Налайхын ерөнхий боловсролын сургуульд 6000 гаруй сурагч, мэргэжлийн сургалт үйлдвэрийн төвд 1200 орчим хүүхэд сурдаг байна. Тиймээс энэхүү асуудлыг шийдэхэд бага ч гэсэн нэмэр болох үүднээс “Го Хэлп” олон улсын хүмүүнлэгийн байгууллага Налайх дүүргийн ИЙ хороонд “Номын байшин” номын сангийн төсөл хэрэгжүүлж байгаа аж. “Номын байшин”-д хүүхдүүд хичээлийн бус цагаараа очиж ном уншин, гэрийн даалгавраа хийж, англи хэл, компьютерийн мэдлэгээ дээшлүүлэхийн зэрэгцээ зураг, гар урлал зэрэг олон төрлөөр өөрсдийгөө хөгжүүлэх боломжтой. Хүүхэд залуусын нас, сэтгэхүйн онцлогт тохирсон 1800 орчим бүтээлээр фондоо баяжуулаад буй тус номын сангаар өнгөрсөн жил 1300 гаруй сурагч үйлчлүүлжээ.
Month: March 2015
Өнөөдөр 12 цагт “Ээж бүхний дуу хоолой хөдөлгөөн”-өөс Чингисийн талбайд хүчирхийллийн эсрэг эв санааны нэгдлийн цуглааныг зохион байгуулах гэж байна. Монгол улсад сүүлийн үед хүчирхийлэл тэр дундаа хүүхдийн эсрэг хүчирхийлэл газар авч байгааг эцэргүүцэн эхчүүд дуу хоолойгоо олон нийт, төр засагт хүргэхээр ийн цуглаан зохион байгуулж байгаа ажээ.
Нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газрын улсын ахлах байцаагчийн шийдвэрийг үндэслэн хотын дарга “Ашиглалтын шаардлага хангахгүй, газар хөдлөлтөд тэсвэргүй орон сууцны барилгыг дахин төлөвлөж барилгажуулах тухай” захирамж гаргажээ. Тухайлбал, Баянзүрх дүүргийн XВИ хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах тав, зургаа, долоо, найм, 16, 21, 22, 24, 27 дугаар, Баянзүрх дүүргийн ИЙхорооны нэг, хоёр, тав, найм, есдүгээр байрыг дахин төлөвлөж, барилгажуулахаар боллоо. Дээрх орон сууцны барилгуудад үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэхийг хориглож, холбогдох тусгай зөвшөөрлийг төсөл хэрэгжих хугацаанд түр түдгэлзүүлэх юм байна.
Эдгээр байршилд барилгажилтын төсөл боловсруулахад шаардагдах 62 сая гаруй төгрөгийг шинээр баригдах барилга байгууламж, авто зам, инженерийн шугам сүлжээний зураг төсвийн зардлаас санхүүжүүлэхээр болжээ. Харин барилгажилтын төсөл боловсруулах ажлыг зохион байгуулж, хяналт тавьж ажиллахыг нийслэлийн Ерөнхий төлөвлөгөөний газарт даалгасан аж.
Дээл өмсөж, бумбагар цагаан гараа урдаа зөрүүлэн бариад, унжлага зүүлттэй тоорцгон малгайныхаа дороос мойл хар нүдээрээ инээвхийлэх хэний ч хайр хүрэм бяцхан охины хэвлүүхэн зураг Чингэсийн талбайд байрлах агаад урд нь мөнхийн зул бадамлуулжээ. Хүний хорвоод ирээд дөрөвхөн жил амьдарсан, чухам яаж амьдарсныг нь төсөөлөхөөс ч зүрх шимшрэм тэр л бяцхан охины гэгээн дурсгалыг хүндэтгэж мянга мянган хүн гэрэлт зул өргөлөө. Монголчууд амар болоочийнхоо хойт зам мөрийг гэрэлтүүлэхийн тулд бага гашуудаж, буян их үйлддэг. Тэр л ёсоор цөгцөнд цутгасан тос нь царцаж амжаагүй зул, лаа, хөөргөдөг гэрэлт зул, арц хүж, зэргийг зэхээд Чингэсийн талбайд цуглах олныг харваас гашуудан эмгэнэхгүй байхын аргагүй аж. Хаашаа л харна “Дөрвөн нас гэдэг бол хүүхэд чихэр их идсэнийхээ төлөө л уйлдаг нас шүү дээ, тийм жаахан үрээ яаж тарчлаан зовоож, хөнөөж чадав аа” гэхээс л нүд нь бүрэлзэж сэтгэл нь үймрээд багаа болов уу гэмээр чимээгүйхэн мэгших нулимстай нүд, өр нинжин сэтгэлүүд. Өргөсөн зул хаврын зэвэргэн салхинд дальдчин дальдчин бадамлана. Хөөрхий бяцхан охин яргачин эцэг, “махчин” хойт эхийнхээ гар дор яг л үүн шиг хичнээн их айн чичирч, дальдчиж байсан бол гэхээс түүний амсаж эдлээгүй гэрэл гэгээ бүхний өмнөөс харамсах сэтгэл төрнө.
Хүчирхийллийн эсрэг монголчуудын энэхүү цагаан жагсаал өнгөрсөн бямба гаригт буюу хоёрдугаар сарын 28-ны өдрийн 18:00 цагаас 22:00 цагийн хооронд үргэлжилсэн юм. Тэнд бүхий л хэвлэл мэдээллийн сэтгүүлч, сурвалжлагчид ажиллаж, зарим телевиз шууд дамжуулж байсан болохоор хөөрхий охины хойтын зам мөрийг нь гэрэлтүүлж өгье гэсэн сайхан сэтгэлт хүмүүс талбайд нэмэгдэн ирсээр л байсан юм. Гэрээсээ гарах боломжгүй зарим нь хэн нэгэн дотнын хүнээ алдсан мэт гэртээ зул өргөн эмгэнэж, бүр зарим нь гэрлээ унтрааж лаа бариад хөөрхий охины гэгээн дурсгалд хүндэтгэл үзүүлсэн тухай мэдээллүүд олон нийтийн цахим сүлжээгээр дүүрчээ.
Монголчууд тэгтлээ ч ёс жудаг, хүн чанар, өр нинжин сэтгэлээ алдчихаагүй байна гээд бодъё гэвч бидний дундаас үрээ хөнөөсөн эцэг, амиа хоохойлсон эх хүн төржээ. Өөр, дэлхийн ямар оронд ийм эмгэнэлтэй явдал гарч байсныг бүү мэд. Ямартай ч бид ийм баймааргүй байна гэсэн бодол цээж бачууруулаад байлаа.
Чингэсийн талбайг тойроод эгнэн зогссон машинуудын гэрэл асаалттай байлаа. Эх үрсийн баяраар л бүх машинууд их гэрлээ асаан хөдөлгөөнд оролцдог шиг. Мөн талбайн зүүн урд хэсэгт зул барьсан хэсэг хүмүүс “ХҮҮХЭД” гэсэн үг бүтээх маягаар цэгцрэн зогс харагдана. Талбайн төв хэсэгт хохирогч охины зураг бүхий зул, цэцэг, тоглоомууд харагдана. Харин түүнийг тойроод мянга мянган зул, эмгэнэсэн хүмүүс байв. Гэхдээ тэд ямар ч үл ойлголцоон, үймээн маргаангүй дэг журамтайгаар жагсана. Салхи цохьчих гээд байгаа зулдаа шил саваар хорго хийж нөмөрлөн бөөцийлцгөөх нь бяцхан охины төдийгүй хорвоод мэндэлсэн, ирээдүйд мэндлэх хүүхэд бүрийн ирээдүйг гэрэлтүүлж чадах хүмүүсийн гүн хүндэтгэл байлаа. Зултай жагсаалын цуваа охины зураг бүхий төв хэсгийг тойрон үргэлжилсээр тойргийн баруун урд хэсэгт хоёр талаар нь зул өрж “хаалга” гаргасан байлаа. Охины зурганд зул өргөх, эсвэл цэцэг өргөж, тоглоом тавих хүмүүс тэрхүү хаалгаар орж, нар зөв тойроод гарах журамтай аж. Тэнд чихмэл тоглоом тавьсан нэгэн эмэгтэйгээс учрыг асуувал “Хөөрхий бяцхан охины хүүхэд насыг хайрлахгүй байхын арга алга аа, ер нь ид л хөөрхөн тоглож нааддаг, сурч мэддэг, аав ээждээ эрхэлдэг насандаа хүчирхийллийн золиос болсонд нь харамсаад барахгүй нь. Тиймээс хүүхдийнхээ тоглоомноос аваад ирж байгаа минь энэ. Хожимдсон гэдгээ мэдэж байгаа ч хүний сэтгэл гэдэг ийм л гэнэн юм байна шүү дээ” гээд мэгшин уйлж байлаа. Зулын жагсаалд энэхүү эмгэнэлт явдлыг дуулсан мэдсэн бүх хүмүүс оролцжээ. Чингэсийн талбайд мянга мянган хүн цуглаж байхад, Зайсан дахь Бурхан багшийн хөшөөт цогцолборт зарим нь, мөн зарим нь гэртээ, бүр малчны хотноос ч хэн нэгэн, гэнэн ариухан насандаа хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн түүний явах замыг гэрэлтүүлсэн болохоор охин диваажинд очих байх. Ухвар мөчид хүмүүсийн үр болж төрснөөрөө л бурууддаггүй юм бол өөр гэм нүгэл гэж түүнд үгүй болохоор заавал диваажинд л очих учиртай. Харин одоо бид өөр өөрсдийн хүүхдэдээ аав шиг аав, ээж шиг ээж байж, хүсэл мөрөөдлийг нь сонсч, ирээдүйн замыг нь зөв засч, гэрэлтүүлэх л үлдлээ. Хэн нь ч гэсэн ямарваа нэг хүчирхийллийн дэргэдүүр дуугүй өнгөрөхгүй байх үүрэг хүлээлээ.
Бурхан багшийн цэцэрлэгт хүрээлэнд 500 гаруй хүн зул өргөжээ
Зайсан дахь Бурхан багшийн цэцэрлэгт хүрээлэнд цуглаж зул өргөх саналыг жиргээчид гаргасан байв. Зул өргөх ёслол 18 цагт эхлэхэд хоёр зуу гаруй хүн иржээ. Бяцхан охины төлөө зул өргөх ёслолыг анх санаачилсан жиргээчид үг хэлснээр хүмүүс таван минутын турш чимээгүй болон эмгэнэл илэрхийлсэн юм. Дараа нь Бурхан багшийн хүрээлэнд үйл ажиллагаа явуулдаг “Намо будда” төвийн лам хуврагууд амиа алдсан охиныг сайн төрөл хурдан олохын тухайд диваажингийн ерөөл, маань уншсан. Буяны цагаан мөртэй энэхүү арга хэмжээнд зул өргөж буян үйлдэхийн зэрэгцээ хүн бүр өөрсдийн зүгээс чадах зүйлээрээ дэмжиж байлаа. Тухайлбал ХААИС-ийн оюутнууд зул өргөсний дараа гарсан хогийг цэвэрлэнэ гэж байв. Гэхдээ хүмүүс зулаа өргөөд, унтарсных нь дараа хогийн саванд хийж байсан учраас цэвэрлэх шаардлага гараагүй юм. Энэхүү зул өргөх арга хэмжээнд голдуу залуус ирсэн байсан. Бас УИХ-ын хоёр ч эмэгтэй гишүүн ирсэн байгаа харагдав.
Г.Лхагвадорж
Жил бүрийн хаврын тэргүүн сард зохион байгуулдаг “Дүнжингарав-2015” төвийн бүсийн уралдаан өнгөрсөн бямба гаригт Хүй долоон худагийн Цагаан хөтөлд боллоо. Газар, газрын хурдан хүлэг шандас сорьдог “Дүнжингарав” азарга, их нас, соёолон, эрлийз дээд насны дөрвөн ангилалд болсон. Хурдан морины уралдаан үзэж хийморио сэргээх гэсэн моринд дуртай түмэн олон үндэсний хувцсаараа гоён цуглажээ. Замын цагдаа нар аль хэдийнэ ирчихсэн автомашины хөдөлгөөнд зохицуулалт хийж байлаа. Бас хуушуурын гэрүүд гарчихсан халуун хоол, цайгаар үйлчилж байв. Хуушуурын гэрийн гадаа нэг хүн зогсоод “Энэ жилийн хамгийн эхний наадмын хуушуураа идээрэй. 1000 төгрөг шүү” гэж орилох ажээ.
“Дүнжингарав-2015” уралдаан өмнөх жилүүдэд голдуу хоёр өдөр үргэлжилдэг байв. Уралдааны эхний өдөр эрлийз насны морьд, дараагийн өдөр монгол адуу уралддаг байлаа. Харин энэ жил шинийн 4-нд болохоор товлогдоод байсан уралдаан цаг агаараас шалтгаалан шинийн 10 буюу хоёрдугаар сарын 28 хүртэл хойшлоод байв. Ингэж хойшилсон нь “Сэлэнгэ хурд-2015” хангайн бүсийн, “Хутагтын хурд-2015” говийн бүсийн уралдаанаас ганцхан өдрийн өмнө болж таарлаа. Тиймээс дөрвөн насны уралдааныг нэг өдөрт багтаан уралдуулсан юм. Ингэж нэг өдөр уралдуулсан нь цаг зав хэмнээд, үзэгч олонд таатай байна гэж наадамчин олон ярьж байв.
“Дүнжингарав-2015” уралдаан эрлийз дээд насныхаар эхэлсэн. Энэ насанд 74 хурдан хүлэг шандас сорьсноос Завхан аймгийн Эрдэнэхайрхан сумын харьяат, Монгол Улсын манлай уяач Н.Даш-Өлзийн зээрд азарга тод магнай боллоо. Н.Даш-Өлзий уяачийн тухайд сүүлийн хоёр жил одтой сайхан наадаж байгаа. Өнгөрсөн жилийн сар шинийн босгон дээр алдарт уяач болж байсан бол өнөө жил манлай уяач цолтой болсон. Түүний зээрд азарга өнгөрсөн жилийн Дүнжингаравт түрүүлж байсан бөгөөд уяа сойлгыг нь алдарт уяач Т.Батцоож тааруулжээ. Аман хүзүүнд Орхон аймгийн уяач н.Бямбажаргалын хээр үрээ хурдалсан. Хээр үрээгаймгийн алдарт уяач Х.Баярсайхан уяжээ. Айргийн гуравт Увс аймгийн Зүүнговь сумын харьяат, аймгийн алдарт уяач н.Барсүрэнгийн хээр азарга хурдлав. Хээр азарга өнгөрсөн жилийн “Дүнжингарав”-аар айргийн тавд хурдалж байсан. Энэ жил мөн айрагдсанаар улс, бүийн уралдаанд тав дахь удаагаа айрагдаж байгаа юм байна. Дөрөвт, Булган аймгийн Баяннуур сумын харьяат аймгийн алдарт уяач Ч.Содномын хар үрээ, тавд Монгол Улсын манлай уяач П.Мэндбаярын хонгор морь тус, тус айрагдаж торгон жолоо өргүүллээ.
Азарганы уралдаанд 148 хурдан хүлэг уралдахад Монгол Улсын тод манлай уяач Д.Цэрэнжигмэдийн сөөнгө зээрд азарга түрүүлж торгон жолоо өргүүлсэн. Улс, бүсийн наадамд олон удаа уралдаж түрүү, айраг авч байсан сөөнгө зээрдийг морь сонирхогчид андахгүй. 2012 оны төвийн бүсэд эрлийз дээд насанд айрагдаж байсан. 2013 оны Эрдэнэтийн хаврын бүсийн эрлийз дээд насанд мөн айрагдаж байлаа. Өнгөрсөн жилийн Дүнжингараваар л гэхэд эрлийз дээд насанд уралдаад наймд давхисан. Харин энэ жил монгол адуунд уралдаж түрүүлсэн нь олон хүний анхаарлыг татсан юм. Зохион байгуулах комиссынхон сэрвээний өндрийг хэмжиж үзээд зөвшөөрсний үндсэн дээр сөөнгө зээрд монгол азарганы ангилалд уралджээ. Аман хүзүүнд Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын харьяат, аймгийн алдарт уяач Т.Болдбаатарын халиун азарга хурдалсан. Халиун азарга 2011 онд шүдлэндээ Хөвсгөл, Өвөрхангай аймгийн ойн наадамд айрагдаж, 2013 оны зүүн бүсийн наадамд давхар уяагаар түрүүлж байсан. “Дүнжингарав-2013”, Эрдэнэтийн хаврын бүсэд айрагдаж байсан халиун азаргыг Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын харьяат аймгийн алдарт уяач Мөнх-Эрдэнэ уяж хурдлуулжээ. Айргийн гуравт Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын харьяат, аймгийн алдарт уяач Х.Түмэнбаярын хонгор азарга хурдаллаа. Хонгор азарга дааган насандаа Өмнөговь аймгийн 80 жилийн уралдаан болон Говьшанхын наадамд түрүүлж байсан түүхтэй. Дөрөвт, Орхон аймгийн харьяат, Монгол Улсын алдарт уяач Д.Дэлгэрбаярын хонгор азарга, тавд Орхон аймгийн харьяат Г.Баярцогтын хүрэн азарга тус, тус хурдаллаа.
Их насанд хамгийн олон буюу 191 хурдан хүлэг тоосоо өргөхөд Төв аймгийн Баян сумын харьяат аймгийн алдарт уяач Х.Цогтсайханы хар морь түрүүллээ. Х.Цогтсайхан удам дамжсан уяач гэдгийг морь сонирхогчид мэднэ. Анх 2006 онд Төв аймгийн Баянцагаан, Дундговийн Цагаандэлгэр сумын наадамд хүрэн азаргаа аман хүзүүдүүлж байснаас хойш улс, бүсийн наадамд олон түрүү, айраг аваад байгаа. Аман хүзүүнд Говь-Алтай аймгийн Шарга сумын уугуул Н.Зоригтын хул морь, айргийн гуравт Булган аймгийн Могод сумын харьяат аймгийн алдарт уяач Н.Базаргарьдын хонгор халзан морь хурдаллаа. Дөрөвт, Дундговь аймгийн Сайнцагаан сумын харьяат, аймгийн алдарт уяач Адъяагийн Мөнхбаярын хавчиг загал морь хурдаллаа. Загал морь Сүхбаатар аймгийн Уулбаян сумын Дагвадоржийн унаган адуу билээ. Айргийн тавд Монгол улсын манлай уяач Г.Баттөмөрийн бор морь тус, тус хурдаллаа.
Соёолонд 160 гаруй хурдан хүлэг шандас сорьсон. Торгон жолоог Өмнөговь аймгийн Даланзадгад сумын харьяат, аймгийн алдарт уяач Б.Бадраагийн хар үрээ өргүүлэв. Хар үрээг Монгол улсын тод манлай уяач Агваансамдангийн Батсүх уяж, хурдлуулжээ. Аман хүзүүнд Булган аймгийн Гурванбулаг сумын харьяат, Монгол Улсын манлай уяач Д.Хишигжаргалын цагаан үрээ хурдлав. Айргийн гуравт өнгөрсөн сар шинийн босгон дээр манлай уяач болсон О.Батбилэгийн зээрд үрээ, дөрөвт Төв аймгийн Угтаалцайдам сумын Баттөрийн халиун үрээ, тавд Дашдоржийн үрээ тус, тус хурдаллаа.
“Дүнжингарав” уралдааны үеэр нийт дөрвөн насны морь уралдахад 11 хүүхэд мориноос унасан юм. Мориноос унасан хүүхдүүдэд эмнэлгийнхэн үзлэг хийхэд ямар нэгэн ноцтойбэртэл гэмтэл байсангүй.Бас хүүхдийн эрхийн байгууллагын төлөөлөл уралдааны үеэр аюулгүй байдлын хяналт тавин ажиллаж байсан юм.
С.АЛТАНЦЭЦЭГ
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН
“Эмнести интернэшнл” олон улсын байгууллагын гүйцэтгэх захирал Б.Алтантуяатай ярилцлаа.
-“Эмнести интернэшнл”-ээс дэлхийн хүний эрхийн 2014 оны төлөв байдлын тайлан гаргасан байна. Тайланд Монгол Улс дахь хүний эрхийн зөрчлүүдийг тусгажээ. Гэмт хэрэг хүлээлгэхийн тулд эрүүдэн шүүдэг, иргэдийг албадан нүүлгэж, бэлгийн чиг хандлагаар нь алагчилдаг зэргийг онцолсон байна. Хүний эрхийн зөрчлийг арилгах гарц нь юу вэ?
-Аливаа хүний эрхийн зөрчил гарч байгаа суурь шалтгаан бол хүмүүс эрхээ мэдэхгүй байгаатай холбоотой. Нөгөөтэйгүүр эрх баригчид, төрийн албан хаагч нар, тухайлбал, хууль сахиулагч,эмч, багш нар хүний эрхийн талаар мэдлэггүй байна. Дээрх зөрчлийг арилгах гарц нь Монгол Улс хүний эрхийн боловсролыг бүх нийтэд олгох үндэсний хөтөлбөртэй байж, тэрийгээ хэрэгжүүлэх тогтолцоотой болох шаардлагатай. Социализмын үед хүний эрх гэдэг үндсэн ойлголт өгдөггүй байсан. Хэдийгээр 1990-ээд оны дундуур Монгол Улсад ерөнхий боловсролын хичээлийн программд хүний эрхийн тухай сургалт орж эхэлсэн боловч энэ нь чанартай, цогц сургалт болж чадахгүй байна. Агуулга дутуу, эрээвэр хураавар олгож байна. Хүний эрхийн боловсролыг цогцоор нь биш зөвхөн хүний эрхийн тухай заагаад цаана нь хандлагаа өөрчлөх, эрхээ хамгаалах чадвар олгох тал дээр анхаарахгүй байна. Дээрээс нь их, дээд сургуулиудад хүний эрхийн тухай хичээл ордоггүй. Хууль зүйн зарим сургуульд орж байгаад сонгох хичээл болгочихсон. Улмаар их, дээдсургууль төгсөөд албан тушаалд очиж байгаа залуус ч тэр, дарга нар нь ч хүний эрхийг зөрчиж байна. Үүнээс болоод хүний эрх зөрчсөн тушаал журмууд гаргаж, энэ нь хүмүүст сөрөг үр дагавар авчирч байна.
-Хууль сахиулах хүчнийнхэн дүрэмт хувцастайгаа цомцойн сууж байгаад нотлогдоогүй хэргийн талаар мэдээлэл өгөх нь олонтаа үзэгдэх юм. Хэрэгт холбогдогчийг оюун санааны хувьд дарангуйлж буй энэ үзэгдэл хүний эрх зөрчиж байгаа хэлбэр биз дээ?
-Энэ асуудалд “Эмнести Интернэшнл”-ээс Монгол Улсад анхааруулга өгсөн байгаа. Монгол Улс шударгаар шүүхийг уриалсан мэдэгдэлдээ “Энэ нь эрх баригчид, үүний дотор прокурор, цагдаа, төрийн албан тушаалтан буруутгагдаж байгаа аливаа этгээдийн гэм буруутай эсэх талаар өөрийн санаа бодлыг тусгасан мэдэгдлийг эрүүгийн шүүх ажиллагааны дүгнэлтээс өмнө хийх ёсгүй. Энэ бол гэм буруугүй байх зарчимтай нийцүүлэн шүүгдэж байгаа бүх хүнтэй хүнлэг харьцаж, нэр төрийг нь хүндэтгэхийг баталгаажуулах Монголын эрх баригчдын үүрэг юм” гэсэн байгаа л даа.
Аливаа хууль сахиулахын удирдлагууд, хүний гэм буруутай нь шүүхээр тогтоогдоогүй байхад ямар нэгэн байдлаар мэдээлэл хийх нь хүний эрхийг зөрчиж байгаа явдал. Хүмүүс ямар эрх нь зөрчигдөөд байгаагаа мэддэггүйгээс гомдол гаргаж чаддаггүй. Тэд шударга шүүхээр шүүлгэх эрхээ чмэдэхгүй байна шүү дээ. Харин шүүх болохоор өөрсдийгөө шударга шүүдэг гэдэг. Шударгаар шүүх эрх бол зөвхөн шүүх шатандаа биш. Хүн ямар нэгэн гэмт хэрэгт холбогдлоо гэхэд тэр үеэс авахуулаад шүүхээр шийдвэрлэгдээд буцаад гэм буруутай нь тогтоогддог ч юм уу, хохирогчоор тогтоогдоод нөхөн олговор авах гээд шүүхийн дараахь эрх сэргээх бүх үйл ажиллагаа ордог. Хичнээн шударгаар мөрдөн шалгаад шүүх дээр шударгаар ял оноолоо ч шүүхийн шийдвэр биелүүлэх шатандаа эрх зөрчвөл, тухайлбал, хохирол барагдуулахгүй бол тухайн иргэний эрх зөрчигдсөөр байх болно. Хэрэв төр хохиролыг нь барагдуулахгүй бол энэ нь өөрөө шударгаар шүүлгэх эрх нь зөрчигдсөн хэвээр байх болно.
-Манай улс бол ардчилсан орон. Тэр ч утгаараа олон улсын хүний эрхийн конвенциудад нэгдсэн. Гэтэл хүний эрх ноцтойгоор зөрчигдөх явдал газар авсаар байх юм. Төр ард түмнийхээ эрхийг дээдэлж, хамгаалж чадахгүй байгаа юм чинь конвенциудад элсээд үр дүн байна уу?
-Энэ нийгэмд хариуцлагыг хүлээлгэдэггүй, ял завшуулдаг байдал газар авсан болохоор хүний эрхийг дагаж мөрдөх, гаргасан хууль тогтоомжоо, нэгдэж орсон конвенциудынхаа хэрэгжилтийг үгүйсгэж байгаа. Улстөрчид хоёр нүүр гаргаад байгаагийн нэг хэлбэр юм. Гадаад талдаа шүүмжлүүлэх юм уу, хориг арга хэмжээ авахуулахаас эмээж, конвенцэд нэгдэж ороод байдаг. Буцаад үйлдлээрээ хууль тогтоомжоо зөрчөөд байж байна. Үүний тод жишээ бол Эрүүдэн шүүхээс урьдчилан сэргийлэх тухай олон улсын конвенцын нэмэлт II протокольд нэгдэж орж байгаагаа улстөрчид эрүү шүүлттэй тэмцэнэ гэж тайлбарлаад байна. Гэтэл нөгөө талаас УИХ-аас Эрүүгийн байцаан шийтгэх, эрүүгийн хууль тогтоомжуудад өөрчлөлт оруулаад прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албыг татан буулгачихсан. Тэгэхээр аливаа хэргийг хараат бусаар хянах механизмгүй болчихоор хүмүүс гомдол гаргаж чадахгүй, айдастай байна. Гомдол гаргалаа гэхэд Хүний эрхийн үндэсний комисст хандаж байгаа. Ингээд шүүх хурал уг гомдлыг хэлэлцээд нөхөн төлбөр олгох шийдвэр гарчихна. Гэтэл Шүүхийн шийдвэр биелүүлэх албанаас нөхөн төлбөрийг нь олгодоггүй. Хууль сахиулах байгууллагынхнаас тэр хэргээ буцаагаад татахгүй бол өөр хэргээр дахин татлаа шүү гэж айлгаж, сүрдүүлдэг. Энэ зөрчил өнөөдөр асар их байгаа. Хариуцлага хүлээлгэдэг механизм байхгүйгээс хүмүүс айгаад дуугарч чадахгүй, гомдлоо гаргаж чадахгүй байгаа юм. Дээрээс нь манай улс Эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенцэд нэгдэж орохдоо үүний 22 дугаар зүйлд тайлбар хийлгүй орсон. Монгол Улс хүний эрхийг зөрчиж байна гэвэл олон улсын механизмаар дамжуулаад гомдлоо гаргах эрхийг нь баталгаажуулаагүй. Тэгэхээр миний эрх зөрчигдлөө гэхэд НҮБ-ын Эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенцэд гомдлоо гаргах эсэх нь эргэлзээтэй. Эрүүдэн шүүхийн эсрэг хороо нь ч бас гомдлыг нь авах уу, үгүй юу гэдэг нь ч эргэлзээтэй. Тэгэхээр аливааасуудал тодорхойгүй байна гэдэг бол цаанаа “но”-той.
Өнөөдөр Монгол Улсад хүний эрхийн зөрчил үүсгэж байгаа хүмүүстээ хариуцлага тооцох тогтолцоо хэрэгтэй. Энэ бол хоёр дахь гарц нь юм.
-Сошиал ертөнцөд үзэл бодлоо илэрхийлснийх нь төлөө хорьж цагдсан явдал манайд гарсан. Танай байгууллагын тайланд энэ талаар ямар санал зөвлөмжийг тусгасан бол?
-Өнөөдөр мэдээлэл технологи асар хурдтай хөгжиж байна. Тэгэхээр аливаа мэдээлэл, асуудал хурдтай тархаж байна л даа. Хүмүүсийг энэ зөв үү, буруу юу гэдгийг бодож амжаагүй байхад үр дагавар нь үүсээд байгаа зүйл ажиглагдаад байна. Сошиал медиагаар энэ хүрээнд асуудлыг яаж хүлээж авах уу гэдэг соёлд хүмүүс суралцаагүй байна. Хязгаарлалт тогтоох асуудал хоёр талтай, маргаантай. “Эмнести Интернэшнл”-ээс гаргасан 2014 оны тайланд дэлхийн хямрал, мөргөлдөөнтэй байгаа газар нутгуудад янз бүрийн гарсан эсэргүүцэл тэмцэлд эрх баригчдаас авч байгаа хариу үйлдэл нь хүний эрхэд суурилаагүй, ичгүүргүй байгааг дурдсан. Тэдний энэ үйлдэл буцаад туйлшрах орчинг бүрдүүлж байна. Ямар үйлдэлд ямар хариуцлага хүлээлгэхээ тооцохгүй бол буцаад нийгэмд хэт сөрөг хандлага, туйлширсан үзлүүдийг ихэд дэвэргэдэг. Тухайлбал, хүнийг үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлснийх нь төлөө хорьж цагдаж болохгүй. Мэдээж, хүнийг ёсзүйгүй байдлаар хэл амаар доромжилсон бол түүнд хариуцлага хүлээлгэнэ. Гэхдээ шоронд хорих хэмжээнийх биш. Хүний эрх, эрх чөлөөг тодорхой хэмжээгээр хязгаарлаж болно. Гэхдээ үүнийг хуулиар хязгаарлах ёстой. Харин хэн нэгэн дарга, эрх баригчдын субьектив санаагаар, тушаал, журмаар хязгаарлаж болохгүй. Хүний гаргасан буруутай үйлдэл зөрчилд хариу арга хэмжээ авахдаа тохирсон байхгүй бол эрх, эрх чөлөөг хэт хязгаарлах, ял шийтгэл хүндрүүлж олгох нь асуудлыг хурцатгадаг.
Хүн болгон үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхтэй. Мэдээлэл, олж, эрж хайх эрхтэй. Хүн болгон үзэл бодлоо илэрхийлэхдээ бусадтай хуран цуглаж, эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй. Үүнтэй холбоотойгоор өөрийнхөө үзэл бодлыг, оюуны өмчөө хамгаалах, өвлүүлэх эрхтэй. Энэ бүх эрхүүдийг хамгаалсан хууль эрх зүйн орчин шаардлагатай. Одоогийн манай хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хууль тогтоомжууд цаг үеэс үнэхээр хоцрогдсон.
-Төр дарангуйллаа хуульчлан тогтоож болоод байна. Хамгийн сүүлийн жишээ гэхэд хүн бүр уйгаржин бичиг сур, телевизээр үзэх нэвтрүүлгийн чинь тэн хагас нь монгол контент байх ёстой гэлээ. Энэ нь хүний эрх зөрчсөн явдал мөн үү?
-Аливаа хууль тогтоомжийг гаргахдаа иргэдийн саналыг тусгаж, тэднийг оролцуулах нь хамгийн чухал. Иргэдийн оролцоог хязгаарлах нь эргээд дарангуйллыг бий болгодог.
-Манай улсаас орогнол хүсэгчдийг хүний эрхийн ноцтой зөрчилд өртөх эрсдэлтэй улсад албадан буцаасан тухай “Эмнести Интернэшнл”-ийн өнгөрсөн жилийн тайланддурджээ. Энэ тухай тодруулахгүй юу?
-Өнгөрсөн оны тавдугаар сард Өвөр Монголын өөртөө засах орны орогнол хүссэн хоёр иргэнийг манай улс БНХАУ руу албадан буцаасан. Мэдээж, өөрийн нутаг дэвсгэр дээр хууль зөрчсөн хүмүүсийг албадан буцаах асуудал Монгол Улсын бүрэн эрхийн асуудал байж болно. Гэхдээ НҮБ-аас дүрвэгсдийн орогнол хүсээд орогнолыг нь олгох тодорхой хугацаа өгсөн. Харин манай улс олон улсын гэрээ хэлэлцээрээр хүлээн зөвшөөрсөн үүргээ умартаад тодорхойгүй шалтгаанаар албадан гаргаж байгаа нь хүний эрхийн зөрчил юм.
-Архангай аймагт хэрэгт холбогдсон гурван хүнийг хүнлэг бусаар, хэрцгийгээр эрүүдэн шүүсэн гэх гомдлыг хэрэгсэхгүй болгосон байна. Энэ асуудалд таны байр суурийг сонирхъё?
-Архангай аймгийн цагдан хорих төвд хоригдож байхад нь хэрэг хүлээлгэхийн тулд цахилгаан бороохойгоор цохиулж, зодсон хэмээн гурван иргэн Хүний эрхийн үндэсний комисст гомдол гаргасан байдаг. Тэдний нэг мэдүүлэгтээ “Хэрэг хүлээлгэхийн тулд бидэнд хүч хэрэглэж, зургаа хоног хоолгүй хорьсон” гэсэн байдаг. Гэвч Архангай аймгийн цагдаагийн хэлтэс энэ хэргийг мөрдөн шалгасан бөгөөд эрүүдэн шүүж, хэрцгий, хүнлэг бусаар харьцсан талаарх гомдлыг хэрэгсэхгүй болгосон. Цагдаа цагдаагаар мөрдөн шалгаад хэргийг хэрэгсэхгүй болгоно гэхээр ямар ч иргэнд хардлага төрүүлнэ. Тэгэхээр манай улсад байгаа эрүүдэн шүүхтэй холбоотой гомдлыг мөрдөн шалгаж байгаа одоогийн байдлыг яаралтай таслан зогсоохгүй бол энэ нь эргээд иргэд шударга ёсонд итгэхгүй, гомдол гаргахгүй байх сөрөг талтай. Ийм хэргийг хөндлөнгөөс мөрдөн шалгаж, хянах тогтолцоо байхгүй байгаа нь манай эмгэнэл юм.
М.МӨНХЦЭЦЭГ
Идэвхтэй иргэн гэж хэн бэ? Та идэвхтэй иргэн мөн үү? Идэвхтэй иргэн байх яагаад чухал вэ?
Бид өөр өөрсдийн гэсэн хүсэл мөрөөдөл, зорилго тэмүүлэлтэй. Бид эрүүл аюулгүй, утаагүй, замын түгжрэлгүй, авилгалгүй, өндөр хөгжсөн Монгол Улсад амьдрах нийтлэг хүсэлтэй. Өөрөөр хэлбэл бид тус тусдаа арал дээр миний л хэрэг бүтвэл болох нь тэр гээд амьдардаг хүмүүс бус, нэгэн бүс нутагт, нэгэн цаг үед, нэг газар шороон дээр, нэг агаараар амьсгалж буй, нийгмийн нэг хэсэг Монгол улсын иргэд.
Идэвхтэй иргэн байна гэдэг нь иргэний хувиар эрхээ эдлэхийн сацуу үүргээ биелүүлж, өөрийн зорилгоос гадна нийтлэг зорилгод анхаарлаа хандуулж, өөрийн амьдарч буй нийгмийн амьдралдаа хувь нэмрээ оруулах явдал юм.
Бид нийгмийн нэг хэсгийн хувьд хэрхэн үүргээ биелүүлдэг вэ?
Зам гарч яваа өвөөд туслах, гудамжинд хог хаяхгүй байх, энгийн жижиг үйлдлээс эхлээд нийгмийн ажилд оролцох, сонгуулийн оролцоозэргээр иргэдийн идэвхийг дүгнэж болно. Одоогийн бидний нийгэмд тулгарч буй асуудлууд болох замын түгжрэл, агаарын бохирдол гэх мэт асуудлуудыг нэг талаасааа төр засаг шийдвэрлэж өгөхгүй байна гэж буруутгаж байгаа ч нөгөө талаасаа бид л тэдгээр асуудлуудыг үүсгэж байгаашүү дээ. Ниигмийн өмнөх томоохон асуудлууд, дан ганц эрх мэдлээр, эд баялгаар, засгийн газрын шийдвэрээр шийдвэрлэгдэх боломжгүй. Харин идэвхтэй иргэдийн оролцоо дэмжлэгээр нийгмийн хөгжил нэг алхам урагшилж байдаг.
Иргэн бүрийг идэвхтэй иргэн үү үгүй юу гэдгийг дүгнэж цэгнэх боломжгүй ч хамгийн энгийн жишээ сонгуулийн оролцоог авч үзье. Монгол улсын иргэд өөртөө үйлчлэх төр засаг баригчдыг сонгож, шийдвэрийг хянаж, үнэлж, үгээ хэлэх эрхтэй. 2012 оны сонгуульд нийт иргэдийн 65 хувь нь оролцсон нь бидэнд байдаг хамгийн чухал үүргээ 10 хүн тутмын 6 нь хэрэгжүүлсэн байгааг харуулж байна.Үүнээс дүгнэхэд эрх мэдэл, эд баялгаар бүх зүйл шийдэгдэнэ гээд гараа хумхиад, зөвхөн шүүмжлэгч хийгээд суугаад байгаа юм биш биз гэсэн эргэлзээ төрнө.
Асуудал шүүмжлэлийг дэвшүүлээд орхих бус бидбүгд энэ асуудлуудад хамааралтай гэдгээ ухамсарлаж, шийдлийг хамтдаа эрэлхийлдэг, нийгмийн ажлуудад оролцдог, идэвхтэй иргэн байх нь бидний үүрэг билээ.
Миний хийж байгаа зүйл хэзээ нэг цагт үр дүнгээ өгнө, мянга мянган жижиг үйл нэгдэж нэг том үйлийг бүтээнэ гэсэн итгэл үнэмшилтэй Монгол улсын иргэн байхаас таны идэвхтэй иргэн байх эхлэл тавигдана. Таны энэ итгэл үнэмшил сайн үйлс, найзууд, гэр бүлийнхэнд чинь үлгэр дуурайл болж эерэгээр нөлөөлнө. Тэднийг эргэн тойрныххүмүүс нь дуурайж цаашлаад сайл үйлс, эерэн өөрчлөлтүүд дэлгэрэх болно. Яагаад өнөөдрөөс яг одооноос идэвхтэй иргэн байж болохгүй гэж?Эерэг өөрчлөлтийг бий болгох хүч чадал таньд бий шүү дээ.
JCI байгууллагын тухай
1915 онд АНУ-ын Сэйнт Луис хотын бүжгийнклубын гишүүд орон нутгийнхаа үйл ажиллагаандилүү их оролцох зорилгоор “Залуучуудындэвшилтэт иргэний холбоо” хэмээх байгууллагыгбайгуулжээ. Дэвшилтэт иргэний буюу “ИДЭВХТЭЙ”иргэний үзэл баримтлал нь олон иргэдэд нөлөөлж,гишүүдийн тоо ердөө таван сарын дотор 750 болжөссөн байна.
Улмаар энэхүү залуу дэвшилтэт иргэний үзэл баримтлал нь дэлхий нийтээр тархаж, 100 жилийн турш үзэл баримтлал, үйл ажиллагаа нь улам боловсорч, эдүгээ “Эерэг өөрчлөлтийг бий болгох хөгжлийн боломжийг залуучуудад олгох” эрхэм зорилгтойгоор дэлхийн 100 гаран оронд 5000 гаруй салбар байгууллагууд 200,000 гаруй 18-40 насны идэвхтэй гишүүдээрээ дамжуулж 10,000 гаруй төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлж байна. Мөн байгуулагдсан цагаасаа эхлэн НҮБ, Олон улсын худалдааны танхим, дэлхийн эрүүл мэндийн холбоо зэрэг байгууллагуудтай амжилттай хамтран ажилласаар ирлээ.
JСI Монгол байгууллагын тухайд 1992 ондбайгуулагдсан бөгөөд эдүгээ Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт, Капитал, Их хvрээ, УБ Централ, Лидер, Чэйрмэн, Эко, Найрамдал, Прогресс болон Конгрессгэсэн 12 салбар байгууллагатайгаар жил бүр нийгэмд хандсан жижиг том 70 гаруй төслүүдийг хэрэгжүүлэн үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
Одоогийн байдлаар JCI Монгол 600 гаруй гишvvд,
120 гаруй сенаторуудтайгаар дэлхийн хэмжээндvйл ажиллагаа явуулан, манлайлагч байгууллагыннэг болон хөгжсөөр байна. JCI Монгол хөгжилдэвшил, ололт амжилтынхаа энэхvv 22 жилийнхугацаанд дэлхийд нэрээ дуурсгаж чадсан, шилдэгудирдагч, лидерvvдийг төрvvлэн гаргасан vндэснийхэмжээний томоохон байгууллага болж чадсан юм.
JCI залуу хүмүүст өргөн боломж олгодогбайгууллага гэж ойлгож болох бөгөөд гишүүнболсоноор бид өөрт болон нийгэмд юушаардлагатайг олж мэдэн тухайн асуудлуудыг эерэгээр өөрчлөхөөр хамтран ажиллах явцдаахувь хүний, олон нийтийн, гадаад харилцааны, бизнесийн боломжуудыг олж авдаг. Үйл ажиллагаанд сэтгэл зүрхээ, цаг заваа зориулан оролцох тусам өөртөө, өрөөл бусдад үр өгөөжөө өгдөг учраас JCI бол фитнесс гэж манай туршлагатай гишүүд зүйрлэх нь бий.
JCI–н гишүүд 100 жилийн турш дэлхий нийтээр өөрсдийн амьдарч буй орчиндоо нийгмийн сорилтуудтай тулгарч, өөрийн болон нийгмийн асуудлуудыг шийдвэрлэх идэвхтэй иргэний эерэг үзэл баримтлалыг түгээн дэлгэрүүлсээр өнөөдөрдараагийн 100 жилийн түүхийн хуудсыг нээж, дараагийн 100 жилийн хөгжлийг эхлүүлхэд бэлэн боллоо. Та яагаад нэг нь байж болохгүй гэж?
М.Даваажаргал