийг 40 мянга гэчихэж байгаа юм. Хадгаламжинд байгаа хөрөнгийг маань хоёр сая төгрөг гээд бичсэн байх жишээтэй. Гэтэл өнөөдөр 40 мянган төгрөгийн үнэтэй ямар автомашин байх вэ дээ. Төрд насаараа ажилласан өдий насны хүн хоёр сая төгрөгийн хадгаламжтай гэж бичвэл хэн надад үнэмших вэ дээ.

-Хэд байсныг хоёр сая төгрөг болгосон гэж?

-Хоёр миллиард. Хөрөнгийг ихэсгэж, багасгахдаа биш үнэн юм үнэнээрээ байх ёстой. Өөрчилж тарааж байгааг би зорилготой гэж ойлгоод байгаа юм. Тэгээд л тэрийг нь С1, NBC1 телевизүүд нь мэдээгээрээ уншаад явчихдаг. Бас мал хуй байхгүй гэснийг 90 мянгаар үнэлэгдэх мал аж ахуйтай гэж байгаа юм. Шөлний ганц хонь зуун хэдэн мянгатай байхад намайг ингэж бичсэн гэхээр хүмүүст итгэл төрөх үү.

-Таныг төрд насаараа ажиллаад ийм хэмжээний хөрөнгө мэдүүлэхэд хүн худал хэлж байна гээд итгэхгүй гэдэг шиг хоёр бүрэн эрхийн хугацаанд Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан хүн ганц ч өнчин ишиггүй байна гэхээр харин итгэмээргүй юм. Хөдөөнийхөн чинь төрийн тэргүүндээ сүргийн дээдээсээ бариад байдаггүй бил үү?

-Юмгүй гэхээр ингээд хүмүүс итгэхгүй байгаа биз дээ. Тэгэхээр мэдүүлгийг маань багасгасныг би зорилготой гэж үзэхэд хүрээд байгаа юм л даа. Төрд 50 гаруй жил ажилласан П.Очирбат худлаа хэлж гэж хүмүүс ойлгоно оо доо. Би Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байхдаа Монгол орныхоо 21 аймаг, хот мөн 300 гаруй сумаар нэг бус удаа очиж байсан. Төрийн тэргүүнээ яваад очихоор хүмүүс маань ч хонь, малнаасаа бэлэглэнэ. Баян-Өлгийд ч морь мал, Говийнхон хүртэл цагаан тэмээ өгч л байлаа. Тэгэхэд эзэнд нь архи, чихэр бариад морь малд нь хадаг зүүгээд ижил сүрэгт нь тавина шүү дээ. Түүнээс ямар өгсөн юм чинь гээд аваад явна гэх юм биш. Хүндэтгэл ёслолын чанартай л зүйл. Хэдийгээр надад нэрлэж өгсөн ч би аваад ирэхгүйгээс хойш надад ямар ч мал сүрэг байдаггүй юм.

-Та яаж яваад “Энержи Ресурс”-ийн ТУЗ-ийн гишүүнээр ажиллах болсон юм бэ. Энэ талаараа дэлгэрэнгүй ярьж өгөхгүй юу?

-Би 2010 онд энэ компанийн ТУЗ-д орсон юм. Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүний албыг хашиж байсан хүн хаана ямар юманд орох гэж байна гэдгээ мэдэж байж л орно шүү дээ. Хуульд харшлах зүйл байгаагүй учраас энэ албанд орсон. Нэгэнт надаас дэлгэрэнгүй ярьж өгөөч гэж байгаа юм чинь би нэлээд дээрээс эхлээд ярьчихъя. Яагаад заавал “Энержи Ресурс” юм, яагаад заавал Таван толгой юм гэж. Би Таван толгойн орд газартай 1966 оноос хойш хөөцөлдөж яваа хүн. Өөрөөр хэлбэл, зарим нэг хүмүүсийг энэ хорвоод мэндлэхээс нь ч өмнө Таван толгойн асуудлыг яриад явж байсан толгой болж таарч байна аа даа. Таван толгой бол миний мэргэжлийн ажил, мэргэжлийн обьект байсан. Сургуулиа төгсөөд Таван толгойд очиж ажиллана гэж боддог байлаа шүү дээ. Ш.Цэвэлмаатайгаа гэрлэх гэж хөөцөлдөж явахдаа “Би сургуулиа төгсөөд уурхайчин болно. Увсын Хар Тарвагатай юм уу, Таван толгойн уурхайд очиж ажиллах байх. Тохилог байр сууц байхгүй цаанаас нь нэг бор гэр л өгөх байх даа” гэхэд “Хувь тавилан тиймээс хойш чадахгүй гээд яах билээ” гэж хүртэл хариулж байсан юм. Тэр үед Таван толгойн орд Үйлдвэр хоршооллын мэдэлд буюу одоогийнхоор хувийн шахуу мэдэлд байх үед бид Аж үйлдвэрийн яамны мэдэлд авахаар хөөцөлдөж байлаа. Тэрэг нүүрсийг тэмээ, малаар солих зэргээр ажил нь явдаг байхад Таван толгойг үйлдвэрлэлийн аргаар олборлоно гээд зөвшөөрөл авахаар Үйлдвэр хоршооллын газрын дарга Дэмчиг гэдэг хүн дээр ороод “Чи ямар сонин залуу вэ. Уурхай байгуулах гэж байгаа бол өөрөө байгуулна биз, хүмүүсийн барьсныг авах гэж байдаг” гээд зад загнуулаад гарч л мэдэлд авахуулахаар буруу л юм хийж явж, би. Тэгээд 1966 оны дөрөвдүгээр сарын 18-нд БНМАУ-ын Сайд нарын зөвлөлийн 124 дүгээр тогтоол гарч, үйлдвэрлэлийн аргаар ашиглахаар яамны мэдэлд шилжүүлсэн юм. Тухайн үед намын том бодлогоор аж үйлдвэрийг хөгжүүлэхээр хоршооллын өмчийг бага, багаар төрийн мэдэлд шилжүүлж байсны нэг нь Таван толгой л доо. Хэзээнээс би Таван толгойг Монголын эдийн засагт том байр суурь эзлэх том орд байгаасай гэж хүссээр ирсэн. Миний судалж, үзэж харсан ч их. Үүний төлөө ч ажиллаж ирлээ. 1973 оны арваннэгдүгээр сард ЗХУ-ын Нүүрсний үйлдвэрийн яамны сайд Б.Ф.Братченко манай яамны сайд М.Пэлжээ гуайтай Таван толгойн уурхайд ирэхэд би ордынхоо талаар танилцуулж, давхаргын зузаан энэ тэр гээд нарийн ширийнийг ч тайлбарлаж явсан юм. Бас Эдийн засгийн харилцан туслалцах зөвлөлийн (ЭЗХТЗ) орнуудад Таван толгойн коксжих нүүрсний ордыг эзэмших боломжийн талаар санал тавьж байлаа.

Одоогийнхоор бол дэлхийд гаргах гээд явж байгаа нь тэр шүү дээ. 1987 онд Улаанбаатарт ЭЗХТЗ-ийн орнуудын гүйцэтгэх хорооны хурал болоход ордынхоо талаар Ю.Цэдэнбал даргаар үг хэлүүлж байлаа. 1988 онд БНАСАУ-ын дарга Ким Ир Сен ирж, Таван толгойн коксжих нүүрсийг хамтран ашиглахаар Монгол, Орос, Солонгосын талууд тохирч байсан юм. Хойд Солонгост металлургийн үйлдвэр сайн, Орост БАМ гээд бужигнаж байсан үе. Орост төмөр замын рейс хэрэгтэй, бид Солонгос руу коксжих нүүрс гаргана. Харин оросууд бидэнд мөнгийг нь өгнө. Ийм гурвалсан гэрээний талаар хүртэл ярьж байлаа. Ким Ир Сений дараа Эдийн засгийн асуудал эрхэлсэн сайд нь Таван толгойн асуудлыг ярихаар тусгай онгоцоороо хүртэл ирж байв.

-Эдийн засгийн харилцан туслалцах зөвлөлийн орнууд ямар хариу өгч байсан юм бэ?

-Бид Болгар, Унгар, Польш, Румын, Чехословак, Герман гээд бүгдэд нь хандахад Румынаас бусад нь оролцох боломжгүй гэж байсан юм. Тэд Монголоос нүүрс авахад дэндүү хол байна. Бараг алтны үнэтэй нүүрс ирэх нь гэж байлаа. Тухайн үедээ дэлхийд гаргах гээд бүтээгүй. Гэхдээ би үүнийг заавал юм болгох ёстой гэж үргэлж оролдож байсан. Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа дууссаны дараа Ерөнхий сайдаар Н.Энхбаярыг ажиллаж байхад “Монгол алт” гээд үндэсний хөтөлбөр шиг нүүрсээр үндэсний хөтөлбөр гаргах санал Засгийн газарт оруулсан ч шийдэж өгөөгүй юм.

-Таван толгойн лицензийг “BHP” эзэмшиж байгаад буцаагаад өгчихсөн байх аа?

-“BHP” лицензээ буцаагаад өгчихсөн, яах нь тодорхойгүй болсон үе байлаа. Тэр үед Монголын “Майн Инфо” лицензийг нь авсан юм. Тэгэхэд би “Хүний нохой идэхээр өөрийн нохой ид” гэгчээр үндэсний компаниуд нийлээд үүнийг юм болгоё гээд өдөөж явсан хүн. Өөрөөр хэлбэл, Таван толгойг юм болгох гээд дэлхийгээр эрээд барсангүй, Засагт хандаад хөдөлсөнгүй. Хувийн хэвшлийнхэнтэйгээ нийлээд консорциум байгуулж байлаа. Санаачлагчдад заримдаа ажлаа үүрч гарах үүрэг ногддог. Чанарын судалгаа, нөөц тогтоох урьдчилсан тооцоо энэ тэр гээд ажил аюулын урагшилж байтал 2008 онд улс мэдэлдээ авна гэсэн шүү дээ.

-Тэгээд Ухаа худагийг хувийн хэвшлийнхэнд үлдээсэн…

-Хувийн компаниуд хийнэ гээд явж байхад улс хийнэ гээд 96 хувийг нь төр мэдэлдээ авч, дөрвөн хувийг нь буюу 480 сая тоннын нөөцтэй Ухаа худагийн тасархай хэсгийг нь үлдээсэн. Харин улсад зургаан миллиард хэрийн нөөцтэй үлдсэн.

-Хувь эзэмшиж байсан зарим компаниуд улсад өгөөд, заримыг нь “MCS” нэгтгэж авч байсан санагдаж байна. Танд энэ орд дээр хувьцаа байдаг уу?

-Хувьцаа байсаан. Анхнаас нь үүн дээр явж байсан хүн яаж хоосон явах вэ гээд 100-гаад мянган ам.доллараар хувьцаа худалдаж авсан байсан. Харин сүүлд нь хувийнхан дөрвөн хувь дээр нь үлдэхэд “Тэнгэрийн цаг” компанитайгаа хамт хувьцаануудаа “MCS”-т худалдчихсан юм. Хоёрын хооронд цөөхөн хувьцаагаар яахав гээд худалдчихсан хэрэг. Хадгаламжинд байгаа мөнгө бол энэ хувьцаагаа зараад олсон мөнгө юм шүү дээ. Их мундаг тоо сонстоод байгаа нь хувьцаагаа зарсан доллараа монгол төгрөгөөр шилжүүлээд тэр.

-Нээрээ танд “Тэнгэрийн цаг” гээд компани байсан шүү дээ. Бас ийм нэртэй ном гаргаж байсан. Одоо танд хувийн компани байгаа юу?

-Би “Тэнгэрийн цаг” гээд компанитай, “Тэнгэрийн цаг” гээд номтой нэг хэсэг сүрхий л явлаа. Анх Жаргалантын САА-н тэнд өвс хадаж, Япон руу адууны мах гаргадаг япон бизнесменд өвсөө нийлүүлдэг байв. Сүүлдээ нөгөө япон ч компаниа хаагаад явсан, манай ажил ч тэгээд зогссон доо. “Тэнгэрийн цаг” компаниа би хувьцаатайгаа хамт зарчихсан. Одоо надад ямар ч компани байхгүй.

-Яаж яваад “Энержи Ресурс”-ийн ТУЗ-ийн гишүүнээр томилогдов оо гэдэг дээр…

-Надаас илүү Таван толгойн талаар мэдэх хүн үнэндээ байхгүй. Тиймээс энэ залуучууд надад зөвлөж тусалж яваач гэсэн санал тавьсан юм. Олон улсын зах зээлд анх удаа IPO хийж гарсан шүү дээ. Ингэснээр олон улсын компани болчихож байгаа юм. Олон улсын биржийн дүрэм журмын дагуу ТУЗ-д байх есөн хүний гурав нь хараат бус, хөндлөнгийн, гүйцэтгэх эрх мэдэлгүй, хувьцаагүй хүн байх ёстой гэгддэг. Энэ хүмүүс нь хувьцаа эзэмшигчдийн эрхийг хамгаалахад анхаарч ажилладаг, ашиг сонирхлын зөрчилгүй, үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд оролцдоггүй байх ёстой. Тэр хүмүүсийг эндээс ч биш харин гаднаас өндөр шалгуураар шалгаж тодруулдаг. Тэгээд Монголоос манай нэртэй банкир Ж.Үнэнбат бид хоёр, Хонконгийн банкир, эдийн засагч Чан гэдэг хүн шалгарсан. Чухам нарийн шалгуураар, олон улсын шалгуурыг давж гарч ирсэн учраас бас миний хийж буй ажилтай зөрчилдөхгүй учраас би энэ албыг хаших болсон юм. Гэтэл 24 мянган ам.долларын цалин авдаг гээд л шуугиж өглөө.

-Энэ мөнгө чинь жилд нэг удаа л орж ирдэг гэсэн байх аа?

-Тийм ээ. Урамшууллын мөнгө жилдээ нэг орж ирдгийг би ХОМ-тээ дурддаг. Өнгөрсөн 2014 оны урамшууллын мөнгө одоо болтол орж ирээгүй л байгаа. Ер нь хаа, хаанаа эдийн засгийн хувьд амаргүй л байх шиг байгаа юм.

-Каймений аралд бүртгэлтэй гэгддэг нь ямар учиртай юм?

-Олон улсын компаниуд дэлхийд аль хөнгөлөлттэй нөхцөлтэй газруудад бүртгүүлэх боломжийг хайж байдгийг бид мэднэ. Татвар арай бага, нөхцөл нь хөнгөлөлттэй учраас тэгж бүртгүүлсэн болов уу. Гэхдээ “MMC” компани бол Монголын хуулийн этгээд. Монголд татвараа төлдөг компани.

-Таван толгой дээр хувь нь хувийнхаараа, улс нь улсынхаа ажлыг хийгээд явж болохгүй байсан юм уу. Одоо харахад бөөн л талцал, хуваагдал болж харагдах юм…

-Засгийн газраас тендер зарлахад Монгол, Япон, Хятадын хамтарсан консорциум орсон гэдгийг хүмүүс мэдэж байгаа. Олон улсын дүрэмд харилцан ашигтай байх нөхцөлийг давын өмнө хангасан байх ёстой. Тэр зарчмаар энэ гурван компанийн нэгдэл нэг нэгийгээ нөхөөд тун догь бүрдэл боллоо гэж харагдаж байсан. Таван толгойг овоо том маштабаар 30 сая тонн нүүрс гаргаж борлуулах нь гэхээр би үнэхээр баярлаж байлаа. Япон өөрөө коксжих нүүрс байхгүй, асар том зах зээл. Борлогдох болов уу гэж айх аюулгүй болно. Хятадууд ч дэлхийд том хөрөнгө оруулагч болсон. Энэ уурхайд япон, хятад хүн ажиллахгүй. Монголчууд ажиллана. Зах зээл, хөрөнгө, арилжаа наймаагаа хариуцаад нэг нэгийгээ сайн нөхөх нь гэж бодож байлаа. Баахан яриа хэлцэл болж, арайхийж тохироод нөгөө талаас ч хүмүүс гарын үсгээ зурахаар ирсэн байхад дундаас нь УИХ саад болоод ороод ирсэн шүү дээ.

-УИХ-ын ажлын хэсгийнхэн ашиггүй гэрээ гэж үзээд байгаа юм биш үү?

-Ер нь энэ бол УИХ-д хамаагүй ажил, Засгийн газар эрх мэдлийнхээ хүрээнд хийгээд явчих ажил юм шүү дээ. Засгийн газрын шийдэх асуудлыг УИХ татаж аваад батлах эсэх асуудлыг шийднэ гэсэн. Сар гаруйн хугацаа өнгөрлөө. Одоо хаврын чуулганаар амжих юм уу мэдэхгүй юм даа. Ажлын хэсгийг нь харахад бүтэлтэй зүйл болохгүй л харагдаж байна. УИХ ч гэж, УИХ-д байгаа хэдэн гишүүн л энэ ажлыг явуулахгүй байгаа юм. Зүүн хойшоо гарах төмөр замаа Таван толгойн бүрэлдэхүүн хэсэгтээ оруул ингээд шийдвэл эрхийг Засгийн газарт өгье гэж байсан чинь одоо болохоор хойшоо чиглэсэн 1300 км замыг энэ компаниар хийлгэнэ, гуравдагч орны төлөөллийг оруулж ирнэ гэж байгаа дуулдсан. Уг нь Засгийн газар эхлээд оруулсан гэрээнийхээ хэмжээнд ажиллаад дараа дараадаа нөхцөлүүдээ хүлээж авъя гэмээр харагдах юм. Гэвч УИХ-ынхаа амыг дагаад л байх юм. Гөжөөд байлгүй харилцан дундын хувилбараа авч үзмээр байх юм даа. Үнэндээ гадны компаниудтай гэрээ хэлцэл хийхээсээ дотроо бөөн тэмцэл, бөөн наймаа. Их бүдүүлэг яривал бүдүүлэг юм зөндөө байх юм даа. Алаагүй баавгайн арьсыг хувааж авах гээд бөөн юм болж байна. Зарим нэг нь год таарчих гээд сандралдаад л. Үнэндээ тэдний нарийн ухаанд миний молхи ухаан хүрэхгүй юм даа.

-Үнэндээ таны хэлдгээр аль нь ашигтай, аль нь ашиггүй. Хэн үнэн, хэн худал хэлээд байгааг ард түмэн ялгаж байгаа юм алга. Гэхдээ олон нийт энэ дарга нар хоорондоо ойлголцохгүй байна гэдгийг мэдээд байна. Та ч бас төрийн өндөр дээд албыг хашиж байсан хүн. Таны ажиллаж байсан үеэс арга барил өөр болж уу?

-Газар тэнгэр шиг ялгаатай. Намайг Ерөнхийлөгчөөр Д.Бямбасүрэн, П.Жасрайг Ерөнхий сайдаар, Н.Багабандийг УИХ-ын даргаар ажиллаж байсан үеийнхээс тэс өөр байна. Тэр үед аль нэгээс хувь хүртэх хувийн ашиг сонирхол байгаагүй. Сүүлийн үед гарч ирээд байгаа хамгийн бузар зүйл энэ. Асар их хэмжээний мөнгө зарж, албан тушаалыг арилждаг ийм бузар үе байгаагүй юм. Одоо хувийн сонирхолгүй гишүүд гэж алга болж дээ. Шударга үнэний төлөө яваа гишүүд цөөхөн л байна. Дээдэс юу хийгээд байгаа юм бол бас л сонирхлын зөрчил байна уу, ямар нөлөөнд автаад ингээд байдаг юм, би мэдэхгүй байна.

Ямартай ч Монголын ардчиллын нэр хүндэд, эдийн засгийн ардчилалд аюул болох зүйлийг одоогийн төр засаг, намууд хийж байна. Энэ маягаараа бол Монгол Улс хөгжихгүй.УИХ эдийн засгийн ардчиллыг саатуулж байна, сааруулж байна. Таван толгой, Оюутолгойг цаг алдалгүй эхлүүлж, эдийн засгийн эргэлтэд оруулах нь Монголд нэн чухал шаардлагатай байна. Үүнийг батлалгүй хурд хүчийг нь сааруулбал алдсан цаг бүр нь дандаа мөнгө. Энэ бол нэмэгдэж байгаа биш хорогдож байгаа мөнгө. Үүнийг хэн ингээд байна вэ. Ард түмэн биш. Шийдвэр гаргагчид тэгж байна. Шийдвэр гаргагчид гэж УИХ шүү дээ.

-Та өөрөө энэ компанийн ТУЗ-д байдаг болохоороо тэр талаас нь хараад байгаа юм биш үү. Таныг тэгж хардах үндэс байна л даа?

-Монголчууд эх орондоо хайртай.Эх орондоо хайртай гэж баатар болох гэсэн хүмүүс олон байна. Харин би ийм маягаар баатар болохгүй. Би бол ардчиллыг эхлэхэд төр тэргүүлж байсан хүн. Дайн дажин, аллага хядлагагүй ардчилсан тогтолцоо руу шилжих үед төрийн тэргүүн байсан гэдгээрээ үлдэнэ. Би тийм үед төр тэргүүлж байсан хүнийхээ хувьд Монголын эдийн засгийн ардчилал улс төрийн ардчилалтайгаа зэрэгцэж яваасай гэж хүсдэг. Монголчууд бид УИХ-аа, Ерөнхийлөгчөө зургаа, зургаан удаа ардчилсан сонгуулиар тодруулчихлаа. Зохих түвшинд амжилттай явж байна. Үүнтэйгээ адил эдийн засгийн ардчилал хөгжөөсэй гэж боддог хүн. Зах зээлийн зонхилох үүргийг хувийн хэвшил нь үүрээд явдаг. Манайд ч ДНБ-ий 80 хувь нь хувийн хэвшлийнхээс бүрддэг байлаа. Харин сүүлийн үед төрийн өмчийг түлхүү хөгжүүлж, хувийнхнаасаа булааж авах гэдэг болов. Эдийн засагт төрийг хүчтэй болгож, төрийн байгууллагыг хувийнхтай өрсөлдүүлдэг болгож байгаа нь буруу юм шүү. Эрх мэдэл нь байгаа төрийнхтэй яаж өрсөлдөж босч ирэх вэ дээ. Би эдийн засгийн ардчиллыг улс төрийн ардчилалтайгаа эн тэнцүү яваасай гэдэг хүний хувьд энэ хоёр толгойгоо эдийн засгийн эргэлтэд оруулах нь чухал гэж үздэг. Тэр ч үүднээсээ асуудалд хандаж байна. Насаараа Таван толгойн төлөө зүтгэж ирсэн хүнд бухимдах юм гарах юм аа. Би УИХ-ын даргыг зэмлэж шүүмжилсэн. Гэвч хүмүүст таалагдаагүй. Тавин жил үүний төлөө зүтгэсэн хүнийг бухимдаж байна гэж харахын оронд надаас өө эрж, шалтаг хайх болсон. Миний ТУЗ-ийн гишүүний ажил ч дуусна, Цэцийн гишүүний ажил ч дуусна. Надад ажлаасаа салж чадахгүй байгаа юм байхгүй. Харин Монгол оронд хэрэг болох том төслүүдийн төлөө бол би үгээ хэлнэ ээ. Намайг өөрийнхөө төлөө явж байна уу, улс орныхоо төлөө явж байна уу гэдгийг хүмүүс салгаж ялгах байх аа.

-Танаас нэг зүйл заавал асуумаар байна. Монголчуудын анхны Ерөнхийлөгчдөө бариад өгсөн байшинг хувийн компанид зарж, тэр хөөрхөн байшинг үгүй хийсэн гээд хүмүүс танд дурамжхан байгаа. Та үүн дээр юу гэж хэлэх вэ?

-Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа дуусахад ард түмний хөрөнгөөс 50 сая төгрөг өгч, хувийн орон сууцтай бол гэсэн. Тэгэхэд тэр хөөрхөн хоёр давхар байшингаа бариулсан юм. Үнэндээ мөнгө маань байшингийн 30 орчим хувь болсон. Өөрсдөө, үр хүүхэд маань нэмэрлээд тэр байшингаа бариад бид амьдрах болсон. Үнэндээ, өнчин байшин сантехник, халаалт, дулаалгаас эхлээд амаргүй гэдгийг хүмүүс ойлгох байх аа. Хөдөө гадаа яваад ирэхээр хагарчихсан байхаас эхлээд хоёр хөгшинд ажиллагаа ихтэй. Гэхдээ бид ард түмнийхээ буян хишиг болж ирсэн байшиндаа 13 жил амьдарсан. Ингээд байж байтал “MCS” надад санал тавьсан юм. Сайхан өндөр байшин барья, та тэгээд тэр байшинд орвол яаж байна

гэсэн. Би хашаа байшингаа, газартай нь өгнө, тэд надад хариуд нь байр өгнө гээд нэг ёсондоо бартер хийхээр тохирсон. Ийм л юм болсон. Манай газар Шангрилагийн нэг зах нь болж, сайхан байшин босох юм байна. Хотод маань тийм том цогцолбор, бүтээн байгуулалт босох гэж байхад үгүй гэж хэлж болохгүй биз дээ.

-Яг хэр том байр авахаар тохирсон юм бэ. Хотын төвийн газар үнэтэй байж таарна…

-Надад нуугаад байх зүйл алга аа. Би хамт өтөлж яваа гурван дүү, хоёр охин буюу хүргэддээ, тэгээд хоёр охины маань хоёр, хоёр нийт дөрвөн зээдээ тэгээд хөгшин бид хоёр гээд арван айлын байр, арван машины гарааж, мөн өөртөө оффислоод суух үйлчилгээний багахан талбай авна гэж гэрээ хийсэн. Тэгээд хашаа байшингаа 760-770 сая төгрөгөөр үнэлсэн юм. Нас дал гараад ирэхээр юм юм л бодогддог юм байна. Төрийн ажил гээд хүүхдүүдээ өглөө унтаж байхад нь гараад унтсан хойно л ирдэг байлаа. Үр хүүхдэдээ төрийн буян хишгээс хүртээе, ард түмний буянг тэд маань ч эдэлж, талархаж яваг гэж бодсон юм. Өтлөхийн цагт үр хүүхэд, зээ, дүү нартайгаа ойрхон байхыг хэн хүнгүй л боддог юм билээ. Түүнээс төрийнхөө буянг зарж үрсэн юм биш, харин ард түмнийхээ хайрласан хишгийг илүү түгээж, эвтэй тохитой болгож ашиглаж байна гэж бодоход болно. Үнэн нь гэвэл ийм. Нөгөө талаас хууль эрх зүйн үүднээс бол энэ миний хувийн өмч. Зарна уу, байна уу миний хэрэг болж таарна аа даа.

-Таны охиныг Оюутолгойд ажилладаг гээд бичсэн байсан. Одоо тэндээ юу?

-Миний хоёр охин нэг нь Москвад инженер эдийн засагч, нөгөө нь Бээжинд Ардын их сургуулийг бизнесийн эрх зүйгээр төгссөн. Том охин Гадаад харилцааны яаманд Оросын асуудал хариуцсан мэргэжилтнээр ажилладаг. Москва дахь ЭСЯ-нд эдийн засгийн зөвлөхөөр ажиллаж байгаад одоо ирж байгаа. Бага охин маань англи, хятад, орос хэлтэй. Хувийн компаниудад эдийн засаг, санхүү эрхэлсэн орлогч захирал энэ тэр гээд ажил эрхлээд явж байна. Оюутолгойд ажиллаж байсан, одоо ажилладаггүй. Уг нь миний хүүхдүүд хаана, ямар ажил эрхлэх нь хэнд хамаатай билээ. Гэвч ааваас нь болоод бас хэл аманд оруулах л юм даа.

-Бас таныг хуульч мэргэжилгүй, уул уурхайн хүн байж Үндсэн хуулийн Цэцэд ажилладаг гэлцдэг. Цэцийн гишүүн заавал хуульч байх ёстой байдаг уу?

-Үндсэн хуулийн 65 дугаар зүйлийн хоёрдугаарт Цэцийн гишүүнээр хууль зүй, улс төрийн өндөр мэргэшилтэй Монгол Улсын 40 нас хүрсэн иргэнийг томилно гэсэн байдаг. Би хуульч биш ч улс төрийн мэргэшилтэй гэдэг утгаараа Цэцийн гишүүн болсон хүн. Би Үндсэн хуулийг боловсруулах комиссын дарга байсан. Нэг утгаараа 1990 оноос хуулиа батлуулаад 2004 оноос сахиулахаар суусан хүн юм. Надтай холбоотой хэвлэл дээр бичсэн зүйлүүдийг асууж байх шиг байна. Тэр зөв өө. Хуулийнхаа учрыг мэдэхгүй хүмүүсийг яах ч билээ дээ. Гэхдээ хүмүүст зөв мэдээлэл өгөхөд хэрэгтэй. Бас нэг нь Таван толгойг бичээгүй байж, Оюутолгойн номыг бичсэн гэж буруутгасан байна лээ. Үнэ төлбөргүй ном бичээгүй байлгүй гээд. Би “Оюу толгой: Эрт, эдүгээ, ирээдүй” гэдэг номоо 2010 онд бичсэн. Үүнийгээ бас гадуур борлуулж байсан. “Таван толгой: Өчигдөр, өнөөдөр, маргааш” номоо бүр 2006 онд гаргаж байсан. Бүгдийг эхнээс нь мэдэх хүний хувьд би бичихгүй, хэн бичих юм. Тэгээд ч энэ том төслүүдээ явуулж байж, эдийн засгийн ардчиллыг хөгжүүлнэ гэж үздэг хүн шүү дээ.

-Сүүлийн үед өрнөж буй үйл явдлын талаар танаас асуухгүй өнгөрч боломгүй байна. АН, МАН хамтарч Засгийн газрыг байгуулж байсан нь саяхан. АН-ын гүйцэтгэх зөвлөлөөс МАН-ыг засгаас гаргах шийдвэр гаргачихлаа. Одоо “Шийдлийн Засгийн газар” тарахаар болж байх шиг байна. Та үүн дээр юу хэлэх вэ?

-Маш буруу. Хоёр намын хоорондын зөрчил явж, явж Монголын ардчиллыг аюулд хүргэж байгаа юм. Тэдний энэхүү үл ойлголцлын үнэ цэн Монголын ардчиллаар төлөгдөж болохгүй. Үүнийгээ ойлгож, улс эх орон, Монголын ард түмний эрх ашгийг бодож энэ хоёр нам цадиггүй үйлдлээ зогсоох хэрэгтэй байна. Сайн ч, муу ч энэ хоёр том нам алдаан дээрээ суралцаад явж болох байтал ингэж зөрчилдвөл ард түмэн итгэхээ байж, өөр хүчинд найдах болно. Гэвч Монголд байгаа гуравдагч хүчин нь популизм ярьсан, ардчиллын эсрэг, гадны хөрөнгө оруулалтыг үгүйсгэсэн зүйлс яриад сууж байдаг. Хэрэв тийм байдал даамжирвал дэлхий биднийг тоохоо байж, бид дэлхийн хөдөлмөрийн хуваарийн гадна үлдсэн зожиг орон болж хувирна шүү дээ.