Month: March 2015

Монгол Улс Канадын “Хан ресурс” компанид 100 сая ам.долларын өр төлөхөөр болж байна. Ядрахад яр нэмэр гээч л энэ шүү дээ. Яагаад гэвэл их өр гэсэн үг. Ноён уулаа ашиглалаа гэхэд тэндээс олох мөнгийг Канадын нэг компанид өгөх нь. Цэцийн дээр хөх тэнгэр бий гэдэг шиг Олон улсын Арбитрын шүүхийн дээр хөх тэнгэр л бий.Монгол Улсын хууль энэ тэр бол үүний дараа яригдах асуудал. Арбитрын шүүхийн энэ шийдвэрийг эсэргүүцэх хүч бидэнд байхгүй. Тэд Монгол Улсаас 100 сая ам.долларыг өрөндөө авахад ядах юм байхгүй. Манай энд тэнд байгаа валютын нөөц, хувьцааны ашгаас л авчихна. Олон улсын Арбитрын шүүх “Монголын Засгийн газар эрчим хүчний гэрээ, Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн хэд хэдэн заалтыг зөрчсөн” гээд учирсан хохирлыг өнөөдрийн ханшаар үнэлж гаргажээ. Тусгай зөвшөөрлийг нь хууль бусаар цуцалснаас болж компанид 83.3 сая долларын хохирол учирсан гэж Арбитр үзсэн байна. Үүнээс гадна компанийн өмгөөллийн зардал гэх 9.1 сая ам.долларыг Монголын Засгийн газар нэмж төлнө. Яахав, өчигдрийн хэвлэлүүдээр Хууль зүйн яамны төрийн нарийн бичгийн дарга Ж.Баярцэцэг “Манай улс 80 сая ам.долларын асуудалд л унасан” гэж албан ёсоор мэдэгдсэн байна лээ. Тийм биш л дээ хө, таны үгэнд итгэх нь итгэх л биз, манай сонин бол таны байтугайн мэдэгдлийн цаад наад нарийн ширийнийг гадарладаг, үүх түүхийг нь мэддэг, бичиж явсан болохоор зөвхөн баримт л хэлнэ. Ингээд энэ аймаар өр шир чухам яагаад үүссэн, хэн оролцсон, тэр үеийн үйл явцыг эргэн сайтар санацгаая.

Дорнод аймгийн нутагт байх Дорнод, Мардай, Гурванбулаг гэсэн стратегийн орд газруудаас Дорнодын ордыг нөөц сайтай гэдэг. Ураны баталгаажсан нөөц нь 28 868 тонн. Монгол, Оросын экспедицийн илрүүлж байсан энэ орд дээр 1998 онд Орос, Канад, Монголын хамтарсан “Төв Азийн уран” компанийг байгуулсан юм. Улмаар Монголын Засгийн газар оросуудын хүсэлтээр гэдэг юм уу, шахалтаар 2009 онд “Хан ресурс”-ын тусгай зөвшөөрлийг цуцалсан. С.Батболдын Засгийн газрын үед, тодруулж хэлбэл 2010 онд Дорнодын ордын ураныг ашиглах гэжОрос, Монголын Засгийн газар хооронд байгуулсан гэрээгээр “Дорнод уран” компанийг байгуулахаар шийдвэрлэсэн ч “Хан ресурс”-ын хэргээс болоод энэ асуудал нам жим болсон. Оросуудын хувьд “Дорнод уран” компанийг байгуулахыг Монголын талаас удаа дараа шаардаж ирсэн. 2006 оноос эхлэн Монголоос уран олборлоно гэдгээ ч ил тодорхой зарлах болсон билээ. Хэрэв Дорнодын ордыг түшиглэн “Дорнод уран” компанийг байгуулсан тохиолдолд ОХУ-ын ураны хэрэгцээний дөрөвний нэгийг тус ордоос олборлох боломжтой гэсэн тооцоог ч мэргэжилтнүүд хийж байв. Ямар ч хамаагүй аргаар ураны нөөцтэй болох зорилготой том гүрнүүд хөгжил буурай орнуудын ураныордууд руу чиглэдгийн нэг жишээ хэмээн олон улсын судлаачид үзэж байлаа. Дэлхийн ураны батлагдсан нөөц арван сая тонн гэдэг бол Монгол Улсынтаамаг нөөц 1,4 сая тонн гэсэн тооцоо бий. Дэлхийн зах зээл дээр 400 грамм ураны шар нунтаг 55 ам.доллараас эхлэн өсч байна. Тэгэхээр 1990 оноос хойш ураны ордын нэр хүнд, үр ашгийг мэдсэн улстөрч бол Н.Энхбаяр. 2007 онд Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр Цөмийн энергийн комисс гэдэг эрдэм шинжилгээний байгууллагыг яам болгохоор шийдсэн байдаг. Харин тухайн үед эрдэмтэд “Яам бус Цөмийн энергийн газар байгуулъя” гэсэн санал гаргасан. Эндээс хамаг булхай луйвар, авлигын наймаа үүсэн бий болсон гэж шинжээчид үздэг юм билээ.

Ямартай ч Монгол Улс ураны нөөцийг энхийн зорилгоор ашиглах, боловсруулах төрийн бодлого баримталж байв. Өөрөөр хэлбэл цөмийн зэвсгээр хөөцөлдөх улс орнуудад уран нийлүүлэхгүй байх үүрэг хүлээсэн аж. Технологийн дэвшилттэй Японоос гадна АНУ, Франц, БНХАУ, Канад улстай хамтран ажиллах бодолтой байв. Гэвч Оросын талыг илт баримталдаг тухайн үеийн Ерөнхий сайд С.Баяр Цөмийн энергийн газрын дарга С.Энхбат нар Монгол-Оросын хамтарсан “Дорнод уран” компанид олон тооны тусгай зөвшөөрөл өгсөн юм. Үнэндээ оросуудын ураны салбарт дангаараа ноёрхох, эзэмших гэсэн сонирхол үүгээр зогсоогүй. ОХУ-ын Думболон “Росатом” групп ил далд бусад ордуудын хувийг авах гэж ажиллаж байв. 2009 онд ОХУ-ын Ерөнхий сайд В.Путин Монгол Улсад зургаан цаг айлчлах үеэрээ “Монгол Улстай ураны салбарт хамтран ажиллах болсноо” мэдэгдсэн юм. Энэ нь дэлхий нийтэд “Монгол Улсын уран манайх шүү” гэсэнтэй ялгаагүй мэдэгдэл. Залгуулаад 2009 онд Д.Медведев айлчлах үеэрээ “Хан ресурс”-ын эзэмшиж байгаа хувийг авахаа улаан цагаан хэлээд буцсаны учрыг мэдэх хүмүүс одоо хэлж эхэлж байна. Яагаад канадуудаас нүүр буруулж, “булааж” авсан лицензээ оросуудад өгөх болсон бэ гэдэг нь нарийн тохиролцоотой байсныг тухайн үеийн мэргэжилтнүүд ярьдаг. Учир нь тухайн үеийн Ерөнхий сайд С.Баяр 2008 оны дөрөвдүгээр сард ОХУ-д албан ёсны айлчлал хийж ирснийхээ маргааш нь шахуу Мардайн орд газартай танилцахаар нисдэг тэрэг хөлөглөн очсон байдаг. Нөхөр маш шуурхай, хурдтай ажиллаж бүх асуудалтай газар дээр нь танилцангуутаа тэндээсээ нисдэг тэргээр шууд Чита мужийн Краснокаменскт очиж Приаргуны уул, химийн үйлдвэрийн нэгдлийн ажил байдлыг үзэж сонирхсон талаар тэр үеийн хэвлэлүүдийн хуудаснаа бий. Ер нь бол энэхүү нисдэг тэрэгтэй аялал цаанаасаа төлөвлөгдсөн, зорилтот байсан хэмээн мэргэжлийнхэн үздэг юм билээ. Яагаад гэвэл Ерөнхий сайд С.Баярыг ОХУ-ын атомын энергийн “Росатом” улсын корпорацийн тэргүүн С.Кириенко Мардайгаас цааш авч явсан гэж тэр үеийн хэвлэл мэдээллийнхэн бичжээ. Яагаад Приаргуны үйлдвэрийг С.Баяр өөрийн биеэр очиж үзэв.700 метрийн гүнд боловсруулалт явуулдаг, Зөвлөлтийн цөмийн цэнэгт хошуунуудыг бий болгоход ихээхэн үүрэг гүйцэтгэсэн түүхтэй том үйлдвэртманай улсын Дорнодын ураны бүлэг ордуудаасуран нийлүүлэх ч төлөвлөгөөтэй байсан байх гэж өнөөдөр судлаачид бичиж байна. 1970-1980 онд илрүүлсэн Мардайн ордыг Приаргунд хүдэр нийлүүлэх зорилгоор 1981 оноос нууцааролборлож эхэлсэн гэх нууц материал ч өнөөдөр ил болсон. Ерөнхий сайд С.Баяр тэндээсээ ирээд 2009 оны гуравдугаар сардҮАБЗ-өөр зөвлөмж гаргуулах, атомын эрчим хүч ашиглах талаарх төрийн бодлого, хууль тогтоолын төсөл боловсруулах ажлыг эхэлсэн. Ингээд зургадугаар сарын 25-нд “Монгол Улсын төрөөс цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энергийн талаар баримтлах бодлого”, долдугаар сарын 16-нд “Цөмийн энергийн тухай” хууль тус тус батлагдсан юм.

С.Баяр Ерөнхий сайд болсноосоо хойш ураны асуудлаар ингэж л эрчимтэй ажиллажээ. Шинээр гаргасан Цөмийн энергийн тухай хуульд төсвийн зардлаар хайгуул хийсэн орд газарт “…хамтран байгуулах компанийн хувьцааны 51-ээс доошгүй хувийг төр үнэ төлбөргүй, шууд эзэмшинэ” гэсэн заалт орсон юм. Тэр үед Мардайн ураны ордын ашиглалтын лицензийг “Төв Азийн уран” ХХК эзэмшиж байв.Энэ компанийн 58 хувийг “Хан ресурсэс инк”, 21 хувийг “Росатом”-ын “Атомред­метзолото”-гийнэзэмшлийнх байсан хэрэг. Ердөө 21 хувийг нь эзэмшиж байгаа Монголын Засгийн газрын хувийг хуулийн дагуу 51-д хүргэхийн тулд дээрх компаниуд хувиасаа өгөх болно. Тэгэхээр “Атомредметзолото” буюу Оросын талын хувь багасч, хүртэх “бялууны” хэмжээ дэндүү жижигдэхээр бол­сон учир чамласан болол­той. Тиймээс “их гүрний” дээ­рэнгүй санал тавьж (тухайн үед Оросоос нийлүүлдэг баруун таван аймгийн цахилгааныг шууд таслах зэргээр дарамт үзүүлж байсан гэдэг), канадуудыг “зайлуулах” ажиллагаагманайхнаар гүйцэтгүүлсэндүр зураг ажиглагдаж байна хэмээн тэр үеийн хэвлэлүүд, судлаачид, мэргэжлийн хүмүүс ярьж, бичиж байжээ.Ингэх үндэслэл нь магадгүй Цөмийн энергийн тухай хууль батлагдсанаас хойш сарын дараа Монгол Улсын Цөмийн энергийн газар, “Росатом”-ын хооронд уран олборлох болон атомын энергийн салбарт хамтран ажиллах тухай хэлэлцээр байгуулсан явдал юм.

Улмаар манай улсын нутаг дэвсгэр дэх ураны ордыг ашиглахаар “Дорнод уран” хэмээх хамтарсан компани байгуулсан үйл явц ийм. “Төв Азийн уран” компанийг “Дорнод уран” болгон шинэчлэн байгуулах замаар орд газар дахь канадуудыноролцоог манай Засгийн газраар хүчингүй болгуулж, шахан гаргах мэхийг хэрэглэсэн хэрэг.Улмаар оросууд“Хан ресурсэс инк”-ийн хувьцааг Торонтогийн биржээр дамжуулан худалдан авах санал тавьж үзсэн юм билээ. Ингэхдээ нэгж хувьцаа тутамд 0,65 канад доллар санал болгосон ч канадууд нь хөдлөөгүй хэрэг.Ийм замаар тэд Мардайн ураны орд газарт гуравдагч оролцогчгүй, оросуудзөвхөн манай улстай хамтарсан компани байгуулахыг зорьжээ. Оросууд манай Дорнодын ураны нөөцийг 20.730.00 тонн гэж тогтоосон. Гэтэл “Хан ресурсэс инк”-ийн хайгуулчид 28.061.75 тонны нөөцтэй гэж зарлаж байлаа. Энэ хоёрын хооронд багагүй зөрүү байгаа биз.Канадууд манай улсад нийт 350 сая ам.долларын хөрөнгө оруулж, олборлохоос эхлээд боловсруулж, бая­жуулсан уран буюу шар нунтаг үйлдвэрлэх цогцолбор байгуулах санал өгсөн бол оросууд ердөө 50 сая ам.долларын хөрөнгө оруулж, зөвхөн уурхай байгуулан, олборлосон хүдрээ түүхийгээр нь Чита муж дахь Приаргуны уул, химийн үйлдвэрт тээвэрлэж аваачиж боловсруулах хувилбарыг санал болгож байсан юм. Аль нь ашигтай байсныг тэр үеийн Ерөнхий сайд С.Баяр сайн мэдэж байсан байлгүй дээ. Ингээд л Монгол, Оросын 50:50 хувийн хөрөнгө оруулалттай “Дорнод уран” компани байгуулсныг зарлаж, Канадын “Хан ресурсэс” компанид олгосон лицензийг шууд цуцаллаа. Энэхүү цуцлах шийдвэрийг тэр үеийн Цөмийн энергийн газрын дарга C.Энхбат, Цөмийн технологийн хэлтсийн дарга Г.Манлайжав нар гаргажээ. Ийм л үйл явдлууд өрнөсөн байна. Үр дүнд нь өнөөдөр Монгол Улс 220 тэрбум төгрөгийн өрөнд уналаа. Татвар төлөгчид энэ өрийг нь төлөхөөр болж байна. Тэгээд хэн энэ ажлыг гардан хийсэн, хэн хаашаа нисэж бууж сүйд болж байсныг бүгдээрээ эргэж саналаа. Одоо тэгвэл ийм алдаа гаргасан нөгөө хэдэн дарга нараа “хөөрхий минь” гэж толгойг нь илээд өнгөрөөх үү. Аль эсвэл тэр үед эрх барьж байсан Монгол ардын нам тэр мөнгийг төлөх үү.Монгол Улсыг өрөнд оруулж бодлогын ноцтой алдаа гаргасан тэр үеийн Ерөнхий сайд С.Баяр, Цөмийн энергийн дарга С.Энхбат, Цөмийн энергийн технологийн хэлтсийн дарга Г.Манлайжавнараар энэ өрийг төлүүлжулс орныг хохиролгүй болгох ёстой гэж улс төр судлаачид нэгэн дуугаар хэлж байна.

Б.НЯМАА

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга П.Цагаан өнөөдөр Азийн хөгжлийн банкны төлөөлөгчдийг хүлээн авч уулзлаа. Уулзалтад Азийн хөгжлийн банкны захирал бөгөөд суурин төлөөлөгч Роберт М.Шоэллхаммер, Питтсбургийн Их сургуулийн профессор Жон С.Вейдман нар оролцлоо.

Тэд Монголын их, дээд сургуулиудыг шинэчлэх хүрээнд 20 сая ам.долларын төсөл хэрэгжүүлэх талаар санал солилцон ярилцав. Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга П.Цагаан зөвхөн төрийн өмчит төдийгүй хувийн хэвшлийн их, дээд сургуулиас сонгож 1-2 сургуулийг загвар, жишиг сургууль болгон уг төслийг хэрэгжүүлж болох талаар байр сууриа илэрхийлэв.

Саяхан Казахстаны төрийн тэргүүн Н.Назарбаев Ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгууль явуулахаа албан ёсоор мэдэгдсэн билээ. “ВВС”-д зориулж Астана хотын сэтгүүлч А.Рахимовын энэ талаар бичсэн тоймыг хүргэе.

Казахстаны Ерөнхийлөгч Н.Назарбаев “Агуу улс, агуу ард түмэн” гэсэн уриан дор 2050 он гэхэд эх орноо “Агуу улс” болгон хөгжүүлнэ хэмээх амлалтыг өгөөд буй. Тэгвэл тус улсын сөрөг хүчний дунд “Хүмүүс гурван зүйлийг чөлөөтэй харж болно. Гал хэрхэн шатаж буй, ус хэрхэн урсаж буй болон Н.Назарбаев хэрхэн дахин сонгогдож буйг харж болно” гэсэн ам яриа ч байдаг байна. Энэ нь тус бүгд найрамдах улсад орчин үед улс төрийн нөхцөл байдал ямар буйг бүрэн утгаар нь илэрхийлэх мэт.

Дөрөвдүгээр сарын 26-нд Казахстаны Ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгууль болно. Уг сонгуульд одоогийн төрийн тэргүүн ялалт байгуулна гэдэгт эргэлзэх хүн үгүй. Хоёрдугаар сарын 14-нд Казахстаны парламент буюу Ардын ассамблей Ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгуулийн товыг баталсан. Уг санаачилгыг Ерөнхийлөгч Н.Назарбаев өөрөө гаргасан гэдэг. Зарим ажиглагчид Казахстаны төрийн тэргүүн ээлжит бус сонгууль явуулах болсон нь хоёр шалтгаантай гэж үзэж байна. Нэг талаас Ерөнхийлөгчийн болон парламентын доод танхим буюу Мажилисийн гишүүдийн бүрэн эрхийн хугацаа ирэх онд дуусгавар болно. Казахстаны Үндсэн хуулиар бол Ерөнхийлөгчийн болон парламентын сонгуулийг нэг дор явуулахыг хориглодог аж. Нөгөө талаас дэлхийн эдийн засгийн хямралын оргил үеийг 2016 он гэж үздэг. Тиймээс Н.Назарбаев улс оронд нь эдийн засгийн хүндхэн үе нүүрлэхэд сонгуулийн кампанит ажилд анхаарлаа хандуулах бус хямралыг даван туулахад чиглүүлэх гэнэ. Мөн тэрбээр эдийн засгийн хямралыг амжилттай давахад зориулж “Нурлы Жол” буюу “Ирээдүйд хүргэх зам” хэмээх нэртэй хөтөлбөрөө ч боловсруулжээ.

Казахстаны Ардын ассамблейн хоёр танхимын гишүүд ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгууль явуулах тухай Н.Назарбаевын санаачилгыг санал нэгтэй баталсан юм. Үүний дараа нэг долоо хоногийн туршид тус улсын улстөрийн хүчин, төрийн бус байгууллагууд, уран бүтээлчид, нийгмийн зүтгэлтнүүд гээд олон төлөөлөл үзэл бодлоо илэрхийлсэн байна. Онцлон хэлэхэд, Казахстаны парламентын доод танхимыг бүрдүүлэгч гурван нам гурвуул санал нэгтэй дэмжсэн нь анхаарал татаж байна. Тухайлбал, Ерөнхийлөгч Н.Назарбаев тэргүүтэй эрх баригч “Нур Отан” нам төрийн тэргүүнийхээ саналыг бүрэн дэмжинэ гэдэг нь ойлгомжтой байв. Гэвч бизнесменүүдийн эрх ашгийг төлөөлөх Ардчилсан “Ак жол” нам, мөн Казахстаны Ардын Коммунист нам зэрэг хоёр фракци тэдний саналыг бүрэн дэмжээд зогссонгүй Н.Назарбаевыг сонгуульд ялалт байгуулахыг уриалсан нь гэнэтийн явдал байлаа.

Өнгөрсөн лхагва гаригийн орой тус улсын Ерөнхийлөгчийн засаг захиргааны албанаас мэдээлэл хийсэн. Түүнд дурдсанаар Н.Назарбаев сонгуультай холбоотой асуудлаар парламентын хоёр танхимын дарга, Ерөнхий сайд болон Үндсэн хуулийн цэцийн зөвлөлийг хүлээн авч уулзсан. Мөн өдрийн орой үндэсний телевизээр ард түмэндээ хандан үг хэлэв. Тэрбээр “Энэ хэдэн хоногт би хөдөлмөрийн хамт олон, аж ахуйн байгууллага, ахмадууд, оюутнууд гээд янз бүрийн насны олон хүнээс захидал хүлээн авсан. Тэдгээр захидлаас улс оронд маань гадны мөргөлдөөн, дотоод тэмцэл заналхийлэх вий гэсэн түгшүүр байгааг харж болно. Ард иргэд маань хоёр саналыг надад дэвшүүлсэн. Нэгдүгээрт, Ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгууль явуулах. Хоёрдугаарт, Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацааг сунгах. Энэхүү хоёр саналыг хэрэгжүүлэх боломжтой. Гэвч Үндсэн хуультай нийцсэн хамгийн зөв арга нь сонгууль явуулах. Тиймээс ард иргэдийн надад хандсан хүсэлт, мөн Үндсэн хуулиа бодсон ч сонгууль явуулах нь зүйтэй юм. Би Үндсэн хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 3.1-т заасны дагуу 2015 оны дөрөвдүгээр сарын 26-нд Ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгууль явуулах тушаалд гарын үсэг зурсан” гэв.

Казахстаны төрийн тэргүүн ирэх сонгуульд өрсөлдөх эсэх талаар одоогоор ам нээгээгүй байна. Ямартаа ч тэрбээр Үндсэн хуулийн дагуу шийдвэр гаргах болно гэсэн юм. Үүний зэрэгцээ Алма-Ата хотноо Н.Назарбаевыг дэмжигчид жагсаал зохион байгуулсан. Тэрбээр “олон хүний хүсэлт”-ийн дагуу сонгуульд оролцох нь мэдээж. Казахстанд үүнд эргэлзэх хүн нэг ч үгүй. Тэрээр сонгуульд өрсөлдөгчөөсөө хэр давуу санал авахыг харах л үлдлээ. Казахстаны Ерөнхийлөгчийн товыг зарласан даруйд манай улстөрийн тоймчид өөр өөрсдийн үзэл бодлоо илэрхийлсэн юм. Тэдний дийлэнх нь санал нэгтэйгээр “Сонгууль болно. Одоогийн ерөнхийлөгч ялалт байгуулна” гэдгийг онцолж байлаа. Тухайлбал, улстөрийн тоймч Д.Ашимбаев “Төрд халаа сэлгээ хийх тухай асуудлыг хүн амын дийлэнх нь сөргөөр хүлээн авах юм. Учир нь тэд улс орны тогтвортой байдал, тусгаар тогтнолоо хадгалан үлдэх зэрэг асуудал нь Ерөнхийлөгчтэй нь салшгүй холбоотой гэж үздэг. Энэ тохиолдолд Ерөнхийлөгч олон нийтийн ухамсарт хэнээр ч сольшгүй нэгэн юм” гэв. Мөн тэрээр цааш нь “Магадгүй энэ сонгууль Н.Назарбаевын хувьд сүүлчийнх байж болох. Тиймээс урьд урьдын сонгуулиас өөр юм. Үүний дараа түүний “Үндэстний удирдагч” гэдэг статус нь өөрчлөгдөх талтай” гэв. Харин тоймч Э.Полетаевын онцолсноор “Улс төрийн дотоод нөхцөл байдал нь сонгууль явуулах нөхцөлийг бүрдүүлж байна. Учир нь ард иргэдийн дийлэнх нь тогтвортой байдлыг илүүд үзэж байгаа. Тусгаар улсын хамтын нөхөрлөлийн гишүүн орнуудаас манай улстай ойр нь ОХУ. Гэтэл тэнд эдийн засгийн нөхцөл байдал муудсаар байна. Рублийн ханш америк доллартай харьцуулахад унасан. Нөгөө талаас Украины зүүн хязгаарт мөргөлдөөн хэвээр байгаа нь үүнд нөлөөлж байна. Харин бидэнд ханш буурах хүлээлт байсан ч энэ нь батлагдсангүй. Одоогоор энэ үе нь манайд таатай тусч байна. Учир нь энэ жил бол бидний хувьд дэд бүтцээ хөгжүүлэхтэй холбоотой олон асуудлыг хэрэгжүүлэхийн эхлэл юм. Мөн дээрээс нь нэмж хэлэхэд Казахстанд Үндсэн хуулийг баталсны 20 жилийн ой, парламент буюу 130 үндэстэн ястнаас бүрдсэн Ардын ассамблейг байгуулсны 20 жилийн ой, Ялалтын баярын 70 жилийн ой тус тус тохиох юм. Нөхцөл байдал тогтвортой энэ үед сонгууль явуулах нь ч зүйтэй юм. Тиймээс улстөрийн хүчнийхэн Ерөнхийлөгч Н.Назарбаевын саналыг бүрэн дэмжиж байгаа” гэсэн байна.

Н.Назарбаев бол Казахстан улс тусгаар тогтнолоо зарласан үеэс хойших цорын ганц Ерөнхийлөгч. Өдгөө тэрбээр 74 настай. Албан үүргээ хүлээн авсан цагаасаа хэнээр ч орлуулшгүй ерөнхийлөгч гэдэг статусаа нийгэмдээ идэвхтэй сурталчилсаар ирсэн. Тиймээс ч “Назарбаевт орлогч гэж үгүй” гэх өгүүлбэрийг улстөрийн болон нийгмийн зүтгэлтний алиных нь ч амнаас сонсож болох юм. Гэсэн хэдий ч Н.Назарбаевыг орлох хүний тухай асуудал байнга гарч байдаг. Гэвч энэ нь эцэстээ ор төдий зүйл болж хувирдаг. Мөн Ерөнхийлөгчийн сонгуульд тэрээр бусдаасаа хол давуу саналаар ялалт байгуулсаар байдаг.

Н.Назарбаев бол таван удаа Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон. Дөрвөн тохиолдолд Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар, харин нэг удаад бүх нийтийн санал асуулгаар сонгогдож байв. Тодруулбал, 1995 онд Казахстаны Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийг сунгах тухай асуудлаар бүх нийтийн дунд санал асуулгыг явуулсан. Мөн 1999, 2011 онд Ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгууль болж ялалт байгуулсан. Ингэхдээ 1999 онд парламентын гишүүдийн санаачилгаар, 2011 онд ард иргэдээс ийм санал гарч тэрээр дахин сонгогдож байсан юм.

Д.Цэрэндолгор