Month: February 2015

Төв аймгийнхан олон шинэ зүйлийг санаачлан бү­тээж, 2013 онд шилдэг аймгаар шалгарсан юм. Төв аймгийн Зуунмод сумын “Нутгийн удирдлагын түвшинд иргэдийн оролцоог дэмжих нь” төслийн Орон нутгийн зохицуулагч Г.Бямбадоржтой ярилцлаа.

-Зуунмод, Алтанбулаг, Сэргэлэн сумд иргэний орол­цоог хөгжүүлэх асуудал дээр Азийн сантай хамтран ажиллаж ирлээ. Нийт хэдэн удаа хэлэлцүүлэг зохион байгуулж, хичнээн хүн хамрагдаад байна вэ ?

-Манай аймгийн Зуунмод, Сэргэлэн, Алтанбулаг сумууд өнгөрсөн оны хоёрдугаар сараас эхлэн АНУ-ын Азийн сантай хамтран ажиллаж байна. Зуунмод суманд “Хоггүй хот-Хөгжлийн эхлэл”, “Нийтийн тээврийн шинэчлэл”, “Иргэний танхимын журам”, Алтанбулаг суманд “Хогны журам”-ын хэлэлцүүлгийг тус тус зохион байгуулж, дөрвөн зуу гаруй иргэд оролцсон.

-Иргэний танхимын хэлэлцүүлгүүдийн мөрөөр авсан арга хэмжээ, иргэдийн санал амьдрал дээр хэрхэн хэрэгжиж байна?

-“Хоггүй хот-Хөгжлийн эхлэл” хэлэлцүүлгийн үр дүнд сумын ИТХ-ын тэргүүлэгчдийн хуралдааны 2014 оны 10 тоот тогтоолоор хог хаягдлын үнэ тарифд өөрчлөлт орж, нэгдсэн хогийн цэгийг хашаажуулсан. “Нийтийн тээврийн шинэчлэл” хэлэлцүүлгийн үр дүнд сумын Засаг даргын 2013 оны А\104 тоот захирамжаар таксины үнийн тариф шинэчлэн батлагд­сан. Ингэснээр жолооч нар үнэ тариф тогтоохоо больж, нэгдсэн тарифтай болсонд иргэд сэтгэл хангалуун байгаа. Мөн “Иргэний танхимын журам”-ын хэлэлцүүлгийг хийсний үр дүнд иргэд тулгамдсан асуудлаа иргэний танхимаар дамжуулан хэлэлцэж, улмаар нутгийн удирдлагаар шийдвэрлүүлэх бүрэн боломжтой болсон нь иргэдийн оролцоог нэмэг­дүүлэхэд чухал алхам болсон.

-ОНХС-ийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэх бүтээн байгуу­лалт, хөтөлбөрүүдэд иргэ­дийн саналыг хэрхэн тусгаж байна вэ? Иргэдийн оролцоо, хяналт танай суманд ямар түвшинд хэрэгжиж байна?

-Иргэд эхлээд багийн ИНХ-д өөрийн баг, орон нутагтаа юуг хийж бүтээх саналаа илэрхийлж, тухайн хурлаас дэмжигдсэн саналууд сумын ЗДТГ-т ирж байгаа. ЗДТГ эрэмбэлсэн саналуудыг нэгтгэн, ИТХ-аар хэлэлцүүлж батлуулдаг. ИТХ-ын төлөөлөгч иргэдийг төлөөлөх гэж сонгогдсон учраас ИНХ-аар дэмжигдсэн саналуудыг үгүйсгэх учиргүй юм. Тиймээс иргэдийн санал, санаачилга бол эцсийн шийдвэр байх ёстой. ОНХС-ийн хөрөнгөөр хийгдэж буй бүтээн байгуулалтын ажлууд дээр иргэдийн төлөөлөл болж хяналт тавин ажиллах “Олон нийтийн хяналтын зөвлөл”-ийг долоон гишүүнтэйгээр Зуунмод сумын ИТХ-ын тэргүүлэгчдээс гуравдугаар сард байгуулж, суманд хийгдэж буй бүтээн байгуулалтын ажлын явц, гүйцэтгэлд хяналт тавин, илтгэх хуудас бичиж, ИТХ-ын тэргүүлэгчдийн хуралд мэдээлж байна.

-Иргэдийн санаачилгаар сайн дурын иргэдийн бүлэг, зөвлөл бий болсон уу?

Зуунмод сумын иргэдийн идэвхи, оролцоо өнгөрсөн онуудтай харьцуулахад эрс нэмэгдсэн. Төрийн үйл ажиллагаанд хяналт тавих, санал бодлоо илэрхийлэх, олон нийтийн эрх ашгийн төлөө санаачлага гаргах зэрэгт оролцоо нь нэмэгдэж, манай сум өдрөөс өдөрт өнгө нэмж байна. Баг бүрд идэвхитэй иргэд олон бий. Зуунмод сумын 3, 5, 6-р багуудад иргэдийн сайн дурын бүлгүүд бий болж, хамтран хөдөлмөр эрхэлж, ОНХС-ийн хөрөнгөөр хийгдэж байгаа ажлуудыг зарим иргэдийн бүлэг гүйцэтгэж байна. Ажилгүй залуучууд эдгээр иргэдийн бүлэгт нэгдэж орсноор ажил хөдөлмөр эрхэлж, мэргэшил, чадвартай болж, амьдралаа аваад явчихаарболж байгаа нь хамгийн сайхан юм даа.

-Нийгмийн хариуцлагын хүрээнд иргэдийн оролцоо руу чиглэсэн ямар ажил хийгдэж байна?

-Иргэдийн оролцоог нийгмийн хариуцлага гэж ойлгодог. Оролцоотой иргэн байж нийгэмд юу нь болж, юу нь болохгүй байгааг ил тод, нээлттэй илэрхийлж, түүнийг нь нутгийн удирдлага шат, шатандаа засаж залруулж, хариуцлагатай нийгэм өөрөө бий болно. Энэ бүхний гол зангилаа нь ардчилал учраас иргэдийн оролцоо нөгөө талаараа ардчиллын үндэс гэж ойлгодог. Зуунмод сумын иргэдийн хувьд өрхийн эмнэлгийн үйлчилгээ маш чухал асуудал. Энэ асуудлыг 1, 5-р багуудын ИНХ-аар хэлэлцүүлж, иргэд өрхийн эмнэлгээр үйлчлүүлэхэд тулгамддаг чухал таван асуудлыг дэвшүүлж, 1, 5-р багуудын нийт иргэдийн тав хүртэлх хувьд түүвэрчилсэн судалгааны аргаар иргэдийн онооны картаар хэмжилт хийсэн. Үнэлгээний үр дүнг танилцуулах, цаашдын арга хэмжээнүүдийг хэлэлцэх зорилгоор сумын Засаг дарга Ж.Цэндсүрэн, ИТХ-ын төлөөлөгчид, үнэлгээний багийн гишүүд, өрхийн эмнэлгийн эмч, мэргэжилтүүдийг оролцуулсан нүүр тулсан уулзалтыг арванхоёрдугаар сард зохион байгуулсан нь алдаа онооноосоо суралцах, иргэдэд чиглэсэн үйлчилгээг сайжруулахад чухал алхам болсон.

-Азийн сангийн төслийн хүрээнд хийгдэж байгаа бусад сургалтууд, тэдгээрийн ач холбогдлын тухайд?

-Мэдээлэлтэй хүн хүчтэй. Тиймээс мэдэх эрх, мэдээлэл олж авах нь том боломж. Гэвч зарим иргэд эрхээ тэр бүр эдэлж чаддаггүй, мэддэггүй. Үүнээс болж өөрсдөө нийгмийн харилцаанаас хөндийрдөг. Мэдэх эрхийн сургалтыг эхлээд Зуунмод сумын зургаан багийн Засаг дарга, хэсгийн ахлагч, багийн зохион байгуулагч, олон нийтийн байцаагч болон иргэдтэй хамгийн их харилцдаг албан хаагчдын дунд зохион байгуулсан, давхардсан тоогоор 450 гаруй иргэдэд сургалт явуулсан. Сэргэлэн, Алтанбулаг сумын 60 иргэнд “Мэдэх эрхийн сургалт”-ыг зохион байгуулсан. Иргэн өөрт шаардлагатай мэдээллийг хэрхэн, хэзээ, хаанаас олж болох талаар “Мэдээллийн ил тод байдал ба мэдээлэл авах эрхийн тухай хууль”, “Төсвийн тухай хууль”-ийн талаар Зуунмод сумын ЗДТГ-тай хамтран “Хууль сурталчлах өдөрлөг”-ийн хүрээнд зохион байгуулсан. Мөн Зуунмод сумын ИТХ-ын төлөөлөгчид, багийн Засаг дарга нар, ЗДТГ-ын мэргэжилтнүүдийн дунд “Хөтлөх урлаг”-ийн сургалтыг саяхан Зуунмод хотноо Азийн сан, Шууд ардчилал хүрээлэнтэй хамтран зохион байгуулав. Сургалтыг Шууд ардчиллын хүрээлэнгийнхэн чанарын өндөр түвшинд, хүртээмж­тэй явуулснаар иргэд­тэй тулж ажилладаг дээрх хүмүүсийн харилцааны бо­лон хурал, хэлэлцүүлэг хөтлөх, удирдах ур чадвар нэмэгдсэн. Энэ дашрамд Азийн сан болон Шууд ардчилал хүрээлэнгийн хамт олонд талархал илэрхийлье. Ер нь иргэн хүн хувь хүний ухамсар, ёс зүйг чанд баримталж, эрх үүргээ ухамсарлаж, хамгийн гол нь нийгмийн харилцааны гол субъект талаасаа нийгмийн өндөр оролцоотой байвал улс орны хөгжил дэвшилд оруулж байгаа чухал хөрөнгө оруулалт болно гэж боддог.

-Ярилцлага өгсөнд баяр­лалаа. Таны ажил үйлсэд амжилт хүсье!

Баабар ингэж өгүүлэв

Чойбалсангийн намтар бол ХХ зууныэхний хагасын Монголын замнал, ялангуяа улс төрийн амьдралын тусгал юм. Энэ бол Монголын түүхэн дэх магадгүй хамгийн ээдрээт үе. Ээдрээтэй түүхийг бүтээлцсэн, басхүү хувь хувьсгалын намтар нь түүнийхээ үндэс нахиа, үр дагавар болсон хүний цадиг шастирыгулстөр-нийгмийн амьдралаастусгайлан өгүүлэх аргагүй.

Тусгаар тогтнолоо шинэ тутам сэргээсэн Богд хаант Монгол Улсын Засгийн газраас ирээдүйн залуу үеэ гадаадад боловсрол эзэмшүүлэхээр шийдэж Эрхүүгийн гимназид Чойбалсан нарыг илгээснээс эхлээд Хятадын гамин цэргийн хүчирхийллээс Хаант засгаа хамгаалах үндэсний хөдөлгөөн дугуйлан, ардын хувьсгал, хүчээр тулгагдсан коммунист хүчирхийлэл, албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөгдсөн тусгаар тогтнол, Кремлийн гарт хөнөөгдсөн монгол удирдагчдын цувааны сүүлч хүртэлх тэр түүхийг хамт ярихаас өөр аргагүй юм. Нөгөө талаас сүм хийд, мөргөлийн газар хэсэн бадарчлах хагас хуврагийн сурталтай зуйгуул эрсийн хэв шинжээс, нийгмийн амьдралыг сонирхон хуруу хушуу дүрэлцэж эхлэх үе, гэнэт засаглалын оройд гарсан ч иргэншсэн улс төрийн туршлага дутан балмагдах цаг, хүчирхэг этгээдийн бодлогын гар хөл болж хүлэгдэх тавиланг хүртэлх монгол улстөрчийн өсөлтийн ээдрээт замнал ч түүний намтраар дамжин тодроод ирнэ.

Ийм учраас эл Хорлоогийн Чойбалсан хэмээх энэ бүтээл нь Чойбалсангийн намтраар дамжуулан өгүүлэх ХХ зууны Монголын эхний 50 жилийн түүх болон бичигдэх учиртай болов. Энэ номондоо ХХ зууны Монголын эхний хагасын түүхийг тэр чигээр нь багтаахыг зорилоо. Энэ үе нь монголчуудын тусгаар тогтнолынхоо төлөөх тэмцлийн баатарлаг, бас эмгэнэлт түүх юм. Энэ түүхэн үе Чойбалсан хэмээх бие хүнгүйгээр хоосон орон зай болно. Учир нь энэ түүхэн зурвас үеийн хамгийн урт хугацаанд голлон тоглогч нь Чойбалсан байсан. Ерөөс Чойбалсангүйгээр өнөөгийн бие даасан тусгаар тогтносон Монгол Улсыг төсөөлөхөд нэн бэрх.

1636 онд монголчуудын өмнөд хэсэг тухайн үедээ хүчирхэгжиж байсан манж нарын мэдэлд орсон. Тэднийг Манж Чин улсад хамаарах өөрийн газар нутаг гэсэн утгатайгаар “Дотоод Монгол” гэх болжээ. Энэ үед оросууд Сибирийг колончилж, Байгал нуур орчмын уудам газрыг өөрийн болгов. Санкт-Петербургт ч, Бээжинд ч үл хамаарах Монголын энэхүү төв хэсгийг манж болон хятадууд өөрт нь хамаагүй буюу гадны нутаг гэсэн утгаар “Гадаад Монгол” гэж нэрлэх болсон нь “Outer Мongolia”, “Вэй Монгу”, “Внешняя Монголия”, “Сото Монгору” гэх мэтчилэн хэл хэлнээ орчуулагдаж 300 шахам жилийн турш олон улсын албан нэршил болж байв. Нэршил тогтсоноос хойш 60 жилийн дараа Халх, 120 жилийн дараа Ойрд нь Манж Чин улсын вассал болсон авч энэ нэр халагдаагүй. Чойбалсан чухамхүү Хятадын ч биш, Оросын ч биш энэ Гадаад Монголыг тусгаар тогтнуулахын төлөө бүхий л ухамсарт амьдралаа зориулсан юм. Гадаад Монголын умарт хэсэг Урианхайн хязгаар буюу Тагна-Тува алдагдсан боловч юутай ч 1946 онд нэг сая таванзуун жаран дөрвөн мянган ам километр нутгаа de juri тусгаар тогтнуулж юун түрүүн хоёр хөршөөрөө, цаашлаад дэлхийн улсуудаар хүлээн зөвшөөрүүлж, дэлхийн хамтын нийгэмлэгийн нэр хүндтэй гишүүн болгож чадсан билээ. Өнөөгийн бие даасан тусгаар Монгол Улсыг буй болгоход Богд хаан, Дамбийжаа, Намнансүрэн, Ханддорж, Цэрэнчимэд, Хайсан, Бадамдорж, Унгерн фон Штэрнбэрг, Найдан ван, Цэвээн тэргүүн, Магсаржав, Данзан, Бодоо, Ринчино, Жамсрано, Дамбадорж, Сталин, Гэндэн, Дэмид, Ворошилов, Молотов, Амар зэрэг олон түүхэн хүний оролцоо, чармайлт, зүтгэлхавсарсан ч чухамдаа Чойбалсан л эцсийн барианд хүргэсэн юм.

Нэг талаас ХХ зууны эхний хагасын түүх бичлэг болсон энэ номд “чойбалсангүй” хэсэг маш их бий. Чойбалсангийн намтрыг туурвихын тулд гол дэвсгэр нь болсон тухайн үеийн нийгэм-улс төрийн нөхцөл болон байдлыг тодотгож өгөхгүйгээр хэтэрхий өрөөсгөл, дэндүү уялдаагүй болно гэж зохиогч үзсэн юм. Чойбалсан 1934 он хүртэл Монголын удирдлагын хүрээнд үргэлж хоёрдугаар зэрэглэлд явж байжээ. Энэ үе хүртэл Монголыг Коминтерн удирдаж байсан юм. Тэдний хувьд Монгол нь коммунист туршилт тавих талбар байлаа. Гэвч энэ туршилт эмгэнэлтэйгээр төгссөөн. Ард түмэн энэ туршилтын эсрэг бослого гаргаж, улмаар иргэний дайнд хүрэв.

Ингээд 1932 оноос Монголын асуудалд бүтэл муутай Коминтернийг дахиж оролцохыг Сталин тас хориглож асуудлыг өөрөө гардахаар шийджээ. Ийнхүү Монголын асуудлыг большевик намын Улс төрийн товчооны мэдэлд шилжүүлж, товчооны гишүүн Ворошилов биечлэн хариуцах болов. Сталин Монголыг коммунист туршилтын талбар гэхээсээ ЗХУ-ыг Хятад, Японоос тусгаарлах жийргэвч бүс гэж харсан юм. Ийнхүү монголчууд туршилтын туулай байснаа больж, хүчирхэг гүрнүүдийн геополитик өрсөлдөөний хараанд өртлөө. Хорвоогийн байдал улам улмаар хурцдаж, дэлхийн дайн ойртож байсан цаг.

Сталин эхнээсээ Монголыг өөртөө нэгтгэхийг хүсээгүй. Тэнхлэгийн гүрнүүдийн гол төлөөлөгчийн нэг болох Японтой байлдаж буй Хятад нь Гадаад Монголыг өөрийн алдагдсан нутаг гэж үзэж байсан. Харин Сталины хувьд өмнө талд нь буй Хятад, дорно талд нь буй Японоос тусгаарлан жийрэглэсэн тусгаар тогтносон Монгол Улс хэрэгтэй байлаа. Гэхдээ тэр шинэ хөрш нь өөрийнх нь үнэнч холбоотон төдийгүй ижил үзэл сурталтай, гарынх нь дохиогоор хөдөлдөг боол байх учиртай. Шанд нь монголчуудад тусгаар тогтнол бэлэглэнэ. Сталины энэ зорилго, энэ логикийг Монголын удирдагч Гэндэн, Амар нар ойлгосонгүй. Чухам иймээс л түүний сонголт Чойбалсан дээр туссан юм.

Чойбалсан Сталиныг ойлгосон гэхээсээ түүнд барьцаалагдсан. Үүнд түүний хувийн зан чанар ч их нөлөөлсөн юм. Тиймдээ ч гар хөлөө эргэлт буцалтгүйгээр цусан далайд гүнзгий дүржээ. Эхэндээ тэрээр үүнийг өөрийг нь басамжилсан этгээдүүдээс хариугаа авах сайхан далим гэж харж байв. Дараа нь Монголын төлөөх ариун зорилго нүгэлт үйлдлийг нь зөвтгөнө гэж итгэх болсон. Эцэст нь нүглээ ойлгож сэтгэлдээ гүн шарх авсан. Чойбалсан бол эсрэг тэсрэг зөрчлийн золиос. Тэрээр нэг талаас эмгэнэлт цаг үеийн цуст золиос, нөгөө талаас түүхэн цаг үед тодорсон баатар.

Цөөхөн хүн амтай Монгол улсын эрчүүдийн тав тутмын нэгийг егүүтгэсэн аюумшигт хядлагын шийдвэрлэх биш гэхэд голлох үүргийг гүйцэтгэсэн түүнийг яаж ч өмөөрөөд зөвтгөх аргагүй. Гэхдээ тусгаар тогтносон бүрэн эрхт Монгол Улсыг байгуулахад шийдвэрлэх биш гэхэд голлох үүрэг гүйцэтгэсэн түүний түүхэн гавьяаг яаж ч харлуулаад баллуурдаж чадахгүй. Чойбалсан бол ял, гавьяа хоёроо хойч үедээ үлдээсэн түүхэн хүн.

Зохиолыг хянан тохинуу­лалцаж, үнэт зөвлөлгөө өгч байсан Баяр.С, Гомбосүрэн.Ц, Очирбат.П, Хангай.Л, Хаш­чулуун.П, Цэнддоо.Б нарын хүмүүст гүн талархал илэр­хийлье.

2015 оны нэгдүгээр сарын 13. ЗОХИОГЧ