Нийслэл хотод энэ сарын 21-ний байдлаар улаанбурхан өвчний эсрэг нэмэлт дархлаажуулалтанд 122462 хүүхэд хамрагдаад байна. Нийслэлийн хэмжээнд дархлаажуулалтанд хамрагдах ёстой хүүхдүүдийн 78,6 хамрагдсан гэсэн явцын мэдээ гарчээ. Дархлаажуулалтын 10 хоногийн хугацаа энэ сарын 25-ны өдөр дуусна. Иймд дархлаажуулалтанд хамрагдаагүй хүүхдүүдээ энэ хугацаанд идэвхтэй хамруулахыг Нийслэлийн Эрүүл Мэндийн Газраас санууллаа.
Month: May 2015
Нийслэлийн Засаг даргын А/140 тоот захирамжийн дагуу нийслэлийн ЗДТГ – аас Зэвсэгт хүчний Жанжин штаб, Хил хамгаалах Ерөнхий газартай хамтран Улаанбаатар цэргийн хүрээнд байрлах анги, байгууллагын дунд тэргүүний тохижилттой, жагсаалч анги, байгууллага шалгаруулах “Монгол цэргийн жавхаа – 2015” уралдааныг 3 дахь жилдээ зохион байгуулж байна. Энэхүү уралдааны эцсийн шалгаруулалт, шагнал гардуулах арга хэмжээ, ”Монгол цэргийн жавхаа’’ үзүүлэх тоглолт, “Иргэн цэргийн бахархалын өдөр”-ийн үйл ажиллагааг өнөөдөр Чингисийн талбайд иргэдэд нээлттэй зохион байгуулна. Энэ үеэр Москва хотод болсон Аугаа Эх орны дайны ялалтын 70 жилийн ойн баярын парадад оролцсон бие бүрэлдэхүүн цэргийн жагсаалын тоглолт үзүүлэх юм.
2013 оны анхны “Монгол цэргийн жавхаа” уралдаанд Улаанбаатар цэргийн хүрээний 27, 2014 оны уралдаанд 30 анги, байгууллага оролцсон нь уралдааны хамрах хүрээ, ач холбогдол нэмэгдэж байгааг харуулж байна. Өнгөрсөн хугацаанд Улаанбаатар цэргийн хүрээний анги, байгууллагуудын жагсаалч ажиллагаа, алба хаагчдын эрүүл, аюулгүй орчинд ажиллаж, амьдрах нөхцөл дээшилж, 2 жилийн хугацаанд уралдаанд амжилттай оролцсон 6 ангийн захирагчийг орон сууцаар шагнаж, урамшуулсан.
Энэ жилийн хувьд:
Тэргүүн байр – “Тэргүүний тохижилттой, жагсаалч анги” өргөмжлөл, орон сууц, биеийн тамирын иж бүрдэл
Дэд байр – “Өргөмжлөл”, орон сууц биеийн тамирын иж бүрдэл
Гутгаар байр – “Өргөмжлөл”, орон сууц, биеийн тамирын иж бүрдэл
Тусгай шагнал – “Өргөмжлөл”, 4 сая төгрөг, биеийн тамирын иж бүрдлээр тус тус шагнаж урамшуулна. Шагналын орон сууцыг анги байгууллагын Захирагч нарт олгох бөгөөд өмнөх жилүүдийн уралдаанд байр эзэлж орон сууц авч байсан бол штабын даргад олгох юм.
“Монгол цэргийн жавхаа – 2015” уралдааны энэ жилийн онцлог нь Ажлын хэсгийн гишүүдийн саналын дагуу уралдаанд Төв аймгийн Сэргэлэн суманд байрлах Зэвсэгт хүчний 016 дугаар анги, тус аймгийн Алтанбулаг сумын нутагт орших “Алтангадас” одонт Зэвсэгт хүчний 119 дүгээр ангиудыг оролцуулсан. Мөн уралдааныг дүгнэхдээ 2013 онд цэргийн ажиллагааны жагсаалч байдал, 2014 онд цэргийн анги байгууллагуудын тохижилт эрүүл аюулгүй байдлыг харгалзан дүгнэж байсан бол энэ жил Улаанбаатар цэргийн хүрээний анги, байгууллагуудын тохижилт, алба хаагчдын ажиллаж, амьдрах эрүүл, аюулгүй орчинг сайжруулах, цэргийн албан хаагчдын бие бялдрын стандартыг мөрдүүлэх чиглэл рүү анхаарч, дүгнэсэн.
Уралдааныг 2 үе шаттайгаар зохион байгуулсан бөгөөд нэгдүгээр шат 2015 оны 03 дугаар сарын 23-ны өдрөөс 04 дүгээр сарын 24-ны өдөр хүртэл болж, уралдааны шалгаруулалтын ажлын хэсэг Улаанбаатар цэргийн хүрээнд байрлах нийт анги, байгууллагуудыг дүгнэж, дараагийн шатанд оролцох 9 ангийг шалгаруулсан. Уралдааны анхан шатны шалгаруулалтад цэргийн анги, байгууллагууд нийт 923,5 сая төгрөгийн тохижилтын ажлыг хийж, цэргийн алба хаагчдын эрүүл, аюулгүй орчинд ажиллаж, амьдрах нөхцлийг дээшлүүлжээ.
Хоёр дугаар шатны шалгаруулалт 5 дугаар сарын 11, 12 – ны өдөр болсон бөгөөд цэргийн жагсаалын ажиллагаа, бие бялдарын стандарт, биеийн тамирын бэлтгэлжилтийн түвшин гэсэн 2 үндсэн үзүүлэлтээр Зэвсэгт хүчний 016, 150, 353, 084, 311, 326 дугаар анги, Хилийн цэргийн 0151, 0164, 0252 дугаар ангиудыг дүгнэв гэж Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.
АНЭУ-д айлчлал хийсэн Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг өчигдөр эх орондоо ирлээ. Тэрбээр аяны богцоо “Чингэс хаан” олон улсын нисэх буудалд хэвлэлийнхэнд задалсан юм. Энэ удаагийн айлчлал маш их үр дүнтэй, ганзага дүүрэн буцаж ирсэн тухайгаа Ерөнхий сайд эхлээд онцоллоо. Сэтгүүлчдэд өгсөн мэдээлэлдээ “Удаан хүлээсэн Оюутолгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг үргэлжлүүлж ажиллах төлөвлөгөөнд гарын үсэг зурлаа. Манай ажлын хэсэг, айлын ажлын хэсэгтэй Улаанбаатар хот, Өмнөговь аймаг, Сингапур, Лондон, Дубайд хэлэлцээр хийсний эцэст гарын үсгээ зурлаа. Дубайд зурсан нь их утга учиртай. Яагаад гэхээр Дубай хот нь дэлхийд АНУ-ын Нью-Иорк, Сингапурын дараа ордог санхүү эдийн засгийн төв юм. Дубайд Оюутолгойн энэ том төсөл үргэлжлэх шийдвэр гарсан нь өөрөө дэлхий дахинд хурдан хугацаанд сурталчлагдаж эерэг мэдээлэл түгэхэд дөхөм байлаа. Хөрөнгө оруулагчид, Олон улсын байгууллагууд, Монгол Улсын Засгийн газар, хөрөнгө оруулагчдад баяр хүргэсэн үйл явдлууд үргэлжилж байна. Зарим хэвлэл, мэдээллийн байгууллагуудаар Ерөнхий сайд гэрээнд гарын үсэг зурчихлаа гэдэг зүйл бичиж, ярьж байна. Эхний ээлжинд хариу өгөхөд ямарваа нэгэн гэрээнд гарын үсэг зураагүй. Далд уурхайг үргэлжлүүлж ажиллах төлөвлөгөөнд гарын үсэг зурсан. Хоёрдугаарт, холбогдох аж ахуйн нэгж компаниуд, байгууллагын дарга нар зурсан байгаа. Өнөөдрөөс эхлээд Оюу толгой бол Засгийн газрын ч асуудал биш, улс төрийн ч асуудал биш болно.
Өнөөдрөөс эхлээд Оюу толгой эдийн засаг болон компани хоорондын асуудал болно. Тийм учраас улс эх орноо боддог л юм бол өнөөдөр улстөрчид Оюу толгойн асуудалд хутгалдах шаардлагагүй. Одоо Оюу толгойг зүгээр л орхих хэрэгтэй ийм цаг ирсэн. Эрдэнэт үйлдвэртэй адилхан Оюу толгой гэдэг ийм том бүтээн байгуулалт, энэ том үйлдвэр маань өөрөө үргэлжлүүлж ажиллах шаардлагатай болсон. Оюу толгойн далд уурхайг эхлүүлэхтэй холбогдуулаад хэд, хэдэн зүйлүүдийг хэлье.
Нэгдүгээрт, 2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээг хөндөх асуудлыг аль аль талаасаа тавигдаагүй. Мэдээж аль, аль талд нь хөрөнгө оруулалтын гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хүсэлт байгаа. Энэ хэлэлцээрийн явцад хөндөгдөөгүй. 2009 оныхоо гэрээг үндэслэж явсан. Далд уурхайг эхлүүлэх үндсэн асуудлуудаа ярилцсан. Хоёр тэрбумын хэтрэлтийн асуудлыг 2009 оны ТЭЗҮ-ээр ярьдаг. Бид аль, аль талаасаа ярьсаар байгаад 1.2 тэрбумын ТЭЗҮ-ийн хэтрэлт дээр удирдлагын зардлын төлбөр төлье, бусад дээр нь төлөхгүй гэдэг дээр хоёр тал тохиролцсон байгаа. Монголын талд ашигтай болсон бас нэг зүйл бол удирдлагын менежментийн зардлыг зургаан хувиар тогтоосон байсан. Үүнийг далд уурхайн бүтээн байгуулалтын үйл явц үргэлжлэх долоон жилийн хугацаанд гурван хувь дээр буулгаж барихаар тохиролцож чадсан. Дараагийн нэг асуудал бол бүх зардлыг Монголын тал хянах бололцоотой болж байгаа. Хоёр талаасаа хоёр, хоёрхүн оруулсан. Монголын талын хүн ахлаад одоо цаашид Оюутолгойн уурхай дээр хийх бүх зардалд хоёр тал болон Монголын Засгийн газар өөрийнхөө хяналтыг тавих бололцоотой болсон. Та бүхэн 53:47 гэсэн тоог байнга сонсож байсан байх. Монголын тал энэ төслийнхуучин 53 хувь, Рио Тинтогийн тал 47 хувийг авна гэсэн зарчим өмнө нь ямар нэгэн баримт бичгэн дээр огт засагдаагүй байсан. Одоо бид далд уурхайг эхлүүлэх төлөвлөгөөндөө энэ заалтыг албан ёсоор тусгасан байгаа. Хоёр талаас бүх тооцоонуудаа нэгтгэсэн. Бидний хувьд гадны том зөвлөх компаниудыг авч ажиллуулахгүй гэдэг шүүмжлэл хуучин гарч байсан. Үүний дагуу хуулийн зөвлөхөөр, “Шэйнинг Стэйлинг” гэдэг том компанийг хуулийн зөвлөхөөр, “Black stone” гээд энэ компанийг санхүүгийн зөвлөхөөр авч ажиллуулсан байгаа. Хоёр тал хуучин өөрсдийнхөө тоог янз бүрээр ярьдаг байсан. Одоо үндсэндээ хоёр талын бүх тоонууд нэгдсэн нэг тоон дээрээ тогтсон. Үүний дагуу хуваалтыг тооцоход түрүүний 53:47 гэдэг харьцаа Монголын талд 54.9 хувь болж очихоор бүх тохиролцоогоо хийсэн. Одоо 54.9 хувиас илүү Монголын талд ашигтай 2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр байх боломж байхгүй гэдгийг хэлэхийг хүсч байна. Татварын асуудал үүссэн байсан. Татварыг нэмж 30 сая ам.долларыг төлөөд айлын талаас Олон Улсын Арбитр руу хандах гэж байсан тэр бүх процессыг зогсоосон байгаа. Татвар дээрээ 30 сая долларын татвараа аваад цаашид татвар дээр ямар нэгэн маргаангүйгээр хоёр тал бүх асуудлыг ойлгож явахаар тохирсон. Татварын асуудлыг гэрээнийхээ дагуу 2009 онд тогтворжих ёстой байсан тэр хүрээгээр нь, мөн Монгол Улсын өнөөдөр хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хуулиудынхаа хүрээнд татварынхаа асуудлыг нэг мөр шийдсэн. Одоо дахиж энэ төсөл дээр татвартай холбоотой элдэв, маргаан гарах шаардлагагүй болсон. Энэ байгуулсан төлөвлөгөө бол ямар ч нууц зүйл байхгүй. Төлөвлөгөөнд гарын үсэг зурсны маргааш нь энэ нь өөрөө олон нийтэд зарлагдсан компани учраас вэб сайт дээр нь гарсан байгаа. Бид Монгол орчуулгыг нь маргааш Засгийн газрын вэб хуудсан дээр албан ёсоор тавина. Нуух зүйл огт байхгүй. Оюутолгойн гэрээ зурсны дараа Монгол Улсын Засгийн газрын бондын хувь хэмжээ хүү, өөрийнх нь үнэлгээ, Хөгжлийн банк болон Худалдаа хөгжлийн банкны бондын хүү, Оюутолгой, Туркойз Хилл, ММС гээд энэ бүх бондын бүх үзүүлэлтүүд Монголд эерэгээр өсч байгаа.Бид сүүлийн хоёр, гурван жил энийг л хүсч ирлээ. Сүүлийн хоёр, гурван жил энэ асуудал гацсан, сүүлийн 20 сар царцсан. Одоо хөдөллөө. Үр дүн нь ийм байна. Бид ийм үр дүнгийн төлөө явсан учраас энэ бол далд уурхай ажилуулсан бүх ажил Монгол Улсын эрх ашигт бүрэн нийцсэн ийм ажил болж байна гэдгийг Ерөнхий сайдын хувьд хэлэхийг хүсч байна. Одоо ямарваа нэг хувь улстөрчдийн өөрсдийнхөө оноо цуглуулах ажлыг ард түмнийхээ, Монгол орны хувь заяа шийдэхээс дээр тавьдгаа больцгооё. Одоо ажлаа хийх цаг болсон. Оюутолгойгоо шийдлээ. Дараагийн ээлжинд Засгийн газар, Их хуралтайгаа хамтраад Таван толгойгоо шийдэхийн төлөө ажиллах болно” гэлээ. Ерөнхийсайд үргэлжлүүлээд АНЭУ-д хийсэн айлчлалаа товчхон дүгнэхдээ “АНЭУ-ын дэд Ерөнхийлөгч бөгөөд Ерөнхий сайд Шейх Мухаммед Бин Рашид Аль Мактумтай уулзаж хоёр орны харилцааны талаар асуудлууд ярилцсан. Бүх сайд нар нь уулзалтад оролцсон. Нэгдүгээрт, давхар татварын асуудал, хоёрдугаарт, гадаадаас орж ирж байгаа энэ хөрөнгө оруулалтыг хамгаалах асуудлыг, гуравдугаарт, хоёр улсын хооронд шууд нислэг үүсгэх энэ гэрээ, хэлэлцээрийг амжилттай хийж чадах юм бол том хэмжээний хөрөнгө оруулалт оруулахад бэлэн байна гэдгээ нөгөө тал илэрхийлсэн. Арабын нэгдсэн Эмират улсаас Монгол Улсад суух Элчин сайдыг шинээр томилох асуудлыг шийднэ. Мөн Шадар сайд бөгөөд Дотоод хэргийн сайдтай уулзсан. Цагдаагийн бие бүрэлдэхүүнийг сургах асуудлыг хоорондоо ярьж тохиролцлоо. Хааны хүүтэй бас уулзсан. Ингээд Дубай хот, Абу Даби хотын худалдааны танхимын бизнес эрхлэгчтэй уулзсан. Монгол Улс руу Абу Даби Дубайгийн бизнес эрхлэгчийн хоёр том худалдааны танхимууд хамтарсан төлөөллөө явуулъя гэдгээ тохирсон. Аяны богц хоосон байгаагүй.
Өнгөрсөн бүтэн сайн өдөр Бүгд найрамдах Энэтхэг улсын Ерөнхий сайд Нарендра Моди Монгол Улсад айлчилсан. Сүүлийн 60 жилд анхны Энэтхэгийн ерөнхий сайдын айлчлал байлаа. Нэг тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалтын зээлийн шугам нээж, Монголын хөрөнгө оруулалтуудын төслүүдийг санхүүжүүлэхээр шийдвэрлэсэн. Өнгөрсөн хугацаанд бас Оюу толгойн зургаан тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалтуудын асуудлуудыг шийдлээ. Дээрээс нь бид айлчлалынхаа үеэр Дубай хотноо CIB гэдэг банк санхүүгийн групптэй гэрээ байгуулсан. Энэ гэрээгээр Монгол Улсад хөрөнгө оруулалтын сан байгуулах замаар нэг тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалтыг Монгол Улсад оруулахаар шийдвэрлэж, Сангийн яам, CIB санхүүгийн группийн хооронд харилцан ойлголцлын санамж бичигт гарын үсэг зурсан байгаа. Ингээд ням гаригаас хойш тавхан өдрийн дотор Монгол Улсад найман тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалтыг шийдэж чадлаа. Манай улсын эдийн засаг бол 10 тэрбум ам.долларынх. Тиймээс бид нэгдэж урагшилж чадах юм бол боломж байгааг харуулж байна.Одоо хувийн хэвшлийнхэнтэйгээ нийлээд Засгийн газар шинэ хөрөнгө оруулах тал дээр идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулах болно” гэлээ. Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг ийн мэдээлэл өгснийхөө дараа сэтгүүлчдийн асуултадхариуллаа.
-Удаан хүлээлт үүсгэсэн энэ асуудлыг шийдсэнээр хөрөнгө оруулагчид эерэгээр харж байна. Монголын Засгийн газар болон Рио Тинто хоёр ямар ямар асуудлууд дээр буулт хийсэн бэ?
-Сая харилцан тохиролцсон бүх асуудлуудаа хэллээ. Харилцан тохиролцож чадсан учраас далд уурхайг эхлүүлэх төлөвлөгөөгөө өгсөн баримт бичгүүдэд гарын үсэг зураад одоо бид дараагийнхаа процессын ажлуудыг явуулна. 14 банкнаас хөрөнгө оруулалтыг босгох ёстой. Энэ бүх ажил цаг хугацаагаар үргэлжлэх хэрэгтэй. Одоо З асгийн газрын ажил дууссан. Одоо компани хоорондын ажил үлдсэн. Монголын талаас Эрдэнэс Монгол, Оюу толгой компани, нөгөө талаас Туркойз Хилл Рио тинто-Оюу толгой компаниуд нийлж энэ ажлуудынхаа ард нь гарахын төлөө нар сартай уралдан ажиллах шаардлагатай цаг үе ирж байна.
-14 банкнаас хөрөнгө босгохдоо Оюу толгойн хөрөнгийг барьцаална гэсэн асуудал байгаа. Оюу толгой чинь үндсэн хөрөнгө нь ард түмний өмч шүү дээ. Хоёрдугаарт, энэ асуудлыг яагаад гадаадад шийдэв гэсэн асуудал байна л даа?
– Саяынасуудлууд бол 2009 оны хөрөнгө оруулалтынхаа гэрээгээр зохицуулагдсан.
Энэ асуудлууд руу ороогүй. Хоёрдугаар асуудал бол ямар нэгэн байдлаар нуугдаж, хулгайгаар өөр газар хийсэн зүйл байхгүй. Улаанбаатар хотод, Өмнөговь аймагт, Лондон хотод, Сингапурт, Дубайд гэсэн сүүлийн гурван сарын туршид шат дараатай маш эрчимтэй хэлэлцээрүүд явагдлаа. Тэгэхээр Дубай хотод асуудлаа шийдэж чадах уу, үгүй юу гэдэг нь эргэлзээтэй байсан. Гэхдээ Дубайд хийсэн хамгийн сүүлчийн шатны хэлэлцээрийнхээ үеэр бүх асуудлуудаа тохирч чадсан учраас Ерөнхий сайдын хувьд гэрээнд гарын үсэг зурах нь зүйтэй гэсэн шийдвэр гаргасан. Ингээд Эрдэнэс Таван толгой компанийн захирлууд, Оюу толгой компанийн захирлууд гарын үсгээ зурж, энэ асуудлууд шийдэгдсэн байгаа. Ер нь бол 4.2 тэрбум ам.доллар хөрөнгө олон улсын гол 14 банкаар дамжиж босох ёстой. Хамгийн гол тоглогчид нь FC мега, ABRT байгаа. Энэ байгууллагууд Оюу толгойн төслийг үргэлжлүүлэн санхүүжүүлэх боломжтой гэдгээ илэрхийлсэн байгаа. Энэ хоёр банк ийм хатуу байр суурьтай байгаа учраас бусад банкууд энэ асуудалд ямар ч эргэлзээгүй орно гэдэгт найдаж байгаа.
-Оюу толгойн борлуулалтын мөнгө нь монголоор дамжихгүй, гадны банкаар дамжих нь. Саяын хэлэлцээрээр энэ тухай ярилцсан уу?
-Хэлэлцээрийн хувьд байнга л энэ тухай хөндөж ярьсан. Нөгөө талаас нэг зүйлийг хэлж байгаа 2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр энэ асуудлууд нээлттэй байгаа. “Болно” гэдэг үгтэй байгаа. Өнгөрсөн хугацаанд юу болсон бэ гэхээр Монголын тал нөгөө талтайгаа хийх төсвийнхөө хуулин дээр шууд шинэ орлого тавьдаг. Мөн татварын байцаагч нар орж ирээд шууд хоёр, гурван удаа тэр чигээр нь хааж байсан учраас бидний хооронд итгэлцэл алга болсон байна. Бидний хооронд хүндрэлтэй асуудлууд харилцаан дээр гарсан байна. Одоо нэг завин дээр сууснаа хаа, хаанаа ойлгох ёстой. Бизнесийн жирийн үйл явцын дунд бие биедээ итгэлцэл ойлголцол нэмэгдэж байгаа үед Монгол Улсын санхүү, эдийн засгийн судсаар Оюу толгойн цус гүйх энэ асуудлууд цаг хугацаа харуулна гэж харж байгаа. Тиймээс нэг завин дээр суулаа. Цаашдаа бид нэг зорилгын төлөө хамтдаа явах хамтрагчид гэдэг ойлголтоо өнөөдөр бий болгох нь хамгийн чухал байгаа юм.
-Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ яагаад өссөн юм бэ. Анх 4.2 тэрбум ам.доллар гэж бид төсөөлж байсан. Одоо зургаан тэрбум ам.доллар гэсэн тоо ярихаар үл ойлголцол үүсч байна?
-Оюу толгой болон ямар ч уул уурхайн төсөл бол байнга хөрөнгө оруулалтыг шаардаж байдаг. Тиймээс далд уурхай дээр Оюу толгойн нийт баялгийн 80 хувь байдаг. Тэгэхээр бид далд уурхайгаа эхлэхийн тулд зайлшгүй хөрөнгө оруулах шаардлагатай болно. Явцын дунд ч гэсэн дараа дараагийн хөрөнгө оруулалтын асуудлууд гарахыг үгүйсгэхгүй. Тухай бүрт нь ТЭЗҮ-гээ баталж, ил тод явж байхдаа зохицуулах боломжтой.
-УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар мэдээлэл өгөхдөө Сангийн сайд баталгаажуулж гарын үсэг зураагүй учраас хүчин төгөлдөр болж чадахгүй гэж байна л даа…
-Одоо бүгдээрээ нэг зүйлийг ойлгох хэрэгтэй. УИХ-ын гишүүн ч юм уу, улстөрчдөд хамаатай асуудал биш. Энэ бол эдийн засгийн, бизнесийн болон компани хоорондын цэвэр харилцаа. Бид энэ том бүтээн байгуулалтуудынхаа төслүүдийг нэг нэгээрээ улстөржүүлээд байх юм бол хэзээ ч бид тамын тогооноосоо гарахгүй. С.Ганбаатар гишүүний ярьж байгаагаар өнөөдөр Сангийн сайд гарын үсэг зурснаар батлагдана гэдэг процесс байхгүй. Бид бол сая гарын үсэг зурснаар энэ далд уурхайн бүтээн байгуулалт эхлэх бүрэн бололцоо гарч ирж, цаашаа явж байгаа юм. Би үүнийг хүссэн. Монгол Улсын эдийн засаг энэ үзүүлэлтэд үүн дээр ирлээ. Энэ үзүүлэлтүүд өшөө цаашаа явна. Үүнийг С.Ганбаатар гишүүн ч хүсч байгаа, жирийн иргэн ч хүсч байгаа байх гэж ойлгож байна. Өнөөдөр Монгол Улсын үзүүлэлтүүд, энэ хувь хэмжээ бидний маргаанд хариулт өгнө. Монгол Улс эндээс хожно. Тэгэхээр Ч.Сайханбилэг, С.Ганбаатар хоёрын хэн нь хожих вэ гэдэг асуудал байхгүй. Тиймээс энэ асуудал явдгаараа явна. Ерөнхий сайдын хувьд Засгийн газар асуудлуудаа шийдээд явна гэдгийг албан ёсоор хэлж байна. Энэ нь зарим хүнд таалагдахгүй байж магадгүй. Гэхдээ бид улс орныхоо төлөө гаргах ёстой шийдвэрүүдээ гаргана.
-Өнөөдрийн байдлаар хичнээн тэрбумын хөрөнгө оруулалт ороод байна вэ?
-Одоогоор нийтдээ долоо орчим тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт ороод явж байна. Энэ нь үргэлжлээд цаашдаа явна. Нийтдээ Оюу толгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтад зургаа орчим тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай. Нийт үргэлжлэх хугацаа нь долоон жил. Ийм төлөвлөгөөтэйгээр бид ажлаа хийгээд явж байна. Энэ жил бол ажлууд нь явагдана. Эхний хөрөнгө оруулалтууд орж ирнэ. Оюу толгой хөдөлнө гэдэг бол Монгол Улсын эдийн засаг тэр чигээрээ хөдөлнө. Бид дандаа нэг хүслийн үндсэн ашгийн талаар ярьж маргалддаг. Цаана нь хаялага ашиг, үр өгөөжийн тухай бид ярьдаггүй. 2011 оны эдийн засгийн эерэг үзүүлэлтүүд, үр дүнгүүд эдийн засгийн идэвхтэй амьдрал энэ далд уурхайн олборлолтын үед эргэж сэргэнэ. Үүний төлөө бас Засгийн газар ажиллах болно.
М.МӨНХЦЭЦЭГ
ICT Expo үзэсгэлэн 9 дэх жилдээ болж байна.
Өнөөдөр амралтын өдөр. Хэрэв та Мишээл экспог зорихоор төлөвлөж байгаа бол та бүхэнд зориулсан үнэ төлбөргүй автобусаар зорчоорой. Энэ жилийн үзэсгэлэнгийн бэлгэ тэмэг болсон мазаалайгаар чимсэн автобус Мишээл экспогоос 30 минут тутамд хотын төв рүү иргэдийг тээвэрлэж байна. Чиглэлийн хувьд Мишээл экспо-19 дүгээр хороолол-120 мянгат-Багшийн дээд-Тэнгис кино театрт-Бөмбөгөр худалдааны төв-Баруун дөрвөн зам-Мишээл экспо.
АН-ын Гүйцэтгэх зөвлөл, ҮЗХ-ны гишүүн Б.Мягмардаштай ярилцлаа.
-АН-д дүрмийн шинэчлэл шаардлагатай гэж хэсэг залуус тус намд шаардлага хүргүүлсэн. АН-ын гишүүний хувьд одоо мөрдөгдөж байгаа дүрмийн талаар ямар бодолтой явдаг вэ?
-АН-ын дүрэм бол маш сайн дүрэм. Ёстой л амьдралаас ургасан, алдаа оноогоо дүгнэж баталсан дүрэм. Гишүүний эрх, үүргээс эхлээд улс төрийн намын бүхий л харилцааг өөртөө цогцоор нь шингээж бичигдсэн ардчилсан дүрэм. Хамгийн түрүүнд дүрмээ судлаад түүнийхээ дараа мөрдөөд сурчих хэрэгтэй. Өөрсдөө дүрмээ мэдэхгүй байж З.Энхболд даргыг Ардчилсан намын даргыг Түр орлон гүйцэтгэгч гэж байна. ДүрмээрээЗ.Энхболд дарга бол хүчин төгөлдөр, хууль ёсны намын дарга. Залуучууд намын дүрмээ судлаад үүнийг ингэж тэгж өөрчлөх ёстой гэсэн яв цав үндэслэлээ ч, яг тодорхой концепцио гарга. Эсвэл шинээр намын дүрмийг хийчихлээ гэх хэрэгтэй шүү дээ. Тэгэхгүйгээр 2016 оны сонгуулийн өмнө өөрсдөдөө арга ядсан Пи ар хийх маягаар ингэж болохгүй. Засгийн газар солигдсоны дараа хоёрдугаар ээлжийнхэн хоолондоо орно гэх мэтээр яриа явсан. Тэгэхээс тэгэх гэж байгаа юм шиг шантааж маягийн зүйл хийгээд байгаа юм. Удахгүй Улс төрийн намуудын болон Сонгуулийн хуульд өөрчлөлт орно. Үүнтэй уялдаж бүх намын дүрэм дотоод ардчилал, шударга ёс, улс төрийн эрх чөлөөг хангах үндэс зарчим нь ижилхэн болох учиртай. Манайд намын дүрмийн шинэчилсэн төсөл хэлэлцэгдээд эхэлчихсэн. Миний хувьд одоогийн энэ дүрмээ дээд зэргийн сайн дүрэм гэж хэлнэ. Манай намын алдаа, онооны үр дүнд, амьдрал, бодит үйл явцад үндэслэн суурилсандүрэм байхгүй юу. Намын дүрмэн дээр засч сайжруулах зүйлс бий. Уг суурь, үндэслэл нь зөв учраас зарим нэг зүйлсийг нь засч сайжруулаад явах боломжтой. З.Энхболд дарга зарчимч, шударга хүн. Энэ дүрэм болохгүй байсан бол өөрчилнө, шинэчилнэ гэдгээ шууд шулуухан илэрхийлээд, үндэслэл шаардлагыг нь олон талаас нь дүгнэж гаргаад бодитой алхам, үр дүнг нь үзэх гээд зүтгэчих хүн.Гэтэл энэ залуус байгаа онохгүй буудаад явах юм. Уул уурхайн яамны үүдэнд НАМЗХ-ны залуус жагсаад, манай хэдэн залуус намын дүрмээ шинэчилнэ гэсэн юм яриад л. МАН-ын хэсэг залуус “Шинэчлэлийн хороо” байгуулаад явсан. Энэ бүхэн хоорондоо уялдаатай юм болоод байна уу, үгүй юу. Одоо бүр ойлгохоо байлаа. Залуучууд нь хөгшчүүлээ шахна гэж бодоод байдаг юм уу, хаашаа юм. Нэг зүйлийг хэлчихье. Улс төрд нас гэдэг бол зүгээр л тоо шүү. Хамгийн гол нь тухайн хүн цаг үетэйгээ хөл нийлүүлэн өөрөө шинэчлэгдэж байх ёстой. Сонгуульд ялсны дараа намд маш олон залуус элсдэг. Ялагдсаны дараа ихэнх нь алга болдог. Сүүлийн үеийн зарим нэг залуус төртэй холбогдож мөнгө хийгээд сурчихсан болохоор ийм зан гаргаад байгаа юм. Тэр нь амьдрах арга, ашиг хийх зам нь болчихсон. Аль намын гишүүн бэ гэхээр аль ялсан намын гишүүн байна аа гэж сийхгүй хэлдэг нь онигоо биш, ховор юм биш ердийн, хавтгай үзэгдэл болж.
-АН-ын гишүүд хамгийн эхлээд дүрмээ биелүүлдэг болох ёстой юм байна, тийм үү?
-Дүрмийн ганц нэг зүйл заалтыг цаг үетэй нь холбож өөрчлөх зүйл бий. Манай намын дүрэм чинь дэндүү сайн байхгүй юу. Хамгийн гол нь бүх гишүүд дүрмээ биелүүлдэг болох ёстой. Дүрэм дээр намын гишүүний эрх үүрэг гээд 3.3.5-д “Намын нэр хүнд, эв нэгдлийг хамгаалах, намын эрх ашигт үл нийцэх аливаа үйл ажиллагааг дэмжихгүй байх”, 3.3.6-д “Олон нийтэд хандаж намын нэр хүнд, эв нэгдэл, үйл ажиллагаанд сөрөг нөлөө үзүүлэх үйлдэл хийхгүй байх” гээд заачихсан.
Энэ нийгэмд хүмүүс нь эрхээ маш сайн мэддэг хэрнээ үүргээ мэддэггүй. Хүнд чинь үүрэг гэдэг зүйл байх ёстой. Үг хэлэх эрхээ эдэлнэ гээд зангиа зүүсэн нөхөр зурагтын өмнө гарч ирээд намаа муулж байна. Намын дүрэмдээ ингэж болохгүй гээд заачихсан. Энэ мэтчилэн намын дүрмээ биелүүлэхгүй бол хариуцлага тооцох ёстой. Эхлээд намын дүрмийг сайтар судалчихаад дүрэм ярь гэж байгаа юм. Дүрэмгүйгээр дүрэмдэж болохгүй. Сурах, мэдэх гэх зэрэг үүргээ биелүүлдэггүй мөртлөө эрхэлж чаддаг хүүхдийг эрхийн балай гэж ярьдаг шиг л юм болж байна. Намын байрандаа юугаа ч ярьж болно. Харин хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр намынхаа эсрэг зүйлийг ярьж болохгүй гэдгийг тодорхой заагаад өгчихсөн.
-Улс төрийн намуудын тухай болон Сонгуулийн ерөнхий хуульд өөрчлөлт орсны дараа АН Их хурлаа хуралдуулан дүрмээ шинэчлэх талаар ярих юм уу?
-Манай намын дүрэм мажоритар системд таарсан дүрэм. Харин шинэ дүрмийн төсөлд намын гишүүдээс санал авч, намын байгууллагуудаар дүрмийн төслийг хэлэлцэж байгаа болно. Хоёр хууль өөрчлөгдсөний дараа одоогийн байгаа намын дүрмийг шинэчлэн батлах нь намын Их хурлын асуудал. Хуулиуд нь өөрчлөгдөөгүй байхад намын дүрмээ шинэчилнэ гэж юу байхав дээ. Аливаа зүйлд, хууль дүрэмд эрэмбэ дараа, логик уялдаа ч гэж бий. Энэ бол зүгээр л шалтаг. Хоёр намын залуус харилцан тохиролцоод намууд руугаа дайраад байгаа юм уу гэж хүртэл харагдахаар байна. Л.Наранбаатар өмнө нь НАМЗХ-ны гишүүн байсан юм билээ. Тийм болохоор өөрийн намаасаа даалгавар авчихаад өрөөлийн намыг самраад яваа юм болов уу гэж хардахаар байна. Өөр айлын хүүхэд гэрт орж ирээд хойморт заларна гээд байна.
-Түр томилогдсон гэгдээд байсан Н.Алтанхуяг даргаар зургаан жил удирдуулсан АН-ынхан зургаан сар намаа удирдаж байгаа З.Энхболд даргыгаа Их хурлаа хуралдуул гээд байгаа нь ер нь зөв юм уу. Н.Алтанхуяг даргыг бүх зүйлээ хайрцаглаад ротаци хүртэл явуулдаггүй байсан гэж гишүүд нь гомдоллодог?
-Түр томилогдсон гэдэг зүйл ерөөсөө байхгүй. Н.Алтанхуяг дарга, З.Энхболд дарга хоёрын аль нь ч түр томилогдоогүй. Намын Их хурлаас намын даргыг сонгоно гээд дүрэмдээ заачихсан. Мөн гурван шалтгаанаар намын даргыг ҮЗХ өөрчлөх болон сонгох дүрмийн заалт бий. 2008 оны наймдугаар сард намын дарга Ц.Элбэгдорж өөрийн хүсэлтээр өргөдлөө өгч намын даргын ажлаа өгсөн. Намын дүрмийн заалтын дагуу ҮЗХ-ны хорооны хурлаар Н.Алтанхуяг дарга 2008 оны наймдугаар сард намын даргад З.Энхболд даргатай өрсөлдөн цөөн хүний саналаар ялж намын дарга болж байсан. 2014 оны арваннэгдүгээр сард Н.Алтанхуяг дарга өргөдлөө өгснөөр ҮЗХ өөрийн бүрэн эрхийн хүрээнд З.Энхболд даргыг намын дарга болгосон. З.Энхболд дарга ҮЗХ-ны хурал дээр нэрээ дэвшүүлээд, мөрийн хөтөлбөрөө танилцуулж дүрмийн хүрээнд нууц санал хураалтаар албан ёсоор сонгогдсон юм шүү дээ. 2011 оны тавдугаар сард ҮЗХ-ны гишүүдийн гуравны хоёроор дүрэмдээ өөрчлөлт оруулж дүрмээс ротацийн заалтыг түр авсан юм. ҮЗХ-ны гишүүдийн гуравны хоёроор дүрэмдээ өөрчлөлт оруулах ёстой. Үүнийг З.Энхболд дарга ганцаараа шийдэж чадахгүй, бүрэн эрхэд ч хамаарахгүй зүйл. 2013 оны есдүгээр сарын 15-нд нөхөн сонгуулиудыг тодорхойгүй хугацаагаар Гүйцэтгэх зөвлөлийн тогтоол гарч түдгэлзүүлсэн. З.Энхболд дарга болсныхоо дараа Гүйцэтгэх зөвлөлийг хуралдуулан дээрх тогтоолыг хүчингүй болгож, залуусын шаардахаас өмнө өөрөө салхи оруулж 40 гаруй суудал дээр ҮЗХ-ны гишүүний сонгуулийг явуулсан.
-Залуучуудын бухимдал нь АН зургаан жил хаалгаа цоожилсноос болсон. Тийм их хүлээлт үүссэн байсан залууст нөхөн сонгууль нь хэрүүлийн алим болж таарсан юм биш үү?
-Би ҮЗХ-нд ормоор байна гээд орчихдог юм биш. Ядаж л ҮЗХ-ны сонгуульд орохын тулд шаардлагаа хангасан байх ёстой. Ардчилсан намын Дотоод сонгуулийн журам бий. Түүнд бүх зүйл тодорхой байгаа. Намын гишүүд өөрсдөө нэр дэвших эрхтэй. Харин сонгох эсэх нь намын гишүүдийн бүрэн эрх. Жишээлбэл, намын гишүүний жилийн татвар 1200 төгрөг буюу сарын 100 төгрөгөө төлөөгүй яваа хүмүүс яаж нэр дэвших юм. Залуучууд дүрмээ судлаагүй байж хардаад л яваад байна. Саяхан ҮЗХ-нд орсон 40 гаруй гишүүн бүгд дүрэм зөрчиж орсон болж таарах уу.
Гомдлоо Дотоод сонгуулийн хороонд гаргаж шийдүүлэх эрх нь байхад лоозон бариад үр дүнд хүрэхгүй. Эндээс үзвэл үнэхээр асуудал шийдүүлэх гэж байгаа биш тийм шалтаг далимаар зурагтаар гардаг байх гэсэн сонирхолтой ч байж болно. Дүрмээр тоглодог байх гэж л дүрэм зохиогдсон.Зургаан жил цоожилсон үед яагаад шаардлага хүргүүлээгүй байж, зургаан сар болж байгаа цоожийг тайлсан хүнд яагаад шаардлага хүргүүлээд байгааг ерөөсөө ойлгохгүй байна.
-АН-ыг харлуулах хүсэлтэй гэх юм уу намаа муухай харагдуулж яваа хэсэг залуус бий. Тэдний нэг нь Дарханы АН-ын гишүүн гэх Л.Наранбаатар л даа. Гэтэл та МАН-ын хүн гэх утга бүхий зүйлийг дээр хэлчихлээ. Гэтэл гадуур Л.Наранбаатарыг Дархан-Уул аймгийн АН-ын дарга гээд ойлгочихсон байдаг?
-Хүн жаахан жудагтай, ёс суртахуунтай, ноён нуруутай байх ёстой гэж хувьдаа ойлгодог. Ардчилсан нийгэмд дуртай нэг нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд таван төгрөг өгч төлбөртэй нийтлэл гаргаад явах эрх чөлөөг өгсөн. Үүнийг далимдуулан, сошиал болон цахим ертөнцийг ашиглан ичих булчирхайгүй зүйл хийгээд явах юм. Би бол баримтаар л ярина. Л.Наранбаатар гэдэг хүнийг би өөрөө Дархан-Уул аймгийн АН-д элсүүлсэн байхгүй юу.
-Тэгсэн юу болов?
-Манай дүү Н.Мөнхдаш над дээр дагуулан ирээд Шарын голын давгүй залуу байгаа юм гээд танилцуулсан. Дарханаас 75 км-ийн зайтай байдаг Шарын голын хүүхэд л дээ. Би ч нэг сайхан залуутай болж байгаа юм байна гээд 2012 оны наймдугаар сарын үед намд элсүүлсэн. 2012 онд Орон нутгийн сонгууль болоход Хонгор суманд нэр дэвшүүлсэн. Хуучин иргэний үнэмлэх дээр хаягийн шилжилтийн наалт наадаг байв даа. Гэтэл мань хүн Улаанбаатарын хаягтай байсан хэрнээ Шарын голын хаягтай гэж худал хэлэн хаягийн наалтаа хуулан канондоод аваад ирсэн байсныг нь бид мэдэлгүй сонгуулийн хороонд өгсөн. Сонгуулийн хороо шалгаж үзээд үнэмлэх гардуулахдаа Дарханы иргэн биш байна гээд хасчихсан. Ингээд Хонгор суманд манай намаас нэр дэвшигчгүй болчихсон. Хаана амьдардаг, хаягаа мэдсээр байж Монгол Улсын хоёр дахь том хотод АН-ын нэг суудлыг өрсөлдөгч талд зүгээр өгчихлөө, спортоор бол МАН гоц мөргөж нэг суудал авлаа. Л.Наранбаатар ч “Миний алдаа, миний буруу” гэхээр нь “За яахав” гээд өнгөрөөсөн. 2012 оны сонгуулийн дараа би Дарханы АН-ын даргын суудлаа өгчихдөг юм билүү гээд ярианы далимд хэлж байсан юм. Манай дүү болон намын дэд дарга байсан Гантулга нар “Энэ их зөв залуу. Шинэ нүүр царайтай болъё” гэхээр нь Дарханд нэг ч хүн мэдэхгүй Л.Наранбаатарыг би өөрөө батлан даажнамын дарга болгосон. Гэтэл ердөө сарын дараагаас тар нь танигдаж, Багануурын уурхайгаас нэг төсөл аваад өгөөч, мөнгө авах гэсэн юм, намын удирдлага сайдуудтай танилцуулж өг гээд намын дэд дарга Гантулгыг дагуулан Төрийн ордноор байнга гүйж хувийн ажлаа аймгийн АН-ын даргын нэрээр амжуулж байна гэсэн яриа байнга гарах болсон. Тэр үед надад итгэл хүлээлгэх,намын итгэл үнэмшилтэй хүн мөн үү биш үү гэж эргэлзээ төрж эхэлсэн. Янз бүрийн яриа гарч эхэлсний дараа өөрөө ч гэсэн 3-4 удаа “Би болъё, намын даргын ажлаа өгье” гэдгээ хэлж байсан. Долдугаар сард өөрөө өргөдлөө өгөөд намын даргаас больсон. Ажлаа өгөх болсон нь бас шалтгаантай байсан.
-Ямар?
-Уул уурхайн яамны Газрын дарга болох хүсэлтэй байсан юм билээ. Архангай аймаг руу С.Эрдэнэ, Д.Ганхуяг сайд нар долдугаар сард 90 жилийн ойд явсан юм. Тэр үед Уул уурхайн яамны нэг газрын дарга хэл аманд ороод ажлаа өгөх сураг гарсан юм билээ. Тэгээд л тэдний араас яваад Газрын дарга болох хүсэлтэй байгаагаа хэлэх гэж байсан юм билээ. Түүнийгээ хэлж чадсан юм уу, үгүй юм уу бүү мэд. Ирчихээд над дээр орж ирээд “Та Газрын дарга болгоод өгөөч” гэхээр нь “Би асууя” л гэсэн юм. Дарханы намын даргаас больсны дараа 2013 оны есдүгээр сарын 15-нд өөрийн хүсэлтээр АН-аас гарсан. Хонгор сумын ИТХ-ын нөхөн сонгуульд дахин нэрээ дэвшүүлж бие дааж нэр дэвшсэн. Дараа нь өөр намын гишүүн болох нь мэдэгдсэн. АН-ын дүрэмд намд шинээр элсэхэд нэлээн шаардлагууд байдаг. Жишээ нь өөр намын гишүүн эсэхийг нягтлан үзэхгэх мэт. Л.Наранбаатар АН-ын гишүүн биш хэрнээ намын гишүүн шиг юм яриад яваад байна. Аль намд нэг суудал олж өгсөн байна, аль намд нэг суудлыг нь алдуулсан байна вэ. Ёстой хаягаа андуурна л гэж энэ байх, нэг биш хоёр удаа шүү. Хөлбөмбөгөөр бол эсрэг багийн тоглогч хувцсаа сольж өмсөөд манай хаалганд гоол хийх гээд гүйвэл яах вэ.
Намын хурал дээр Мөнх-Эрдэнэ гээд залуу лоозон барьж ирсэн дээ. Баянхонгор аймагт Х.Баттулга, Д.Ганбат нарыг итгэл хүлээлгэн нэр дэвшүүлсэн. Мань хоёр ч итгэл алдалгүй Их хуралд сонгогдсон. Хоёр гишүүний ажилд ард түмэн дүнг нь тавих ёстой. Түүнээс биш нам дүн тавихгүй. Энэ хоёр 2016 онд нэр дэвшээд ялагдчихвал 2020 онд Мөнх-Эрдэнэ нэр дэвших боломж нээгдэж байна гэсэн үг. Үүнийгээ ойлгохгүй З.Энхболд даргатай уулзаж гарч ирчихээд “Дарга ингэсэн тэгсэн” гээд яриад явсан. Үүнийг нь дэвэргээд “АН цонхоо нээ” гээд хашгичаад унасан. Тойрогт нэр дэвшээд унасан хүн ямар ч хариуцлага хүлээдэггүй. Намын дарга хариуцлага хүлээдэг. Намын даргын эрх мэдэл зарим талдаа хязгаарлагдмал. АН-ын дүрэм бол бие биенийгээ хянасан айхтар дүрэм.
-Мөнх-Эрдэнэ гэдэг хүн гарах магадлалтай болоод намын дарга дээрээ орсон юм биш үү?
-З.Энхболд дарга зарчимч шударга хүн болохоор Мөнх-Эрдэнэд “Энэ удаа чамд боломж алга. Баянхонгорт Баттулга, Ганбат гээд хоёр хүн байна” гэдгийг нь шууд хэлсэн байна лээ. Харин өөр бөөрөнхий дарга байсан бол “Чи ч болох магадлалтай юм байна” гээд гаргачихсан бол өнөөх чинь аймагтаа очоод хөрөнгө мөнгө зараад бужигнуулаад эхэлнэ биз дээ. Дараа нь хөрөнгө мөнгөөрөө хохирох биз дээ. Чамд боломж энэ удаа алга гээд шударгаар хэлснийх нь төлөө Мөнх-Эрдэнэ өлгөж аван өөрөө дураараа бүгдийг шийдэх гэж байна гэж хэл ам гаргаж байсан.
Харин Л.Гүндалайд боломж олгосон шүү дээ. Гурван удаа гарчихсан. 2012 онд дөрөв дэх удаагаа яваад өрсөлд гэсэн боловч уначихсан. Ялагдчихсан болохоор намаас нэр дэвших боломжгүй болсон тул Л.Гүндалай өөр нам руу явчихсан юм. Гэтэл энд залуучууд “Хаалгаа нээ” гээд унасан. Угаасаа нээлттэй хаалгыг яаж нээх юм бэ. Хаалга эвдэхийг хэлж байгаа юм уу. Хаалга нээлттэй байна гэхээр заавал босгон дээр нь хөндөлсөж, чихэлдэх ашиг завшаан болгоод байх юм.
Энэ залуус Улаанбаатар хотод байдаг бол эхлээд дүүрэгт ИТХ-ын төлөөлөгч, аймгийнх бол суманд ИТХ-ын төлөөлөгч болж шат дараалан явбал зүгээр юм болов уу.
Намын биш хүмүүс ингэж дуугараад байгаа бол “Та манай намын төлөө дуугарах хүн биш” гэдгийг нь хэлэх ёстой. Би “Өдрийн сонин”-д ямар ч хамааралгүй байж “Би Өдрийн сонины сэтгүүлч” гээд яваад байвал та нар таатай хандахгүй дээ. Үүнтэй чинь адилхан байхгүй юу. Хуулийн хариуцлага хүлээх ёстой биз дээ. Гэтэл Л.Наранбаатар Дарханы Ардчилсан намын нэр бариад яваад байх юм.
-АН-ын байрны үүдэнд Дарханы АН-ынхан жагсаал хийсэн. Тэнд МАН-ынхан байсан гэдэг үнэн үү?
-Намын байрны үүдэнд янз бүрийн эрээвэр хураавар хүмүүсийг аваачиж жагсаасан асуудал бий. Манай намын Хяналтын ерөнхий хороо эрхзүйн чадамжгүй, дүрмээ мэддэггүй нөхдүүд даргын заавраар ажиллаж дүгнэлт гаргаж байсан. Тэр дүгнэлт гарснаар Дархан-Уул аймгийн намын хороо дахин хуралдахаар болсон. Улаанбаатараас намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаЦ.Оюундарь, намын нарийн бичгийн дарга нар болох Анхбаяр, Батсуурь, Мягмарсүрэн тэргүүтэй ХЭГ-ын бүрэн бүрэлдэхүүн ирж арванхоёрдугаар сарын 24-ний өдөр аймгийн намын хороог дахин хуралдуулж Н.Мөнхдашийг Дархан-Уул аймгийн АН-ын даргаар албан ёсоор сонгосон.
-Эрх мэдэл авахын тулд ингэж улайраад байгаа юм болов уу. Шантаажаар албан тушаал авах гэсэн оролдлого гэх юм?
-Би бол тэгж харж байна. Шантааж хийж байгаад ажил албанд очсон хүмүүс их байдаг шүү дээ. Би намын нарийн бичиг байсан О.Чулуунбилэгтэй уулзаад Л.Наранбаатар ингээд байна гэхэд тухайн үед генсек байсан Ц.Оюундарьд хэлээд түүнтэй уулзсан юм билээ. “Чи юу хүсээд байгаа юм” гэхэд “Би Тавантолгойн ТУЗ-ийн дарга эсвэл Ашигт малтмалын газрын дарга болъё” гэж хэлсэн. Хар л даа. Ямар юмных нь улс төр байгаа юм бэ. Би сүүлдээ “Энэ нөхөр хэний даалгавраар ингэж явдаг юм байх” гэж бодоход хүрсэн. Үүний ард заавал хүн байгаа. Баялаг бүтээгч гээд л хэдэн хүнтэй суух юм. Тавантолгой гээд л сууж байгаа харагдах юм. Түүнд мэдэхгүй юм гэж алга. Оролцохгүй юм гэж алга. Л.Наранбаатар баялаг бүтээгч мөн үү. Тийм хэрнээ тэрийг тэг гэчихсэн явж байна лээ. Өчигдөр (уржигдар) нам шинэчилдэг хүн болчихсон тууж явсан. Манай намын гишүүн биш байж. Би сүүлдээ МАН-ын дааалгавраар ингэж явдаг юм болов уу гэж хардахад хүрч байна. Хардах эрх надад бий байх.
-Тэр нь хэн юм?
-Тэрийг би яаж мэдэхэв. Монгол жижигхэн юм болохоор ил гарах байлгүй дээ.Удахгүй гараад л ирнэ. Сонгууль дөхөөд ирэхээр жижиг нөхдүүд том хүмүүстэй наалдах гэж зүтгэдэг. Тэр нь өөрийнх нь Пи Ар болдог байхгүй юу. С.Жавхлан гэхэд Ерөнхийлөгчийг халз мэтгэлцээнддуудлаа гээд байгаа биз дээ. З.Энхболд дарга руу хандаад юм яриад байгаа болохоор Л.Наранбаатарыг зүс таньдаг хүн бага сага нэмэгддэг байх. Харин тарыг нь таних бол өөр хэрэг.
Э.ЭНХБОЛД
-Гэрт нь үзлэг хийж хамаг эд зүйлсийг нь онгичсон байна-
ЗГХЭГ-ын дэд дарга асан Г.Дэнзэнг АТГ-аас өчигдөр 13.00 цагийн орчим баривчиллаа. АТГ-ынханГ.Дэнзэнгийн гэрт очсон байна. Гэрийнх нь хаалгыг тогшихоор ньтүүний эхнэр хаалгаа тайлж өгтөл АТГ-ын мөрдөн байцаагч нар угз татан дэлгээд бөөнөөрөө ороод ирсэн гэнэ. Тэгснээ гэрт нь үзлэг хийх прокурорын зөвшөөрлийг үзүүлэн гэрийнх нь эд зүйлсийг онгичжээ. Ор, дэр, гал тогоо, хувцасны шүүгээ, авдар сав гээд л байгаа бүхнийг нь уудалж, үзэж болох бүх зүйлсийг нь онгичсон байна. Мөн бичиг баримт хадгалж байсан хавтаснуудыг ньнэг нэгээр нь салгаж бүрэн нэгжлэг хийжээ.Г.Дэнзэнгийнхүүхэд АТГ-ынхнаас айн уйлж, эхнэр нь гэрийн эд зүйлсийг онгичин гаргаж хаяж байгааг эсэргүүцэн1937 оны хэлмэгдүүлэлтийн үеийн үйл явдал шиг дүр зурагхөвөрсөн тухай гэрчүүд ярьж байна. Ингээд АТГ-ынхан хайсан зүйлээ олоогүй бололтой нэгжлэгээ зогсоогоод Г.Дэнзэнд хувцсыг нь өмсүүлэн шууд албадан баривчилжээ. 14:00 цагийн үед АТГ-т Г.Дэнзэнг аваачсан байна. Харин өчигдөр 20:00 цагийн орчимд прокурорын зөвшөөрлөөр 14 хоног саатуулах албан бичиг үзүүлэн Цагдан хорих 461 дүгээр анги руу ачсан байна.
Арга ядаад АТГ-ын үүдний өрөөнөөс үйлчлүүлэгчийнхээ нэрийг дуудаж хашгирлаа
Энэ талаар түүний өмгөөлөгч Д.Содномдоржтой холбогдож цөөн асуултад хариулт авлаа.
-Г.Дэнзэнг АТГ-ынхан хууль зөрчиж албадан баривчилсан байна. Энэ талаар тодруулахгүй юу?
-Миний үйлчлүүлэгч Г.Дэнзэнг АТГ-ын алба хаагчид хууль бусаар албадан саатуулаад байна. Өмгөөлөгчид нь огт мэдэгдэлгүй гэрт нь дайрч орооднэгжлэг хийж, эхнэр, хүүхдийг нь айлгаад албадан баривчилсан байгаа юм. Өмнө нь нэг ч удаа АТГ-аас дуудаагүй мөртлөө шууд ингэж албадан баривчилж өмгөөлөгчгүй мэдүүлэг авах эрх байхгүй. Энэ бол хууль зөрчсөн асуудал. Тэд яаж байцаалт авч байгааг одоо болтол мэдээгүй байна. Магадгүй эрүү шүүлт тулгаж байхыг үгүйсгэх аргагүй. Үйлчлүүлэгчийгээ баривчлагдсан гэдгийг сонсоод АТГ-т ирсэн. Гэвч намайг дотогш нэвтрүүлсэнгүй. Хаана ямар өрөөнд байгааг нь мэдэж чадаагүй. Ямар мөрдөн байцаагч албадан байцаалт авч байгааг ч мэдэх боломж байсангүй. Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийн 41-д өмгөөлөгч үйлчлүүлэгчтэйгээ хаана, хэдийд ч уулзах эрхтэй гээд заачихсан байдаг. Үүнийг АТГ-ынхан шууд зөрчиж байна. “Үйлчлүүлэгчээ хаана байцаалт авч байгааг мэдмээр байна.Хуулийн дагуу уулзмаар байна” гэх хүсэлтийг АТГ-ын бүх удирдлагуудад тавьсан. Гэвч миний хүсэлтийг хүлээжавсангүй. Арга ядаад АТГ-ын үүдний өрөөнөөс үйлчлүүлэгчийнхээ нэрийг дуудаж хашгирлаа. Мөн телевиз дуудаж ярилцлага өгсөн. Тэгсэн “Чи яасан их хэл амтай юм. Чамайг цагдаад шалгуулна гээд хоёр мөрдөн байцаагч өрөө рүүгээ чирч оруулах гэж оролдлоо. Юу гэсэн үг вэ. Хуулийн байгууллага ингэж авирлаж болохгүй биз дээ. Эрүүгийн хуулинд 35, 36 дугаар зүйл ангид сэжигтэн өмгөөлөгчтэйгөө уулзах эрхтэй, өмгөөлөгчтэйгөө байцаалт өгөх эрхтэй гээд тодорхой заачихсан байхад АТГ-ынхан ингэж авирлаж байна.
-Тантай огт уулзуулалгүй цагдан хорих анги руу ачаад явчихсанюм уу?
-Одоо болтол хаана байгааг нь мэдэж чадаагүй байна. Сураг сонсох нь цагдан хорих төв рүү ачаад явсан гэсэн мэдээлэл байна. АТГ-ынхан улс төржиж байгаагийн нэг илрэл гэж үзэж болохоор байна.Тэд хүний эрх, хууль журмыг уландаа гишгэж байна гэв.
“Үнэн миний талд учраас би зоригтой байгаа”
Г.Дэнзэн Эрдэнэс Таван толгойн ТУЗ-ийн даргаар ажиллаж байхдаа эхнэрийнхээ нэр дээр байдаг“Говь повер” компанид эвлэрлийн гэрээний үндсэн дээр 4.6 тэрбум төгрөг шилжүүлсэн хэрэгт шалгагдаж байгаа юм. Дээрх хэрэгт шалгагдаж байгаа талаараа зарим хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд дэлгэрэнгүй ярилцлага өгсөн. “Би бохир улс төрийн золиос болсноо нотлох болно” гэсэн гарчигтай нийтлэгдсэн ярилцлагадаа “Говь повер” компани руу мөнгө шилжүүлсэн талаар“Нэг л өглөө тийм сенсаац мэдээ сайтуудаар гарч ирсэн. Ёстой юу ч мэдээгүй, юу ч мэдэхгүй байхад л над руу дайралтууд ирж эхэлсэн л дээ. Зогсоо зайгүй, тасралтгүй гүтгээд унахаар хүн эхэндээ “пааниг”-т ордог юм билээ. Юу болоод байгааг ч ойлгохоо байсан. Өөрөө тайлбарлая гэхээр хүмүүс хүлээж авахгүй байсан. Манай эхнэр хүүхдээ гаргачихсан, нярай биетэй гэртээ байсан үе. Юун тендер, юун Тавантолгой вэ. Тэгээд ч тэр компанийн Уянга нь “Ж” овогтой байсан. Манай эхнэр бол Г.Уянга. Би тэгээд ч тэр компанитай холбогдъё гэж бодоогүй. Аягүй бол асууж сураглавал ахиад холбоно биз гэж бодсон. Ер нь бол Дэнзэн гэдэг хүнтэй яаж энэ бүхнийг холбох вэ гэж бүх талаас нь судалсан байдаг юм билээ. Жишээ нь, Уянга гэдэг нэр гарангуут эхнэр нь болгоод л, “Говь повер” гэдэг компани гэнгүүт Г.Дэнзэн Дорноговийнх гэж холбоод л. Ийм л байсан ш дээ. Намайг огт шалгаагүй хэрнээ шалгаж байгаа мэтээр зарладаг, хэвлэлийн бага хурал хийдэг. Хэрэг хийсэн бол би 2013 ондоо л явдаг газар руу нь явах байсан биз. Би дээр хэлсэнчлэн энэ бол ТӨК-ийг үнэгүйдүүлж бүлэглэлийнхээ мэдэлд авах гэсэн явцуу шуналтай хүмүүсийн явуургүй арга. Муу нэртэй Дэнзэнтэй холбож байгаад бүхнийг амжуулъя гэсэн башир арга. Тэрэндээ Я.Батсуурь захирлыг хутгах гэж оролдсон гэж харж байна. Үүний баталгаа нь тухайн үед ч, одоо ч АТГ-аас намайг шалгасан зүйл нэг ч байхгүй байгаад юм. Огт хэрэг хийгээгүй хүнийг шууд гүтгээд шоронд хийх хэмжээний зориг тэднээс арай л гарахгүй байх. Үнэн миний талд учраас би зоригтой байгаа” гэсэн ярилцлага өгсөн.
Түүнийг АТГ-ынхан хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр үнэн бодит нотлох баримтыг дэлгэж эхлэнгүүт баривчиллаа. Үнэний шүүгч нь хүн өөрөө байдаг.Дэнзэн өөрийнхөө буруугүй хэлмэгдүүлж байгааг мэдэж байгаа учраас АТГ-ын эсрэг хүчтэй дуугарчээ. Үүнийг нь АТГ-ынхан айхавтар реакцтай хүлээн авч байгаа нь энэ бололтой.
Э.Хүрэлбаатар
Монгол Улс мөнгө олох боломж дүүрэн байдаг. Уул уурхайгаас гадна жаран сая мал бидний баялаг. Тэгэхээр мал өсгөөд бурхан шиг тахиад байх биш эдийн засгийн эргэлтэд оруулах шаардлагатай байна. Үүнийг төр олж хараагүй биш олж хараад хөрш орнууд болон олон улс орнуудад байгаа баялгаа мөнгө болгох саналаа тавьсаар ирсэн. Малынхаа мах түүхий эдийг гадагшгаргах саналаас гадна төрийн томоохон бодлого хэрэгтэй байгааг мэргэжлийн хүмүүс онцолж байгаа. Манайхаас Хятад, Орос, Вьетнам малын мах авахаар болсон болхамгийн сүүлийн мэдээллээрАрабын нэгдсэн Эмират улсад Монголоос нэг сая толгой малын мах экспортлохоорболжээ. Вьетнамын талаас мэргэжлийн шинжээчид ирж махны хорь гаруй үйлдвэрийг судалж үзэхээр болсон талаар бид өмнө нь мэдээлсэн.
Хойд хөрш Оростой олон жилийн өмнө хийсэн Засгийн газар хоорондын гэрээ бий. Тэрхүү гэрээнд Сибирийн бүсэд адуу,үхрийн мах Монголоос экспортлох талаар тусгасан. Путиныг Монголд айлчлах үед энэ асуудлыг сөхсөн билээ. Тэрээр Монголоос махавч болно гэдгээ хэлсэн. Өнгөрсөн онд 2217.96 тонн мах Орос руу гаргасан байдаг. Гэвч гаргаж байгаа махны хэмжээг нэмэгдүүлэх гэж манайхан эрмэлздэг ч гадныхны шаардлага өндөр, дэлхийн стандартыг шаарддаг. Гол бэрхшээл нь бруцелёз, шүлхий зэрэг малын гоц халдварт өвчин. Гадны мэргэжилтнүүдмалын өвчин тархаагүй аймгуудын малын махыгирж шинжлээд шаардлага хангасан гээд өөрсдийн тамгаа дараад явдаг. Гэтэл зарим үйлдвэрүүд мөн дэлхийн хэмжээний стандартын шаардлага хангахгүй байх тохиолдол байдаг аж. Бэрхшээл гэвэл энэ. Тиймээс Путин ирээд мах авъя гэж хэлсэн ч ОХУ-ын Хөдөө аж ахуйн яам, энэ талаархи улсын бодлого, хууль дүрмээ дагаад л өнөөх бурцелёзтэй, шүлхийтэй малын махыг авахаа байчихдаг юм. Бид энд Путин зөвшөөрсөн юм чинь гэдэг ч энэ ганц Путинээс шалтгаалдаг юм биш. Тиймээс ч санасан хэмжээндээ мах экспортолж чадахгүй байгаа юм. Урд хөрш манайх хоёр мөн л Засгийн газар хоорондын гэрээтэй. Тэд дулааны аргаар боловсруулсанхонь,ямааны мах авч болно гэсэн. Өнгөрсөн онд Хятад руу 779.8 тонн мах гаргасан байдаг. Бусад улс орон Монголоос мах авахыг сонирхдог. Манайх бас гаргах хүсэлтэй. Хоёр талын сонирхол нийлээд байхад яагаад мал маань мөнгө болж эдийн засгийн эргэлтэд орохгүй байна. Өнөөх л дэлхийн стандарт гэсэн шаардлага. Монголоос мах авч байгаа бас нэг улс нь Казахстан.
Вьетнам манайхаас мах авъя гэдгээ илэрхийлээд мэргэжлийн хүмүүс нь ирж байгаа. Гэтэл Вьетнам руу мах гаргахын тулд Хятадаар дамжин өнгөрөх шаардлагатай. Хятад гэтэл дулааны аргаар боловсруулсанмахан бүтээгдэхүүн хилээр гаргах шаардлага тавьдаг байхад Вьетнам хөлдүүгээр нь авах сонирхол байгаа.Монголын мал эмнэлгийн газрын дарга М.Галбадрах Вьетнамын Элчин сайдтай уулзаж энэ талаар ярилцсан юм билээ.Дамжин өнгөрүүлэх улс болох Хятадын талын Хөдөө аж ахуйн дэд сайд долдугаар сараас Монголд айлчлах төлөвлөгөөтэйбайгаа бөгөөд тэрнээс өмнө ажлын хэсэг ирнэ. Тиймээс Вьетнамын тал долдугаар сарын үед Хөдөө аж ахуйн дэд сайдаа ирүүлж гурван тал энэ асуудлаар ярилцвал яасан юм гэсэн саналыг манай талааставиад байгаа юм билээ. Вьетнамаас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд Монголд боловсрол эзэмшсэн хүн бөгөөд өөрийн талд энэ саналыг уламжлахаар болж.Тэгэхээр энэ асуудал нэлээд ажил хэрэгч түвшинд яригдаж эхэлсэн байна.
Харин хамгийн сүүлийн шинэ мэдээ өчигдөр Арабын нэгдсэн Эмират улс руу нэг сая толгой малын мах экспортлохоор Ерөнхий сайдын айлчлалын үеэр тохирсонбайна. Монгол малын мах дэлхийд гарах иймэрхүү таатай мэдээнүүд ар араасаа хөвөрч эхэллээ. Гэвч бид уламжлалт сэтгэлгээнээс салж дэлхийн стандартад нийцүүлэх, фермерийн аж ахуйг хөгжүүлэх, эрүүл ахуйн шаардлага хангах, махны үйлдвэрүүдээ шаардлагад нийцүүлэх гээд ажил их бий.Тэд монгол малын махыг авна гэсэн ч дэлхийн стандартын шаардлагыг л биднээс нэхэж байна.
Энэ бүхэн юу хэлж байна гэхээр малаа эрүүлжүүлэх шаардлага бий болсныг, дэнхийн стандартыг хангахын тулд энэ салбарт бодлогын томоохон өөрчлөлт хийх болсныг харуулж байна.Үүнд мэргэжлийн бодлого шаардлагатай байна. Мэргэжлийн хүмүүсийн хэлж байгаагаар энэ салбарын хөгжлийн загвар бодлогуудыг дэмжих цаг нь болсон гэлээ. Манайх фермерийн мал аж ахуйг хөгжүүлэх шаардлагатай байгаа. Хажуугаар нь бэлчээрийн мал аж ахуй нь давхар явж байж болох талаар ч тэд ярина лээ.
Одоо бол манайх хэн нэгэн Доржийн мал эрүүл байлаа ч Дондогийн өвчтэй малтайбэлчээр дээр нийлээд идээшиж байдаг. Иймээс эрсдэл их гэж гадныхан үздэг. Дэлхийд мах экспортолдог орон олон. Канад, Бразил, Шинэ Зеланд, Аргентин, Австрали улсууд малын махаа гадаадад гарган эдийн засагтаа том нэмэр болж байгаа. Тэдэн дотроо Австрали, Канад, Шинэ Зеланд, Бразилд бэлчээрийн мал аж ахуй фермерийн аж ахуйтайгаа зэрэгцэн байж л байдаг. Манайхаас ялгаатай нь бусдын малтай нийлж бэлчинэ гэж үгүй. Хувь хувийн бэлчээртээ л идээшнэ. МанайхСэлэнгэ, Булган, Дорнод зэрэг газар тариалангийн бүс нутгууддаа ферьмерийн болон бэлчээрийн мал аж ахуйг хослуулан хөгжүүлэх боломжтой гэнэ. Хавар төрсөн төлөө намар фермертээ байлгажгурван сар хэртэй бордоод хяналтад байлгаж эрүүл гэдгийг нь баталгаажуулахаас гадна өөх махны хэмжээ, шим шүүс, тарган туранхай, махны өнгө зэргийг нэг ижил стандартынх болгоод экспортлох шаардлагатай байгаа юм.
Ингэхээр энэ салбарт шинэчлэл өөрчлөлт хийх мөн мэргэжлийн байгууллагын үгийг сонсч бодлогыналхам хийх шаардлага байгаа нь тодорхой юм. Зөвхөн мах гэлтгүй ноос ноолуур, арьс ширийгэдийн засгийн эргэлтэд оруулах, ашиг тусыг нь хүртэх боломж бий. Одоо манайх угаасан ноолуураа гаргаж байна. Гэвч самнаж гаргах шаардлага байна. Үүн дээр татварын зохицуулалт дутагдаж байгааг мөн л мэргэжлийн холбоод хүмүүс хэлж байсан. Монгол жилд 6500 орчим тонн ноолуур, 18500 тонн хонины ноос, 1200 тонн тэмээний ноос, сарлагийн хөөвөр 100 тонн бэлтгэдэг.Монголд сүлжмэлийн 150 гаруй үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулж байгаа бол нэхмэлийн чиглэлээр таван үйлдвэр л үйл ажиллагаа явуулдаг аж. Энэ салбарыг дэмжиж 2011 онд Засгийн газраас бондын зээл, ноолуурын салбарыг дэмжиж эргэлтийн хөрөнгө, тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлд зориулж таван жилийн хөнгөлөлттэй зээл, 2013 оноостоног төхөөрөмж, технологийн шинэчлэлд зориулан хөнгөлөлттэй зээл олгож байв. Гэвч энэ салбарын гол бэрхшээл болоод байгаа зүйл нь нөгөө 6500 тонн ноолуурынхаа 1000 хүрэхгүй тонныг нь эцсийн бүтээгдэхүүн болгож байгаа болохоос 5500 тонн нь урд хөрш рүү татваргүй гараад явчихаж байна. Монголдоо эцсийн бүтээгдэхүүн болгожбайгаа мянган тонныг угаахаас эхлээд утас болгох бүтээгдэхүүн гаргахад бүх дамжлагад арван хувийн татвараа төлөөд явж байгаа. Гэтэл Хятад руу угаасан ноолуур гарч 5500 тонн ноолуурыг угаагаад далан хувийн гарцтай гэж үзвэл 3850 тонн угаасан ноолуур экспортод нэмүү өртгийн татваргүй гарч байгаа.Ноос ноолуурын холбооны Удирдах зөвлөлийн гишүүн Сор кашемир компанийн захирал М.Эрдэнэтуяа энэ талаар“Ерөнхийлөгч, Засгийн газар, Аж үйлдвэрийн яам, бүх шатны хүмүүстэй бид уулзсан. Монгол татваргүй гаргажбайгаа болохоор Хятадын тал жил бүр татвараа өсгөөд байдаг. Татварын зохицуулалт зайлшгүй шаардлагатай байгаа” гэлээ. Одоо ноолуураа самнаж гаргах хэрэгтэй байгаа. Ингэснээр эдийн засгийн хувьд Монголд ашигтай бөгөөд үр ашиг нь дэндүү их. Энэ мэтчилэн монгол малаа баялаг гэж эндээ бөөцийлөөд байхаар хилийн чанадад гаргаж жинхэнэ утгаар нь баялаг болгоцгооё.Хажуухны хөршөөс эхлээд алс холын улс орнууд сонирхлоо илэрхийлээд эхэлж. Одоо л зөв хөдлөх хэрэгтэй байна.
“Оюу толгой” ХХК-ийн ерөнхийлөгч бөгөөд гүйцэтгэх ерөнхий захирал Эндрью Вүдлэйтэй ярилцлаа.
-Хувь нийлүүлэгчид далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн төлөвлөгөөнд гарын үсэг зурснаар Оюу толгой гацаанаас гарлаа гэх хүн олон байна.Дубайд гарын үсэг зурах болсныг гайхаж хүлээж авах хүн цөөнгүй байх шиг. Яагаад Дубайг сонгосон юм бол?
-Цэвэр ложистикийн шинж чанартай гэж хэлж болно. Ерөнхий сайд хөрөнгө оруулагчдад зориулсан аяллаа эхлүүлж байгаа. Энэявцад ньхамгийн ойрхон уулзаж болох газарДубай байсан юм. Ийм шалтгаанаар Дубайд уулзъя гэсэн тов гарсан. Тавь, зуун жилээр үргэлжлэх ийм томтөслийн хувьд гол зүйлсээ тохироод цаашаа явах нь чухал байсан. Ийм урт хугацаанд үргэлжлэх төсөл дэлхийд тун цөөхөн. Энэ өнцгөөс нь харахад далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн төлөвлөгөөнд гарын үсэг зурна гэдэг бол маш таатай мэдээ.
-Хоёр тал гол асуудлууд дээрээ ойлголцолд хүрч чадсан гэж үзэж болох уу?
-Оюу толгойн хувьд дэлхийн зэсийн хамгийн том, сайн ордын нэг. Дахиад хэлэхэд энэ төсөл маш урт хугацаанд хэрэгжинэ. Тэр утгаараа “Оюу толгой” төсөл нэг талаас олон төрлийн үйл ажиллагаа шаардана, нөгөө талаастом боломж, бололцоо өгнө. Ийм онцлогтой төслийг цааш нь амжилттай хэрэгжүүлэхийн тулд хувь нийлүүлэгчид суурь асуудлууд дээрээ маш сайн тохиролцож авах хэрэгтэй. Тэгж байж энэ төсөл өгөөжөө өгнө. Хувь нийлүүлэгчдийн хэлэлцээр нэлээд урт хугацаанд үргэлжиллээ. Олон ч асуудал тохирлоо. Хайлуулагчийн цэвэр буцаалт, рояалти төлбөр, зөвшөөрлүүд, татвар, төслийн санхүүжилт зэрэг олон цогц асуудлыг талууд хэлэлцэж тохиролцсон. Тохиролцоонд хүрсэн учраас “Оюу толгой” гэдэг төслийг урт хугацаанд саадгүй авч явах бололцоо бүрдлээ.
-Цаг авахаар үндсэн асуудлаа эцэслэж тохирсон гэж ойлгож болох нь ээ?
-Тэгж ойлгож болно. Зарчмын шинжтэй гол асуудлууд дээрээ хувь нийлүүлэгчдийн аль аль нь нэлээд цаг зав зарцуулж, тохиролцоонд хүрч чадсан. Цаг гаргаж ярилцсан нь ч сайн хэрэг болсон. Урт хугацаанд хэрэгжих төслийнхөө гол суурь асуудлаар тохиролцоонд хүрэхийн тулд ингэхээс аргагүй. Багагүй хугацаанд хэлэлцээрийн ширээний ард сууснаар цаашид гарч болзошгүй асуудлуудыг урьдчилж харах, асуудал үүсэх бүрд хоорондоо хэрхэн ойлголцож явахвэ гэдгийн суурь зарчмыг тодорхойлж өглөө.Үүгээрээ үнэ цэнтэй.
-Төслийн санхүүжилтээр орж ирэх зургаан тэрбум ам.доллар яг энэ ондоо багтаж орж ирэх боломж бий юу?
-Би хувьдаа боломжтой гэж харж байна. Учир нь бидхувь нийлүүлэгчдийн хэлэлцээрийн явцад төслийн санхүүжилт авах банкуудтай байнга харилцаж холбоотой байсан. Мэдээллээ дор бүр нь өгч ажилласан.
-Гэхдээ банкуудын өгсөн хугацааг өмнө нь хэд хэдэн удаа сунгаснаас эхлээд асуудал бий. Зэсийн зах зээлийн ойрын төлөв ч тийм сайн биш гэсэн таамаг гараад байгаа…?
-Зэсийн салбар ойрын хугацаанд таагүй, үнийн хувьд харьцангуй доогуур байна гэсэн таамаг бий. Гэхдээ урт хугацаандаа өсөлттэй байх дүр зураг харагдаж байгаа. Хөрөнгө оруулагчдын хувьд энэ боломжийг ашиглахыг хүснэ. Тийм болохоор би хувьдаа боломжтой гэж дүгнээд байгаа юм. Мэдээж төслийн санхүүжилтийг эцэслэх ажлыг хувь нийлүүлэгчидхариуцаж гардан гүйцэтгэнэ.
-Далд уурхайн бүтээн байгуулалт үргэлжлэхээс өмнө ТЭЗҮ батлах, сая таны хэлсэн төслийн санхүүжилтийг эцэслэх гээд өчнөөн асуудал байна уу?
-Дахин хэлэхэд урт хугацааны том төсөл гэдэг бол их хэмжээний мөнгөн хөрөнгө зарцуулж, маш олон талын үйл ажиллагааг хамардаг онцлогтой. Далд уурхайн үйлдвэрлэлийг бүрэн хэмжээгээр эхлүүлэх цаг хугацааг бидөнөөдрөөс хойш таваас долоон жил гэж харж байгаа. Энэ хугацаандгазар доорхи хонгил гэхэд л 200 орчим км-ийг барьж байгуулна. Үүнээс гадна шаардагдах дэд бүтцийг барьж байгуулах нүсэр ажил бий.Сая дурдсанбүх ажилнэг өдөр эхлэхгүй л дээ.Ажил дөнгөжэхлээд явж байна. Энэ хоорондтөслийн санхүүжилтийг эцэслэх, зөвшөөрөл авах, ТЭЗҮ-ийг хянаж батлуулах ажил бий. Үүнээс гадна сар сараар нарийн төлөвлөсөн олон ажил гарч ирнэ. Тэр бүрд гэрээ контракт байгуулах, хүмүүсээ сургаж бэлдэхээс эхлээд их ажил ундарч таарна. Үйлдвэрлэл эхлэх гэдэг нэг өдрийн асуудал мэт боловч түүнд бэлдэх нь шат дараалсан нарийн ажиллагаа байдаг.
-Далд уурхайн бүтээн байгуулалт монголчуудад юу өгөх вэ гэдгийг олон хүн сонирхож байгаа. Жишээ нь “Оюу толгой” төсөл дээр хэчнээн хүн ажиллах бол?
-Эхний шатны бүтээн байгуулалтыг анзаарсан байх. Бүтээн байгуулалтын үе шатанд ажиллагсдын тоо өндөр байгаад үйлдвэрлэл эхлээд үйл ажиллагаа тогтворжих үед багасдаг. Далд уурхайн бүтээн байгуулалтын үед ч ийм байдал ажиглагдана. Одоогоор яг хэчнээн хүн ажиллах талаар нарийн тоог эцэслэж гаргаагүй байна. Гэхдээ бидний багцаагаар 3000 орчим хүн ажиллах болов уу гэсэн тооцоо бий. Тэгэхээр 3000 орчим хүн үндсэн үйлдвэрлэл дээр ажиллана гэсэн үг. Туслан гүйцэтгэгч, ханган нийлүүлэлтийн сүлжээгээр дамжин ажил орлоготой болох хүмүүсийг оруулж тооцвол энэ тоо хэд дахин үржигдэнэ. Зөвхөн үндсэн ажиллах хүчний тоог харахаас гадна “Оюу толгой” төслийн эдийн засагт бий болгох энэ мэт сайн нөлөөг нь давхар харах хэрэгтэй.
-Далд уурхайн бүтээн байгуулалт үргэлжилбэл ханган нийлүүлэгчдийн хэчнээн хувь нь монгол компани байх бол?
-Одоо явагдаж байгаа хангамжийн үйл ажиллагааг харахад Оюу толгой төслийннийт ханган нийлүүлэгчдийн 60 гаруй хувь, нийт зардлын 60-аас дээш хувь нь Монголын, Өмнөговийн компаниудад ногдож байгаа. Оюу толгой компанийн хувьд далд уурхайн бүтээн байгуулалт, цаашлаадүйлдвэрлэлийн үе шатанд монгол компаниудаа дэмжиж ажиллана. Далд уурхайн бүтээн байгуулалтын явцад, цаашид ч ханган нийлүүлэлтийн одоогийн хувь хэмжээг бууруулахгүй байхыг хичээнэ. Энэ хэмжээнээс ч нэмэгдэх бололцоотой. Миний хувьд байж болох зүйл гэж бодож байна. Байж болох гэж хэлэхээс илүү заавал байх ёстой гэж тодотгох учиртай асуудал. Ийм хэмжээнд хүргэхийн тулд аль аль талдаа хичээж ажиллана. Арилжааны сайн нөхцөлтэй, аюулгүй ажиллагааг хамгийн түрүүнд тавьдаг компаниудыг дэмжиж ажиллах чин хүсэл эрмэлзэл бидэнд бий. Барилгын үе шатанд Монголд байхгүй зарим нэг тоног төхөөрөмж, сэлбэг материалыг гаднаас авч таарна. Гэхдээ гол анхаарал Монголын ханган нийлүүлэгчид дээр төвлөрнө.
-”Оюу толгой” төслийн хувьд монгол залуусыг нарийн мэргэжлээр бэлдээд эхэлчихсэн. Далд уурхайн бүтээн байгуулалтын явцад өндөр цалинтай нарийн мэргэжлийн орон тоон дээр монгол залуус бас ажиллах байх…?
-Манай компани эрдэс баялгаас эрдэм мэдлэг, ур чадвар үнэт зүйлсийг бүтээнэ гэсэн алсын хараатай. Далд уурхайд шаардагдах ур чадвар ил уурхайгаас арай өөр. Далд уурхайд ажиллах хүмүүсийг бэлтгэх,сургах, хөгжүүлэх, нарийн мэргэжил шаардсан ажлын байран дээр бэлдэж ажиллуулах тал дээр анхаарч байгаа. Бэлтгэгдсэн хүмүүс ч бий. Бид өмнө нь далд уурхайд багагүй хэмжээний ажил хийсэн. Нэлээд хүмүүсийг цаг зав гаргаж сургасан. Цаашдаа ч сургана. Өнөөдрийн байдлаар манай компанийн ажиллах хүчний 95 хувь нь монголчууд байгаа. Хэдийгээр олон улсын хөрөнгө оруулагчтай ч бид өөрсдийгөө монгол компани гэж бахархалтайгаар хэлдэг. Тэр утгаараа бид монгол ажилчдынхаа хувь хэмжээ, байр суурийг хадгалж үлдэх бодлого барина. Оюу толгой төслийн өгөөж ганц үүгээр хэмжигдэхгүй. 50-100 жил үргэлжлэх энэ том төсөл хэрэгжих явцдаа олон тэрбум ам.долларын татвар, хураамж, рояалти төлнө. Үүнийг дагасан дэд бүтэц, бусад ханган нийлүүлэлтийн сүлжээнд Монголын компаниудад маш их боломж бололцоо гарч ирнэ. Би ирээд удаагүй байгаа л даа. Гэхдээ компанийн ажиллагсдынхаа асуудалд эерэгээр хандаж, юмыг машхурдан сурч, хөгждөг ур чадварыг мэдэрч, бахархаж байна. “Оюу толгой” компанийн үзүүлэлт “Рио тинто” дотроо нэлээд дээгүүрт ордог. Залуу компанийн хувьд энэ бол өндөр амжилт. Энэ амжилтдаа тулгуурлаж дараа дараагийн амжилтаа бүтээнэ гэсэн өөдрөг бодолтой ажиллаж байна.
Ц.БААСАНСҮРЭН
“Өдрийн сонин”-ы бямба гаригийн дугаар хэвлэгдэн гарлаа. “Өдрийн сурвалжлага” энэ өдөр “Манай улс, нар, салхи, усны эрчим хүчний сэргээгдэх арвин нөөцтэй” сурвалжлагыг онцоллоо. “АСЕМ: Монгол Улс сэргээгдэх эрчим хүчний өлгий нутаг” олон улсын хурал манай улсад болж буй.
“Улс төр” нүүрээс удахгүй өргөн барих гэж буй Сонгуулийн хуультай холбоотой сэдвээр МУБИС-ийн багш судлаач, Э.Гэрэлт-Одтой хийсэн ярилцлагыг уншина уу. Тэрбээр “Сонгуулийн тогтолцооны шинэтгэлийг үргэлжлүүлэх хэрэгтэй” хэмээн ярьжээ.
“Баримт, үзэл бодол” нүүрээс “Шоронгийн буурин дээр цэцэг алаглах цаг айсуй” нийтлэлийг хүлээн авна уу.
Уламжлалт “Нэг ангийнхан” буланд төрийн шагналт, докторуудтай нэг ангийнхны тухай өгүүлжээ. ХААИС-ийн Мал эмнэлэгийн факультетийг1969 онд төгссөн нэг ангийнхан энэ удаа уригдав. Тэр үед Нийгмийн ухаанаас бусад бүх хичээлийг орос хэл дээр заадаг байсан гэнэ шүү.
“Танин мэдэхүй” нүүрээс япон сампин соробантай танилцана уу. “Соробан нь тоо бодох хэрэгсэл төдийгүй, хүн хөгжүүлэх, хүүхэд төлөвшүүлэх арга юм” гэж япон судлаач, Монголын соробангийн холбооны тэргүүн Д.Төмөрбаатар ярьсан юм.
“Өд бэх” нүүрээс төрийн шагналт, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Д.Төрбаттай хийсэн ярилцлагыг хүлээн авна уу. Тэрбээр 1911 оны үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний түүхийг өгүүлсэн “Оройн дээд” түүхэн дуулалт жүжгийн цомнолыг бичсэн хүн. Д.Төрбат “Оройн дээд”-д залбирах сэтгэл одоо ч дутмаг байна хэмээн өгүүлжээ.
“Уран бүтээлч” нүүрт ДБЭТ-ийн гоцлол дуучин, гургалдай хоолойт Ө.Уянгын ярилцлага гарчээ. Тэрбээр олон цагаар дуурьт дуулсныхаа дараа маш их өлсч цангадаг гэнэ. Тиймээс дуучин маань нөр их хөдөлмөрийнхөө дараа ихээр идэж шингэн юм уудаг гэнэ шүү.
“Дэлхийн мэдээ”“Хамгийн алсад орших галактикийг илрүүлсэн” тухай онцолжээ. Б.Обама Кубад айлчилна гэнэ. Энэ болон бусад хэрэгтэй ашигтай мэдээллийг та бямба гаригийн “Өдрийн сонин”-оос хүлээн авна уу.
Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудан, “Улаанбаатар”, “Скай” шуудангийн салбаруудаас очиж авч болох ба сонин борлуулах бүхий л цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой юм. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдах авч болохыг дуулгая. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч бас болно.
“Өдрийн сонин”-той холбоотой бүхий л мэдээллийг Мэдээлэх эрхийн утас 19001987-гоос лавлаж болох ба захиалга өгөхийг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Хэрэв цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88071920 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг лавлаарай.
“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХНИЙ УРГАХ НАРНААР ТАНТАЙ ХАМТ
Зайсангийн дамжин, хүүхдийн хорих ангиудын газрыг үл хөдлөх хөрөнгөтэй нь дуудлагаар худалдах болсон билээ. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын үндсэн хөрөнгөнд бүртгэлтэй хорих 401, 411 дүгээр ангийн үл хөдлөх хөрөнгийг хамгийн өндөр үнэ санал болгосон хуулийн этгээд, хувь хүнд үе шаттай хүлээлгэн өгөх нөхцөлтэйгээр нээлттэй дуудлага худалдаагаар худалдахаар шийдсэн. Эдгээр нь Зайсангийн байгалийн сайхан бүрдсэн бүсэд, тансаг хороолол дунд байдаг. Энэ тухай бямба гаригийн “Өдрийн сонин”-ы “Баримт, үзэл бодол” нүүрээс уншаарай.