Манай гэрийнхэн цагаан сарыг бага байхаас минь л их өргөн дэлгэр тэмдэглэж ирсэн. Битүүнээр тавгийнидээгээ эртхэн засчихаад хааяа хөдөө өвөө, эмээ рүүгээ сүнгэнүүлж шинэ сараа гаргачихаад буцаж хотдоо ирдэг байлаа. Харин одоо аав, ээж маань хүргэнтэй болсноос хойш гэртээ сараа гаргачихаад охин, хүргэн хоёроо ирж золгосны дараа өвөөгийнх рүү гардаг болсон.
Битүүний өдөр манай гэрийнхэн бужигнаж гарна. Цагаалга, салат, гэрийн тоос унагах ажлыг ээж, эгч бид гурав хийнэ. Харин аав, ах хоёр том өрөөнд бөхөө үзэж хааяа цочтол уулга алдан орилдог нь санаанд тод үлджээ. Аав одоо ч тэр хэвээрээ. Аавын үүрэг бөх үзэх хоорондоо тавгийн идээ, ууцаа засах. Тавгийн идээгээ засч, ууцаа тавьсны дараа ээж шинэ цай чанаж, бууз жигнэн битүүлэг эхэлнэ дээ. Хотод байдаг зарим эгч нар гэртээ хийсэн салатаа авчирч манайд битүүрчихээд явдаг юм. Битүүний орой манайхан 12 шагай хаяж гарч буй шинэ жилийн азаа үздэг уламжлалтай.12 шагайгаа 12 удаа хаяж морь буусан шагайг нь түүнэ. Тэгээдхэдэн морьтой болсноороотэр жилийнхээөнгийг шинждэг. Манай гэрийнхэн битүүлж дууссаны дараа шинийн нэгнээр өмсөх хувцсаа бэлдээд эртхэн амардаг. Бага байхад аав маань шинийн нэгний өглөө эрт босч цай чанасан хүнд их хэмжээний мөнгөн шагналтай гээд унтаад өгдөг байж билээ. Эгч бид хоёр сэрүүлгээ тавиад хэн эрт босохоо үзнэ. Дандаа л эгч маань эрт босоод цай чанаж ааваас мөнгөн шагнал аваад тун додигор байдагсан.
Миний өвөө Монгол Улсын хоёр удаагийн аварга малчин, алдарт уяач, гавьяат малчин, мянгат малчин хүн. Өвөө маань Өвөрхангай аймгийнЕсөн зүйл сумын уугуул Б.Дэмбээ гэж буурал бий. Харин эмээ маань Говь-Алтай аймгийн Тайшир сумын уугуул аварга төлчин Б.Даваа гэж буянтай хөгшин бий. Би дөрөв,таван настайгаасаа лжил бүрийн зуныг өвөө, эмээ дээрээ өнгөрүүлдэг байлаа.Эмээ маань 12 хүүхэд төрүүлж өсгөсний гурав дахь ньминий ээж. Манай гэр бүлийнхэн Төв аймгийн Баянцогт сумын уугуул улс. Зуны амралт, хичээлийн улирлын амралт болох үед хэзээний л хөдөө өвөө эмээ дээрээ очсон байдаг байлаа. Тиймээс цагаан сарын баяр их сайхан санагддаг. Цагаан сар ойртох тусам хөдөө өвөө, эмээ дээрээ очих боломж гарч байгаад баярлана.
Өвөөгийнх маань одоо сумынхаа Сарлаг багийн хойхно Боролзой уулын өвөрт өвөлждөг. Намайг бага байхад Баянцогт сумын төв дээр шинэлдэг байсан юм. Өвөө, эмээ маань олон хүүхэдтэй учраас цуглах хүн их. Өвөөг мянгат болдог жил хотын хамаатан садан, үр хүүхдүүд ньярилцаж байгаадшинийн 1-ний үүрээр хөдөллөө. Өглөө эртлэн хотоос зургаан машин дүүрэн хүмүүс гарч Жирмийн цагаан нуурын Алтан уулын ард зам дагуу байх Бондгор толгой дээр нэгнээ хүлээж цуглаж золгосон юм. Өвөөгийнд олон хүн ирэх учраасочоод хоорондоо золгохоор их хугацаа авах учраас ийм шийдэлд хүрсэн хэрэг. Толгой дээр цугласан айл болгон идээгээ амсуулж хоорондоо насны эрэмбээр золгоод ахмадууд хөөрөг зөрүүлжмэнд усаа мэдээд өвөөгийнх рүү хөдөлж байлаа. Тэр өдөр золголт хийснээс хойш өнөөг хүртэл золголт хийсэн газраа “Золгодог толгой” гэцгээдэг юм. Хотоос гараад “Золгодог толгой” дээр уулзъя гээд гарцгаадаг болсон.
Төв аймгийн Баянцогт сумын төвд өвөөгийнгудамж руу ороход сэтгэл хөдлөөд сайхан. Биднийг очих үед хэдийнэ төв дээр, хөдөө амьдардаг хүүхдүүд нь ирээд золгочихсон байна. Эрэмбэ дараагаараа жагсч зогсоод өвөө, эмээдээ үнсүүлэх агшны гоё гэж. Өвөө хүүхэд бүрт бэлгэтэй үг хэлжүнэрлэнэ. Өвөө маань үг цөөтэй нэг их юм ярьдаггүй учраас тэр үг нь жилжингээ санаанаас гарахгүй сайхан. Эмээ маань үнэрлэж үнсээд эвий муу дэрсхэн охин минь ирчихэж гээд дахин үнэрлэх нь сэтгэл амраад нэг л цэлмэмээр сайхан.
Өвөөгийнх баруун орны урдуур урт цэнхэр модон сандал тавьчихдаг нь одоо ч хэвээрээ. Тэр олон хүн золголтын дараа эрэмбээрээ дараалж суухаарөвөөгийн зургаан ханатай том гэрт багтахгүй шахуу болдог юм. Ингэж цайлж буузаа идээдхот руу буцах нь буцаад, хонох нь хононо. Бүтэн жилд бөөнөөрөө цуглаж байгаа учраас ихэнх нь хонодог юм. Үдээс хойш өвөө, эмээ дээр ирэх хүн багасахаар гэр харуулах хүн үлдээгээд бөөнөөрөө айл хэсэцгээнэ дээ. Эмээ гарахдааорж ирэх хүүхдүүдэд өгөх бэлгийг зааж үлдээнэ. Өвөөгийн том хүү сумын төв дээр бас хоёр хүү нь сумын төвийн ойролцоо өвөлждөг. Тэднийхнээр орж ирээд орой нь жилийнхээ азыг үзэж хөзөрдөнө.Бүх хүн 100-д хөөгдөх дүрмээр тоглоно.Зургаан гар сууж хөзөрдөөдхожигдсон нь 100 төгрөг үлдээжоронд нь өөр хүн суух дарааллаар тоглож хамгийн сүүлд үлдсэн азтан бүх мөнгийг авна. Энэ тоглоомонд хожсон хүн хоёр мянга гаруйтөгрөг авдаг юм. Өвөө, эмээ, аав, ээж гээд том багагүй тоглодог учраас их л өрсөлдөөнтэй тоглоомын нэг. Ихэнхдээ л өвөө үлдэнэ.Харин үүний дараа эрчүүд нь саналаараа муушиг тоглох үе бий. Тэгж тоглосоор орой унтахдаа хоймрын ор, баруун талын орон дээрахмад настнууд тухална. Харин үлдсэн нь хоймроор зулдаг байв. Их олуулаа хонодог учраас яг л дээшээ харж хэвтээд таарна. Нэг нь эвгүй болчихоод “Хөөе бүгдээрээ гөөхийлдөж хэвтье” гэж хэлээд бөөн инээдэм болцгоодог нь өнөө ч санаанд тод байна. Хажуугаараа харж унтахыг гөөхийлдөнө гэцгээдэг байсан юм.
Шинийн хоёрны өглөөэртлэн босч ороо хурааж цай цүү ууж, айраг цагаа ууна. Өглөө ууцны доор чанаж тавьсан махаа огтолж цайндаа хийж идсэн хойно эмээ бэлгээ өгнө.Будилахгүйн тулд айл айлаар нь уутанд хийгээд нэрийг нь наачихсан бэлэгнүүд байдаг юм. Тэрийгээ бараг цоллож байгаа мэт “Тэр ээ ирж бэлгээ ав” гээд хүүхдүүдийн хүсэн хүлээсэн бэлгийг гардуулна. Үд хэвийх үед хот руу явах хэд нь нийлж айраг амсаад хөдөлнө. Хөдлөх үед эмээ маань тавгийн боов хийхдээ зориуд хүүхдүүдэд өгөх гэж жижиг хэвээр боов хэдийг хийлгэдэг юм. Хүн бүрт хэвийн боов, ааруул сонингийн цаасанд боочихсон өгнө. Хүүхдүүд тэр жижиг хэвийн боов ааруулыгавах их дуртай. Өнөө жил ч гэсэнбоов, ааруулаа авна.
Хот руу хөдөлсөн бид хоорондоо ярьж тохирсноороо мөн л бөөнөөрөө айлаараа ордог уламжлал бараг л тогтчихсон. Бүгд хоорондоо золгочихсон учраас насны эрэмбэ хамаагүй амар гээд хөдөөнөөс ирэх замдаа Цагаан хөтөлөөр салаад Өлзийт хороололд байх ээжийн бага эрэгтэй дүүгийнд орно. Тэнд орж цай цүй болж буузаа идчихээд баахан хөөрөлдөнө дөө. Байж байж уулзаж байгаа болохоор ер нь салахдургүй дээ. Хууч хөөрцгөөгөөд л байна.Дараагийн орох айл 120 мянгатадбайх ахынх. Мэдээж оруулах айлынхан өмнөх айлаас арай түрүүнд гарна.Хөдөөнөөс шууд ирж байгаа учраас тагтандээр гаргаж загсаасан ууцаа оруулж, цай чанаад, буузаа жигнээд хүлээж байх нь тэр. Айлаас авсан бэлгийг торонд хийж машины ард ачих хямгадах ажил ерөнхийдөө миний үүрэг. Бэлгээ авсны дараа аав заримдаа өвөртөлчихөөд машинд орсон хойноо өгнө. Харин бусад нь бэлгээ над руу өгч би уутаа бариад гүйдэг ажилтай. 120 мянгатад байх айлдаа орсныдараа гурав, дөрөвдүгээр хороололд байх том эгчийндээ зочилно. Үүний дараа сүүл мушгин манайд зочлоод айл хэсэх аян ерөнхийдөө дуусч байгаа хэрэг. Цагаан сарын хоёр өдөр ингэж л өнгөрдөг юм. Хоёр өдөр ядартлаа явсан учраас манайхан тэр өдөр эрт амарцгаадаг.
Золгоогүйахмад настнуудындаа шинийн гуравны өглөө эртхэн орчихоод шинийн гуравны үд дундаас манай гэрийн зочин хүлээж авах ажил эхэлнэ дээ. Ээж маань бэлэг андуурах эрсдлээс хамгаалж эмээ шиг бэлгээ айл болгоноор нь ууталчихаад уутан дээр нь гэрийн эзний нэрийг наачихдаг болсон. Ийм нэгэн цагаан сарын баяр удахгүй ирэх нь дээ.
С.АРИУНЖАРГАЛ