Month: June 2015

Түрүүч нь ¹ 143(5095), 144(5096), 146(5098), 150(5102) дугаарт

Италийн Милан хот дэлхийн хувцас загварын чиг хандлагыг тодорхойлогч гэдгээрээ алдартай. Гудамжаар хөлхөх хүмүүсийн хувцаслалт манайхнаас онцгойрч ялгарахааргүй мөртлөө ийн нэрлэгдэх болсон нь Монтенаполеоне гудамжтай холбоотой. Энэ гудамжинд дэлгүүрээ нээгээгүй бол өөрсдийгөө брэнд үйлдвэрлэдэг гэж яриад ч хэрэггүй хэмээн “томчууд” шивнэлддэг гэсэн. Хүссэн болгон дэлгүүрээ нээж чаддаггүй нь “Ла Галерей” гэх дэлгүүрийн байшинтай холбоотой. Зуу гаруй жилийн настай энэхүү байшинд дэлгүүр нээх талбай олно гэдэг тийм ч амар зүйл биш гэсэн. Өнгөрсөн жил л гэхэд “Burberry” брэнд “Ла Галерей” доторх хоёр дахь салбарынхаа талбайг зарах гэж хувцас загварынхныг хооронд нь “дайтуулжээ”. Тус дэлгүүрт бараг хорин жилийн дараа ийн талбайгаа зарах брэнд гарч ирснээс үүдэн “Манго”-гийн боссууд Италийн үндэсний үйлдвэрлэгч брэндтэй шүүхдэлцэх дээрээ тулж байсан гэнэ. “Тулаанд” Манго ялж өдгөө дэлгүүрийн нэгдүгээр давхарт салбараа нээжээ. Энэ хавиас хувцас худалдаж авахгүй бол эмэгтэй хүний заяа гомдох байлгүй гэсээр хэд хэдэн дэлгүүрээр оров. Дэлхийн оддын хэрэглэдэг брэндүүд тэгтлээ үнэрхээд байдаггүй бололтой. Монголдоо бол тэнгэрт хадсан үнээс нь халгаад орж чаддаггүй брэндийн хувцаснууд хямдарсан үедээ 50 евро хүрэх нь ч бий. Дуртай дэлгүүрээсээ сонирхсон өмдийг 100 еврод багтаагаад авчих нь урамтай байлаа. “Ла Галлерей”-г Миланд ирсэн хүн бүр сонирхоно. Худалдаа наймаа хийдэггүй юмаа гэхэд музей шиг тохижилттой дэлгүүрийн гоё сайхныг бахдахаар орж ирдэг. Эгээ л хааны ордон руу ороод ирэв үү гэмээр өндөр тааз, ханан дээгүүрх уран баримал, алдарт зураачдын бүтээлийг эндээс харж болохоор байв. Дэлгүүр бүрийн хооронд жижигхэн сахиусан тэнгэрийн баримал тавьжээ. Харин хоёрдугаар давхарт нь “Georgio Armani”, “Louis Vuitton”, “Dior”-ын эзэд амьдардаг гэсэн. Бас алдарт загвар өмсөгч Миранда Керр, дуучин Риана тэргүүтэй оддынх байдаг ажээ. Улс гүрэн дамжин явсаар хааяахан эндхийн байрандаа ирэхэд нь Италийн төдийгүй алдартай сонин, сэтгүүлийнхэн шавчихдаг гэнэ. Оддыг гэртээ орох, гарахад нь зураг авчих санаатай эргэлдэх хэвлэлийнхэн хотын төвийн амьдралыг хэд хоногтоо л бужигнуулчихдаг юм байна.

Хотын төв талбайд алдарт Миланы сүм бий. Миланы зүрхэн хэсэг болсон сүмийн барилгыг XVI зуунд барьж эхэлжээ. Дэлхийд алдаршсан нь барилгыг 600 жилийн турш барьж буйтай холбоотой юм. Одоог хүртэл сүмийн засварын ажил дуусаагүй байгаа гэсэн. Гадна талын нүүрэн хэсгийг өндөр төмрөөр сараалжлан тусгаарлаж байгаад засвар хийж байсан. Католик шашны сүм рүү биеийн аль нэг хэсгээ ил гаргаагүй хувцастай хүн бүр орж болно. Үүдээр нь буу барьсан цэргүүд, хар хослолтой хамгаалагч нар хамгаалалтад гарчээ. Орж буй хүмүүсийг нэг эгнээгээр эмх цэгцтэй оруулах бөгөөд мэргэжлийн камераар бичлэг хийх, зураг авахыг хоригложээ. Дотор бас л засварын ажил явагдаж байв. Нарийхан үзүүртэй багаж барьсан бүсгүй хананы ирмэг, булан тохойг засаж байна. Чулууны хэлтэрхий бүрийг нүдний цөцгий мэтээр болгоомжлон хэт нарийн хэмжээсээр янзлах ажээ. Сүмийн гол хэсэгт урт урт модон сандлууд тавьсан байх бөгөөд италичууд залбиран суух ажээ. Дотроо сайн сайхныг мөрөөдөв бололтой нүдээ анин хэсэг сууж байгаад бурхан руугаа харан “Амен” хэмээн адислаж байв. Кинон дээр гардаг шиг бурхны ойролцоо харанхуй өрөөнд суугаад санваартантай ярих өрөө байдаг болов уу, тэнд орж юм яривал яах бол гэсээр хайгаад үзвэл баруун хаалганы дэргэд тийм өрөө байна. Хоёр талаасаа ордог хаалгатай, жижигхэн өрөөний дундуур торон хаалт байх бөгөөд түшлэгтэй модон сандал харагдав. Гэхдээ санваартан, нүглээ наминчилж байгаа сүсэгтэн хоёрын аль, аль нь байсангүй.

Готик загвартай, цагаан гантиган сүмийн барилга хамгийн олон архитектур, уран барималчийн гар дамжсан гэдгээрээ дэлхийн уран барилгын түүхэнд бичигддэг юм билээ. Олон урчуудын гар дамжихын зэрэгцээ нэрт математикч Габриэль Сторналоко Миланд урилгаар очиж сүмийн барилгын тооцооллыг гаргасан гэдэг. 158.5 метрийн урттай, 92 метрийн өргөнтэй, 108 метрийн өндөртэй энэхүү сүмд нэг дор 40 мянган хүн багтана гэж байлаа.

Төв талбайд явж байхад өнгөт арьстай хүмүүс бүчиж аваад өнгө өнгийн нарийхан утас бугуйнд зүүж өгөх гээд хүрээд ирэх юм. Хайр дурлалтай учруулна, эд баялаг дуудна гэж тайлбарлаж байв. Тэднээс зугтах гэж хоёр гараа ардаа нуугаад тойрч гүйсэн ч дагаад салах янзгүй. Бүр энийг чамд үнэгүй зүүж өгье гэсээр нэгийг зүүхдээ өөрийг хамт зангидчихав. Ингээд 15 евро нэхээд явуулдаггүй. Хаа газар байх жуулчдын ангууч гэмээр тэднээс хурдан салахыг хүсээд таван евро өгсөн. Сүүлд сонсох нь ээ, тэдний гарыг цайлгаж хэд ч хамаагүй евро өгөхгүй бол яаж ийж байгаад цүнх савыг нь хулгайлах, бичиг баримтыг нь дээрэмдэх зэргээр төвөг учруулдаг гэсэн.

Милан хотыг италиар “Милано” буюу “төв хот” гэдэг. Италийн хоёр дахь том хот бөгөөд Ломбарди мужийн нийслэл гэж явдаг. МЭӨ V зуунаас эхлэн маш олон удаагийн эзлэн түрэмгийлэлд өртөж байсан бөгөөд 1162 онд том тулаан болсноос хойш тогтворжжээ. XVIII зуун гэхэд Миланд дуурийн урлаг хөгжиж эхэлснээр дэлхийн алдартнууд болох Моцарт, Верди нарын эрхмүүд цуглах болсон байна. 1796 онд Милан хотыг Наполеон булаан авч Италийн нийслэл болгожээ. Удалгүй Австрийн эзэн хааны гарт орсон ч 1859 онд Итали улс нэгдэхэд хоёр дахь том хот болж хөгжсөн гэдэг. Гэвч улс төрийн болон эдийн засгийн гол шийдвэрүүдийг Милан хотоос гаргадаг гэсэн. Өдгөө Милан хот улсынхаа аялал жуулчлалын орлогыг тэргүүлж байгаа юм байна.

Милан хотын бас нэгэн бахархал нь үндэсний хөлбөмбөгийн лигийн “АС Милан”, “Интер Милан” багууд. Хотын төвөөс автомашинаар арав гаруй минут яваад “Сан Сиро” цэнгэлдэх хүрээлэнд ирлээ. Хөлбөмбөгийн тоглолтгүй ч гэлээ дотогш орж цэнгэлдэх хүрээлэнтэй танилцаж болдог юм байна. “Сан Сиро”-гийн музейг үзэх, тамирчдын хувцас солих өрөөгөөр ороход 20 евро төлөв. “АС Милан”-ы тамирчдын хувцас солих өрөөнд багийн үндсэн өнгө болох хар, улаан зонхилж байлаа. Өрөөг тойруулаад багийн гишүүдийн тоогоор савхин бүрээстэй сандал байрлуулжээ. Дунд нь “ACM 1899” гэсэн бичигтэй жижигхэн ширээ байв. Цаана нь тамирчдын хувцасны шүүгээтэй усанд орох газар бий гэсэн. Хөлбөмбөгчид тоглолт эхлэхийн өмнө багийн хурлаа хийхийн зэрэгцээ завсарлагаанаар энд орж ирж амардаг ажээ. Өрөөнөөс гараад нарийхан урт хонгилоор явсаар цэнгэлдэх хүрээлэн рүү орлоо. 1926 онд албан ёсны нээлтээ хийсэн, 80018 хүний суудалтай энэхүү талбайг Милан хотын захиргаа эзэмшдэг ажээ. Харин “АС Милан” баг 1926 оноос, “Интер Милан” баг 1947 оноос хойш хамтдаа өнөөдрийг хүртэл түрээсэлж байгаа юм. Миланд ганцхан байх энэхүү цэнгэлдэх хүрээлэнг анх байгуулахдаа 85700 хүний суудалтай барьж байсан ч 1990 оны хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд зориулан томоохон засвар хийжээ. Энэ үеэр ОУХХ-ны шинэ дүрэмд нийцүүлэн 5682 үзэгчийн суудлыг хасаж 80018 болгосон гэнэ. Италийн үндэсний лигийн шилдэг багууд талбайг хамтран эзэмшихдээ “АС Милан” нь эзэн багаар тогловол цэнгэлдэхээ “Сан Сиро” гэж нэрлээд “Интер Милан” нь “Стадио Гиүсэппэ Мизза” гэдэг юм байна. Тэгэхээр үндсэндээ нэг цэнгэлдэх хүрээлэнд хоёр өөр нэр өгч байгаад тоглодог ажээ. Гэхдээ дэлхий нийт энэхүү цэнгэлдэх хүрээлэнг түрүүлж байгуулагдсан “АС Милан”-ы нэрээр буюу Сан Сиро гэдгээр сайн мэднэ.

“АС Милан” баг 1899 оны арванхоёрдугаар сарын 16-нд байгуулагдсан түүхтэй. Европын аваргуудын лигийн долоон удаагийн аварга, Европын цомтой багуудын хошой цомын эзэн, Италийн 18 удаагийн аварга, Италийн цомын таван удаагийн эзэн гэхчлэн олон жилийн түүхтэй. Харин “Интер Милан” баг 1908 онд байгуулагдсан. 2009-2010 оны улиралд Италийн аваргаар 15 удаа шалгарснаар улсынхаа хөлбөмбөгийн түүхэнд бичигдэж байжээ. Бас Европын болон дэлхийн цомд аваргалж байсан бөгөөд дотоодын 29, лигийн 18, улсынхаа зургаан удаагийн цомыг хүртэж байсан түүхтэй. Цэнгэлдэх хүрээлэнгийн музейд Италийн домогт хөлбөмбөгчдийн зураг болон лааны тосон баримлыг байрлуулсан байв. Паоло Малдини, Авиер Занетти зэрэг хөлбөмбөгийн түүхэнд домог болон бичигдэх тамирчдын өмсөж байсан гутал, хувцас, түүхэн дурсгалт гэрэл зургуудыг байрлуулжээ.

Милан хот зайрмагаараа алдартай юм байна. Гудамжинд нь тав алхаад л зайрмаг зарж буй мухлаг таарч байлаа. 3-10 еврогийн үнэтэй зайрмагууд төрөл бүрийн жимснийх байв. Жимсийг тэр чигт нь хөлдөөчихөө юу гэмээр гоё амттай болохоор хэдийг ч идсэн уйдахааргүй ажээ. Тав зургаан төрлийг авч идсээр Миланаас хөдлөх болов. Уг нь хонохоор төлөвлөөд байсан ч хотоос 92 км-ийн зайтай хямдралтай барааны төвд очихоор яаран хөдөллөө. Европын хамгийн том аутлет дэлгүүр байх тосгоныг “Серравелли” гэдэг юм байна. Энд 180 брэндийн дэлгүүр бий. Гэхдээ брэнд гэсэн болгон энд байхгүй. Жишээлбэл “Zara”, “H&M”, “Polo” зэрэг хямд үнэтэй, дэлхийд хамгийн олон салбартай дэлгүүрийг хүлээн зөвшөөрдөггүй юм байна. Аль үнэтэй, чанартай болгон байх хэдий ч бусад дэлгүүрийнхээ үнээс 30-70 хувийн хямдралтай байдаг гэдгээрээ ялгардаг. Жилийн дөрвөн улиралд өдөр бүр хямдарч байдаг болохоор Европ тивийн­хэн “Серравелли”-гээс хувцасладаг гэсэн. Дэлгүү­рийн гадаа очиход хүний хөл хөдөлгөөн багатай байв. Орж байгаа хүмүүст аутлетсийн газрын зургийг өгөх юм. Газрын зураг дээр хаана, ямар брэндийн дэлгүүр байгааг хайж олоод хүссэнээ авах боломжтой ажээ. Мөн эндхийн ихэнх дэлгүүр татваргүй. 150 еврогоос дээш худалдан авалт хийхээр барааны бичиг өгнө. Түүнийгээ ашиглан Францын хилээр гарахдаа татварт өгсөн мөнгөө буцаан авах боломжтой. Зарим дэлгүүрүүд нь Шенгений орныг орхин гарах үедээ нисэх онгоцны буудлаас мөнгөө буцааж авахыг сануулж байв.

Үргэлжлэл бий>>

Мэндийн Зэнээ агсны охин Ариунаатай ярилцсанаа хүргэе.

-Мэндийн Зэнээ гуай Монголын төрд шулуун шударга зан, ноён нуруугаараа үнэлэгдэж байсан хүмүүсийн нэг. Эх орныхоо төлөө зүтгээгүй нь хэн байхав. Гэхдээ өнөөгийн эх орончид гэж хий хоосон цээжээ балбаад байгаа нөхдөөс огт өөр нэгэн байсан санагдана. Яриагаа эндээс эхэлбэл ямар вэ?

-Тиймээ, аав минь үгээрээ ч, үйлдлээрээ ч чухам улстөрч гэж хэн байх ёстойг харуулж байсан хүн. Залуу үеэ эх орноо хайрладаг, өвөг дээдсээ, өнгөрсөн үеэ, ёс заншлаа мэддэг байгаасай. Хэт их намчирхал, нутаг ус ярихаасаа Монгол Улсынхаа хөгжил цэцэглэлт, ирээдүй хойчийнхоо сайн сайхны төлөө гэсэн сэтгэлтэй, айх аюулгүй, өлсөж цангахгүй байгаасай гэсэн чин хүсэлтэй, түүнийхээ төлөө тууштай тэмцэж явсан. Эгэл жирийн малчны хүү Монголын төр нийгмийн нэртэй зүтгэлтэн, улстөрч болтлоо явахдаа үнэнээс, үзэл бодлоосоо, өөрөөсөө, үр хүүхдүүдээсээ урваж шарвалгүй явж их ч сайлуулж, их ч муулуулсан даа, аав минь. Тэр үеийн сонин болгонд гардаг байлаа шүү дээ. Гэхдээ хувь хүн талаасаа, хүн гэдэг талаасаа болж муулуулсан нь үгүй. Улс эх орон, ард түмнийхээ төлөө гэсэн үнэнчээр цохилох зүрх байснаас бус өөрийнхөө, ах дүүгийнхээ, үр хүүхэд, найз нөхдийнхөө ашиг сонирхол, албан тушаал, алдар нэр, баян тансаг амьдрал сонин байгаагүй нь одоогийн зарим нэг улстөрч, эх оронч гэж хэлүүлэх дуртай улсаас ихээхэн ялгаатай байж. Үүнийг цаг хугацаа өнгөрөх хэрээр олж харж өөрийн эрхгүй бахархдаг.

-Хэдэн жилийн өмнө Батцэцэг эгчтэй чинь ярилцаж байсан. Та хоёр Мэндийн Зэнээ гэх лүглэгэр уулын энгэрт эрхэлж өссөн, Хулан найрагчийн хэлсэнчлэн ургаа модод шиг гоё охид нь. Бага балчир насныхаа дурсамжаас хуваалцахгүй юу?

-Бага насаа нандин сайхан дурсамж, инээд хөөр, баяр баяслаар дүүрэн өнгөрөөжээ. Ном зохиол туурвидаг, их уншдаг, судалдаг хүн байсан. Материал, ном бүтээлээ хэвлэлтэд өгөхөөсөө өмнө эхний хянах хувийг хэвлүүлж авчраад л ширээний хоёр талд өөд өөдөөсөө харж сууж байгаад тулгана даа. Зуны амралт эхлэв үү, үгүй юу ээж эгч бид гурвыг хөдөө дагуулаад явна. Хичээл ортол явна. Хичнээн олон зуныг үзэсгэлэнт уул ус, нутаг нугынх нь сайхан улстай үдсэнийг хожим хойно мэдэрдэг юм байна. Жаахан томроод ирэхэд энгийн сайхан амьдрах, хүн хүнээрээ үлдэх, мөнгө биш найз нөхөд хүнд хань болдог тухай, үнэн байх тухай гээд олон зүйлийг ярьж сургана. Би чинь аавынхаа мөрөн дээр бараг 12,13 хүрчихээд л сууж өссөн хүн шүү дээ. Найз нөхөд нь ирээд тоглож байвал мөрөн дээр, юм ярьж байвал өвдөг дээр нь асаатай. Хажиглаж халаглахгүй их зууралддаг байжээ.

Гэр орноор маань хүний хөл тасрахгүй. Тогоо зуух нийлээстэй. Ээж хоол цайгаа хийж, аав зочидтойгоо хөөрч, эгч бид хоёр тэр л аль сайхан эрдэмтэй улсын яриаг сонсож өссөн. Аав хүнд бэлэг өгүүлэх их дуртай. За тэгээд гадагшаа яваад ирсэн, баяр ёслол таарчихвал Бямбаа бэлгийг нь өгөөрэй, өгөв үү гээд шалгаана. Ээж аав хоёр их сайхан дуулна. Гэртээ хөгжим тавьж байгаад вальс эргэнэ. Эгч бид хоёр үзэгчид нь. Хэдэн онд билээ, гишүүдийн шинэ жилээр шилдэг болоод ирж байсан удаатай. Аз жаргалтай хором бүрийг би бага наснаасаа олж хардаг.

-Танай аавыг эх орон газар шорооныхоо төлөө дуугарч байсан төрийн түшээ гэдгээр нь хүмүүс хүлээж аваад байдаг. Гэхдээ өнөөгийн залуу үе бас хэр мэдэх бол гэж бодогдож байна. Хувь хүн талаас, энгийн талаас, нялх охиных нь зүгээс дурсвал сонин байх болов уу?

-Аавыг минь мэдэх, судалгааг нь, ном зохиолуудыг нь хайж уншдаг мэр сэр залуучууд бий. Гэхдээ яаж амьд сэрүүн байсан үеийнх шиг нь мэдэх вэ. Энэ тал дээр бид бусдаас арай л муу хөдөлж дээ гэж бодогддог. Цаашдаа бодож санаж явдаг зүйлс бий. Нялх балчир охины нүдээр аавыгаа эргээд харахад аав минь дүнхийсэн сайхан уул. Нөмөр нөөлөгтэй. Том сайхан шүдээ гялалзуулаад тас тас инээнэ. Хайр халамжаар дутааж үзээгүй. Ээжийг минь, хоёр охиноо сэтгэл дүүрэн байлгасан. Найзалж нөхөрлөж байгаа хүндээ чин сэтгэлээсээ хандаж сайн сайхан байх үеэс нь илүүтэй зовж зүдрэх үед нь нөмөр нөөлгөө харуулдаг. Тус дэм үзүүлэхдээ сэтгэлээсээ хандана. Эр хүн гэхэд уян зөөлөн гэж жигтэйхэн. Хатуу юм шиг хэрнээ зөөлөн хүн. Далайлт нь ширүүн ч буулт нь зөөлөн гэх үг аавд минь таарна байх. Инээмсэглэл нь хичнээн сайхан гээч. Болдогсон бол дахиад нэг удаа харах юмсан гэж боддог. Тэгээд зургийг нь харна, нүдэндээ төсөөлнө. Нэг удаа ч болов үнсүүлчих юмсандаа гэж хүсдэг. Бүх л зүйлээ гэртээ, эхнэр хүүхдэдээ, ээждээ зориулна. Улстөрчийнхөө хувьд үгүйлэгдэж байгааг уулзсан хүмүүс ярьдаг. Хааяа нээрээ аав минь байсан бол бас л их юм хийж байгаа даа гээд бодно. Заримдаа одоогийн энэ цаг үеийг үзээд ямар их зовж, харуусах байсан бол гэж бас бодогдоно.

Амьдрал маань тэр чигтээ хөөр хөгжөөнтэй дурсамж байсан болохоор алийг нь ярихаа сайн мэдэхгүй л байна. Аав нэг өглөө эмнэлэгт хэвтэх боллоо. Яарч сандраад юм хумыг нь бэлдэцгээлээ. Гэрт өмсдөг шаахай нь урагдчихсан байхаар нь эгч өөрийнхөө шар цэцэгтэй шаахайг өгөөд явуулчихаж. Эмнэлгээр хүүхдийн цэцэгтэй шаахай өмссөн, том биетэй эрэгтэй хүн алхаж өгөө биз дээ. Б.Дэлгэрмаа өөр хэн ч билээ эмэгтэй гишүүд таараад аавыг шоолж гүйцгээгээд. Харин дараа нь том хүний арьсан шаахай аваад өгчихсөн байж билээ. Хүмүүс дунд орж олонтойгоо байх юу юунаас илүү дуртай хүн байжээ. Эд хөрөнгө мөнгө төгрөг харагдах гоё сайхнаас илүүтэй хүнийг дотоод мөн чанараар нь үнэлдэг. Цаг ямагт өөрөөрөө, зөвхөн өөрөөрөө л байдаг цор ганц хүн бол аав минь шиг санагддаг. Эгч бид хоёр харин бэртэгчин зан сураагүй. Хөдөлмөрлөж, хийж байгаа зүйлдээ үнэн сэтгэлээ зориулахыг, үнэнч байхыг нэвт шувт биедээ шингээж авсан.

-Төв аймгийн Баян-Өнжүүл сумын хүн байсан. Ус нутгаар нь хамт очиж байв уу. Одоо ус нутагт нь очдог уу?

-Аавыгаа өнгөрснөөс хойш Баян-Өнжүүлд очиж амжаагүй л явна. Залуус хүүхдүүд нь хот руу суурьших гээд нүүгээд ороод ирчихсэн, хэдэн хөгшчүүл нь нутагтаа үлдэж хоцроод байгаа тухай нутгийн хөгшнөөс сонссон. Аав минь байхдаа тойрогтоо, нутагтаа, сонгогчдынхоо төлөө гарт баригдаж, нүдэнд үзэгдэхээр олон зүйлийг хийсэн. Харин хийсэн бүтээснийг нь үргэлжлүүлээд, нэмээд яваагүйд харамсдаг. Ааваасаа хойш ээжийгээ асрах, үр хүүхдүүдээ өсгөж торниулах гээд хүний амьдрал болсон хойно мундахгүй их ажилтай хэдэн жилийг үдлээ. Удахгүй аав, ээжийнхээ нутгаар явах, багын дурсамжаа сэргээх гээд төлөвлөж бодож яваа зүйл их бий. Мөдхөн очно оо.

-Их хурлын гишүүн, төрийн түшээгийн хувьд гадагшаа дотогшоо багагүй явдаг байсан байх. Гэргий хүүхдэдээ юу авчирч өгөх вэ. Аав минь өгсөн юм гэж нандигнаж хадгалдаг зүйл байдаг уу?

-Гадагшаа яваад ирэхээрээ авчрахгүй зүйл байхгүй. Авч ирэх боломжтой бүгдийг авчирна. Харахад бүдүүн хадуун хүн харин бид гуравт авчирдаг зүйлс бол чамин нандин гэж жигтэйхэн. Аав ээжийн гэрт олон сувинерүүд бий. Надад бол аавын минь өгсөн үзэг байгаа. Хамгийн үнэтэй зүйл минь. Гарын үсэг зурна. Ил орхихгүй далд хийж явдаг. Ил орхиод явахад нэг л болдоггүй. Үнэтэй зүйлээ алдчих гээд байгаа ч хүн шиг.

-Ижий аав хоёрынхоо танилцсан түүхээс сонирхуулаач. Ижийнхээ тухай ярихгүй юу. Ямар ажил эрхэлж байсан бол?

-Ээж маань нийтийн хоолны технологич мэргэжилтэй. Хуучнаар 26 дугаар яслид тогоочоор ажилласан. Аав ээжийн мэргэжилд дуртай. Хатууг зөөлрүүлж, үр хүүхдийнхээ сайн сайхныг харж, ханашгүй их жаргал эдэлж суугаа гэж боддог. Хүн эцэг эхийнхээ ачийг хариулж бардаггүй гэдэг шүү дээ. Гэхдээ зээ нараараа хүрээлүүлж, үр хүүхдийнхээ ажиллаж, хөдөлмөрлөж явааг хараад баярлаж суудаг. Дуу цөөтэй, даруухан хүн бий. Жаргалын дээдийг амсуулж чадахгүй ч буруу гишгэхгүй явбал болоо. Ачийг нь хариу­лах өчүүхэн ч болов хийж чадах зүйл минь гэж их хичээдэг. Ээж маань аавын дүүтэй найзууд. Найзтайгаа уулзах гэж ирж очиж байгаад танилцаж, ном солилцож уншиж яваад л дотноссон гэсэн. Хамтдаа байхдаа хамгийн сайхан харагддаг байж билээ. Биднийг залах том хүч ээж минь юм. Аав чинь сайхан инээнэ, гоё дуулна. Ном сайхан ярьж өгнө гэж ээж ярина. Харин аав бол ээжийг инээд алдсан цэвэрхэн даруухан охин гэж ярьдаг сан. Тэд лав одоогийнхны хэлдгээр анхны харцаар бие биенээ олсон байхаа.

-Зэнээ агсныг Өвөр Монголын нэрт дуучин Лхасүрэнтэй хүж барилцсан ах дүүс байсан гэж сонссон. Тэр тухай сонирхмоор байна?

-Аав минь Өвөр Монгол судлаач байсан. Тэр утгаараа Лхасүрэн ахын тухай, гэр бүлийнх нь тухай хийсэн судалгаа нийтлэл байдаг байж. Лхасүрэн ахын эхнэр Төмөрцэцэг эгч бол Жоу Эньлайгийн өргөмөл охин. Лхасүрэн ах соёлын хувьсгалын үрээр аав ээжээ­сээ өнчирч хоцорсон хүн. Улаанбаатарт Өвөр Монголын “Улаан мөчир” чуулгынхан ирж 1985 онд тоглолт хийх үеэр Лхасүрэн ах маань эхнэрийнхээ хэлж ярьснаар аавтай минь уулзаж танилцсан гэдэг. Яг тэр жил аав минь ахыгаа алдаад удаагүй ч таарсан гэсэн. Улаанбаатар зочид буудалд танилцаж хэдэн цаг ярьж суугаад ер нь би ээж дээр чинь очъё хүү нь болъё гээд очиж байсан гэдэг. Эмээ маань хүү минь ороод ирлээ гэж бодсон гэдэг юм. Тэгээд л тэнгэрт мөргөж ахан дүүгийн барилдлагатай болсон. Лхасүрэн ах яг л аав шиг. Аав чинь тэгэх байсан шүү хүүхдүүд минь, аав чинь яг тэгж хийнэ дээ гээд зөвлөнө. Ямар их сэтгэлийн тэнхээ ямар их хайр хүндлэлийг тэр хүнээс бид авдгийг би хэдхэн үгээр энд хэлж яаж барах вэ. Тийм болохоор тэднийг магадгүй бурхан уулзуулсан байх аа. Ахан дүүс болж ирж очилцдог болсноор ирэх очих гарц нээгдсэн ч гэдэг. Тэдний ачаар харин хоёр талд салж тусгаарлагдсан олон ах дүү үр хүүхдүүд эргэж уулзалдсан шүү.

-Танай гэрийн зочид гэвэл ямар хүмүүс байв. Аавыг тань өнгөрснөөс хойш та хэдтэй хэн хэн ойр явж ирсэн бэ?

-Гэрийн зочдыг энд нэрлээд дуусахгүй байх аа. Заримыг нь би ний нуугүй хэлэхэд танихгүй. Их олон хүн байсан. УИХ-ын гишүүд, хамтран ажиллаж байсан хүмүүс, унаган багын найзууд, нутаг нугынхан, ах дүү хамаатан садан гээд манайхаар ороогүй хүмүүсийг тоолбол илүү амархан ч байж болох юм. Одоо бол ээжтэй минь холбогдож бие хааг нь асуудаг, эгч бид хоёрт ямар ч үед аавын минь үгүйлэгдэж байгаа орон зайг нөхдөг, сэтгэлийн дэм өгч байдаг гарын хуруунд багтах хэдэн хүн бий. Тэд нартаа баярлаж явдгаа хэлэх хэрэгтэй байх.

-Ариунаагийн хувьд ямар боловсрол мэдлэг эзэмшсэн бэ. Одоо хаана ажиллаж байна. Гэр бүлээ танилцуулахгүй юу?

-Төрийн удирдлагын магистр. Санхүү эдийн зас­гийн дээд сургууль төг­сөөд Монголбанкинд орж ажилласан. Гэр бүлийн хувьд өнөр өтгөн айл болоод үр хүүхдүүдээ өсгөх, үзсэн хар­сан, мэдсэн сурсан зүйлстэй чадварлаг хүнлэг хүмүүс болгох гэж хичээж л явна. Нөхөр маань Төрийн тусгай хамгаалалтын газарт ажилладаг. Ажилдаа махруу залуу бий. Амьдралын минь түшиг тулгуур, үр хүүхдийнхээ хайртай аав даа.

-Зэнээ агсны “Мон­голоороо үлдэх юмсан” гэх сайхан бүтээл бий. Монголын шинжлэх ухаанд залуу насандаа ажиллаж бүтээж туурвиж ирсэн нь намтар түүхэнд нь тодхон байдаг?

-Эгч бид хоёрын хувьд бичгийн талын улс болсонгүй, харамсалтай нь. Гэхдээ үр хүүхдүүд дотор маань бүтээл туурвих хүн бий гэж мэдээж итгэж байгаа.

Харин итгэлийг нь хөсөр­дүүлэхгүй, түүхээ муучлахгүй, Монгол гэсэн чин сэтгэлтэй байж, сайн сайхан зөв хүн хэзээд байна. Энэ бол аавын минь хүсэх байсан хүлээх байсан зүйл яах аргагүй мөн. Өөрсдөдөө хийж бүтээснээр дүүрэн, үр хүүхдээ эцэг эхийнхээ арга замаар өсгөж зөв залж улс эх орондоо хийсэн бүтээсэн зүйлтэй хүмүүс болгож хүмүүжүүлж чадвал энэ ч гэсэн аавынхаа үйл хэргийг үргэлжлүүлж яваагийн нэг илрэл болно гэж би боддог.

-Ард түмэн улстөрчдөд тэр бүр дуу алдаад саймшраад байдаггүй. Харин яагаад ч юм танай аавд барагтай л бол хир халдаадаггүй. Тэр сайхан хүний үр хүүхэд болж гал голомтод нь мэндэлсэн хувь заяагаа хэрхэн боддог вэ?

-Ийм сайхан аав ээжийн охид болж төрсөн нь дэндүү их хувь тавилан яахын аргагүй мөн шүү дээ. Тэр бүр хүн болгонд олдохгүй байхаа. Ээж аав минь байгаагүй бол бид хэн билээ. Би ээж ааваараа, эгчээрээ, гэр бүл, хийж байгаа ажил, хамт олон, найз нөхдөөрөө бахархдаг. Зөв бодолтой, хийсэндээ итгэлтэй, дурсаад суух дурсамж дүүрэн, өнөөдөртөө сэтгэл хангалуун, ирээдүйдээ итгэл дүүрэн яваа минь хамгийн том хувь тавилан юм даа.

-ХЭРГИЙН ЗАХИАЛАГЧИЙГ
ТОГТООСОН ГЭДГЭЭ ТУС УЛСЫН ЦАГДААГИЙНХАН УЛАМЖИЛЖЭЭ-

Малайзад гэнэтийн халдлагад өртсөн 26 настай бүс­гүйг Н гэдэг
хэмээн тус улсын цагдаагийнхан өөрийн улсын хэвлэлд ярилц­лага өгөхдөө мэдээл­сэн
байдаг. Хамгийн сүүлд авсан мэдээллээр бүсгүйн биеийн байдал сайн байгаа гэх мэдээлэл
манай Консулын газарт иржээ. Малайзад гарсан
хэргийн ард гэмт бүлэглэлийн гишүүн Брадер буюу “Ах” гэдэг хочтой этгээд байж болзошгүй
гэнэ. Брадер гэгч нь өөрөө халдлагыг зохион байгуулж, машин руу буудсан гэж албаны
хүмүүс үзэж байгаа аж. Тус этгээд хохирогчтой хамт автомашинд сууж явсан Малайз
бизнесмэнтэй хувийн өс хонзонтой байс­ныг мөрдөгчид тогтоожээ. Сэжигтэн хууль бус
кибер бооцоот тоглоом, хууль бусаар мод бэлтгэх, биеэ үнэлэх үйл ажиллагаанд оролцож
явсан нэгэн гэнэ. Бизнесмэн залуу ч мөн тэдэнтэй хамт ийм төрлийн гэмт хэрэг үйл­дэж
байсан гэмт хэрэгт холбогдож байжээ. Малай­зад сурдаг нэгэн оюутан­тай утсаар холбогдож
энэ хэргийн талаар ярилцлаа.

-Монгол бүсгүй гэмт хэрэгтнүүдийн халдлагад өртсөн мэдээллийг сонссон биз дээ. Наана чинь юу болж байна?

-Бүсгүй таван удаа цээжиндээ буудуулсан гэсэн. Өнгөрсөн даваа гаригаас
эхлэн энэ талаар хэвлэлүүд нь мэдээлж байгаа.
Манай сургуулийнхан намайг Монгол хүн болохоор
ийм мэдээлэл гарсан байна гэж анх надад үзүүлсэн. Мэдээллийн хэрэгслүүдээр гарч
байгаагаар бол бүсгүй тэр бизнесмэний хамтран
амьдрагч байсан. Тэр бизнесмэнийг буудах гэж байгаад бүсгүйг буудсан гэх мэдээлэл
гарч байгаа. Бүсгүйг гэмт бүлэглэлийн золиос
боллоо гэж малайзчууд үзэж байгаа юм билээ. Энэ нь Ш.Алтантуяагийн хэрэгтэй төстэй
болохоор малайзчууд Алтантуяа гэдэг нэрийг хэлээд дахиад нэг монгол бүсгүй халдлагад
өртсөн байна гэж ярьж байгаа. Малайз их хэцүү газар, гэмт хэрэг их гарна. Он гарснаас
хойш хэд хэдэн монгол хүн бас хар тамхины
хэрэгт холбогдсон гэж сонссон. Тийм болохоор монголчуудтайгаа таарахаас ч айдаг.

-Яагаад, уг нь хүний газар бие биенээ түшээд хань бараандаа байвал
зүгээр юм биш үү?

-Малайзад ер нь хэн нэгэнтэй нөхөрлөхөд хэцүү. Тэр тусмаа монголчуудтайгаа
таарахгүйг боддог. Ар гэрийн­хэн маань ч болгоомжтой байхыг захидаг. Гарч буй хар
тамхины хэрэгт холбогдож буй хүмүүс өөрснөө мэдээгүй нутаг нэгтнийхээ барааг хад­галж
эсвэл авч явж байгаад хэрэгт холбогддог. Хэдэн хувцас байгаа юм. Үүнийг гэртээ хэсэг
байлгаж байгаач. Байр хөлслөхөөрөө авъя гэдэг гэсэн. Гэвч тэр нь хар тамхи байдаг
тухай таарсан монголчууд хэлж байсан болохоор би зөвхөн сурахаар ирсэн тул аль болох
монголчууд багатай дүүргийг сонгож байр хөлсөлсөн. Малайзын захын дүүрэгт амьдардаг.

-Эмэгтэйтэй хамт явсан Датук
гэж ярих юм. Тийм баян хүн үү. Тансаг зэрэглэлийн машинтай явсан гээд байх
юм?

-Датук гэх залуу өмнө нь гэмт хэргийн бүлэглэлийн нэг залууг ах шигээ
үздэг байсан ч бизнесийн улмаас маргалдаж үл ойлголцож байсан хэмээн мэдүүлсэн гэж телевизээр гарч байсан. Тэр бизнесмэн бас
буруу гарын хүн бололтой юм билээ. Хэн гэдгийг нь цагдаагийнханд мэдүүлэг өгөхдөө
хэлсэн гэж цагдаагийн албан тушаалтан хэлж байсан. “SUV” загварын машин гэж мэдээлэгдэж
байна лээ.

-Тийм тансаг зэрэглэлийн машин юм уу?

-Тийм. “SUV“ загварын машин гэдэг нь өөрөө тансаг зэрэглэлийн машин
гэсэн үг. Дэлхийд нэлээд эрэлттэй байдаг. Ийм төрлийн машин 1990 оноос анх үйлдвэрлэсэн.
“Sport Utility Vehicle / SUV” машиныг монголчилбол спорт маягийн жип. 2017 он гэхэд
“Bentley”, “Maserati”, “Lamborghini” зэрэг компани өөрсдийн SUV загварын автомашинуудыг
худалдаанд гаргахаар төлөвлөөд байгаа гэсэн. Ийм төрлийн машинууд үнийн хувьд
$200.000 ам.доллар орчим байдаг гэж уншиж
байсан. Гэмт халдлагад өртсөн машин яг ямар маркийнх гэдгийг нь мэдэхгүй.

-Бүсгүй тэр бизнесмэнтэй хамт амьдардаг байсан юм болов уу?

-Хамтран амьдрагч эхнэр нөхөр гэх мэтээр шуугиж байгаа. Тухайн хүмүүс
ямар харилцаатай байсныг би яаж мэдэх вэ.

-Бүсгүйтэй таарч байсан уу?

-Би таарч байгаагүй. Миний нэг танил монгол хэрэг гарсныг телевизээр
үзээд би энэ бүсгүйтэй танилцаж байсан гэж над руу утасдаж хэлсэн. Куала-Лумпурын
нэгэн ресторанд таарсан гэсэн. Монгол хүмүүс болохоор мэндлээд утсаа солилцсон гэсэн.

-Бүсгүйн талаар өөр юу гэж ярьж байх юм?

-1989 оных гэсэн. Өөр нэг их
зүйл яриагүй.

-Малайзад очсон гэхээр Монголд таагүй зүйлс яригддаг. Тэр тусмаа
охид бүсгүйчүүдийн тухайд. Энэ бүсгүйн талаар ч янз бүрийн таамаг төдий зүйл ярьж
байна.

-Малайзад бүсгүй 2013 онд
анх ирсэн юм билээ. Тэгээд сургалтын визтэй гэж хэлсэн гэсэн. Ирснээсээ хойш огт
Монгол руу яваагүй гэж хэлсэн гэсэн. Сургалтын виз Малайзад ирээд авна гэхээр мэдээж
гайхаж л байсан. Бүсгүй Малайзад анх сошиал визээр нэвтэрсэн юм билээ. Энэ нь интернэтээр
виз авсан гэсэн үг бөгөөд найз нөхөд, хамаатнуудтайгаа уулзах, сурч боловсрох зорилготой
хүмүүст олгодог.

-Яагаад гайхаж байсан гэж?

-Ойлгомжтой шүү дээ. Манай охид бүсгүйчүүд ирээд мөнгөтэй болоод
сайхан амьдарна л гэдэг. Малайзын аяллын визийг зовох юмгүй гаалиар орж ирэхдээ
авчихдаг. Удаан хугацаанд амьдрахын тулд сургалтын визээр халхавчилж амьдрах нь
түгээмэл. Бүтэн хоёр жил болно гэдэг мөнгөгүй хүнд бол янз бүрийн амьдралаар амьдрах
хугацаа. Ер нь хэцүү шүү дээ. Гэхдээ хүнийг
мэдэхгүй байж бас хамаа намаагүй хэлэх нь
ч хаашаа юм. Тэр өдөр нөгөө залуугаараа брэндийн
хувцас авахуулахаар явж байсан юм шиг байна лээ.

-Найз чинь тэгж хэлсэн юм уу?

-Хэрэг болсон газар чинь угаасаа
брэндийн хувцсаараа алдартай. Бодвол дэлгүүр хэсэхээр явж байсан байх гэж таасан.
-Пералинг дүүргийн Да­ман­сара хотод байрлах
Бан­дар Ютама гудамж гэсэн байх аа?

-Бандар Ютама гудамж чинь брэнд дэлгүүрээрээ ал­дартай. Аялал жуулчлалаар
ирсэн хүмүүс тэнд очдог. Малайзын баячууд ч гэсэн тэнд очиж дэлгүүр хэсдэг.

-Биеийн байдал нь ямар­хуу байгаа бол?

-Гайгүй байгаа гэсэн. Их цус алдсан гэж хэлж байна лээ. Хэвтэж байгаа
эмнэлэг нь нэг сайн эмнэлэг биш байна гэж манай найз хэлж байсан. Өчигдөр цагдаа нар ирж бүсгүйгээс мэдүүлэг авсан гэсэн.

-Ар гэрийнхэн нь холбог­дохгүй байгаа гэж цагдаагийн газрын хүн
ярьсан гэсэн?

-Тиймэрхүү утгатай мэ­дээлэл
хэвлэлээр гарсан байсан. Ээж нь охинтойгоо
холбогдсон байна лээ.

-Бизнесмэн залуугийн тухай
мэдээлэл байна уу?

-Датук гэдэг бөгөөд Сибу хотдоо алдартай бизнес эр­хэлдэг хятад гаралтай
залуу гэж мэдээлж байсан. Бизнесмэн залуу өнгөрсөн аравдугаар сарын 5-нд халдлагад
өртөж шархдаж байсан гэж Селангор мужийн
цагдаагийн газраас мэдээлсэн. Сибу дахь түүний
эзэмшлийн байшин руу гал нээж байсан. Утсаар
түүний амь насанд халдана гэсэн сүрдүүлэг
олон удаа ирж байсан гэж байсан. Өнгөрсөн
аравдугаар сард болсон дээрх халдлага болон даваа гаригийн хэрэг шууд холбоотой
байсан эсэх нь одоогоор батлагдаагүй ч хоёр хэргийг Селангор муж болон Сибу хотын
цагдаагийн газар шалгаж байгаа гэсэн.

-Тэд яаж танилцсан юм бол?

-Бизнесмэн залуу Номин-Эрдэнийг жил гаруйн өмнөөс мэддэг болсон гэж
мэдүүлсэн гэсэн. Тэд анх “WeChat” сошиал сүлжээгээр танилцсан болохыг цагдаагийнхан
тогтоосон гэсэн гэв.

­Манай талд ирсэн мэ­дээллээр
бүсгүй 2003 онд Малайз явна гэж Монголоос явсан байна. Түүнээс хойш дахиж
хилээр орж ирээгүй бөгөөд ар гэрийнхэндээ
нэг найзтайгаа хамт Малайз явлаа гэж хэлсэн гэнэ.

Д.МАРГАД