Month: July 2015

Categories
мэдээ цаг-үе

Ш.Алтанцэцэг: “Говийн зэрэглээ“-гийн Арслан буюу Г.Доржсамбуу багшийн шавь шүү дээ, би

Жүжигчин Ааяа буюу Монгол Улсын Гавьяат Жүжигчин Ш.Алтанцэцэгтэй ярилцлаа.

-Монгол Улсын Гавьяат Жүжигчин цол авсанд баяр хүргэе. Та хэдэн жилийн хөдөлмөрөө үнэлүүлж байна вэ?

-Би 1985 онд Багшийн дээдийн Кино драмын анги төгссөнөөс хойш 30 жил болж байна. Тэгэхээр би тасралтгүй 30 жил урлагт ажилласан хүн. Миний хөдөлмөр, зүтгэлийг өндрөөр үнэлж, надад өнөөдөр Монгол Улсын гавьяат жүжигчин гэдэг энэ сайхан хүндтэй алдар цолыг өгсөнд маш их баяртай байна. Энэ сайхан ардчилсан төрдөө баярлалаа. Ардчилсан төрийн Ерөнхийлөгчдөө энэ дашрамд баярласнаа илэрхийлмээр байна.

-Багшийнхаа талаар дурсахгүй байхын аргагүй. Та хэний шавь билээ?

-Урлагийн салбарт намайг хөтөлж оруулсан хамгийн гол хүн маань ард түмэн Арслан гэж хүндэлдэг “Говийн зэрэглээ” киноны Г.Доржсамбуу багш минь байгаа. Багш маань тэнгэрээс намайг хараад баярлаж байгаа байх. Би ангийнхаа тав дахь гавьяат. Өөрөөр хэлбэл, Г.Доржсамбуу багшийн төгсгөсөн хүүхдүүдээс тав дахь гавьяат нь би боллоо.

-Сургуулиа төгсөөд ажлын гараагаа хаанаас эхэлж байв?

-Сургуулиа төгсөөд Монголын хүүхэд залуучуудын театрт орж байлаа. Хүүхэд, залуучуудын театрт ажиллаж байхдаа драмын олон жүжигт тоглосон доо. Мөн хөгжимт жүжигт ч тоглодог байлаа.

-Хэзээнээс хошин урлаг руу орчихов оо?

-Тэр үед манай театраас “Элдэв зураг” гээд хошин хөтөлбөр тоглогддог байсан юм. “Элдэв зураг” гэх хошин тоглолтыг ганцхан манай театр л гарч тоглодог байсан. Тэр хошин тоглолт дээр анх удаа тоглохдоо дөрөвхөн өгүүлбэр хэлж байсан юм. Дөрвөн өгүүлбэрийг маань хүмүүс их гоё инээж хүлээж авсан л даа. Тэгээд миний урам зориг орсон юм. Үнэндээ бол үзэгчид маань намайг хөглөж, өдий зэрэгт хүргэсэн.

-Алдар хүндэд хүрэхэд хамгийн их нөлөөлсөн дүр гэвэл та ямар дүрээ онцлох вэ?

-Жүжигчид үзэгчдийн зүрхэнд хүрсэн дүрээрээ нэрлэгдээд явдаг. Энд тэнд явж байхад тоглож байсан дүрээр дуудах үе бий. Тэгж дуудахад нь миний тоглосон дүр хүмүүст хүрч дээ гэж боддог. Ерөнхийдөө хошин урлагт тоглосон дүрүүд маань үзэгчдийн зүрх сэтгэлд илүү хүрсэн юм болов уу. МУГЖ цолыг үргэлж халуун алга ташилтаараа дэмждэг үзэгчдийн маань намайг шагнасан шагнал гэж ойлгож байгаа.

-Урлагийн хүнд гэр бүл чухал байдаг. Энэ цолыг авахад гэр бүлийнхэн тань яаж хүлээж авч байна?

-Аав, ээж маань бурхны орноос охиноо харж байгаа байх. Өвөг дээдэс минь баярлаж байгаа болов уу гэж бодож байна.

Гэр бүлийн хувьд би одоо нөхөр хоёр хүүхэдтэйгээ амьдардаг. Нөхөр маань СУИС-д багшилдаг. Манай үзэчид “Хэцүү анги” киноны Тэнүүний аавын дүрд тоглодгоор нь танина. Сүүлийн үед бас нэлээд сериалууд дээр тоглосон. Хүүхдүүдийн маань нэг нь Эдийн засагч, удаах нь МУИС-ийн Олон улсын сэтгүүлзүйн ангийг төгссөн. Халуун бүлээрээ ирчихсэн байна. Мэдээж миний энэ баярыг гэр бүл маань хуваалцана шүү дээ.

-Таныг “Мөрөөдлийн театр”-ийн эмэгтэй талын тулгуур багана гэж болно. Яагаад энэ хамтлагийг сонгох болов?

-2012 онд “Мөрөөдлийн театр” байгуулагдаад яг нэг жил болж байхад орж байсан. “Мөрөөдлийн театр”-ынхан өөрсдөө намайг урьсан л даа. Хамгийн эхний тоглолт “Амьдрал өөрөө бэлэг” гэдэг тоглолт байсан. Би тэр нэрийг өөрөө өгч байлаа. Тэр тоглолтод тоглогдож байгаа жүжгүүд миний олсон, манай хүүгийн орчуулсан жүжгүүд байдаг.

-“Мөрөөдлийн театр”-т ажиллахаас өмнө та юу хийж байсан бэ?

-“Мөрөөдлийн театр”-тай хамтарч ажиллахаас өмнөх тав, зургаан жил эх орныхоо дөрвөн зүг найман зовхист уран бүтээлчдийн хамт эх орноо нар зөв бүтэн хоёр тойрсон. Тэр үед Төвийн урлагийн байгууллагууд сумдаар очихоо больсон үе л дээ. Би зориг гарган хэдэн залуусыг цуглуулж, сум, бригадаар явж маш олон удаагийн тоглолт хийсэн. Цастай, бороотой үед миний тоглолтыг үзэхээр ирж байсан ард түмэндээ баярлалаа гэж хэлье.

-Таныг хүмүүс XXI зууны галзуу Бумаа гэдэг юм билээ. Та үүнтэй санал нийлэх үү?

-Энэ бол ерөөсөө үзэгчдийн надад хайрласан нэр. Үзэгчид маань ухаантай ард түмэн болохоор хэнийг хүлээж авах вэ. Хэнийг хүлээж авахгүй вэ гэдгээ мэдэж байгаа учраас үзэгчдийнхээ энэ ухаанд л биширч мөргөнө дөө.

-Цаашдаа та ямар уран бүтээл дээр ажиллах вэ?

-Би өнгөрсөн он жилүүдэд Монголын хүүхдүүд, эмэгтэйчүүдэд нэлээд их юм хийсэн. Үүнийгээ үргэлжлүүлээд хүүхдүүдийн төлөө их зүйл хийх бодолтой байгаа. Монголын хүүхдүүд Монголын ирээдүй учраас хүүхдүүдийн зүрх тархинд сайны үрийг суулгах ёстой гэж боддог. Энэ ажлыг урлагийнхан бид нар л хийхгүй бол өөр хэн хийх билээ. Тиймээс энэ тал дээр нэлээд түлхүү ажиллана гэж төлөвлөсөн байгаа.

Ш.Алтанцэцэг багш минь миний бахархал

МУГЖ Ш.Алтанцэцэгийг цолоо авч гарч ирэхэд урлагийнхан бүгдээрээ ирсэн байсан бөгөөд түүний шавь “Тв коктейль” хамтлагийн жүжигчин Н.Цэнд-Аюуш сэтгэгдлээ хуваалцсан юм.

-Таныг МУГЖ Ш.Алтанцэцэгийн шавь гэдэг юм билээ. Хэзээ шавь орж байв аа?

-Хүүхэд залуучуудын театр залуу жүжигчдээ бэлтгэнэ гээд 1998 онд шалгалт авч байсан. Тухайн үед надаас Ардын жүжигчин А.Очирбат, Н.Батцэцэг, И.Нямгаваа найруулагч нар шалгалт авч тэнцэж байлаа. Тэнцэж орсноос хойш миний мэргэжлийн ур чадварыг МУГЖ Ш.Алтанцэцэг багш заасан. Миний өдий дайтай жүжигчин болсон маань Ааяа багшийн маань ач гавьяа.

-Багш тань өнөөдөр МУГЖ гэх хүндтэй цолыг авлаа. Шавийн хувьд сэтгэгдэл ямар байна?

-Үнэхээр сайхан бахархах сэтгэл төрж байна. Цахим ертөнцөөр харж байхад Монголын ард түмэн багшийг маань маш сайхан хүндэтгэлтэйгээр хүлээж авч байгаа нь бахдам сайхан юм. Миний үлгэр дуурайл болсон багшдаа Монгол Улсын Гавьяат Жүжигчин цол авсанд шавийнх нь зүгээс танай сониноор дамжуулж талархаж явдгаа илэрхийлье.

-Сургуулиа төгссөн ч багшаасаа зөвлөгөө авдаг уу?

-Мэдээж тэгэлгүй яахав. Багш хүн насан туршдаа л багшаараа байдаг юм билээ. Би 2004 онд сургуулиа төгссөн. Эхэндээ шавь нь байлаа. Одоо уран бүтээл дээр хамтрагч болж ажиллахад сайхан түшигтэй байдаг. Шинэ уран бүтээл хийх болгондоо, ямар нэг шийдвэр гаргах үедээ багш дээрээ очиж зөвлөгөө авдаг. Өөрөө их эерэг хүн учраас багштайгаа уулзахаар сайхан ухаарлын үгнүүдийг сонсоод сэтгэл сайхан болдог. Багш минь намайг их дэмждэг. Манай хамтлагийн тайзны уран бүтээл болох “Хоёр ертөнцийн буудал” жүжгийн зохиолыг Ш.Алтанцэцэг багш минь надад өгч байсан. Багшийгаа магтаад байвал дуусахгүй, хөдөлмөрч хүн. Энэ шагнал үнэхээр нүдээ олсон зүйл боллоо.

Categories
мэдээ нийгэм

Их Монгол

Их Монгол Хасын Шаравжамц аваргыг Буур Жамьян аварга төрийн
их наадамд засч байгаа дүр зураг архивлагдан үлдсэн байдаг. Тэр бол 1946 оны наадам
юм. Ардын хувьсгалын 25 жилийн ой. Халхын хоёр хүчтэн нэгнийхээ мөрөн дээр халин
дэлж буйг дэлгэцнээс харахад бөхөө дээдэлдэг олонд сонин сайхан мэдрэмж төрдөг болов
уу гэж санана. Хэдий нас бие өндөр болсон ч тун чиг жавхаалаг харагддаг юм. Аварга
аваргаараа төрдөг гэдэг тэр биз ээ.

Даншгийн
их аварга Х.Шаравжамц далан настайдаа улсын наадамд сүүлийн удаа зодоглосон нь тэр
юм билээ. Улсын Бага тэргүүлэгчдийн зарлигаар түүнд хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн
одон гардуулсан байна. Наадам
эхлэхийн өмнө Маршал Х.Чойбалсан одонг нь зүүж өгөхдөө “Аварга та тав давна биз
дээ” гэхэд, Маршал аа, ахад нь төрийн наадамд тав давах нүүр бий. Гэхдээ би өөрийнхөө
хүчээр гурав давна аа гэжээ.

Өвгөн
аваргын тэрхүү үгэнд ямар их хүндэтгэл, монгол наадмын ёс жудаг, монгол бөхийн мөн
чанар агуулагдаж байгааг та анзаарсан буй заа.

Ингээд
аварга зүүний жигүүрт босч цолоо дуудуулаад, гурвын даваанд өөрөөсөө арван долоо
дүү молиго бүргэд П.Бат–Очир арсланг амлаж барилдаад давсан байна.

Тухайн
үед далан настай аварга нутгаасаа ирж барилдаад гурав давахад наадамчин олон шагшин
бахархаж хүлээн авсан нь мэдээж. Өнөө цагт далан настай өвгөн улсад гурав давах
нь бүү хэл, гуч дөнгөж гарч байгаа идэр залуу хүчтэнүүд гурав давахаа болиод байгаа.
“Бат–Эрдэнэ,
Мөнх–Эрдэнэ,
Баярсайхан нар дөч хүрээд л харьчих юм. Бидний үед бол ид барилддаг нас даа” хэмээн
Өлзийсайханы Эрдэнэ–Очир арслан нэгэнтээ өгүүлж байлаа. Үүнийг дээхэн үед бөхийн
яс, чанар сайн байж дээ гэхээс өөрөөр тайлбарлах аргагүй. Буур аварга тэр жил Их
Монголоо засахын зэрэгцээ өөрөө барилдаж Дундговийн жанжин Ч.Мижид заанаар тав давсан
байдаг шүү.

Хасын
Шаравжамц аварга 18 настайдаа буюу 1894 онд хошууны наадамд аманд гарч барилдсаар
шөвгийн дөрөвт үлдэж, бөхийн гараагаа эхэлжээ. Түүхийн баримтаас үзэхүйд мань хүнийг
даншгийн наадамд Богдын зарлигаар хэд хэдэн удаа буулгасан байдаг. Тодруулбал,
1904 оны даншиг наадамд зодоглосон 1059 бөхөөс найм даваад байхад нь Х.Буянтогтох
аваргад, 1906 оны даншигт ес даваад байхад нь Ш.Лувсанжамбаа аваргад Богдын зарлигаар
буулгаж байсан аж.

1908 оны
даншигт 1032 бөх барилдахад есийн даваанд Түшээт ханы Шагдарын Намхай аваргатай
таарч, түүнийг хүчтэй дугтартал хамраас нь цус гарчээ. Тэгтэл Богд эзэн барилдааныг
зогсоож, “Намхайн амь насанд халтай бөх байна” гээд бас л бууж өгөхийг зарлигджээ.

Тэр жилийн
хоёр дахь даншигт Цэцэн ханы Буянтогтох аваргатай үлдэж түүнийг хаясан боловч дахин
барилдуулахыг лүндэндсэн байна. Дахин барилдаж, давах давахдаа бүр засуултай нь
хаячихаж. Харин Богд эзэн түрүү бөхийн шагналыг Буянтогтоход өгч, аварга цолыг Их
Монголд хайрласан түүхтэй.

Тухайн
үеийн домогт их аваргуудыг бүгдийг нь хаясан ч Богдын нүдэнд өртөөд байсан Галсанравжаа
буюу Шаравжамцыг Чин ван Ханддорж хүлээн авч уулзаад, даншгийн олон түрүүгээ юунаас
болж алдсаныг нь хэлж, гэгээнтэнд бараалхахыг аминчлан захижээ. Чин ван Ханддоржийн
захиснаар Их Монгол хадаг, ембүүтэй Богдод бараалхаж, гэгээнтний бөх болсноор даншгийн
түрүү хүртэх эрхээ авсан гэдэг ээ.

1911 оны
даншигт тэр түрүүлсэн. Тэрхүү даншиг бол монголчууд Манжийн дарлалаас чөлөөлөгдсөний
ойн баяр байлаа. 1032 бөх барилдахад Гэндэндаржаа арслантай үлдэж түрүүлсэн Шаравжамцад
даян аварга цол олгосон байдаг. Тэрээр орон нутгийн чанартай наадамд дөч гаруй удаа
түрүүлсэн гэх тоо баримт бий.

Хоёр метр
36 сантиметр өндөртэй, 160 шахам килограмм жинтэй хосгүй хүчит, домог түүх болсон
аваргын тухай дурсамж дуртгалууд олон. Тэр бүгдээс сорчлон нэг нутаг усных буюу
Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын уугуул, ардын уран зохиолч Дэндэвийн Пүрэвдорж агсны
дурсамжийг хүргэе. “Шаравжамц аваргыг Шарлин, Харлин голын савд Их Монгол, Монгол
гуай гэхээс нэрээр нь дууддаггүй байв. Бүгд монголчууд атал ийнхүү нэгийг нь онцгойлон
“Монгол” хэмээн дуудах нь гайхал бахархал төдийгүй ардын их өргөмжлөл байжээ. Монгол
гуайнх Шарлинд зусна. Янхир гэртэй, олон гүүтэй айлаар айрагны багачуултай даага,
шүдлэн сарвайлган олонтаа бууж явсан нэгэн билээ, би. Монгол гуай баруун хоймроо
ханхайлан суух нь уул ургаж, үүл унасан мэт сүртэйсэн.

Эрүү нь
эмээлийн бүүрэг мэт агаад өргөн налуу магнайд хөмөглөх өтгөн хөмсгөн дор үл мэдэг
гурвалжин нүд очтонгуут харц дальдарч, хавирганы бураа шархирах шиг болдогсон” хэмээн
дурссан нь бий.

Монгол аваргынх арван хүүхэдтэй
байжээ. Үр хойч удмаас нь бөх төрсөн эсэхийг мөшгин хөөвөл бас байна аа. Ямар ч
байсан дунд хүү Дашцэрэн, Цэнджав нар нь яахын аргагүй бөх байж. Гэвч бөхийнх нь
зам мөр тийм ч урт байгаагүй байна. Аваргынхыг нэгэн нэртэй зурхайч үзээд “Танайхны
удмаас бөх төрөхөд барцадтай байна. Бөхийн удамд чинь арилшгүй муу зүйл шингэжээ”
гэсэн дэл сул үг бий. Үүнийг нь үнэндээ цаг хугацаа батлаад байгаа гэхэд болно.
Учир нь дээрх сайн бөх болох хоёр хүү нь залуугаараа эндсэн байдаг. Дашцэрэн Халхын
голын дайнд явж байхдаа хортой ус уугаад өнгөрсөн бол, Цэнджав нь хошуу нутгийнхаа
наадамд ам гарч түрүүлээд дараа нь ор сураггүй алга болсон гэдэг.

Харин бага охин Жаргал
нь есөн хүүхэд төрүүлснээс хамгийн отгон нь болох Дэмбэрэлсамбуу улсын начин цолтой
бөх байв. Тэрээр их спортоор хичээллэж, 1980-аад онд чөлөөтийн шигшээ багийн тамирчин
байж, тив, дэлхий, олон улсын тэмцээнээс олон медаль хүртэж байсныг мэдэх нэг нь
мэднэ.

Говь–Алтай
аймгийн Хөхморьт сумын уугуул, Монгол Улсын начин, спортын мастер, олон улсын шүүгч
Баасангийн Онх Монгол аваргын удам судрыг сайтар судалсан нэгэн. Тэрээр Шаравжамц
аваргын зээ хүү Дэмбэрэлсамбуугийн тухай ийм нэгэн хуучийг дэлгэсэн юм. “Дэмбэрэлсамбуу
бид хоёр үй зайгүй нөхөд байлаа. 1980 онд Дэмбээгийн маань ээжийн бие муудаж, отгон
хүү нь асрахаар очсон юм. Гэвч хүүгээ ирэхийг мэдэрсэн эхийн сэтгэл амар амгаланг
олов бололтой, нэг их удалгүй өнгөрсөн. Ингээд миний бие найзынхаа ээжийг, Их Монгол
аваргын отгон охинг нутаглуулах ажилд гар бие оролцсон. Жаргал гуайн цогцсыг хоёр
метр, хорин сантимер хайрцганд хийхээр бэлтгэсэн боловч хайрцаг эмнэлгийн хаалгаар
багтаагүй тул гудас, ширдэг дээр тавьж гаргаж ирээд хайрцганд хийхэд хөл дор нь
арван сантиметр зай үлдэж билээ. Их Монголынхон үнэхээр том хүмүүс байсан юм шүү”
гэв.

Б.Онх начин найзынхаа ээжийг
нутаглуулахад оролцжээ. Тухайн үед өөрөө бие нь муу, эмнэлгийн хяналтад байсан ч
өвлийн тасхийм хүйтэнд газар авахад нь хамт явсан аж. Тэгэхдээ Дэмбэрэлсамбуугийн
том ах Товуудоржийн азарган дээлийг өөрийнхөө үстэй дээлний гадуур өмсөж, хоёр гараа
дээш өргөн хөөргөж байгаад хүнээр бүслүүлэхэд хормой нь газар шүргэж байсан гэдэг.
Б.Онх улсын цолонд дөнгөж хүрээд байсны дараа жил гэж бодохоор Жаргалын том хүү,
Монгол аваргын зээ хүү Товуудорж хэрхэн өндөр хүн байсан нь илт мэдрэгдэж байгаа
юм.

Ижийгээ нутаглуулсан тэр
жил Дэмбэрэлсамбуу Жалбуугийн Чойжилсүрэн арслангаар тав давж улсын начин цол хүртсэн
байдаг.

Гэвч тэр жилийн намар Налайхын
замд согтуу жолоочийн машины аваарт өртөж нас баржээ. “Их Монгол аваргын зээ хүү
их юм дуулгана даа” хэмээн хүлээж суусан олныг харуусалд нөмрүүлж орхих нь тэр ээ.
“Бөхийн удамд нь барцад байна даа” гэх үг ортой гэдгийг нэгэн илэрхийлэл нь тухайн
эмгэнэлт явдал байлаа.

Бөхийн түүхэн ном товхимолд
Шаравжамц аваргыг Галсанравжаа хэмээн тэмдэглэсэн нь бий. Юуны учир тийм нэрээр
дуудуулах болсныг бөх судлаачид ийн тайлбарласан байна. Нутаг хошууны нэгэн наадамд
Шаравжамц барилдах хүсэлтэй иртэл хоёрын даваа эхлэх гэж байсан гэнэ. Тэгтэл Галсанравжаа
гэх хүн түүнд өөрийнхөө өмнөөс гарч барилдахыг зөвшөөрч, би юу шалихав дээ сайндаа
л гурав давна. Харин миний дүү сайн барилдана шүү гэж захижээ. Түүнээс хойш Их Монгол
аварга зарим нэгэн даншигт Галсанравжаа нэрээр барилдаж байсан ажээ.

Монгол аваргын хүч тэнхээ
болоод их иддэг байсан тухай амнаас ам дамжин хэлцэгдсэн түүх домог болсон яриа
олон байдаг. Тэр бүгдээс түүвэрлэн өгүүлэхүй. Нэгэн удаа Шарав хэмээх айлд зочлохуйд
Халхын алдарт аварга манайхаар ирлээ хэмээн бэлгэшээгээд бүдүүн эр хонь гаргаж хоёр
гуяыг нь, бүтэн өвчүү, цоройных нь хамт чанаж өгөхөд бүгдийг идчихсэн гэх. Мөн Хангай
хайрханы наадамд очиход угтан авсан олон зуун тавин бууз, хоёр шил архины хамт өгөхөд
“Монголын ёсоор гурвыг үлдээе” гээд бусдыг нь идэж архиар нь даруулга хийжээ.

Тэрээр Түшээт ханы ах дүү
хоёр аварга болох Ш.Намхай, Ш.Лувсанжамбаа, эцэж туйлдсан морио үүрээд Гандангийн
дэнжид ирж байсан Цэцэн хааны их аварга Хорлоогийн Буянтогтох (улсын харцага Ц.Магалжавын
дээд өвөг), Дорнодын Хөлөн буйрын хүчит арслан Балсантүндэв нартай хүч үзэж явсан
билээ. Энэ тухайгаа Улсын Бага хурлын дарга Бумцэндэнд ярьсан нь улсын архивт хадгалагдан
үлдсэн байна. Хасын Шаравжамц аваргын түүхэн замналыг харуулсан музей төрсөн нутаг
Өвөрхангай аймгийн Бүрд суманд нь бий.

Их аваргын охин Ичинхорлоо
саяхан болтол Хархоринд амьдарч байсан. Тэрээр сэрүүн тунгалаг ахуйдаа “Маршал Чойбалсангийн
өгсөн хонины ууцыг өвөртөлж явсан аавын маань тостой дээл надад хадгалагдаж байгаа”
гэж мэдэгдсэн байдаг шүү. Тэрхүү дээл аваргын музейд тавигдсан эсэхийг мэдэхгүй
юм. Бодоход тавигдсан байлгүй.

Их Монгол аварга 79 настайдаа
1955 онд өөд болж, Халхын домогт хүчтэнг Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумын “Уу хөтөл”
гэдэг газар нутаглуулсан байна. Тэр хавиар явсан хүмүүс түүхт аваргаа хүндэтгэн,
баруун дөрөөгөө мулталж өнгөрдөг юм гэсээн. Монгол бөхийн түүхэнд ховор заяах, ард
түмнийхээ дунд Их Монгол хэмээн хайрлагдан хүндлэгдсэн, домогт их аваргын тухай
өгүүлэхэд ийм буюу.

Б.Батболд

Categories
мэдээ цаг-үе

Хотынхонд наадмын шөл уулгах нэрийдлээр амьтан тамладаг малчид

Хотын баруун болон зүүн захад хонь, ямаа зарж байгаа хүмүүст амьтныг хайрлах, энэрэх сэтгэл алга. “Мөнгө л олж байвал нүүрэндээ үстэй малыг яасан ч яадаг юм. Тэртэй тэргүй л үхэх юм чинь. Хэдэн өдөр яхийтал нь хашиж байгаад зарчихаад гэр рүүгээ харих минь” гээд зогсож байна. Дэлхий дахинд амьтны эрхийг хамгаална, амьтны эрхийг зөрчиж болохгүй гээд тунхаглаад байхад монголчуудад энэ тухай ойлголт огт алга. Тэр ч бүү хэл амьтны хүрээлэн дэх амьтдын эрхийг хамгаалж, сонирхохоор очсон жуулчдыг амьтадтай ёс зүйтэй харилцахыг шаарддаг болсон. Гэтэл манайхан “Өмнө нь ийм л байсан, хэзээдээ мал хайрладаг болчихов” гэх нь халаггүй байна. Үүний тод жишээ хонь, ямаа зарж байгаа малчдаас харагдах ажээ.

Хагас сар бэлчээрт гаргаагүй хонь, ямаагаа гурав хоногт нэг удаа усалж байгаа гэнэ

22-ын товчоон дээр хонь, ямаа зарж байгаа малчид дээр яваад очлоо. Машин ирээд зогсонгуут бөөнөөрөө гүйгээд ирж байна. “За, ямар хонь авах вэ. Ярьж тохироод өгчихнө шүү. Хашаанд байгаа хониноос шилж байгаад ав” гээд л хэдэн талаас бүчээд авч байна. Хөвсгөл аймгаас ирсэн гэх 40 орчим насны болов уу гэмээр залуугийн хашаанд очлоо. 40 гаруй хонь, ямааг жижигхэн хашаанд хашжээ. Өнөөдүүл нь чихэлдээд, дээр дээрээсээ давхралдчихсан байв. Хэдэн өдөр бэлчээрт гаралгүй, ус ч уугаагүй бололтой. Гэдсээ махийтал татчихсан, харахаас ч нүд халтирмаар хашаа дүүрэн хонь, ямаа. Анх 80 гаруй хонь, ямаатай ирсэн гэнэ. Одоо 40 гаруй нь үлджээ. Нөгөө залуу “Бор халзан хонь 180 мянга, улаан хүзүүтэй нь 150, энэ хөөрхөн жижигхэн хурга шиг биетэй төлөг 80 мянга” гээд л үнэ ханшийг нь танилцуулав. Хариуд нь “Хонь, ямаагаа усалсан юм уу. Халуун наранд өдөржин хашигдахаар цангаж байгаа байх даа” гэж асуусан чинь нүдээ томруулж ирж харснаа “Усалсаан усалсан. Гурван өдрийн өмнө цүрдийтэл нь усалчихсан” гээд нойтон алчуураар нүүрээ арчиж, ус уух юм. “Усалчихаар шээж, баагаад хотын та нар сэжиглээд байдаг биз дээ. Бас нэхий нь шивтэр болоод хонго, гуяны хэсгээрээ үс нь шарлачихдаг юм. Сайхан цагаан өнгөтэй байвал тарга тэвээрэг муу байсан ч хүмүүс худалдаад л авна” гээд уцаарлангуй ярив. Худалдахаар авчирсан хонь, ямаагаа гурван өдөрт нэг удаа усалж, арав гаруй хонохдоо нэг ч удаа бэлчээрт гаргалгүй хашсан нь тодорхой байлаа. Дараагийн хонь зарж байгаа малчин дээр очлоо. Архангай аймгийн Цэнхэрмандал сумаас иржээ. “Монголын хамгийн олон малтай сумаас ирсэн, тарга тэвээрэгтэй тарган хонь, ямаа зарж байгаа” гээд л рекламдаж байна лээ. Мөн л хэдэн өдөр усалж, бэлчээрт гаргалгүй халуун наранд хорьчихсон байна. Түүнд “Хонь худалдаж авахгүй. Зарах нэрээр амьтан тамлаж, эрхийг нь зөрчиж байна гэхээр нь ирж байгаа юм” гээд хэллээ. Тэгсэн өөдөөс “Хцссс, удахгүй цоройгоо цоолуулж, тэнгэр харах гэж байгаа хэдэн хонинд юуных нь эрх энэ тэр байдаг юм. Мал байтугай хүний эрх гэж байхгүй биз дээ” хэмээн чанга дуугаар хавь ойрын хүмүүстээ сонсогдохоор хэлснээ инээж “Харин ч амьдаар нь худалдаж аваад, энд нь төхөөрүүлж, гэдсийг нь цэвэрлүүлээд аваад явж байна. Ченжийн гар дамжилгүй малчид худалдан авагчтайгаа нүүр нүүрээ харж байгаад хонио зарж байна. Энд буруу зүйл байхгүй” гэв.

Булган аймгаас 20 гаруй насны залуус өчигдөр орой иржээ. Хотоос танил нь хашаа хийх банз, төмөр авчирч өгөх гэнэ. Тэр болтол зарах хонио хонин холбоогоор тогтоож байхаар болсон байна. Гэтэл хонин холбоогоор уяж мэдэхгүйгээс болоод хоёр ч хонио боогоод алчихжээ. Үхсэн хонио дор нь төхөөрөөд, махыг нь “Хүчит шонхор” захын наймаачдад өгчихсөн гэнэ. Тэд хашааны банз иртэл машиныхаа тэвшин дээр хонио ачиж байхаар болжээ.

Ёс уламжлал, амьтан хайрлах ухаан малчдад алга байна

Өвөрхангай аймгийн Өлзийт сумаас ирсэн малчин 20 гаруй хоног зарагдаагүй арав гаруй хонио махлахаар төхөөрч эхэлж байв. “Заяа нь хаясан энэ муу хэдэн хонийг тураал болтол нь хашлаа. Сүүлдээ хүмүүс харахаараа сэжиглээд өвчтэй мал юм уу гэж асуугаад байна. Наадмын хуушууранд явуулна аа. Уг нь ногоонд цадаж махалсан амьтад ирсэн юм. Даанч зарагдсангүй” гэж онгирч байна. Хавар ногоо гарахын өмнө муудсан мал шиг болж, хүчтэй салхинд үсрээд ойчмоор хэдэн хонь, ямааг үнэхээр муухай төхөөрч байна. Улай хийж байгаа залуус хонио өрлөөд голыг нь таслаад үхэж дуусаагүй татваганаж байхад нь шууд яраад өвчиж гарлаа. Нүд нь эргэлдэж, сүүлчийн амьсгал авч байхад тамхи зуусан залуу “Миний алсан хонь үхэхээ больчихоод байгаа юм” гэж амандаа үглэсээр өвчиж дуусаж байна лээ. Хажууд нь хонь унагаж байгаа залуу ч голыг нь тасалж чадаагүй бололтой, хониныхоо амийг барьсаар байгаад нэг ард нь гарав бололтой. Эхнээсээ гэдэс гарч, найман мянган төгрөгөөр гэдэс арилгаж өгдөг эмэгтэйчүүд сэвсийг нь тэрүүхэнд асгаад, дор нь цэвэрлэв. Олон хоног ус уугаагүй хонь, ямааны цоохор сархинаг хаврын хатсан хар аргал шиг болчихсон юм гарч ирж байна. Ус уулгүй олон хоног болчихоор цоохор сархинаг нь хатчихдаг юм. Гэдсэнд нь нэг ч хоргол алга байна лээ. Мөн гүзээ нь агшчихсан, сэвс гэж атгасан гар ч хүрэхгүй юм байна. Малаа зарж мөнгө олохоор ирсэн малчид буянт малаа ингэж л тамлаж байна. Үүнийг анхаарч, амьтны эрх хамгаалж байгаа газар нэг ч алга байна. Уг нь нийслэлд мал оруулахгүй гэсэн дүрэм журамтай. Гэтэл сумынхаа малын эмчээс авсан гарал үүслийн бичгээс өөр зүйлгүй малчид хотын захад ёс бусаар авирлаж байна. Тэд амьтны эрхийг ингэж л зөрчиж байна. “Миний эд хөрөнгө юм чинь яасан ч яадаг юм бэ” гээд л зогсож байна. Хэрэв гадаадад ингэж амьтан тамлах юм бол олон жил торны цаана суух хүртэл ялаар шийтгүүлэх хуультай байдаг. Харин Монголд энэ тухай хууль огт байхгүй. Ёстой л “Эзэн нь юмаа мэдэж, эрэг нь усаа хашдаг” гэдэг зүйр үг л үйлчилж байна, тэдэнд.

Монголчууд эрт дээр үеэс таван хошуу малаа буянт мал, халуун хошуут амьтан гээд л ихэд дээдэлж, хүндэлж ирсэн ард түмэн. Хагас сар хонио усгүй, бэлчээрт гаргахгүй хаших нь битгий хэл нэг ч өдөр хашиж өнжөөж байгаагүй. Өвсний сортой газар руу бэлчээж, усны тунгалагийг уулгадаг малч хүмүүс. Суурин газрынханд шөлний хонь өгөх, худалдахдаа ч бэлчээр дээрээс нь барьж ирдэг. Мах, шөл нь ч амттай байдаг. Хүүхдийн хувьгүй юм байна гээд хулгар чихтэй хонийг ч хүнд өгөхөөс цээрлэж ирсэн ёс заншилтай ард түмэн. Олон хоног хашигдсан хонь ч махны амт, шим шүүс нь нь байхгүй болчихсон байдаг. Эрүүл ахуй талдаа ч гэсэн шаардлага хангахгүй нь тодорхой. Жил бүрийн наадмын өмнө ингэж хонь, ямаа зарж, амьтан тамлаж байгаа малчдын мөнгө бодсон хүйтэн сэтгэлийг журманд нь оруулж, цэгцлэх дүрэм журамтай болох цаг нь болжээ.

Э.Баатар

Гэрэл зургийг Ц.Мягмарсүрэн

Categories
мэдээ улс-төр

Д.Ганбат: Ажлаа хийхгүй цалин авч, Төрийн ордонд тоо бөглөөд явж болохгүй

УИХ-ын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Ганбаттай ярилцлаа.

-Хууль зүйн байнгын хороо сүүлийн хэд хоног олны анхаарлын төвд байна. Хуульч гишүүд нь Эрүүгийн хуулийг эсэргүүцэн байнгын хорооноос гарахаа мэдэгдсэн. Таны хувьд чуулганы хуралдаан дээр байр сууриа хатуухан илэрхийлж байгаа харагдсан. Өөрийнхөө байр суурийг илэрхийлэхгүй юу?

-Миний хувьд өнгөрөгч баасан гаригт тойрогтоо ажиллахаар явсан хойгуур тиймэрхүү зүйл болсон байна лээ. Тэдний хувьд өөрөө өөрсдийгөө л хуульч гээд байгаа болохоос бусад гишүүдийг хуульч биш гэж хэн хэлээд байгаа юм. Энэ Их хурал, Байнгын хороонд хуульч гишүүд хангалттай байна. УИХ-д байгаа 76 гишүүн чинь бүгд хууль тогтоогчид байхгүй юу. Тэд үнэхээр хуульч гишүүд юм бол ингэж байхаар хуулиа батлаад л явах хэрэгтэй болохоос энд тэнд овлигогүйтэж явах шаардлагагүй. Эрүүгийн хууль 2002 онд батлагдсан. Тухайн үедээ энэ хууль цаг үеэ олсон зөв хууль байсан байж болно. Түүнээс хойш 10 гаруй жил өнгөрчихлөө. Энэ хугацаанд 10 гаруй удаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан байдаг. Одоо хэлэлцэгдээд явж байгаа Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хууль цаг үедээ тохирсон, өнөөдөр зайлшгүй шаардлагатай байгаа. Өмнөх хуулиас хамаагүй илүү хууль байхгүй юу. Бидний хийх ёстой ажил хууль тогтоох. Өөрсдийгөө хуульч гэж яриад байгаа ч тэдний ярьж байгаа нь ойлгомжгүй байна. Тэд хуулиа уншаагүй байж ингэж ярьж болохгүй. Эрүүгийн хуулийн ажлын хэсэгт эдгээр гишүүдийг бүлгээс нь оруулсан. Цаана нь ажлын хэсэгт орох хүсэлтэй олон гишүүд байсан. З.Баянсэлэнгэ гишүүн гэхэд Эрүүгийн хуулийн ажлын хэсэгт орж ажилламаар байсан ч бүлгээс хүнээ томилсон гэдгийг хэлсэн шүү дээ. Эх оронч гэдэг нэрээр эх орноо хорлодог, хуульч нэрээр хуулиа балладаг тийм жишиг рүү явж байна. Үүнийг нь хэлж засахгүй бол өнөө л овлигогүй зангаараа шоудаж асуудалд хандаж болохгүй. Сүүлийн хоёр сар ажлын хэсэг маш ачаалалтай ажилласан. Тэд өөрсдөө орж гараад л явж байсан шүү дээ. Байнгын хороо, Их хурал дээр би цөөнх боллоо гээд үгээ хэлээд явж л байсан. Одоогийн энэ үйлдэл нь тодрох гэсэн, худлаа эх оронч царайлсан хэлбэр. Энэ хуулийг нийгэм нь шаардаж байна. Тэдний хувьд өөрөө өөрсдийгөө би хуульч гэж цоллоод байгаа болохоос бүгд хуульч шүү. Тэдэнтэй адилхан диплом нь байна уу, байна. Үндсэн хууль батлалцаад хууль батлаад 20-30 жил болсон Д.Лүндээжанцан, Л.Болд, Р.Гончигдорж тэргүүтэй гишүүдийн хажууд О.Баасанхүү эд нар ингэж овлигогүйтэх нь инээд хүрмээр зүйл л дээ.

-Одоо яах ёстой вэ?

-Энэ гишүүдийг сонгосон тойрог, бүлэг, намаас нь хуулиа батал аа гээд явуулсан байгаа. Бидний гол ажил хууль батлах. Тэр тусмаа Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хууль бол маш чухал хууль юм. Хууль зүйн байнгын хороонд орж, энэ хуулийн ажлын хэсэгт орчихоод ингээд яваад байж болохгүй ээ. Их хурлын гишүүд нь ажлаа хийхгүй бол энэ улс орон чинь юу болох юм бэ. Тэгсэн хэрнээ цалингаа хасуулахгүй бүтнээр нь авна. Ийм үлгэр дуурайллыг ард түмэндээ үзүүлж болохгүй л дээ. Чуулганы хуралдаан дээр хатуу үг хэлсэн байж болно. Гэхдээ Хууль зүйн байнгын хорооны даргын хувьд зохих шаардлагаа тавина. Иргэдийн саналыг авч, намын жагсаалтаар орж ирсэн байж болох ч өргөсөн тангарагтаа үнэнч байж сайн ажиллах хэрэгтэй. Ажлаа хийхгүй байгаагаа ард түмэндээ гайхуулж байгаа юм шиг асуудалд хандаж болохгүй. Ажлаа хийхгүй цалин авч, Төрийн ордонд тоо бөглөөд явж болохгүй.

-Байнгын хорооноос гарахаа мэдэгдсэн гишүүдтэй уулзаж үзэв үү. Байнгын хорооны ирц бүрэлдэхгүй хэцүүхэн байх шиг байсан?

-Хууль зүйн байнгын хорооноос гаръя гэж байгаа бол гарч болно. УИХ-аас гаръя гэж байгаа бол гарч болно. Чаддаг юм бол гараач дээ. Тэр хүний эрхийн асуудал. “Би ажил хийхгүй” гээд байхад нь дарж байгаад ажил хийлгэх хэрэггүй биз дээ. Бид ийм л нийгэмд амьдарч байна. Ажилд садаа бололгүйгээр бусдад зайгаа тавьж өгөх хэрэгтэй. Худлаа эх оронч царайлаад улс орныг хорлох ямар шаардлага байнаа. Ц.Нямдорж гишүүнийг бол ойлгож байна. Түүний хувьд 2002 онд уг хуулийг батлахад гар бие оролцон ажлын хэсгийг нь ахалж батлуулж байсан. Тэгэхээр энэ хууль бол Ц.Нямдорж гишүүний хүүхэд гэсэн үг. Тухайн үедээ энэ хууль үүргээ гүйцэтгэсэн. Хууль боловсруулахад би ганцаараа ажиллаад байгаа юм биш. Ажлын хэсэг, Хууль зүйн яам, шүүх прокурорын бүх байгууллагууд нь орж саналаа хэлээд хоёр жил ажилласан. Бусад орнуудын жишиг хуулиудтай жишсэн. Хууль зүйн байнгын хороо О.Баасанхүү, Ж.Батзандан гэдэг хоёрхон гишүүнтэй биш. Цаана нь 10 гаруй гишүүн бий. Ирц хангалттай бүрдэж байгаа. Өглөө ирцэд бүртгэгдсэн бол хурал орхиж гарсан ч гэсэн тэр нь татгалзсанаар гардаг.

-Ц.Нямдорж гишүүн өөрийнхөө баталсан хуулийг хамгаалж байна. Бусад гишүүдийн хувьд Эрүүгийн хууль дээр сонирхлын зөрчил байгаа болоод эсэргүүцээд байгаа юм болов уу?

-Энэ хууль дээр Их хурлаас байгуулсан ажлын хэсэг ажилласан. Ажлын хэсэгт бүлгээс гишүүдээ сонгож оруулсан. Чуулган дээр цөөнх болж үгээ хэлээд явсан байж логикгүй орон гаран юм яриад явах юм. Мэдэн будлиад байгаа юм уу, зориуд мэдэн будлиад байгаа юм уу. Үүнийг нь хүмүүс харж байна. Үргэлж аливаа юмыг буруутгах муулах өнцгөөс хандаад байж болохгүй. Бүх хуулиуд хууль хэлэлцэх дэгийн дагуу явж байгаа. Юу гэж эдний яриад байгаа шиг юм болохов дээ. УИХ дээр үг хэлүүлэх үгүйг хурал удирдаж байгаа УИХ-ын дарга мэддэг болохоос би мэддэггүй. Гишүүдийг үг хэлж байхад би хэзээ ч үгийг нь тасдан дундуур нь орж үг хэлдэггүй. Гадна талд Монгол Улсыг “Hotel Mongolia” гэж байна. Монгол Улсыг шоронжсон улс гэж байна. Манай улс шоронжсон хэвээр цаашаа явах юм уу. Ямар ашиг сонирхол байгаа болоод ингээд байгаа юм бүү мэд. Өөрсдийнхөө өчүүхэн жижиг нэр хүндийг дээшлүүлэх гэсэн популизм хийж байгааг нь хэлэх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол нөгөө нөхдүүдийн хэлсэн нь үнэн юм шиг ойлголт төрчих гээд байна.

-Та чуулганы хуралдааны үеэр Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хуулийг хэлэлцэх асуудлын дарааллаас хассан байна гэж байсан. Ямар шалтгаанаар хассан юм бол?

-Уг нь наадмаас өмнө батлагдах ёстой. УИХ дээр 133 хууль байна. Гэтэл гуравхан хууль батлагдлаа гээд Ардын намынхан шүүмжилж байсан. Би гэхэд хоёр хуулийн ажлын хэсгээ ахлан бүх зүйлийг нь бэлэн болгоод бусад хуулиудаа батлаад явж байна. Хууль зүйн байнгын хорооны зогссон ажлууд бүгд явж байгаа. Урин дулааны цагт хууль батлагдаад явбал хууль хүлээж байгаа хүмүүс нь хүртэл ажил, амьдрал ахуйгаа цэгцлээд явчихна. Хуульч гэж өөрсдийгөө нэрлээд байгаа нөхдүүд амьдралын нарийн ширийнийг ойлгох ёстой. Тэгэхгүйгээр шоу хийж, өөрсдийнхөө рейтингийг ямар нэгэн байдлаар өсгөж л байвал болоо гэсэн үзлээр асуудалд хандаж болохгүй.

УИХ-ын даргын зөвлөл гэж байдаг. Баасан гариг бүр долоо долоо хоногоор хэлэлцэх асуудлуудаа баталдаг. Ингэсний дараа дараагийн долоо хоногтоо хэлэлцэх асуудлаа заавал хэлэлцэх ёстой байдаг юм. Гэтэл Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хуулиа хэлэлцэх асуудлын дарааллаас яасан юм бүү мэд авчихсан байна. Дур мэдэн ингэж хасах ёсгүй. Ингэж үзэмжээрээ асуудалд хандаж болохгүй. Эрүүгийн хууль дээр нам эвслийн бүлгүүд хангалттай завсарлага авлаа.

-Танай нутгаар улс төржилт хэр байна. Ардын намынхан улс төрийн сонгуулийн аянаа зарлачихлаа?

-Би сүүлийн үед амралтын өдрүүдээр Баянхонгор аймагт очиж тойргоороо явж байна. Иргэд хөдөлмөрчидтэй уулзаж санал бодлыг нь сонсож байгаа. Хуулийн төсөл, бодлогод тусгах юм юу байна гэдэг саналыг авч байна. Төвийн аймгуудаар гантай байгаа гэсэн ч Баянхонгор аймагт зуншлага сайхан байнаа. Хүмүүсийн сэтгэл санаа байгаль цаг уураа дагаад сайхан л байна лээ. Бүх намууд хамтраад ажил хийх гэж байгааг ойлгож байна. Улс төр тогтвортой байгаасай гэж хэлж байсан шүү. Засгийн газар тайлангаа тавьж иргэдийн амьдралд ямар өөрчлөлт гарч байгааг хэлэх ёстой. Манай тойргийн иргэд тэтгэврийн насыг нэмэхийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна.

-Хууль зүйн байнгын хороо тааруу ажиллаж байна гэдгийг байнгын хорооноос гарах хүсэлтээ өгсөн гишүүд илэрхийлж байсан. Хаврын чуулганы хугацаанд ямар хуулиуд дээр ажилласан юм. Үнэхээр тийм чамлалттай байгаа юм уу?

-Хууль зүйн байнгын хороо сүүлийн нэг жил маш ачаалалтай ажиллаж байгаа. Гацаанд орсон байсан Галын аюулгүй байдлын тухай хууль, Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль, Хууль тогтоомжийн тухай хууль, Шүүхийн болон прокуроруудын хуулийг баталж гаргасан. Манай байнгын хороо боломжийн ажиллаж байна.


Categories
мэдээ нийгэм

Хатуу үг, зөөлөн санаа

Б.Цэнддоогийн “Соёлын довтолгоо: Анхны хэт гүрнээс сүүлчийн нүүдэлчин” (2008) хэмээх бестселлер бүтээлийг манайхан сайн мэднэ. Нүүдэлчин ардуудыг иргэншин суурьшуулах процессын хүрээнд өрнөсөн албадан соёлжуулах операци-соёлын довтолгооны хөгтэй, хөгжилтэй түүхэн дээр үндэслэн бичсэн уг бүтээлд монголчуудын оюун сэтгэлгээ, ёс сурталд гарсан шинэчлэл, хувьслыг сэтгэлд хоногшим дүрсэлсэн байдаг.

Зохиогч уг сэдвээ гүнзгийрүүлэн ХХ зуун болон шинэ мянганы эхэн үеийн Монголын нийгмийн оюун санаа, соёлын хувьслыг үзүүлсэн, монголчууд сайн эрээс хулигаан, улаан хувьсгалчаас ардчилагч болж буй процессийн тухай “Иргэншлийн замд: Монголын соёлын альманах” бүтээл уншигчдын гар дээр очиж байна. Бид уг бүтээлийн хэсгээс толилуулж байна.

…Соёлын довтолгооны жилүүдэд монголчууд хараалыг тэвчих, болж өгвөл цаашдаа хараахаа болих үүрэг авсан байдаг. Харин тэд юу гэж хараадаг болоод тэрийгээ тэвчсэн хэрэг бол оо?

Олонхи үндэстний хараал зүхэл нь хүний ёс суртахуун, мораль руу чиглэгддэг. Иргэншсэн ертөнцөд хамгийн золгүй хүн бол нийгэмдээ гадуурхагдсан хүн. Ёс сурталгүй хүн нийгэмдээ гадуурхагдаж таарна. “Ёсон бусын байдлаар эр эмийн харилцаанд ормор” гэдгээс эхлээд , “эцэг, эх лүгээ хурьцахыг бэлгэдсэн” муу муухай үгсийн эцсийн зорилго цаад хүнээ нийгмийн дайсан, хуулиас гадуур этгээд болгон гадуурхуулахад чиглэнэ.

Харин иргэншин суурьшаагүй нүүдэлчин ард түмэнд ийм мэдрэмж бага байсан бололтой. Нүүдэлчид бусдын адил нэр төрөө эрхэмлэх боловч гадуурхагдахын зовлон нь хот суурингийнхнаас бага. Тэртэй тэргүй бие биеэсээ уулын цаана, усны тэртээд алслагдан малаа маллаж аж төрөх хүмүүс нэг нэгийгээ гадуурхаад ч яах юм билээ. Ингээд нүүдэлчид өөрсдөд нь хамгийн их тохиолддог гай зовлонгийн нэг болох шархдах, бэртэх, тэдгээрээс үүдэн золгүйгээр амь алдахыг “санал болгосон” хараалуудыг сонгож авчээ. Монгол хараал дотор “хүүр” ихээхэн нөлөөтэй том байр эзлэх ба “Үхсэн хүүр”, “яс нь цайсан хүүр” , “өгөр хүүр”, “хөсрий хүүр” болон задарна. Хүүрийн өөр нэг хүчтэй өрсөлдөгч нь “цус” бөлгөө. Цус нь “цус нь саагисан”, “цусаар тээглэх”, “муу цус” зэргийн тодотголтой. Түүнчлэн “Үхсэн” гэдэг үг хаа хамаагүй үгтэй нийлэн шинэ төрлийн хараал үүсгэдгийн жишээ бол “үхсэн баас” болой.

Гэхдээ монголчуудын дунд ёсон бусын секс орсон хараал огт байхгүй биш, байгаа юм аа. Говь нутгийнхан, мөн баруун монголчууд “эхийгээ o…мор(яамар)” гэж харааж, уулгалдаг. Ялангуяа баруун монголчууд илүү хүчтэйгээр “экээнэ (эхийгээ) долоо (ганц биш!) о…мор(яамар)” гэх тул иргэншилтэй зарим орон тухайлбал оросуудын ижил утгатай хэллэгээс даруй зургаан үйлдлээр давж байна. Иргэншсэн орнуудад чөтгөр, шулам гэхчилэнгийн хараал элбэг. Монгол хэлнээ Чөтгөр гэдэг нь хараал гэхээсээ илүү ерөөсөн, бахадсан утгатай. Аливаа юманд адтай, авхаалжтай сэргэлэн, аливаа ажил төрлийг бүтээж байж л санаа амардаг хүнийг “чөтгөр шиг” хэмээн өхөөрддөг билээ.

Мөн иргэншсэн ертөнцийн түгээмэл хараалын нэг “тэнэг” гэдэг муу үг Монголд бий. Гэхдээ энэ үгийг хараалын журмаар биш үнэхээр тэнэг зүйл хийсэн тохиолдолд л хэрэглэнэ. Тэр ч байтугай “тэнэг” байхыг сайшаахгүй юмаа гэхэд төдий л муушаагаагүй тал харагдана. Монгол ардын зүйр цэцэн үгэнд “Тэнэг хүн тэг дундуур нь” гэсэн хэллэг байна. Энэ бол хүн тэнэг байхын хэрээр юмыг голоор нь, дүн нуруутай шийддэг гэсэн санаа билээ.

Буддын шашинт монголчуудын ойлголтоор бол хараал хэлэх нь амаар үйлдэх нүгэл бөгөөд арван хар нүглийн нэгэн. Гэхдээ хараахгүйгээр оршин тогтноход хэцүү.

Ингээд хараах эрхээ хааж боогдуулахгүй, бас нүгэлд унахгүйн тулд сонин эерүүлэл хэрэглэдэг болжээ. Энэ нь хараалын оронд хэлдэг “тосоор гоож”, “алтаар урс”, “насаа нэм” гэхчилэнгийн ерөөлийн сайхан үгс хэрэглэх эерүүлэл юм.

Бас монголчууд өөрийн мал аж ахуй, хөдөлмөрийн багаж хэрэгсэл, мөн эрхтэн биеэ хараах нь элбэг. Монгол хараал малынхаа мораль талыг мэдээж хөндөхгүй. Иймээс ямааг эхтэйгээ эсвэл хуцтай явалдуулах сэдлээр хараахгүй. Мөн л хүнийхээ нэгэн адил малд тохиолдож болох золгүй үхлийг нэрлэн “чонын хоол”, “зудын банш” зэргээр хэлнэ. Мөн тухайн мал амьтныг олноор нь үхүүлдэг аймшигт өвчин тахлын нэр “малын хараал”-д хамгийн хүндтэй байр эзэлнэ. “Ям”, “гувруу”, “мялзан”, “хорхироо”, “годрон” зэрэг малын хараал бол адуу, тэмээ, үхэр, хонь, ямааг хиаруулж өгдөг өвчний нэрийн цэс болой. Харин хүнийг “хорт хавдар”, “хий, шар, бадгана” гэхчилэн өвчнөөр дуудан хараах нь үгүй. Дайнч, нүүдэлчин хүн осолдож, бэртэж, шархдаж алагдалгүй өвдөж байгаад үхэх нь зүй зохистойд тооцогддог ч байж мэднэ. Аливаа хараал нь зүй бус юмыг л “зөгнөн” нэрлэх учиртай. Иймд мал хүнээс өөр амьтан, жишээлэхэд чононд идүүлэх эсвэл өвчин тусч өөрийн үхлээр үхэх нь зүй бус. Харин хүн өвчин тусалгүй осолдох мэтээр үхэх нь зүй бус хэрэг. Монгол хараал үүнийг хэлээд өгч байна.

Монголчууд багаж хэрэгслээ хараадаг. Жишээлэхэд, буу нь юм онохгүй бол “муу зэв”, “хог дээр хэвтэхдээ таарсан царил” гэхчилэнгээр зэмлэн буруушаадаг. Мөн тодорхой үүргээ гүйцэтгэж чадаагүй эрхтнээ харааж, хангинах нь бий. Юм олж үзэхгүй байгаа нүдээ “Муу циймэр”, барьж байсан юмаа алдсан гараа “муу салгалмар” гэхчилэн буруутгаж байгааг харж болно. ХХ зуунд Монгол орон Оросын нөлөө ба эрхшээл дор иргэншихийн хэрээр эхээрээ болон эрхтнээрээ оролдсон “Пи…”, “На… “е… твоя мать” гэхчилэнгийн “боловсон хараал” сурлаа. Тал нутгийн хэний л бол хэний амнаас сад тавих энэ орос хараалын утгыг харин мэдэх хүн цөөн биз ээ.

“Малжсан хараал” ч бас боловсрон хөгжиж ердийн хөсгийг орхин авто тээвэр лүү шилжив. Ухаандаа “дөрөөндөө чиргүүлж, дөрвөн мөчөөрөө тасчуул” хэмээн морьтойгоо явган нь хараадаг байв. Гэтэл явган зорчигч нь авто тээврийн хэрэгслээр зорчигчоо зүхэх “дөрөв нь дээшээ, дөрвөлжин нь доошоо” хэмээх хараал бас гарчээ. Энэ бол машины дөрвөн дугуй дээшээ харж, дөрвөлжин кабин нь доошоо харан онхолдож осолдтугай гэсэн үг.

Харин 1990-ээд оноос барууны, ялангуяа Америкийн хараалын түрлэг Монголыг дайрлаа. Эхээн долоо удаа яахыг “фаак”-аар сольж, “үхсэн баас”-ыг “шийт” орлуулж эхлэв…

Categories
мэдээ нийгэм

Зөрчилтэй үйл ажиллагааг 310005 дугаарт мэдэгдэж болно гэв

Нийслэлийн удирдлагын зөвлөлийн хуралдаанаар нийслэлийн нутаг дэвсгэрт зөрчилтэй, зөвшөөрөлгүй баригдаж буй барилгуудын үйл ажиллагааг хаах шийдвэр гаргасан билээ. Уг шийдвэрийн дагуу баяр наадмаар зөрчилтэй компаниуд барилгын ажлаа эхэлдэг, үргэлжлүүлдэг тул мэргэжлийн хяналт, цагдаа, онцгой байдлын байгууллагын хамтарсан ажлын хэсэг хяналт тавих юм.

Баярын өдрүүдээр зөвшөөрөлгүй зам сэтлэх, барилгын суурь ухах, нийтийн эзэмшлийн зам талбайг эвдэж сүйтгэх зэрэг асуудал гарвал, ер нь аливаа зөрчилтэй үйл ажиллагааны талаарх мэдээллийг Улаанбаатар хотын Шуурхай удирдлага зохицуулалтын төвийн 11-310005 дугаарын утсанд мэдэгдэж болох юм байна.

Categories
мэдээ улс-төр

Хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжих хэлэлцээрүүдийг соёрхон батлав

Улсын Их Хурлын 2015 оны хаврын ээлжит чуулганы энэ өдрийн үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаанаар олон улсын зарим байгууллагын хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгөөр санхүүжих төслүүдийн санхүүжилтийн хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хэд хэдэн хуулийн төслийг хэлэлцэж эцэслэн баталлаа.

Эхлээд Дэлхийн банкны Олон улсын хөгжлийн ассоциацийн хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэх “Боловсролын чанарын шинэчлэл төслийн санхүүжилтийн хэлэлцээр”-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэв. Энэ талаарх хууль санаачлагчийн илтгэлийг Засгийн газрын гишүүн, Сангийн сайд Ж.Эрдэнэбат, Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Болор нар танилцуулсан юм.

“Боловсролын чанарын шинэчлэл” төсөл нь сурагчдын эх хэлний болон математикийн сургалтын чанар, үр дүнг сайжруулж, сургуулийн түвшин дэх төлөвлөлтийг бэхжүүлэх замаар Монгол Улсын бага боловсролын чанарыг сайжруулахад чиглэж байгаа аж.

Нийтдээ 30 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжих энэ төслийн хүрээнд бага боловсролын сургалтын үр нөлөөг сайжруулахад 14.9 сая, багш бэлтгэх, багшийн мэргэжлийг дээшлүүлэх хөтөлбөрт 3.3 сая, сургуулийн санхүүжилтийн хөтөлбөрт 6.6 сая, системийн удирдлага, мониторинг үнэлгээнд 5.7 сая ам.доллар зарцуулах юм байна.

Хууль санаачлагчийн илтгэл, Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ч.Хүрэлбааттар, Ц.Нямдорж, Ө.Энхтүвшин нар Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайдаас асуулт асууж тодруулан санал хэлэв. Ингээд байнгын хорооны саналаар “Боловсролын чанарын шинэчлэл төслийн санхүүжилтийн хэлэлцээр”-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг батлахыг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 75 хувь нь дэмжлээ.

Дараа нь Дэлхийн банкны Олон улсын хөгжлийн ассоциацийн хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэх “Цахим эрүүл мэнд төслийн санхүүжилтийн хэлэлцээр”-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийн тухай хэлэлцэж, хууль санаачлагчийн илтгэлийг Сангийн сайд Ж.Эрдэнэбат, Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Баярсайхан нар танилцуулав.

“Цахим эрүүл мэнд” төсөл нь эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийн хүрээнд иргэн төвтэй, өндөр чанартай эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээг нэвтрүүлэхэд эрүүл мэндийн мэдээллийн нэгдсэн системүүд болон цахим-эрүүл мэндийн шийдлүүдийн таатай орчныг бүрдүүлэх зорилготой аж. Уг төсөл нь нийт 19,5 саяам.долларын өртөгтэй үндсэн 4 үндсэн хэсгээс бүрдэх юм байна.

Хууль санаачлагчийн илтгэл, Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Энхтүвшин асуулт асууж тодруулсны дараа байнгын хорооны саналаар санал хураалгахад хэлэлцээрийг соёрхон батлахыг нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 85.2 хувь нь дэмжсэн юм.

Мөн Дэлхийн банкны Олон улсын хөгжлийн ассоциацийн хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэх “Ухаалаг засаг төслийн санхүүжилтийн хэлэлцээр”-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийн талаарх хууль санаачлагчийн илтгэл, Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг сонсов.

“Ухаалаг засаг” төсөл нь Монгол Улсын “Ухаалаг засаг” санаачлагыг дэмжих, мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийг ашиглан төрийн үйлчилгээний хүртээмж, ил тод байдал болон үр ашгийг сайжруулахад чиглэжээ. Уг төсөл нь иргэдийн оролцоог дэмжих механизмыг бүрдүүлэх; ухаалаг засгийн суурийг бэхжүүлэх; нээлттэй дата бий болгох; төслийн удирдлага, зохион байгуулалт 4 үндсэн бүрдэл хэсэгтэй юм.

Төслийг Дэлхийн банкны Олон улсын хөгжлийн ассоциацаас олгох 19.4 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлээр санхүүжүүлэх юм байна. Харин Монгол Улсын Засгийн газар түрээс, ажилчдын зардлыг санхүүжүүлэх зориулалтаар 0.6 сая ам.долларыг хариуцаж, төслийн хэрэгжилтийн явцад дэмжлэг үзүүлж ажиллах аж.

Хууль санаачлагчийн илтгэл, Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан гишүүдээс асуулт, санал гараагүй бөгөөд хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай байнгын хорооны саналыг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 75.9 хувь нь дэмжсэн юм.

Түүнчлэн Монгол Улсын Засгийн газар, Америкийн Нэгдсэн Улсын Мянганы сорилтын корпорацын хооронд байгуулсан “Мянганы сорилтын компакт гэрээг боловсруулахад дэмжлэг үзүүлэх буцалтгүй тусламжийн тухай хэлэлцээр”-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийн талаарх хууль санаачлагчийн илтгэлийг Сангийн сайд Ж.Эрдэнэбат, Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Энхболд нар танилцуулав.

Манай улс АНУ-ын Мянганы сорилтын корпорац (МСК)-тай хоёр дахь компакт гэрээ байгуулах боломжтой орноор шалгарсантай холбогдуулан компакт гэрээг боловсруулах ажлыг удирдан зохион байгуулах үүрэг бүхий Үндэсний ажлын албыг Засгийн газрын 2015 оны 174 дүгээр тогтоолоор байгуулжээ. Үндэсний ажлын албаны тогтвортой үйл ажиллагааг хангах, компакт гэрээг боловсруулах ажлыг хэрэгжүүлэх, эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтын шаардлагатай судалгаа хийхэд хөрөнгө, санхүүжилт гаргахад МСК-ийн зүгээс 750 мянган ам.долларынбуцалтгүй тусламж олгох тухай Хэлэлцээр байгуулахаар тохиролцсон аж. Иймээс уг Компакт гэрээ боловсруулахад дэмжлэг үзүүлэх буцалтгүй тусламжийн тухай хэлэлцээрийн дагуу буцалтгүй тусламжийн хөрөнгөд татвар ногдуулахгүй байх тухай заалт нь Монгол Улсын Олон улсын гэрээний тухай хуульд зааснаар манай улсын хууль тогтоомжоос өөр журам тогтоож байгаа гэж үзсэн тул Улсын Их Хурлаар соёрхон батлуулахаар хуулийн төслийг боловсруулсныг Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороо өчигдрийн хуралдаанаараа хэлэлцэж соёрхон батлахыг дэмжсэн юм.

Хууль санаачлагчийн илтгэл, Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг сонссоны дараа байнгын хорооны саналаар санал хураалт явуулахад буцалтгүй тусламжийн тухай зээлийн хэлэлцээрийг соёрхон батлахыг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 87.0 хувь нь дэмжив.

Дараа нь Монгол Улс, Азийн хөгжлийн банк хоорондын “Хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг дээшлүүлэх төслийн зээлийн хэлэлцээр”-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг соёрхон батлах тухай асуудлыг хэлэлцэж, Сангийн сайдын илтгэл, Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг сонссон юм.

“Хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг дээшлүүлэх төсөл”-ийн хүрээнд мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагуудыг орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр хангах,чадамжид суурилсан сургалт, үнэлгээний тогтолцоог бэхжүүлэн нутагшуулах,багш болон удирдах ажилтнуудыг чадавхжуулах тогтолцоог бүрдүүлэх, ерөнхий боловсролын сургуульд мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, технологийн гүнзгийрүүлсэн сургалттай, бие даасан ахлах сургууль байгуулж сургалтын хөтөлбөрүүд боловсруулж хэрэгжүүлэх зэрэг ажлууд хийгдэх юм байна. Уг төслийг 2015-2019 оны хооронд 4 жилийн хугацаанд хэрэгжүүлэх агаад төслийн нийт өртөг нь 28.59 сая ам.доллар байх ажээ.

Хууль санаачлагчийн илтгэл, Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан гишүүдээс асуулт, санал гараагүй тул байнгын хорооны саналаар зээлийн хэлэлцээрийг соёрхон батлах санал хураалгахад нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 81.1 хувийн дэмжлэг авлаа.

Мөн Монгол Улсын Засгийн газар, Азийн хөгжлийн банк хооронд байгуулсан “Дархан хотын бохир усны менежментийг сайжруулах төсөл”-ийн хэлэлцээр соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг соёрхон батлах тухай асуудлыг хэлэлцэж, хууль санаачлагчийн илтгэлийг Сангийн сайд Ж.Эрдэнэбат, Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Баярсайхан нар танилцуулсан юм.

Дархан хотын төвлөрсөн цэвэрлэх байгууламжийг 1965 онд анх ашиглалтад оруулж, 1990 онд өргөтгөл хийж цэвэрлэх байгууламжийг бүрэн барьж дуусгажээ. Уг цэвэрлэх байгууламж нь анх хоногт 50 мянган шоо метр бохир усыг цэвэршүүлэх хүчин чадалтайгаар төлөвлөгдсөн боловч өнөөдрийн байдлаар хамгийн ихдээ хоногт 20 мянган шоо метр бохир ус цэвэрлэдэг аж.

Дархан хот нь Орхон-Сэлэнгийн сав газрын бүс, Хараа голын эрэг дагуу гидрогеологийн судалгаагаар сэвсгэр хурдас бүхий экологийн эмзэг тогтоцтой тул одоо үйл ажиллагаа явуулж байгаа цэвэрлэх байгууламжийн үйл ажиллагаанд ачаалал нэмэгдэхэд хүрээлэн буй орчны чанарыг бууруулж, цаашид эрчимтэй доройтуулах эрсдэл бий болсон байна.

Иймээс Монгол орны төвийн бүсийн хөгжлийн гол тулгуур төв болох Дархан хотын бохир усыг цэвэрлэн байгальд нийлүүлэх, эргүүлж ашиглах нөхцөлийг бүрдүүлэх, байгаль орчны тогтвортой байдлыг хадгалах зорилгоор цэвэрлэх байгууламж болон бохир усыг татан зайлуулах насос станц, ариутгах татуургын системийг шинэчлэх зорилгоор “Дархан хотын бохир усны менежментийг сайжруулах төсөл”-ийг Азийн хөгжлийн банкны 18.5 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй болон энгийн эх үүсвэрийн холимог зээлийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэхээр төлөвлөжээ.

Хууль санаачлагчийн илтгэл, Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Энхтүвшин ажлын хэсгээс асуулт асууж тодруулсны дараа байнгын хорооны саналаар санал хураалгахад чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 84.9 хувь нь дэмжсэн юм. Иймээс хуралдаан даргалагч эдгээр зээлийн хэлэлцэээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслүүдийн эцсийн найруулгыг гишүүдэд танилцуулав.

Чуулганы энэ өдрийн үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаанаар Газрын тосны тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийж, энэ талаар Эдийн засгийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Баярсайхан танилцуулсан юм. Тус байнгын хороо хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийх явцад гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй санал гараагүй тул төслийг анхны хэлэлцүүлгээр нь батлуулах горимын санал гаргажээ.

Ингээд байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Я.Содбаатар асуулт асууж тодруулав. Ингээд хуулийн төслийг анхны хэлэлцүүлгээр нь батлуулах байнгын хорооны горимын саналаар санал хураалгахад гишүүдийн 69.1 хувь нь дэмжсэн тул хуулийн төслийг бүхэлд нь батлах санал хураалтад 55 гишүүн оролцож 72.7 хувийн саналаар дэмжсэнээр чуулганы үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаан өндөрлөлөө гэж Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтэс мэдээлэв.

Categories
мэдээ улс-төр

Ерөнхийлөгч хамтарсан уулзалтад оролцоно

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ОХУ-ын Бүгд Найрамдах Башкортостан улсын нийслэл Уфа хотноо болох ШХАБ-ын гишүүн орнуудын Төрийн тэргүүн нарын зөвлөлийн хуралдаан, БРИКС-ийн гишүүн орнуудын Төрийн тэргүүн нарын уулзалтад оролцохоор өнөөдөр орон нутгийн цагаар 10.45 цагт тус хотод хүрэлцэн очжээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг “Уфа” нисэх онгоцны буудалд Монгол Улсаас ОХУ-д суугаа ЭСЯ-ны хэргийг түр хамаарагч Г.Зоригт, ОХУ-ын Бүгд Найрамдах Башкортостан улсын Тэргүүн Р.З.Хамизов, Гадаад хэргийн яамны Төрийн ёслолын газрын захирал Ю.А.Филатов тэргүүтэй албаны хүмүүс хүндэтгэн угтаж, Башкир үндэсний хувцастай бүсгүйчүүд талх, давс барин тавтай морилохыг урьсан тухай мэдээлэв.
Өнөөдөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Бүгд Найрамдах Беларусь Улсын Ерөнхийлөгч А.Г.Лукашенко, Лалын Бүгд Найрамдах Афганистан Улсын Ерөнхийлөгч М.А.Гани нартай уулзах юм.
Үүний дараа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В.Путин, БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин нар гурван талт уулзалт хийнэ.
Өнөөдөр орой Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж БРИКС, Евроазийн эдийн засгийн холбоо, ШХАБ-ын гишүүн болон ажиглагч орнуудын Төр, засгийн тэргүүн нарын хамтарсан уулзалтад оролцохоор шахуу хөтөлбөртэй ажиллаж байгаа юм.

Categories
мэдээ нийгэм

Уул уурхайн компаниуд энэ сарын 9-20-нд тэсэлгээ хийхгүй

Тулгар төрийн 2224, Их монгол улсын 809, Ардын хувьсгалын 94 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмын өдрүүдийг тэмдэглэн өнгөрүүлэхтэй холбогдуулан энэ сарын 9-20-ны өдрүүдэд үйлдвэрлэлийн зориулалттай тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн тээвэрлэлтийг төв, орон нутагт түр зогсоожээ. Тиймээс уул уурхайн компаниуд үүнээс өмнө тэсрэх материал, тэсэлгээний хэрэгслийн хангалтаа хийхийг Ашигт малтмалын газраас анхааруулж байна. Мөн дээрх хугацаанд тэсэлгээ хийхгүй байхыг уул уурхайн компаниудад тус газраас анхааруулжээ.

Categories
гадаад мэдээ

“Майкрософт” 7800 ажилтнаа цомхотгов

“Майкрософт” 7800 ажилтнаа цомхотгосон байна. “Нокиа” компаниас худалдан авсан гар утасны бизнес уналтад орсны улмаас өнгөрсөн жил 7.6 тэрбум ам.долларын алдагдал хүлээсэн аж. “Майкрософт” ажилтнуудаа олноор нь цомхотгох явдал өнгөрсөн жилийн хугацаанд хоёр дахиа давтагдаж байгаа гэнэ. Жилийн өмнө “Нокиа” салбар нэгжийн 18 мянган ажилтнаа цомхотгожээ.