Ардын эрхэм уран зохиолч, Монгол Улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Л.Цэнд-Очирын охин соёлын тэргүүний ажилтан, ОХУ-ын Буриадын гавьяат жүжигчин Ц.Цолмонтой уулзаж хөөрөлдлөө. “Нарны унага”, “Мөнгөн буйл”, “Хэцүү даалгавар”, “Бурхан мартсан заяа” зэрэг олон кинонд дүр бүтээсэн жүжигчин Ц.Цолмонг нэрт найруулагч, жүжигчин Г.Доржсамбуу агсны гэргий гэдгээр хүмүүс сайн таних буй заа.
-Таны аав Л.Цэнд-Очир Монголын уран зохиолын түүхэнд их Нацагдоржийн үед уран бүтээлээ туурвиж явсан гэж бичсэн байдаг. Аавынхаа талаар хууч хөөрөөч?
-Миний аав ардын эрхэм уран зохиолч Л.Цэнд-Очир Богд хан уулын аймгийн Ахай гүний хошуу, одоогийн Сэлэнгэ аймгийн Орхонтуул сумын нутаг Цагаан тохой гэдэг газар 1915 онд мэндэлсэн хүн. Аавын аав Данхаан Шагдаржав гэдэг хар бор амьдралтай, малчин удмын хүн байсан бөгөөд ганц охин, дөрвөн хүүтэй хүн байж. Энэ айлын дөрөвдүгээр хүү болон төрсөн. Өвөөг “Данхаан” хэмээх болсны учир нь хэвийн хэмжээнээс хэтэрсэн толгойтой, ширүүн салхинд явж чаддаггүй, хурдан алхаж гүйхэд тэнцвэрээ олохгүй ойччихдог хүн байсан гэдэг. Тиймээс дөрвөн хүү нь ч бас том толгойтой. Угаас мал хуй цөөтэй ядуу даржин амьдралтай болохоор Орхон голыг гатлах хүмүүсийг гуя модон онгоцоор өдөр шөнөгүй зөөж, тав гурван янчаан олж хэдэн хүүхдээ тэжээдэг байсан юм билээ. Аав багадаа аав, ээжээсээ өнчирч охин дүүгийн хамт хамаатны Лувсандэндэв хэмээх айлд үрчлэгдсэн байдаг.
-Аав чинь ямар боловсрол эзэмшсэн хүн байв?
-Шинэ засаг төр үүсч тогтоод удаагүй 1920-иод онд өвөө Шагдаржавынд нэг өдөр багийн дарга нь иржээ. Хошуу тамгын газрын сонин ярилцах зуур тэнд сургууль байгуулагдсаныг хэлж нэг хүүхэд чинь сургуульд явах ёстой хэмээн дуулгажээ. Гэтэл Шагдаржавын эхнэр “Гавж багш хүүг минь сайн лам болно гэсэн” гэж тас зөрж, харин өвгөн хэсэг бодоод бид хоёр шиг насаараа мод хэмлэхээс цаашгvй хүн болбол яана гэснээр аав 1927 он буюу XVI жарны босгыг алхуут хошуу тамгын сургуульд орж дөрвөн жил сурсан байдаг. Энэ үеэр аав ээж нь нас барж, дөрвөн хүүхэд өнчрөн, хагацлын бэрхийг амсчээ. Энэ үед охин дүүгээ нутгийн өвгөн Лувсандэндэвт өргүүлжээ. Лувсандэндэв өнчин хүүхдүүдийг асарч байснаас хожим овоглох болсон байдаг. Түүнээс хойш Хиагт дахь аж ахуйн сургуульд үргэлжлүүлж суралцжээ. Тэнд газар тариалангийн төрөл бүрийн техник багаж төхөөрөмжийг эзэмшиж, засч сэлбэх арга ухааныг олсон гэдэг. 1932 онд Багшийн сургуульд хуваарилагдсан. Тэр үед Багшийн сургууль бараг л дээд сургуулийн зиндаанд тооцогдож голдуу гадаадад сургууль төгссөн герман, орос, хятад хэлтэй хамгийн сайн багш нар багшилдаг байж. Ангидаа 21-үүл байсны дотор кино найруулагч Ц.Зандраа, зохиолч М.Чимэд, Л.Лхамжав, Лувсандамдин нар байсан байгаа юм.
-Утга зохиолын алтан үеийнхэнтэй хэдийд их дотноссон юм бол?
-Багшийн сургуульд суралцагчид сургуулийнхаа уран зохиолын бүлгэмд явж, бие биеийнхээ шүлэг зохиолыг сонсч, маргаан мэтгэлцээн өрнүүлдэг байсан гэдэг. Тэдний нэг нь миний аав. Тэр үед С.Буяннэмэх, Их, Бага Нацагдорж, М.Ядамсvрэн, Ц.Дамдинсvрэн, Б.Содном нарын цуутай зохиолчид байсны дээр бүлгэмийн урилгаар ирж, сурагчдад хичээл ном зааж, уран бүтээлийн урам өгдөг байж. Энэ бүлгэмд аав маань Д.Сэнгээ, М.Чимэд, Ц.Зандраа нартай хамт сурч байж. Анхны шүлгүүд нь магтаалын болоод шүүмжлэх аястай байж. Сүүлд арга хэлбэрээ багагvй өөрчилсөн гэдэг. Ийнхvv явсаар 1936 оны хавар сургуулиа төгсч Хэвлэх үйлдвэрт хуучны монгол үсгийн хянагчаар ажилласан юм билээ.
-Цэргийн албыг хаана хаасан юм бол?
-Багшийн сургуулиа төгсөөд Улаан хуарангийн морьт дивизэд алба хааж байтал штабын даргын тушаал гарч цэргийн клубт шилжсэн гэдэг. Олон аавын хүүтэй танилцах сайхан байсан хэдий ч тушаалыг биелүүлэх нь цэрэг хүний тангараг юм болохоор дуртай дургүй ч очжээ. 1936 онд цэргийн клуб одоогийн Кино vйлдвэрийн байранд байв. Тэнд клубийн дарга Вотрон хэмээх буриад найруулагч Ц.Санжид, зураач зохиолч Л.Намсрай, хуурч хөнхөр Лувсан, жүжигчин Чимэддорж, Цэрэндулам, Александр нартай хамт ажилласан байдаг. Тэнд зохиолч Ш.Аюуштай танилцаж, “Партизан Бат хүүгийн зам дээр” дуулалт жүжиг, хэд хэдэн жүжгийг хөгжмийн зохиолч Л.Мөрдоржтой хоршин “Хилчин”, “Хилийн цэрэг”, “Их буучин”, “Нисгэгч”, “Байлдагч”, “Залуу жанжин” зэрэг хэд хэдэн дууны үг бичжээ. Энд байхад нь цэргийн дээд команд тушаал гарган Нэгдүгээр морьт дивизэд намын багшаар томилсон ч үлдэх хүсэлдээ хөтлөгдөн зориглож, Бүх цэргийн өрлөг жанжин маршал Дэмид дээр очиж хүсэлтээ хэлжээ. Ингэж 1940 он хүртэл Цэргийн клубт дөрвөн жил шахам ажилласан юм билээ.
-Дэлхийн хоёрдугаар дайнд ЗХУ-д бэлэг хүргэж өгч явсан гэл үү?
-Аав маань 1940 оны хавар цэргийн албанаас халагдаад уран сайхны хүрээлэнд утга зохиолын хэлтсийн эрхлэгчийн албан тушаалд томилогджээ. Хүрээлэнгийн дарга Дармаа, зөвлөх нь Шараф гэж орос хүн байж. Энэ үед уран сайхны хүрээлэн байгуулагдаад удаагүй байсан бөгөөд арав гаруйхан орон тоотой байв. 1940-1950 он гэхэд Улсын цирк, Дүрслэх урлагийн газар, Хүүхэлдэйн театр, Кино үйлдвэр зэрэг газрууд байгуулагдсан гэдэг. Чухам энэ vед эх орны дайн эхэлж, Зөвлөлтийн улаан армид манай ард түмэн агт морь, хоол хүнс, дулаан хувцас зэрэг бэлэг цуглуулах хөдөлгөөн өрнөжээ. Ард түмний бэлгийг дайны талбарт дайчдын гарт хүргэж гардуулах Засгийн газрын шийдвэр гарч янз бүрийн анги давхаргын бүрэлдэхүүнтэй цуваа гарсан. Аав энэхүү Бэлгийн цуваа гардуулах хоёрдугаар цувааны төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд багтаж НТХ-ны нарийн бичгийн дарга Н.Янжмаа, БНМАУ-аас ЗХУ-д суух Онц бөгөөд бүрэн эрхэт элчин сайд Ж.Самбуу, Х.Чойбалсангийн нарийн бичгийн дарга Шагдарсүрэн нартай хамт явсан. Хожим 1985 онд түүнд ЗХУ-ын Дээд зөвлөлөөс дурсгалын хүндэт медаль өгөхдөө энэ тухай дурссан байдаг юм. Бэлгийн цуваанд оролцож явахдаа ЗХУ-ын маршал Г.К.Жуков нартай авахуулсан зураг нь үлдсэн байдаг.
-Аав чинь ер нь ямар зохиол бүтээл туурвисан хүн билээ?
-“Шинэ эмчийн ширмэн тулга”, “Эмээлтэй морины эзэн эргэж ирлээ”, Жамьян хуурчтай хамтарч “Залуучуудын анхны марш”, “Жимсэн дээр” зэрэг олон дуу, яруу найраг бичсэн Ардын эрхэм уран зохиолч цолтой хүн байлаа.
-Аавыг чинь зохиол бүтээлээсээ болж хэлмэгдэн шоронд хоригдож явсан гэж сонссон юм байна?
-Аав хэлмэгдсэн тухайгаа ярих дургүй хүн байсан. Гэвч энэ тухай хувийн архивт нь цөөн зүйлс бичигдэн үлдсэн. 1942 оны зургадугаар сарын 4-5-нд шилжих шөнө Дотоод яамны дарга, зэвсэглэсэн хоёр цэргийн хамт орж ирээд баривчлах тухай хуудас гардуулсан байдаг. Дараа нь ном дэвтэр гар бичмэл зэргийг бүртгэж, орных нь бүтээлгэнд боон авч гарсан байдаг. Ингээд “Монхор-8” гэж алдаршсан машинд ачигдаж, энэ өдрөөс эхэлсэн байцаалт Гэндэн, Дэмидээс ямар даалгавар авч, яаж хорлон сүйтгэсэн хэргээ хэл хэмээн тулгах болжээ. Энэ үед Дотоод яамны мөрдөн байцаах хэлтсийн дарга Бат-Очир гэж хүн байж. “Чиний хэргийн материал бидэнд байна” хэмээн үг сүггүй тулгагч Бат-Очир залуу байхдаа сайн дурын уран сайханчаар хамт ажиллаж байсан нөхөр нь боловч тун ч хуншгvй загнаж байсан гэдэг.
-Шоронд ямар улстай хамт хоригдож байсан бол?
-Хэрэг таслуулаад Батцагаанд Шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга Б.Банзрагч, зохиолч Н.Наваан-Юндэн, Д.Намдаг, дуучин М.Дугаржав нартай хамт хоригдож байж. Банзрагч хорин таван жил, Наваан-Юндэн гуай арван таван жилийн ялтай. Намдаг гуай болохоор “Би арван жилээр шагнагдсан юм шүү дээ” хэмээн инээмсэглэн ярьдаг хүн байсан гэдэг. Дайны гал ид дүрэлзэж байсан үе болохоор зөөлөн оёдлын, гутлын, мод, төмрийн гээд янз бүрийн жижиг үйлдвэрт хоригдлууд өдөр шөнөгүй ээлжлэн ажилладаг байж. Аав маань энд амьдрахад хэрэг болж магадгvй гэсний үүднээс оёдлын үйлдвэрт нь орж, ойр зуурын юмыг яггүй оёж сурсан гэдэг. Шоронд нойр хоолгүй гаслаж гангинаж байгаа хоригдлууд “бөөсөн тип” гэдэг хурц аюултай өвчинд нэрвэгдэж. Тэд нэгэнт эрлэгийн дансанд бичигдсэн хүмүүс болохоор хэн ч тусалж үл чадна. Хоригдолд хоригдол нь л туслахаас өөр гарц үгүй. Азаар тэдний дунд сайн эмч домч байснаас олон хvний амийг аварсан гэдэг. Аав ч бөөсөн типд өртөж дөчөөд хоног ухаангүй байсан гэдэг. Батцагаанд хэсэг хорьсны дараа аавыг Зүүнхараагийн хориход шилжүүлж. Энд хорихын клубт ажиллаж, “Цэнд комиссар” гэдэг дуулалт жүжиг тоглуулсан юм билээ. Гэвч дарга нарын гэр бүлийнхний хов жив, атаа жөтөө дэгдсэнээс Ноён ууланд цөлсөн ч ууланд авирч, мод татах ажилд өдөр шөнөгүй зүтгэж. Хаврын эхээр аавыг Батцагаанд аваачиж хорьсон гэдэг. Ноён ууланд номхруулахаар цөлсний дараа Батцагаанд авчрахдаа хөлдөөх өрөө буюу касчирт нүцгэлэн хийж тамлаж байсан юм билээ. Аавынхаа энэ л гунигт үеийн тухай сонсохдоо ямар азаар бидэндээ амьд үлдээ вэ, яасан ч их зовлон туулсан агуу хүн байж вэ гэж зүрх сэтгэл өөрийн эрхгүй шимширдэг юм.
-Таны аав Монгол Улсын гарамгай баатар Л.Дандартай хамт хоригдож байсан гэл үү?
-Хоригдлуудаар мод татуулахын тулд Туул гол руу аваачин сал урсгах ажилд дайчилдаг байсан гэсэн. Нэг салны урт нь 20-25 метр, өргөн нь 5-8 метр машинаар бодвол нэг сал нь бараг дөрвөн машин мод болдог байсан гэж байгаа. Нэг салыг хоёр хүн авч Туулаар урсгаж явсаар хотод авч ирэхийг тушаадаг байжээ. Нэг удаа хэн нь ч салыг яаж залж хөтөлж явах тухайд мэдлэггүй тул усны ширүүн урсгалд сал эрэг мөргөн задарч зарим нь саландаа дарагдаж усанд живж. Олон хүн байсны дотроос хоёр хүн амьд үлдсэн нь миний аав, нөгөөх нь улсын гарамгай баатар Дандар нар байсан юм билээ. Ингэж тэд үхэл зовлонгийн дунд танилцаж сайхан нөхөрлөсөн түүхтэй. Энэ тухай аав өдрийн тэмдэглэлдээ “Дандар их нөхөрсөг, уурлахаараа инээдэг, зодолдохоороо ч инээдэг маш зоригтой, сэтгэлийн тэнхээтэй хүн байлаа” хэмээн бичсэн байдаг. Аавын анхны авааль эхнэр нь улс төрийн хэрэгтэнтэй сайхан амьдрал үзэхгүй ч гэсэн үү салж, До яамны нэг том даргатай суучихсан байсан юм билээ. Ингээд үйлээ үзсэний эцэст 1947 оны намар Улсын бага хурлын зарлигаар суллагдсан. Шоронгоос гараад Урлагийн хороо руу алхсан гэдэг. Олон жил хамт ажилласан нөхдөө түшихээр зорьсон нь тэр байж л дээ. Ингээд хөгжмийн тасгийн эрхлэгчээр ажиллаж 375 төгрөгийн цалин авдаг болж. Энэ үеэс Туулын шугуйд сал урсгаж явахдаа олж харсан охинтой эргэж уулзан амьдрал зохиож таван хүүхэдтэй болсон нь үр хүүхдүүд бид нар нь юм.
-Таны ээж хаанахын ямар хүн байна?
-Миний ээж Лхамсүрэн гэж радиогийн нэвтрүүлэгч хүн. Ээжийг танилцаж байх үед “Эсэргүүн Цэнд-Очирын номуудыг шатааж байна” гэж бөөн юм болж байсан гэдэг. Аав ээж хоёрын ууган охин Ц.Ичинхорлоо 1939 онд төрсөн, бүжигчин хүн байлаа. Одоо бурхан болсон. Би 1949 онд төрсөн. Ц.Булган маань 1951 онд төрсөн. Хэвлэлийн зураач мэргэжилтэй, соёлын тэргүүний ажилтан хүн байна. Дүү Ц.Орхонтуул маань 1953 оных. Өвөрхангай аймгийн Гучин-Ус сумын соёлын төвийн эрхлэгч, соёлын тэргүүний ажилтан. Отгон дүү Ц.Сэлэнгэ 1957 онд төрсөн, циркийн жүжигчин, соёлын тэргүүний ажилтан, Буриадын төрийн шагналтай, гавьяат жүжигчин. Манай хүү Д.Амар кино найруулагч, бага хүү Д.Цогт телевизийн найруулагч, аавын зээ хүү Н.Эрдэнэ “Монгол цирк” хөгжлийн төвийн захирал, Орхонтуулын маань хүү соёлын тэргүүний ажилтан Цогбат Өвөрхангай аймгийн Гучин-Ус сумын соёлын төвийн захирлаар тус тус ажиллаж байгаа. Таван хүүхдийнх нь тавь жаран ач зээ нар аж төрж байна. Аав маань Соёлын яаманд дөч гаруй жил ажилласан маш нямбай хүн байлаа. Баянхуур, хуучир их дарна.
-Аав чинь хүүхдүүддээ голдуу гол усны нэр өгчээ дээ?
-Аав өөрийнхөө төрсөн нутгийн нэрийг хүү, охин хоёртоо, ээж Булган аймгийн гаралтай болохоор нэг хүүхдээ Булган гэсэн байдаг. “Та яагаад намайг Цолмон гэсэн юм” гэхээр “Үүрээр төрсөн учраас охиндоо ийм нэр өгсөн” гэж байсан. Гэхдээ энд нэг түүх ярихад аав шоронд байхдаа “Хүү ч гарсан, охин ч төрсөн Цолмон гэж нэрлэнэ” гэж шийдээд байж л дээ. Бүр “Цолмон хүү мэрийхээрээ мэрийнэ. Цоохор даага жирийхээрээ жирийнэ…” гэдэг алдарт шүлгээ бичсэн ч дээрээс баталж өгөхгүй байсан учраас Дашзэгвийн Сэнгээ гуайд өгч, нэр дээр нь гаргасан байдаг. Наян насныхаа ойн нэвтрүүлэгт энэ тухайгаа Амбасэлмаа гуайд ярьсан шүү.
-Соёлын яаманд олон жил ажилласан болохоор урлагийн томчуул их ирнэ биз?
-Ардын жүжигчин Л.Цогзолмаа, төрийн шагналт Л.Мөрдорж, Б.Дамдинсүрэн, хөгжмийн зохиолч Д.Мааяа нар их ирдэг байсан.
-Аавынхаа 100 жилийн ойг тэмдэглэх гэж байгаа гэсэн үү?
-Аав маань наян гурав хүрээд бурхан болсон. Бид 100 жилийнх нь ойг энэ сарын 17-нд Сэлэнгэ аймгийн Орхонтуул суманд тэмдэглэхээр бэлтгээд л байж байна даа. Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын дунд уран бичлэгийн уралдаан, нутгийнхны дунд урлаг-спортын тэмцээн зохион байгуулна.
Охидыг зэрлэгээр хөнөөж, 25 жилийн хорих ял сонссон Б.Идэрзаяа анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг эсэргүүцэн, Нийслэлийн давж заалдах шатны шүүхэд хандсан. Шүүх хуралдаан сая завсарлаж, анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээлээ. Тэрбээр өнгөрсөн оны тавдугаар сард Шар хадны эцэст хоёр эмэгтэйг зэрлэгээр хөнөөсөн хэрэгт холбогдсон юм. 
УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Ирээдүйн өв сангийн тухай болон
Албан тушаалаа урвуулан ашигласан, их хэмжээний мөнгө завшсан хэрэгт шалгагдаж байгаа Иргэний харьяалал, шилжилт хөдөлгөөний ерөнхий газрын дарга Б.Пүрэвдорж дөнгөж сая сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийлээ. Тэрбээр албан тушаалаасаа чөлөөлөгдөх хүсэлтээ өгснөө хэвлэлийн бага хурлаар мэдэгдсэн юм. Ингэхдээ Б.Пүрэвдорж “АТГ-т намайг шалгаж байгаа, шалгуулаад үнэн мөнийг олох хүртлээ албан тушаалаасаа чөлөөлөгдөж байна. Би буруугүй. Тиймээс хуулийн байгууллага энэ хэргийг үнэн зөв шалгана гэдэгт итгэж байна” гэв.
Энэ оны эхний таван сарын байдлаар төв, орон нутгийн цагдаагийн газар, хэлтсийн албан тушаалтанд 2015 оны эхний 5 сард иргэд, байгууллагаас 4005 санал, өргөдөл, гомдол ирүүлснийг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 67 нэгж буюу 1.6 хувиар буурсан байна.
УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын эдийн засаг нийгмийг 2016 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэл батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийж баталсан бол Төрөөс тэтгэврийн шинэчлэлийн талаар баримтлах бодлого батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийж, мөн баталлаа.
Өнгөрсөн сарын 17-ны өдөр Ховд голын усанд 15 настай хоёр хүү осолдсон. Тэднийг эрэн хайх ажиллагаа үргэлжилж байгаа. Мөн өчигдөр Ховд аймгийн Мянгад сумын Чацарганат багийн нутаг “Таван улиасны гарам” гэдэг газар иргэн Ц /31 настай, эрэгтэй/ “Ховд” голын усанд осолдсон байна. Энэ тухай дуудлагыг 2015.06.09-ний өдрийн 12:30 цагт хүлээн авч тус аймгийн Онцгой байдлын газрын 8 албан хаагч, 1 автомашин, 1 завь, орон нутгийн 34 иргэн, 1 автомашин, 8 мотоцикл, 20 морь, нийт 42 хүн, 11 техник хэрэгсэл, 20 ердийн хөсөгтэйгээр эрэн хайх ажиллагааг зохион байгуулж байгааг мэдээллээ. 
Сонгинохайрхан дүүргийн XI хорооны нутаг “ЦПЦ” ХХК-ийн тоосгоны үйлдвэрт зуурмаг хэвлэгч, зуурагч тоног төхөөрөмжид хүн хавчуулагдан нас баржээ. Энэ тухай дуудлагыг онцгойгийнхон өчигдөр 17:01 цагт авч Аврах ангийн 7 албан хаагч, 2 автомашинтайгаар ажиллаж, иргэн О /40 настай, эрэгтэй/-ын цогцсыг гаргаж дүүргийн Цагдаагийн 2 дугаар хэлтэст хүлээлгэн өгсөн байна 
Охидыг зэрлэгээр хөнөөж, 25 жилийн хорих ял сонссон Б.Идэрзаяа анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг эсэргүүцэн, Нийслэлийн давж заалдах шатны шүүхэд хандсан. Тэгвэл түүний гомдлыг Нийслэлийн шүүх өнөөдөр хэлэлцэхээр боллоо. Б.Идэрзаяа шүүх хуралд оролцох хүсэлтээ гаргасан бөгөөд хүслэтийг нь хэрхэн шийдвэрлэхийг мэдэхгүй байна гэдгийг түүний өмгөөлөгч хэллээ. Өөрийгөө хэлмэгдэж, хүний өмнөөс хэрэг хүлээсэн гэх Б.Идэрзаяа энэ удаагийн хуралд өмгөөлөгчөөрөө дамжуулан шинэ баримт дэлгэнэ гэж мэдэгдсэн. Тодруулбал, хүн амины хэрэг үйлдсэн этгээдийн талаар мэдээлэл өгнө гэсэн хүн 50 сая төгрөг нэхсэн гэнэ. Тэрбээр Энэ хүн Б.Идэрзаяагийн гэр бүлийнхэнтэй холбогдож, “Би энэ гэмт хэргийг үйлдсэн хүмүүсийг мэднэ” гэх утга бүхий албан ёсны тодорхойлолт гаргаж өгсөн талаар өмгөөлөгч нь ярьжээ.