Categories
мэдээ нийгэм

III төв эмнэлэг, Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор шагнагдлаа

Монгол Улсын эрүүл мэндийн салбарын хөгжлийн тэргүүлэгч, 60 жилийн түүхт П.Н.Шастины нэрэмжит Улсын III төв эмнэлэг хонин жилийн босгон дээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор шагнагдлаа.

Шагналыг Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга П. Цагаан, Засгийн газрын гишүүн, Эрүүл мэнд, спортын сайд Г.Шийлэгдамба, УИХ-ын гишүүн С.Одонтуяа нарын албаны хүмүүс гардуулан өглөө.

Эмнэлгийн алтан үеийнхэн болон тэдний залгамж халаа нь болон эрдэнэт хүний эрүүл энхийн манаанд зогсч байгаа тус эмнэлгийн эмч мэргэжилтэнүүд төрийн дээд одон медалиа хүндэтгэлтэйгээр хүлээн авсан юм. Тэд Монгол Улсын эрүүл мэндийн салбарын хөгжил, хүн ардынхаа эрүүл мэндэд өндөр хариуцлагатайгаар ажиллах болно гэдгээ энэ үеэр хэлж байлаа.

Мөн энэ үеэр Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонт П.Н.Шастины нэрэмжит Улсын III төв эмнэлгийн дарга Ц.Төмөр-Очир эмнэлэгийнхээ 60-н жилийн ойн медалиар Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга П. Цагаан, Засгийн газрын гишүүн, Эрүүл мэнд, спортын сайд Г.Шийлэгдамба, УИХ-ын гишүүн С.Одонтуяа нарыг шагналаа.

Categories
мэдээ нийгэм

Хакүхо өнөөдөр эх орондоо ирнэ

Мэргэжлийн сүмогийн 69 дэх их аварга Хакүхо М.Даваажаргал өнөөдөр үдээс хойш Улаанбаатарт буух ажээ.

Японы мэргэжлийн сүмо бөхийн дээд амжилтыг тогтоож, 33 дахь түрүү хүртсэнээсээ хойш тэрбээр анхны удаа эх орноо зорин ирж байгаа юм. Тиймээс Хакүхог дэмжигчид “Чингис хаан” нисэх онгоцны буудалд түүнийг тосохоор цуглаж байгаа гэнэ.Их аварга өнөөдөр 16.20 цагийн үед ирэх юм байна.

Мэргэжлийн сүмо бөхийн түүхэн дэх хамгийн дээд амжилтын эзэн болоод буй Их аварга Хакүхо М.Даваажаргал сар шинийн баярт зориулсан үндэсний бөхийн барилдааныг “Бөхийн өргөө”-нд саатаж үзэх бодолтой байгаа гэнэ. Энэ удаа их аварга сар шинийн өдрүүдэд Монголдоо байж амжихгүй бөгөөд битүүнд Япон руу буцаж нисэх юм байна. Сар шинийн баярын өмнөхөн буюу энэ сарын 17-ны өдөр түүнд Хөдөлмөрийн баатар цол гардуулах мэдээлэл байна.

Categories
гадаад мэдээ

Жеки Чаны хүү хүлцэл өчлөө

Нэр жүжигчин Жеки Чаны хүү Жейси Чан мансууруулах бодис хадгалаж байсан хэргээр буруутгагдаж зургаан сар шоронд хоригдоод уржигдар суллагдсан билээ. Тэрээр өчигдөр тусгай хэвлэлийн бага хурал хийлгэж буруу үйлдэл хийсэндээ хүлцэл өчөөд өөрийнх нь үйлдлийг зөвтгөх арга байхгүй гэжээ. Жейси шоронд байх хугацаандаа энэ талаар сайтар тунгаан бодсон гээд олон нийтэд хандан алдаагаа залруулж өөрийгөө харуулахболомж олгохыг хүссэн байна.

Ю.Дэлгэр

Categories
гадаад мэдээ

Копенгагенд буудалцаан болжээ

Өчигдөр Данийн нийслэл Копенгаген хотын нэгэн цайны газар нэгэн аймшигт хэрэг гарчээ. Үүний улмаас хоёр хүн нас барж, таван хүн шархадсан тухай мэдээллээ. Цайны газарт Шведийн зураач, зөнч Мухаммедийг шоглон зурсан зураг нь нэлээд шуугиан дэгдэээсэн Ларс Вилкс, Францын Элчин сайд зэрэг хүмүүё оролцсон тугай арга хэмжээ болж байжээ. Энэ үеэр хоёр үл таних этгээд хамгаалалтын хоёр цагдааг буудан шархадуулаад дайрон орж хүмүүс рүү гал нээсэн тухай мэдээллээ. Хэргийн газар хүрэлцэн ирсэн цагдаа нар цайны газрыг бүслэн хажуугийн цэцэрлэгийг нэгжсэн боловч гэмт этгээдүүдийг олсонгүй. Ямар ч байсан тэднийг хайж байгаа гэнэ.

Ю.Дэлгэр

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Сар шинийн баярын өдрүүдэд худалдаа, үйлчилгээний байгууллагуудын ажиллах цагийн хуваарь

Сар шинийн баярын өдрүүдэд худалдаа, үйлчилгээний байгууллагууд дараахь цагийн хуваарийн дагуу ажиллана. Хүнсний дэлгүүрүүд 02 дугаар сарын 18–нд 09.00 –24.00 цагийн хооронд ажиллаж, 02 дугаар сарын 19, 20, 21–нд амарч, 02 дугаар сарын 22-с эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана. Томоохон зах болон салбар дэлгүүрүүдтэй худалдааны төвийн ажиллах цагийн хуваарийг танилцуулж байна.

“Номин холдинг” ХХК –ны салбар дэлгүүрүүд 02 дугаар сарын 18–нд 09.00 – 22.00 цаг, бүх хайпермаркет, супермаркетууд 08.30 -22.30 цагт ажиллаж, шинийн 1 буюу 02 дугаар сарын 19–нд амарна. Шинийн 2 буюу 02 дугаар сарын 20–нд “УИД”, “Номин их дэлгүүр” –үүд амарч, бусад дэлгүүрүүд 12.00 -20.00 цагийн хооронд ажиллана. 02 дугаар сарын 21-с эхлэн Номингийн бүх салбарууд ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

“Алтан жолоо трейд” ХХК –ны “Сансар” сүлжээний дэлгүүрүүд 02 дугаар сарын 18 –нд 08.00 -24.00 цагт ажиллаж, бөөний төвүүд 09.00 -21.00 цагт ажиллана. Шинийн 1 буюу 02 дугаар сарын 19-нд “Сансар” сүлжээний супермаркетууд 11.00 -21.00, шинийн 2 буюу 20-нд 10.00 -22.00 цагт ажиллаж, бөөний төвүүд амарна. 02 дугаар сарын 21-нд “Сансар” супермаркетууд 09.00 -23.00 цагт, “Сансар”-9, 12, 32 бөөний төвүүд 10.00 -21.00 цагт ажиллаж, “Сансар” -10 бөөний төв амарна. 02 дугаар сарын 22-нд бүх супермаркетууд 08.00 -24.00 цаг, бөөний төвүүд 10.00 -21.00 цагт ажиллаж, 02 дугаар сарын 23-с эхлэн бүх салбарууд ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

“Боса” сүлжээний дэлгүүрүүд 02 дугаар сарын 18–нд 09.00 –22.00 цаг хүртэл ажиллаж, сүлжээний бүх дэлгүүрүүд шинийн 1 буюу 02 дугаар сарын 19-нд 11.00 –23.00 цагийн хооронд ажиллана. 02 дугаар сарын 20-ны өдрөөс эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

“Миний дэлгүүр” сүлжээний дэлгүүрүүд 02 дугаар сарын 18–нд 08.30 –22.00 цагт ажиллаж, бүх сүлжээ дэлгүүрүүд шинийн 1 буюу 02 дугаар сарын 19-нд амарна. Шинийн 2 буюу 02 дугаар сарын 20-нд 10.00 -18.00 цаг хүртэл ажиллаж, 02 дугаар сарын 21–с ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

“Скай” их дэлгүүр болон хайпермаркет 02 дугаар сарын 18 –нд 09.00 – 22.00 цагт ажиллана. 02 дугаар сарын 19, 20, 21–нд амраад, 02 дугаар сарын 22–с эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

“Нарантуул” худалдааны төв 02 дугаар сарын 18-нд 10.00 – 19.00 цагт ажиллаж , 02 дугаар сарын 19–с эхлэн 02 дугаар сарын 26–ныг дуустал амарна. 02 дугаар сарын 27–с эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

“Хар хорин” худалдааны төв 02 дугаар сарын 18–нд 09.00 -19.00 цагт бүтэн ажиллаж, 02 дугаар сарын 19-с эхлэн 02 дугаар сарын 23–ныг дуустал амарна. 02 дугаар сарын 24–с эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

“Барс” 1, 2 худалдааны төвүүд битүүний өдөр буюу 02 дугаар сарын 18–нд 09.00 –19.00 цаг хүртэл ажиллаж, 02 дугаар сарын 19 -22-ыг дуустал амраад, 02 дугаар сарын 23-с эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.
“Хүчит шонхор” худалдааны төв 02 дугаар сарын 18–нд өглөө 07.00 –13.00 цаг хүртэл ажиллаж, 02 дугаар сарын 19 -25-ныг дуустал амраад, 02 дугаар сарын 26–с эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

“Да хүрээ трейд” техникийн зах 02 дугаар сарын 18–нд 09.00 –15.00 цаг хүртэл ажиллаж, 02 дугаар сарын 19 -23–ныг дуустал амраад, 02 дугаар сарын 24–с ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

Аж үйлдвэрийн барааны дэлгүүрүүд 02 дугаар сарын 18-нд 10.00 – 21.00 цагт ажиллаж, 02 дугаар сарын 19, 20, 21–нд амраад, 02 дугаар сарын 22–с эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана гэж Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Цасан шуургатай, салхитай өдрүүд айсуй

15-16-нд шилжих шөнө нутгийн зүүн өмнөд хэсгээр,18-нд баруун болон төвийн нутгийн хойд, 19-нд баруун зүгийн нутгийн баруун, зүүн зүгийн нутгийн хойд хэсгээр бага зэргийн цас орж, цасан шуурга шуурна. Салхи 18-нд Алтайн уулсаар, 19-нд зарим газраар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ. Ихэнх хугацаанд Увс нуур болон Дархадын хотгор, Идэр, Тэс голын сав газраар шөнөдөө 26-31 градус, өдөртөө 12-17 градус, Хүрэн бэлчир, Эгь-Үүр, Сэлэнгэ, Хараа, Ерөө, Туул, Тэрэлж, Халх голын сав газраар шөнөдөө 19-24 градус, өдөртөө 7-12 градус, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсэг болон цас багатай нутгуудаар шөнөдөө 8-13 градус хүйтэн, өдөртөө 3-8 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 13-18 градус хүйтэн, өдөртөө 1 градус дулаанаас 4 градус хүйтэн байна гэж Цаг уур орчны шинжилгээний газраас мэдээллээ.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

“Приус”-ээ зөв талдаа жолооны хүрдтэй болгоод унацгаая

Манай замын хөдөлгөөнд буруу болон зөв талдаа жолооны хүрдтэй машинууд оролцдог. Уг нь Монголд замын хөдөлгөөний дүрэм, журам нь зөв талынхад зориулагдсан. Гэрлэн дохио нь хүртэл шүү. Бид баруун талдаа жолоотой машинаар жолооны дамжаанд дадлагажчихаад төгсөнгүүт буруу талдаа жолоотой машин барьдаг. Энэ гажуудлаас үүдээд шинэ жолооч нар шилэн дээрээ “Уучлаарай би шинэ жолооч” гэж цаас наагаад хөдөлгөөнд оролцож байх вэ дээ. Машиныг жолооны хүрдээр ялгаварлахгүйгээр ингэж хослуулах нь асар их сөрөг талтай.

Анх автомашины жолоочийн суудал, жолооны хүрдийг голд нь байрлуулдаг байсан гэдэг. Явцын дунд эсрэг талын хөдөлгөөнөөс сэрэмжлүүлэх үүднээс жолоочийн суудлыг замын тэнхлэгт буюу хөдөлгөөний эсрэг урсгал талд аль болох ойр байрлуулж эхэлсэн байдаг бол зарим үйлдвэрлэгчид замын хажуугийн барилга байгууламж, хайс хашлага, хажуугийн шуудуу гэх мэт саадаас сэрэмжлэх үүднээс эсрэг талд нь жолоочийн суудлыг байрлуулах болж. Энэ үеэс л зөрчил эхэлж, зөв болон буруу талдаа жолооны хүрдтэй машинууд мөргөлдөж эхэлсэн гэж үздэг. Ихэнх улс орнууд жолооны хүрд нь зөв талдаа байдаг машин унахыг ард иргэддээ зөвлөж, зарим нь хууль дүрмээрээ зохицуулаад явж байна.

Австралид зүүн гар талдаа жолооны хүрдтэй автомашин оруулж ирэх бол түүнийгээ баруун гар талдаа жолооны хүрдтэй болгон хувиргах шаардлагатай болно. Шинэ Зеландад зүүн гар талдаа жолооны хүрдтэй автомашиныг хувиараа оруулж ирэн орон нутагтаа унахыг зөвшөөрдөг боловч түүнийгээ худалдахад хүрвэл баруун гар талдаа жолооны хүрдтэй болгож байж худалдах ёстой гэдэг шаардлага тавьдаг.

Яагаад улс орнууд зөв талдаа жолооны хүрдтэй машинаар хөдөлгөөнд оролцохыг шаардаад байдаг нь олон шалтгаантай. Орон зайн баримжаа жолооны хүрднээс их хамаардаг нь судалгаанаас ажиглагджээ. Буруу талдаа жолооны хүрдтэй машинтай явж байхад гүйцэж түрүүлэх үйлдэл хийх түвэгтэй, эрсдэл дагуулдаг. Мөн баруун, зүүн талдаа жолооны хүрдтэй машинуудын гэрлийн тохиргоо нь өөр өөр байдгаас шөнийн цагаар осол гарах үндсэн нөхцөлүүдийн нэг болдог аж. Энэ мэтичлэнгээр зөв, буруу талдаа жолооны хүрдтэй машинуудыг нэг зам дээр хөдөлгөөнд оролцуулах нь харшилдах зүйл олонтой санж. Орос, Перу, Африк, Гана зэрэг орнуудад буруу талдаа жолооны хүрдтэй автомашин ашиглахыг хориглосон бөгөөд хэрэв Японоос машин оруулж ирэхээр бол жолооны хүрдийг ньзүүн гар талдаа жолооны хүрдтэй болгон өөрчилдөг жишиг байна.

Манайх шиг ингэж хоёуланг нь хослуулсныхаа горыг амсч авто ослоор олон хүнээ алдсан улс орнууд буруу талдаа жолооны хүрдтэй машиныг хилээр оруулахыг хориглож үзсэн ч нэмэр болоогүй жишээ олон байх юм. Буруу талдаа жолооны хүрдтэй автомашиныг тас хориглоно гэхээр Япон Улсаас ямар ч машин авчрахгүй болно гэсэнтэй агаар нэг. Гэтэл энэ нь манай нөхцөл, бидний амьдралд нийцэхгүй. Нийт авто машины 56 хувь нь буруу талдаа жолооны хүрдтэй гэсэн судалгаа гарч байлаа. “Приус” маркийн машины эрэлт илт нэмэгдсэнээс энэ хувь сүүлийн үед өссөн талаар албаны хүмүүс ярилаа.

Монголын нөхцөлд япон машин шиг тохиромжтой, байгалийн шалгарлыг даван туулдаг нь техник алга гэдгийг бүгдээрээ мэддэг. Японы аль 1995, 1997 онд үйлдвэрлэсэн машинууд өнгө үзэмж нь муудаагүй, яндангаас нь хар утаа саагихгүй замын хөдөлгөөнд оролцож явна. Манайх шиг замын сүлжээ муу, хөдөө орон нутгийн зам харгуй нь тааруу оронд япон машин шиг давхиж, туулдаг өөр юу байгаа юм. Салон нь бөх, мотор сайтай, битүүмж өндөртэй гээд давуу тал нь их ээ.

Хэдий баруун гарын дүрэмтэй ч Японоос машин оруулж ирсээр л байна, манайхан. Төр засгийн машинуудаас эхлүүлээд хөдөөний малчин хүртэл японы тэрэг жийж байна шүү дээ. Ингэхээр Японд үйлдвэрлэсэн машин гэдэг бол манай хэрэглэгчдийн мөнхийн сонголт байж болох юм. Энэ талаас нь харвал энэ харилцаа цаашид ч явсаар л байх нь. Сая Япон-Монголын Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрт хоёр тал гарын үсэг зурсан нь үүнийг бүр ч бататгаад өгчихлөө. Уг хэлэлцээрээс харахад Японоос машин оруулж ирэхэд оноосоо хамаарч 2000-8000 ам.доллараар хямдарч болохоор зүйл харагдаж байна. Ер нь хоёр орны худалдаанд нэлээд уян хатан байдал илрэх нь тодорхой гэдгийг эдийн засагчид дүгнэж байгаа юм.

Чанартай эд хямдарвал авах нь зүйтэй гэдгийг тэнэг хүн ч ойлгоод наймаалцах гэнэ. Яг энэ үед нь бид жолооны хүрдний асуудлыг нь нааштай шийдүүлчих боломж байна. Япон улс мэдээж бүтээгдэхүүнийх нь эрэлт ихсэхэд баярлана. Бид ч хэрэглэгч нь учир “Та бүхэн машинуудынхаа жолооны хүрдийг зөв болгоод өгнө үү” гэсэн хүсэлт тавихад болохгүй зүйл үгүй юм. Зарчимч, ажилч зантай япон хүмүүс үүнийг ойлгоод жолооны хүрдийг солихоос татгалзахгүй. Дэлхийд жолооны хүрд солих үйлчилгээгээрээ тэргүүлдэг Филиппин, Чили, Саудын Арави зэрэг хэдэн улс байгаагийн нэг нь Япон. Тус улсын жолооны хүрд солих үйлчилгээ үзүүлдэг төвүүд хамгийн их ачаалалтай, захиалга ихтэй байдаг гэдэг шүү. Манай улс Японоос машин импортолдог орнуудын жагсаалтын дээгүүрт ордог. Байнгын үнэнч харилцагчийнхаа хүсэлтийг үндэслээд жолооны хүрдийг зөв болгоод өгчихнө гэдэгт нэг их эргэлзэхгүй юм. Тэглээ ч тус улсын машин үйлдвэрлэгчид харилцагчдынхаа хүсэлтэд нийцүүлэн жолооны хүрдийг нь солиод илгээчихдэгявдал түгээмэл юм билээ.

Бид цаашид Япон машиныг өмнөхөөсөө харьцангуй бага үнээр худалдан авах болж байгаа юм чинь түүндээ жолооны хүрдээ солих үйлчилгээний хөлсөө тооцуулчихаж болно. Дунджаар 1000 гаруй ам.доллар зарцуулагддаг бөгөөд ямар ч машины жолооны хүрдийг түвэггүй сольчихдог гэж байгаа юм. Германы “Mercedes Benz”, “BMW”, Америкийн “Хаммер”-ийн жолооны хүрдийг хоёрхон хоногийн дотор солиод өгчихдөг гэхээр шуурхай л сонсогдоно.

Ийм боломж гарц байхад бид заавал зөв жолооны хүрдтэй гээд Солонгосын машиныг албан шахалтаар барихын оронд өөрсдийн таашаалд нийцсэн, чанартай машинаа жолооны хүрдийг нь солиулаад уначих арга байна. Жолооны хүрдний асуудлыг иймэрхүү аргаар зохицуулж болж байна шүү, та минь ээ. Ийм саналаа нэгтгээд Японы Засгийн газарт, тус улсын машин үйлдвэрлэгчид хүргүүлбэл цаашаа гэхгүй л болов уу. Бүгдээрээ, “Приус”-ээ зөв талдаа жолооны хүрдтэй болгуулаад унацгаая л даа.

Д.ГАНСАРУУЛ

Categories
мэдээ цаг-үе

“Тэнгэрийн цаг болоогүй”

Зохиолч, яруу найрагч Дашийн Оюунчимэгийн “Тэнгэрийн цаг айсуй” нэртэй тууж, өгүүллэгийн номыг уншсанаа ярьж өгье. “Тэнгэрийн цаг болоогүй” нэртэй туужид дараахь сонирхолтой үйл явдал гардаг юм.

Алс бөглүү нэгэн сумын төвд ховорхон гоо үзэсгэлэнтэй Од хэмээх нэртэй эх баригч эмчбүсгүй ирнэ. Түүнийг харсан хэн боловч өөр цаг хугацаа, өөр орон зайд орчих шиг болж, алмайран гайхаж дараа нь их амар амгаланг мэдэрдэг билээ. Сумын их эмч Шаргай гэгч яхир ааш зантай, хэт зарчимч, хатуу дэг журамтай, өөрийнхөө тавьсан оношоос өөр юунд ч итгэдэггүй нэгэн. Одыг ирсэн өдрөөс яхир зант Шаргай эмчээс эхлээд сумынхны ааш зан эрс өөрчлөгдөж одоо тэд ажил тарсны дараа сумын эмнэлгийн гадаа цуглан, дуулж хуурдан хөгжилдөн наргидаг болжээ. Бултаараа нэг л сэтгэл дүүрэн баяр хөөртэй байх болжээ. Тэгж байтал наадам болж, сумын бөхчүүд ид хаваа гайхуулан барилдсанаас үүдэн Одыг хэн нэгэнтэй ураглуулж сумандаа суурин үлдээх юм сан гэж хүн бүр бодох болов. Тэр жил сумын заан болсон сайхан залуу болохдархан Цэрэнгийн бага хүү, сумандаа ганц алдартан нь болох Түмэн гэх яруу найрагч, сумын даргын гадаадад сурдаг оюутан хүү зэрэг хэд хэдэн залуугийн нэрийг онцлон ярилцах болжээ. Гэвч тэдний хэн нь ч үзэсгэлэн гоо Одын дэргэд сүрлэн мануухай шиг л санагдана. Ийн байтал сумынхны нүдийг бүлтийлгэсэн хоёр дахь явдал болж Од Борзоон гэгч ямаачин залуутай уулзах болжээ. Борзоон уулын Дулам гэгч хүн амьтнаас зэлүүд ганцаар амьдардаг авгайн ганц хүү, хэдэн ямаагаа эргүүлэхээс өөр эрдэмгүй, цэргийн албанд ч тэнцээгүй нэгэн байжээ. Од Борзоон хоёрыг уулздаг болсноос хойш сумынхны хөгжил хөөр алга болж, сэрүүнээрээ зүүдэлж байна уу гэмээр, хэн ч юу ч хийх, сэтгэх сөхөөгүй байх болов. Тэдний дунд цорын ганц сортоотой нь Бужаа гэгч настай эмэгтэй байлаа. Тэрбээр Одыг анх хараад манай ертөнцийн хүн яавч биш гэдэгт итгэлтэй байх болжээ. Үүнийгээ магадлахаар уйгагүй явж Шаргай эмчтэй уулзан түүнд загнуулж, гадаадад сурдаг оюутан хүүтэй уулзаж шинжлэх ухаан гэгчид эргэлзэнэ. Улмаар Дулам авгайн гэрт очиж хүүг нь төрөхөд онцгой шинж тэмдэг мэдрэгдсэн эсэхийг лавлав. Түүнээс хүүг нь адууны Халтарын хүү гэсэн даан ч урамгүй хариу сонсоно. Уулын Дуламыг амаржихад хүүхдийг нь эх барьж авсан, одоо зөнөж багачуултай бараа хурааж тоглодог болсон эмгэн л Бужаагийн асуултад цорын ганц“үнэн” хариулт өгнө. Тэрбээр “Онцын юм мэдэгдээгүй, гэвч чихнийх нь омог нэн уужим байсан” гэж Борзооны төрөх үеийг дурсан хэлдэг. Сумын эмнэлгийн орны цагаан хэрэгслийн угаагч Бадаа гэгч нонж дорой хүүхэн Одтой ихэд ойр дотно. Тэрбээр Од энд үлдэнэ гэсний, харин Борзоон “Тэнгэрийн цаг болоогүй” гэж хэлээд хэдэн ямаагаа туугаад яваад өгсний гэрч болно. Маргааш нь Од хаашаа ч юм алга болчихжээ. Сумынхан хичнээн эрж хайсан боловч бүсгүйг олсонгүй. Анх Одыг суманд авчирсан шуудангийн тэрэгний жолооч “согтуу” Уваш долоо хоногт хоёр удаа аймаг орж шуудан авчрах үндсэн ажлаа орхиод Одыг хайх ажилтай болжээ. Эцэст нь түүнийг ухаан солиорох вий гэж хүмүүс айж эхэлнэ.Шаргай эмч мөн аймгийн төв орж эмнэлгийн боловсон хүчний даргатай уулзахад аймгаас тэдний сум руу ямар ч эмч томилж явуулаагүйгээ хэлнэ. Дараа жилийн хавар болж, Одын тухай ам дамжсан элдэв домог яригдах болов. Сумынхан чухам юу болоод өнгөрснийг дөнгөж сая л эрүүл ухаанаар шүүн ярилцаж эхлэв. Олон жил өнгөрч хүмүүс Борзооныг онхи мартжээ. Гэвч тэрбээр Хонгор уулын савдаг мэт хааяа цаг агаарын өөрчлөлт, цаг наашлахын дохиог үзүүлж, уянгалаг сайхан хоолойгоордуулахыг хүмүүс сонсдог болжээ. Дашийн Оюунчимэгийн “Тэнгэрийн цагболоогүй” туужийн үйл явдал нь учир шалтгааныг цаашид бодож олох орон зайг уншигч надад үлдээн төгсч байна.

Н.ПАГМА

Categories
булангууд мэдээ нэг-ангийнхан цаг-үе

Инээд цалгисан, туршилтын туулай 8а-гийнхан

“Пастер хаана явна. Ирж байна уу” хэмээн Онцгойгийн цэнхэр хувцастай өндөр залуу өгүүлэв. Тэр цаанаас “Чапакад пастер ямар хамаа байна” хэмээн хөхиүн инээдээр дэмжих нэгэн нүднийхээ булангаар түүн рүү харлаа. Энэ бол Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын улсын тэргүүний нэгдүгээр сургуулийг 2001 онд төгссөн 8а ангийнхны уулзалт эхэлж байгаа дүр зураг юм. Улсын тэргүүний сургуулийн тэргүүний ангийнхан 1993 онд сургуулийн босго алхжээ. Тэд сургуульд ороод танилцсан гэвэл худлаа. Сургуульд орохоосоо өмнө цэцэрлэгт нэг ангид сурдаг байж. Бидний хэлдгээр ёстой л шороо идэж өсцгөөсөн юм байх. Ангийн хамгийн идэвхтэн сурагч байсан Т.Сайнжаргал “Май энэ зургаа ав. 20 жил хадгаллаа” хэмээн зураг сарвайхад “Юу юм бэ дээ” хэмээн зулайгаа илбэн гараа сунгах залуу бол “Дэлдэн, Пастер” гэгдээд байгаа Гүнчингийн Дашдаваа юм. “Жапак” гэх Баасангийн Жаргалтулгын хувьд сагсан бөмбөг, гар бөмбөгийн спортоор хичээллэж сургуулийнхаа шигшээ багт хүртэл багтаж явсан спортлог эрхэм. Хэрхэн яаж яваад ийм хоч зүүх болсныг хэн ч хэлсэнгүй. Одоо тэрбээр Зүүнхараа хот дахь Онцгой байдлын ерөнхий газрын харьяа Улсын үрийн нөөцийн нягтлангаар ажиллаж байгаа гэнэ.

Нэгдүгээр ангид 40 шахам хүүхэд тохой нийлүүлэн сурагчийн ширээнээ суусан бол 27 нь эрэгтэй байсан гэхээр яаж ч бодсон томоотой анги байгаагүй гэдэг нь илт. Т.Сайнжаргал мөн нэгэн зураг гаргаж ирсэн нь бага ангидаа бүжиглэж байсан үеийнх нь зураг байв. “Бүжиглэж байхад ганцаараа зөрсөн энэ муу бүжигчин хэн бэ” гэхэд Жавхлант өндийн харснаа “За мангартаад байгаарай. Би л байна. Энэ зургаа надад өгчих” хэмээн өмчийн эзэн болохыг санаархав. “Хөлөө тааруулж чадахгүй байж бас машинист хийгээд байгаа” хэмээн Жавхлантыгаа явуулан хөхрөлдөнө. Улаанбаатар Төмөр замын удирдах газрын диспитчер ажилтай Ц.Жавхлант тэдний яриаг эрс эсэргүүцэн “Би ганцаараа буруу хөл тавиагүй байгаа биз дээ. Л.Урнаа ч гэсэн зөрчихсөн байхад. Гэхдээ хөлөө бүтэн тавиагүй байгаа юм чинь би хагас зөрсөн тийм ээ” гээд суудалдаа эргэн суулаа. Тэднийг сургуульд сурдаг байхад заавал сурах 10 бүжиг байсан аж. Тийм болохоор ангийн 40 орчим хүүхэд бүгд бүжиглэж сурсан гэнэ.

Тэдний ангийнхан өнөө уйгаржин, крилл бичгийн туршилтын туулай болсон гэгддэг 30 настнуудын үе юм байна. Анх нэгдүгээр ангид ороход нь уйгаржин бичиг зааж дөрөвдүгээр ангиас нь крилл үсэг үзэж ёстой л холион бантан болгосон юм байх. Цаана сууж байсан Ц.Жавхлант “Одоо хүртэл тэр уйгаржингийн хэллэг арилаагүй ш д. Аав гэдэг үгийг абу гээд шууд криллдэж байгаа юм” гээд бусдынхаа яриаг өөртөө хандуулна. Монгол Улсад пионерийн байгууллага татан буугдаж улаан, цэнхэр галстук халагдаж байх үед А.Алтантариа Улаанбаатараас тэдний ангид шилжин иржээ. Нийслэлийнхэн бүчнээсээ салчихсан байхад Мандалын нэгдүгээр сургуулийнхан тэр л хэвээрээ байсан гэнэ. Тэрбээр “Уйгаржин криллийн туршилтын туулайнууд галстукийг төрхөмд нь буцаасан” гэхэд Ч.Мөнхбаяр хэмээх даруухан царайтай хөрслөг бор залуу “Биднийг сурч байхад мөн онц сайн дунд муу гэдэг дүнг хэрэглэхээ больж одоогийн A, B, C, D, F үнэлгээг анх хэрэглэсэн” гэлээ. Ер нь бол туршилтууд ш дээ хэмээн Б.Жаргалсайхан үнэн голоосоо хэлэх ажээ. Боловсролын салбарын туршилт бүр тэдний ангийг дайрсан ч сайн багш нарын буянаар хөл алдаагүй тухай бахархан өгүүлнэ.

10 жилд сурч байхад нь “Камертон” хамтлаг ид хүчээ авч байсан тул хувцаслалт, үс засалт гээд бүхий л зүйлээрээ ангийн хөвгүүд нь дуурайн гангардаг байсан аж.

Тус ангийнхны уулзалтын үеэр Болор цомын эзэд болох Арлааны Эрдэнэ-Очир, Цогдоржийн Бавуудорж, Хөөдөөгийн Эрдэнэбаатар нар явж таарсан юм. “А”-гийнхан үүнийг ихэд бэлгэшээж хамт зургаа татуулаад авлаа.

Тэдний ангийг нэгдүгээр ангид нь А.Баярмаа хэмээх дөнгөж сургуулиа төгссөн шавилхан багш даан авчээ. Тэднийг хоёрдугаар ангид байхад ангийн багш нь хот руу дахин сурахаар явахад нь хоёрдугаар ангийн бяцхан шавь нар нь аав ээжээрээ хоол, цай хийлгэн авч ирээд үдэлт хийж байснаа дурсацгаав.

Бурхан “Өндөр барзгар болох уу, хөөрхөн болох уу” гэхэд нь “Өндөр барзгар болъё” гэсэн гэдэг хэмээн тэд Д.Энх-Амгалангаа цаашлуулна. Х.Бямбазориг “Нэгдүгээр ангидаа ангийн дарга хийж байхад” гээд яриад эхэлтэд өнөө хэд нь үгийн зөрүүгүй “Чи ангийн дарга хийж байсан юм уу” гээд бүчээд авах нь тэр. Мань эр ч “Хийлгүй яадаг юм” гээд ам нь дийлдэхгүй адуу шиг л зүтгэчихэв. “Хэдэн сар хийсэн ш дээ” хэмээн улаа бутарсан нүүрээ хоёр алгаараа даран нугдайн инээдээ барьж ядан хөхөрнө. Гэтэл Т.Сайнжаргал “Би ч ангийн дарга байсан гэж дайрахгүй ээ. Ариун цэврийн дарга байснаа бол хүлээн зөвшөөрнө” гээд гараа өргөн өгүүлэв. Бямбазориг “Намайг ангийн дарга байсан гэдгийг мэдэж байгаа нь гараа өргөчих” гэлээ. Тэрбээр “Яагаав би Боргилыг ангид үймүүллээ гээд эрүү рүү нь хөшигний модоор цохиж уйлуулаа биз дээ” хэмээн ангийн дарга байснаа батлах гэж зүтгэх юм. Тэгснээ “Ганц удаа сонин дээр ангийн дарга болгочихгүй” гээд нөгөө хэд рүүгээ үг хаях.

Орчлон констракшнд менежерээр ажилладаг Х.Бямбазориг Т.Сайнжаргал хоёр нэг ангиас гадна хажуу байрны хоёр байжээ. Тэднийг бага байхад “Ядуугийн зовлон” хэмээх аймшгийн кино дөнгөж гараад хүчээ авч байсан үе юм байх. Сайнаа найзыгаа гэртээ дуудан приставакаар өнөө киногоо үзүүлэх ч гэж айлгасаар байгаад таарсан гэнэ. Кино дуусаад гэртээ харих гэтэл Бямбазориг буюу Жоожоо айгаад харьж чадахгүй найзыгаа гэрт оруулаад өг гэхэд нь өнөөх нь оруулах бүү хэл нэмж баахан айлгасан гэв.

Алтангэрэлийн Алтан­тариа эл ангид Улаанбаатараас шилжин ирж байсан аж. Аав нь Зүүнхараагийн цэргийн ангийн даргаар ирсэн тул аавыгаа даган ирсэн. Тухайн үед сургуулийн хүүхдүүдийн хамгийн сайхан тоглож болохоор газар нь цэргийн анги байсан аж. Алтантариа Жавхаагаа дагуулан цэргийн ангид байлдаж тоглодог байжээ. Жавхаа ч гэлтгүй ангийнхаа хөвгүүдийг дагуулан очиж төрийн хамгаалалтад тоглодог байлаа шүү дээ хэмээн ангийнхан нь бахархан ярьцгаав. Байшингийн дээвэр дээгүүр гүйхэд Бямбазориг коммунист зан гарган тэгж болохгүй ингэж болохгүй гэдэг байлаа хэмээн бас л явуулав. Тэдний ангийн А.Баяртулга нэг өдөр санаандгүй болжморын хос өндөгний нэгийг хагалтал Жоожоо ирээд “Чи яаж байгаа юм. Одоо эх нь голоод ирэхгүй. Чи яасан тэнэг хүүхэд вэ” гээд Баяртулгынхаа шилэн хүзүү рүү алгадан үхтэл айлгасан гэнэ.

Алтантариаг шилжиж ирэхэд хөдөлмөрийн кабинет бүрэн утгаараа ажиллаж байсан. Тийм ангид хөдөлмөрийн хичээл хийх үнэхээр урамтай. Улаанбаатарт байдаггүй олон сайхан зүйлсийг Зүүнхараад ирээд харсан гэлээ. Түүний хувьд Нийслэлийн цагдаад офицер цолтой зургаан жил ажиллаад одоо түр чөлөө аван хувийн бизнесээ эрхэлж байгаа юм байна. Тэдний яриа ийн үргэлжлэхдээ хөдөлмөрийн хичээлдээ хамгийн мундаг нь Г.Дашдаваа маань гэв. “Хөдөлмөрийн хичээл дээр тосгуур хийгээд ир гэхэд бараг л зуух хийгээд ирдэг байлаа. 1993 онд энэ жаал чинь утаагүй зуух гэдэг юм яриад явдаг байлаа шүү дээ” хэмээн хошигнов. Нийтлэлийн эхэнд пастер хэмээн дурдагдсан тэр эрхэм бол Г.Дашдаваа аж.

Математикийн хичээл дээр км, метр гээд хэмжигдэхүүнийг ангиараа нэрлэ гэжээ. Хамгийн урт нь юу вэ гэхэд нь км гэтэл дараагийнх нь гэхээр нь метр гэх мэтээр мм хүртэл нэрлэсэн байна. Тэднийг зургадугаар ангид байхад математикийн багш Гүрсэд нь “өшөө байгаа юу, өшөө байгаа юу” гээд шалаад байхаар нь тэдний ангийн Жоожоо “милограмм” гээд амандаа бувтнахыг сонссон Сайнаа “милограмм” гээд инээтэл Гүрсэд багшийнх нь уур хүрч “Чи гэрээсээ сургууль хүртэл хэдэн милограмм байна хэмжээтэх дээ” гээд алганы амт үзүүлжээ. Энэ мэтчилэн гэмгүй байж байгаад Т.Сайнжаргал хэрэгт уначихаад байдаг байсан тухай дурсан ярьцгаана. Дараагийн удаа математикийн хичээл дээр хошуу өнцгийн талаар ярихаар нь Сайнаа өмнө нь сайн авахуулсандаа шаралхан “Миний хошуу шиг биш байна” гээд амандаа бувтнатал өнөө Жоожоо нь “Багшаа Сайнжаргал миний хошуу шиг биш байна гэнээ” гээд матчихаж. Угийн чанга Гүрсэд багш нь “Чиний хушуу хошуу өнцөг үү” гээд дахин алганы амт үзүүлжээ. Тэгэхээр нь “Таныг өмнө нь намайг зодсон гээд аавд хэлчихсэн” гэтэл Гүрсэд багш нь “Аав чинь чамайг сайн зодоорой” гэсэн гээд дахин нэмчихсэн гэнэ. “Түүнээс хойш би айхтар үймүүлээгүй дээ” хэмээн Т.Сайнжаргал өгүүлсэн юм. Тэрбээр эдийн засагч мэргэжилтэй бөгөөд боловсролын удирдлагын магистр юм байна. Сайнаа эхнэр хоёр хүүхэдтэй бөгөөд өдгөө Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газар Хамтын ажиллагаа, Олон нийттэй харилцах газрын даргаар ажилладаг аж. Тэгвэл ангийн дарга Э.Наран тэдний яриагаар бол олон харчуудынхаа зүрхийг эзэмдэж явсан байна. Төмөр замын зүтгүүрийн депод ажилладаг Б.Отгон ангийнхаа хамгийн сэргэлэн хүүхдүүдийн нэг байжээ. Ангийнхаа царайлаг хөвгүүн гэгддэг Х.Бямбазориг, Ч.Мөнхбаяр нарынхаа зургийг угаалган сэтгэлийн жолоогоо алдсан охидод сэтгэлийн дэм өгөх нэрээр үнэ хүргэн худалддаг багын сүйхээтэй нэгэн байсан тухай тэд ярьцгаасан юм. Ангийн анд А.Баяртулга нь Зүүнхараа хотын ШШГүйцэтгэх ангид төлөөлөгчөөр ажилладаг бол Т.Отгонбаатар, Г.Дашдаваа, Б.Боргил, Батжаргал, Төрбат, Ч.Мөнхбаяр, А.Алтантариа, М.Энхсайхан, Ц.Болортуяа нар хувиараа бизнес эрхэлдэг тухай ярьцгаав. Залуу хүмүүс гэхэд тэдний ангийнханы бизнес харьцангуй сайн яваа гэнэ. Зүүнхараа хотын өөр нэгэн томоохон ажлын байр бол мэдээж төмөр замын салбар. Тус ангиас Анхтөр Дарханы төмөр замд машинист, С.Гантөмөр Зүүнхараа вагон депод мастер, Ц.Жавхлант дээр хэлсэнчлэн Улаанбаатар төмөр замын удирдах газар деспитчер, Б.Отгон Суудлын вагон депод ажилладаг аж. Харин Өлзийбаатар, Г.Хүрэлтулга, Олъя, Мядагсүрэн, Э.Гэрэлцацрал, Т.Мөнххишиг, Доржханд, О.Золжаргал, Вандансүрэн нар хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг юм байна.

Ангийнхан уулзсаныхаа дараа дунд ангиасаа хойш холбоо тасраад буй Б.Золжаргалын сургийг гаргахаа хүсдэг гэдгээ хэлж байлаа. Үнэхээр нэг хүнээ ч гэсэн дэргэдээсээ холдуулах дургүй. Бүгд хамтдаа мөр зэрэгцэн явах дуртай тийм л нэг ангийнхан ажээ. 8а ангиас Л.Уранчимэг СББ ХК-д ажилладаг бол Т.Уранчимэг нь MCS дистрибишний Зүүнхараа дахь борлуулалтын албаны даргаар ажилладаг гэсэн юм. Эл ангийн толгойтой сурагчдын нэг болох Б.Уянга багш мэргэжилтэй бөгөөд АНУ-д магистрт суралцахаар хөлгийн жолоо залсан тухай Т.Сайнжаргал хэлж байлаа. Тэгвэл Пүрэвцэцэг төрсөн нутагтаа багшаар ажиллаж байгаа гэнэ. Сайнааг багад Памбага гэдэг байжээ. Сургуульд дөнгөж ороход нь ээж нь жинхэнэ нэрийг нь мартчихаад Төмөр замын Депо руу залган Түмэнбаяр (ааваас нь) гуайгаас “Манай Памбагыг хэн гэдэг билээ” хэмээн нэрийгнь асууж байсан тухай тэрбээр дурсан ярилаа. Тэдний сургуулийн хажууд галуутай айл байжээ. Угаасаа муу нохойтой байснаас галуутай байсан нь дээр гэдэг яриа байдаг. Памбагыг хичээлдээ явахад галуунууд дайрдаг байж. Нэг удаа хичээлдээ явж байхдаа өнөө галуунуудтай таарч. Эргэн тойрноо хартал хүн харагдахгүй байсан тул хариугаа авах сэдэл төрж чулуу аваад нүүлгэтэл өнөө галуунууд ч ганганалдаад мань хүн ч чавхны чулуу шиг эргэж ч харалгүй харвачихаж. Гэтэл нуруун дээрээс нь нэг хүнд юм өргөөд аваад явчихаар нь “Өнөө галуу нисч ирээд шүүрчихлээ” гэж бодтол галууны эзэн байсан гэнэ. Мэдээж зүгээр идээшилж байсан галуунуудыг нь чулуугаар нүүлгэсэн болохоор алганы амт үзсэн нь гарцаагүй. Зургадугаар ангидаа Гүрсэд багшаасаа алганы амт үзээд “Ерөөсөө тэрсэлдээд нэмэргүй юм байна. Одоо болъё” гээд эсрэгээрээ нийгмийн идэвхтэй жаал болжээ.

Б.Жаргалтулга Зүүнхараагийн Хоёрдугаар дунд сургуулиас шилжин иржээ. Тэрбээр “Хоёр давхар жижиг сургуулиас гурван давхар том сургуульд шилжиж ирээд төөрчихнө. Тэгээд ангийнхнаа бараадаад л явдаг байлаа” гэв. “Манай үхэр жилтнүүд тууштай шударга байдаг тухай зурхайд байдаг юм билээ. Дунд ангид манай ангийг дааж авсан Ш.Раднаасэд багш ганц анги дааж авсан нь манай анги байсан юм. Волейболын спортын мастер багштай манай анги спортоор давуу гэж жигтэйхэн. Ангийнхандаа нэр хоч ч их өгдөг байлаа. Манай ангиас хоч зүүгээгүй үлдсэн хүн нэг ч байдаггүй шүү” хэмээн ангийнхаа тухай ярив. Олон хөвгүүдтэй анги үймүүлэхгүй байна гэж юу байхав.

Цагаан сараар ангиараа айл хэсдэг байжээ. Наймдугаар ангид байхдаа ангиараа Т.Сайнжаргалын гэрт очсон юм байх. Ангиараа уулзаад байж байтал Жоожоо дуу муутайхан “Би зүгээ буруу гаргачихсан байна” гээд үглэж байсан гэнэ. Ангийнхан нь “Зүг буруу гаргах чинь муу. Энэ жилдээ чи ингэж явна” гээд сэтгэлзүйн дайралт хийжээ. Сайнаагийнхаа гэрээс гарахад хэцэн дээр нь эгчийнх нь хувцас байсныг анзааралгүй Жоожоо буюу Х.Бямбазориг куртикаа өмстөл эгчийнх нь хувцсыг тохож гараад галстук зангидсан мэт салхинд дэрвүүлэн явж өгч. Ангийнхан нь үүнийг мэдээд хэлсэн байж таарна. Дөнгөж тэндээс гараад А.Баярмаа багштайгаа золгохоор гэрт нь очтол хашааных нь банхар дайрсан гэнэ. Сайнаа, Жоожоо, Мөнхбаяр гурав гүйгээд модон жорлонд нь орсон юм байна. Гэтэл зүгээ буруу гаргагч Жоожоо нь хоёр модны голоор өтгөн шингэн рүү унах дөхөж арайхийн тогтжээ. Бямбазориг ярианд оролцон “Тэгэхэд гутал шар болчихсон. Айлд орохоор л өмхий үнэртээд ёстой балай юм болсон” гээд инээдээ барьж ядан суув. Багшийнхаасаа гараад явж байхдаа “Зүгээ буруу гаргаснаас боллоо” хэмээн өөр хоорондоо ярилцаад явж байтал замд нь жижиг гөлөг таарчээ. Нохой жил гарч байсан тул “Цээрээ гаргахын тулд Жоожоо чи наад гөлөгтэйгээ золго” гэсэн байгаа юм. “Би тэгээд яаж золгох юм” гэхээр нь “Хүнтэй яаж золгодог яг тэрэн шигээ золго” гэжээ. Хөөний эзэн Жоожоо ч өнөө муу гөлгийг тэвэрч аваад “Амар байна уу. Сар шинэдээ сайхан шинэлж байна уу” гээтэхэж. “Одоо яах вэ” гээд эргээд хартал Сайнаа “Хацар дээр нь үнс” гэхээр нь хоёр хацар дээр нь шоп хийтэл үнсээд “Яах уу” гээд эргээд хартал ангийнхан нь бараг элэг нь хөшин алдан инээлдэж байжээ. Энэ бол зүгээр л наад захын жишээ шүү хэмээн тус ангийнхан инээд цалгисан яриагаа үргэлжлүүлсэн юм. Инээд цалгисан 8а-гийнхан 10 жилийн дараа дахин “Нэг ангийнхан” буланд чинь орно шүү гэсээр үлдлээ.

Э.ЭНХБОЛД

Categories
мэдээ цаг-үе

“Нарантуул“, “Хүчит шонхор” захуудад хөл ихтэй байна

Сар шинийн бэлэг сэлт, идээ ундаанаас авахуулаад гэр орондоо сандал ширээ, аяга таваг худалдан авах гэсэн иргэдийн хөлд зах, худалдааны төвүүд дарагджээ. Тэр дундаа “Нарантуул” болон “Хүчит шонхор” зах илүү хөл хөдөлгөөнтэй байлаа. Сансрын колонкоос “Нарантуул” зах орохоор цаг гаруй түгжрэв. Зүүн дөрвөн зам болон ХӨСҮТ-ийн баруун урд уулзваруудад гэрлэн дохиогоор бус замын цагдаагаар хөдөлгөөн зохицуулагдаж байлаа. Зүүн дөрвөн замаас урагш уруудсан гурван машин тутмын нэг нь бараг “Нарантуул” захын араас орох гэж ХӨСҮТ-ийн баруун урд уулзвараар зүүн гар тийш эргэж харагдав. Энэ хэсэгт замын цагдаа чигээрээ болон баруун гар тийш эргэх хөдөлгөөнийг нь хоёроос гурван минутын давтамжтай хааж, зах руу орох замыг чөлөөлж байсан хэдий ч ийн түгжирчээ. Халдвартын эмнэлгийн өмнөх автобусны буудлаас цаашхи тоос шороо боссон нарийн гудамжаар явган хүн, автомашин хоёр багтаж ядан чихэлдэнэ. Буудлын хажууханд хаалга нь зурагдсан суудлын автомашины хажууд зогсох тэрэгчин залууг нэгэн эмэгтэй “Түгжирч бөглөрөөд таг гацаж байхад хажуугаар гарах гэж зүтгээд байхдаа яадаг юм.

Чи ер нь эрүүл байна уу. Одоо чиний ажил дууссан эсэх нь хамаагүй. Шууд засварын газар явъя. Хаалгаа янзлуулъя” гээд их бухамдангуй загнаж байгаа харагдав. Цааш тав ч алхаагүй байтал захаас гарч явсан цаасан хайрцагтай томоо гэгчийн халуун тогоо тэвэрч явсан хижээл насны махлаг эр хоёр машин дундуур гарах гэж байгаад ар нуруугаараа нэгнийх нь толийг хуга татчихав. Гэтэл жолооч залуу “Замаа хардаггүй юм уу. Толь хугалчихлаа” хэмээн дуу хадаасаар машинаасаа буугаад ирэв. Өнөөх хижээл эр их л сандарч “Өө яана аа. Ахыгаа уучлаарай. Үүгээр гарах гээд хэсэг хүлээж хэсэг зогссоноо үүгээр зүтгэчихдэг нь буруудлаа” гээд хоёр гуравхан утсаар торгоогдон унжих толийг өргөж, дэмий л хуучин суурин дээр ньаваачна. Зах руу орохоор сөөм сөөмөөр урагшилсан урт цуваа таг гацсанд жолооч нар бухимдан “Хөөе, наад төмрийн сэгээ эндээс холдуулаач, зам таглаад тавьчих юм”, “Наанаа зогсоод ямар хугарсан толио бүтэн болгох биш. Эндээс зайдуухан гараад учраа ололц” гэх зэргээр араас нь хашгичин, дуут дохио хангинуулна. Жолооч залуу ч “Алив, та миний хажууд суу, эндээс холдъё. Захаас цагаан сараар хэрэглэх жаал зугаа юм авна гэсэн өнгөрлөө л дөө” гэсээр толийг нь хугалсан хижээл залууг машиндаа суулгав.

Захын хажуугийн хаалган дээр “Таван оймс 3000 төгрөгөөр аваарай” гэвэл миний урдхан талд явсан эмэгтэй “Шар улаанаас өөр гэгээлэг өнгөтэй байгаа юу. Хятадынх уу?” гэсээр хэсэг зогстол ард нь явсан би мөн л таг гацлаа. Хажуугаар нь зөрөөд гарах гэтэл ус ундаа зардаг урт лангуунд тулчихав. Нөгөө талаар нь зөрөх гэтэл өөдөөс хивс, ууцны таваг, хэвийн боов, сав суулга тэвэрсэн хүмүүс түрнэ. Азаар өнөөх эмэгтэй тэнд удаан саатсангүй дотогш орлоо”. “Улбар шар өнгийн өвлийн куртка, бор гуталтай, найман настай охин алга болсон тул харсан хүн Нарантуул захын цагдаагийн хэсэг дээр хүргэж өгч тус болно уу. Шагналтай. Мөн 9936…, 8835 … дугаарын утсаар холбоо барина уу” хэмээн чанга яригчаар зарлаж байлаа. Ууцны модон таваг, хивс, дрож дээр дэвсэх гялгар уут, хөөрөгний даалин барьсан иргэд үүд хавиар хэдэн арваараа зогсож байв. Захын зүүн хэсгийн гутал, хүүхдийн хувцас, малгай, зардаг лангуугаар олон хүн холхилдоно. Цаахна талд нь байх бөс даавуу, үндэсний дээл зардаг тасагт хөл гишгэх зайгүй байлаа. Хажуугаар нь явсан өвгөн “Өө чи бид хоёр ийшээ орно гэдэг бүтэхгүй. Захынх нь лангуунаас ач нартаа дээл сонирхвол харин яадаг юм” гэвэл эмгэн “Уг нь хаа холоос зориод ирсэн юм чинь ач нартаа бэлэгний дээлийг нь аваад очвол сайнсан. Тэгвэл захын энэ лангуунаас асуучихъя. Үнэ нь гайгүйхэн бол авчихъя. Хаа ч ялгаагүй байлгүй” гэв. “Нарантуул”-ын битүү зах ч мөн л олны хөлд дарагджээ. Хаалгаар нь орохоор чихэлдэж байсан олны дундаас нэгэн эмэгтэй “Миний түрүүвч алга болчихож, цүнхийг минь зүсчихэж. Ямар балиар амьтад вэ. Хэн нь ингэдэг байна аа” хэмээн дуу хадаав. Хамт явсан бүсгүй нь “Гутлаа авчихаад шууд энд ирсэн биз дээ. Хэдий завандаа авчихдаг байна аа” гээд гайхах, санаа зовох зэрэгцсэн харцаар түүн рүү харав. Ойр тойрных нь эмэгтэйчүүд “Муу сайн халаасны хулгайчид ингэж хүний зовлонгоор жаргал хийгээд өөдлөхгүй дээ”, “Сар шинийн хөл хөдөлгөөн ихтэй энэ үеэр яг ингэдэг юм. Болгоомжтой явахгүй” гэцгээн сугандаа хавчуулсан цүнхээ энгэртээ тэвэрч байв.

Өмнө нь “Нарантуул”-аас “Хүчит шонхор” руу 20 гаруйхан минут явсан санагдана. Харин энэ удаад хоёр цаг гаруй болов. Зүүн дөрвөн замаас барилгын материалын “100 айл” зах, тэндээсээ Баянбүрдийн тойрог орох гэж цаг гаруй түгжрэв. Харин ч уулзвар бүрийн хөдөлгөөнийг замын цагдаа зохицуулсан тулдаа ийн “хурдан” ирчихэв. Захын гадна болон доторх машины хөдөлгөөний ажилтнууд зохицуулахыг хичээж байсан ч орж, гарах гэсэн машинууд түгжирч байлаа. Зогсоол сулрахыг хүлээж байгаа цөөнгүй жолооч байлаа. Захын гадна хонины ууц зараад зогсч байсан малчид “Энэ жил хонины ууц хямдхан байна. Аргагүй хаа сайгүй өнтэй өвөл болсон учраас тэр байх даа. Тоймгүй олон хүн холхиод байгаа хэрнээ ерөөсөө зарагдахгүй юм. Бүр хямдруулаад байхад хүртэл хүн авахгүй юм. Хотынхон чинь энэ захаас өөр хямд махаа авдаг газартай болсон юм байх даа” хэмээцгээв. Өнгөрсөн жилийн өдийд тарган хонины ууц дунджаар 350 мянган төгрөг байсан бол энэ жил 250 болтлоо хямдарчээ. Зарим нь бүр “Хоёрыг авбал 400 мянганд зарна” гэв. Малчид ууц сонирхсон иргэдийн араас хоёр гурваараа дагаж “Энэ тарган ууцыг та дахиад 20 мянган төгрөг хямдруулаад худалдаад ав”, гэвэл нөгөөх нь “Та надаас яг адилхан үнээр авбал таны гэрт үнэгүй хүргээд өгчихнө шүү” гэсэн юм. Махны жижиглэн худалдагч нар хүртэл “Үхрийн мах бөөндөө 6500-7000 төгрөг бол хонины мах 5000-5500 төгрөгөөр зарагдаж байна. Таван кг-аар савласан бууз 25 мянга. Энэ бол ойрын хэдэн жил байгаагүй хямд үнэ дээ. Гэсэн ч иргэд тэр бүр авахгүй юм” гэцгээв. Зах дотор машинтайгаа орж ирээд, буцаж гарах гэсэн жолооч нар мөн л арваад минут хүлээсэн юм. Мөн зах руу зүглэсэн цөөнгүй жолооч нар “Маргааш өглөө эртхэн ирье. Тэгшээр төгссөн машин маргааш явдаггүй юм чинь арай ингэж түгжрэхгүй байлгүй” гээд буцсан юм.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН