Month: November 2014

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг осолд орж, БНСУ-ыг зорилоо

Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг өчигдөр өглөө “Хаан жимс” жуулчны баазын орчимд осолд оржээ. Тэрээр “АТV” маркийн мотоцикль унаж яваад осолдсон аж. Ослоос болж экс Ерөнхий сайдын биеийн байдал хүндэвтэр байгаа бөгөөд яаралтай эмчилгээнд орсон тухай мэдээлэл бидэнд ирсэн юм. Ослын улмаас түүнийг эгэм нь хугарч, тархи, нуруу нугасандаа гэмтэл авсан талаар зарим хүн мэдээлэв. Харин энэ талаар Замын цагдаагийн газрын жижүүрийн ахлагчаас асуухад “Манайх ослын газар очоогүй. Учир нь хувийн эзэмшлийн газар болсон осол. Налайхын замын цагдаагийнхан очсон байж болох юм” гэв. Налайхын замын цагдаагийн жижүүр “Хаан жимс”-т осол болсон талаар бидэнд дуудлага ирээгүй. Энэ талаар өглөө 12 цагийн үед цагдаагийн шуурхай албаны 102 –ынхон биднээс асууж байсан гэв. Ослын талаар Н.Алтанхуягийг Ерөнхий сайд байхад зөвлөхөөр нь ажиллаж байсан нэгнээс зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Н.Алтанхуягийн биеийн байдал ямархуу байна. Хүнд бэртсэн гэх мэдээллийг бид авлаа?

-Биеийн байдал нь гайгүй байгаа.Түүнээс зарим хэвлэлд гараад байгаа шиг нуруу нугасандаа гэмтэл авсан юм байхгүй. Эгэмнийх нь яс хоёр хугарсан гэсэн.

-Эмч нар гадаадад эмчлүүл гэж зөвлөөд БНСУ руу явах гэж байгаа гэж сонслоо. Бэртэл нь хүнд биш бол гадаад явж эмчлүүлэх хэрэг байсан юм уу?

-Хэдий бэртэл нь хөнгөн ч гэсэн энд эмчлүүлэх хэцүү шүү дээ. Тийм болохоор БНСУ руу явах гэж байгаа. Тэнд долоо хонох байх гэсэн таамаг байна. Тэгэхээр бэртэл нь гайгүй байгаа гэж ойлгож болно. Зарим нэгэн хүн ослыг дэврээгээд байгаа юм шиг байна.

-Та өөртэй нь утсаар ярив уу?

-Ойр дотнынхтой нь ярилаа. Өөрөө утсаар чөлөөтэй ярьж байгаа. Тэгэхээр гайгүй гэж хэлж болно.

-Цонжинболдог орчимд явж байгаад осолдсон гээд байсан “Хаан жимс” жуулчны бааздаа байж байгаад осолдсон юм уу?

-Тийм юм шиг байна. Тэнд амрахаар очсон гэсэн.

-Тэр мотоцикль нь цас­ных юм уу, яа­гаад онхолдчихов. Хамгаалал­тынхан нь байгаагүй юм уу?

-Хамгаалалтын дөрвөн хүн байх ёстой. Ослын үеэр дэргэд нь нэг хамгаалагч нь байсан бололтой. Тэгээд ойр дотнынхон нь байсан гэсэн. Долоо хоног тэндээ амаръя гэж төлөвлөж байсан гэсэн.Чухам яагаад осолдсоныг нь мэдэхгүй.

-Хэзээ БНСУ-ыг зорих вэ?

-Өнөөдөр 17 цагаас БНСУ-ыг зорихоор болсон.

-Замын цагдаа болон яаралтай түргэн тусламжид дуудлага өгөөгүй гэсэн. Яагаад осол болсон газар цагдаагийнхан очоогүй юм бол. Төрийн тусгай хамгаалалтанд байгаа учир өөр шугамаар тусламж хүсдэг юм болов уу?

-Энэ талаар хэлж мэдэхгүй юм. Ослын талаар дуудлага өгөөгүй бол цагдаагийнхан очихгүй байх гэлээ.

Юутай ч дугаар шилжих мөчид Ерөнхий сайд БНСУ-ыг зорьсон гэх мэдээлэл бидэнд ирсэн юм. Зарим эх сурвалжийн мэдээлж буйгаар түүний АТV маркийн мотоцикль нь цасных гэнэ. Өглөөний агаарт мотоцикльтойгоо зугаалахаар гарсан гэнэ. Тэр орчимд цасгүй армаг тармаг газар байсан тул бараан газар явж байгаад онхолдсон байж болзошгүй гэж үзэх ч хүн байна. Түүнд анхны яаралтай туламжийг нэгэн хувийн эмнэлэг үзүүлж, БНСУ руу явж эмчлүүлэх санал тавьсан байна.

Г.ЯЛГУУН

Categories
мэдээ улс-төр

АН-ын бүлэг хуралдаж эхэллээ

УИХ дахь Ардчилсан намын бүлэг Төрийн ордны “А” танхимд хуралдаж байна. Уг хуралд УИХ-ын дарга З.Энхболд, Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг нар мэдээлэл хийж байгаа аж.

Ерөнхий сайд өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригт Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэн шийдвэрлэсэн асуудлын талаар бүлэгтээ мэдээлэл хийж байгаа гэнэ.

Categories
мэдээ нийгэм

Чанаргүй барилга барьсан “Нийслэл өргөө”-ийн захиралд хорих ял оноожээ

Албан тушаалаа урвуулан ашигласан, татвар төлөхөөс зайлхийсэн, чанар муутай барилга байгууламж ашиглалтад оруулсан, бусдын эд хөрөнгийг завшсан хэрэгт “Нийслэл өргөө” ХХК-ийн захирал Б.Ганзориг нарыг хэргийг шүүхэд хянаж, ял оноожээ. Тодруулбал, “Нийслэл өргөө” компанийн захирал Б.Ганзоригт зургаан жил хорих ял, Баян-Өлгий аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байсан С.Хавалд гурван жилийн хорих ял оногдуулж хоёр жилийн хугацаагаар тэнсэж хянан харгалзсан, Д.Чулуунцэцэгт 5.1 жилийн хорих ял оногдуулж, шийтгэх тогтоол биелүүлэхийг хоёр жилээр хойшлуулсан, “Нийслэл Өргөө” ХХК-ийн ерөнхий нягтлан бодогч А.Энхчимэгт хоёр жилийн хорих ял оногдуулж тэнсжээ. Мөн Баян-Өлгий аймаг багийн хөгжлийн төвийг хүлээн авах улсын комиссын гишүүдээр ажилласан Б.Сьезхан, Б.Ермурат, Амирбек, Жандаурен, Х.Хизатбек нарыг тодорхой албан тушаал эрхлэх эрхийг нэг жилийн хугацаагаар хасаж хоёр жилийн хугацаагаар хорих ял оногдуулж, тус тус хоёр жилийн хугацаагаар тэнсэж хянан харгалзахаар Дүүргийн эрүүгийн хэргийн анхан шатны II шүүхээс шийдвэрлэжээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэх ажлын зураг төслийг боловсруулна

Нийслэлийн Засаг дарга “Хөрөнгө оруулалтын ажил зохион байгуулах тухай” А/978 дугаар захирамж гаргаж, Нийслэлийн төсвийн хөрөнгөөр 2014 онд санхүүжих Улаанбаатар хотын Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэн сайжруулах, шинээр барих ажлын зураг төсөв боловсруулах зөвлөх үйлчилгээний зардлыг шийдвэрлэлээ. Тус ажлыг хийхэд шаардлагатай 6.0 тэрбум төгрөгийг ажлыг гүйцэтгэлээр санхүүжүүлэхийг Тамгын газрын Санхүү, төрийн сангийн хэлтэст даалгалаа.

Харин хөрөнгө оруулалтын ажилд захиалагчийн хяналт тавьж ажиллахыг Хөрөнгө оруулалтын газарт, нийслэлийн өмчид бүртгэн авахыг Өмчийн харилцааны газарт тус тус үүрэг болголоо гэж нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Categories
булангууд мэдээ танайд-өнжье цаг-үе

Монголын түүхийн нэвтэрхий толь Д.ӨЛЗИЙБААТАРЫНХ

“Дүүрэн шахуу зорчигчтой автобус нам жимхэн байв. Тэнд дуугарах ганцхан хүний яриаг сонсоод бүгд ийн дэгтэй яваа ажээ. Нийгмийн янз бүрийн давхаргынхан үйлчлүүлдэг нийтийн тээврийн зорчигчид ер нь тэр чигээрээ ховсдуулчихсан юм шиг журамтай байхыг анх удаа харлаа. Арын суудалд суусан нэг залуугийн утасны хонх дуугарахад бондгосхийн цочив. Түүний ойролцоо зогсох 40 гаруй насны эр “Ямар чанга юм бэ. Аяар ярь л даа. Би юм сонсч байна шүү дээ” гэж шаардлага тавих юм. Олны анхаарал төвлөрсөн тэр яриа бол радиогоор өгүүлэх Чингэс хааны байлдан дагууллын тухай түүх. Энэ нь монголчууд өөрсдийн түүхээ танин мэдэх хүсэл эрмэлзэлтэй байгааг харуулж байна” гэж Д.Өлзийбаатар гуайд нэгэн танил нь хуучилж, түүний хийж буй ажлыг дэмжин урам өгчээ. Үнэхээр чиг залуусыг монгол үндэстэн гэдгээрээ бахархан огшиж, түүхийн боловсролд нь мэдлэг олгох шинэ шийдлийг тэр санаачлан хэрэгжүүлж чадсан. Өнөөдөр ширээний ард ном ширтээд суугаад байх цаг завгүй ажилладаг хүмүүс түүний өгүүлэхийг сонсдог болжээ. Автомашиндаа, ажил дээрээ, автобусанд гээд хаана хөгжим, интернэт байна тэнд Монголынхоо түүхийг “унших” боломж бидэнд байна. Нууц товчоонд гардаг оньсого мэт үг хэллэгийг тайлбарлаж, Монголын түүхийг маш сонирхолтой, ойлгомжтой болгон системчилсэн Д.Өлзийбаатар гуайн яриаг ямар ч насныхан сонсоход эргэлзэх зүйлгүй. Бүх цаг үеийн түүхийг гаргаахгүй энэ эрхмийнд өнжиж, түүний амьдралын хүрдтэй танилцсан тэмдэглэлээ сийрүүлье.

“Өдрийн сонин” ард түмэндээ илүү хүрдэг болохоор очсон айлууд маань “Танайд өнжье” булангийн агуулга, зорилгыг андахгүй шүү. Нийгэмд хийсэн бүтээсэн үйлсээрээ нэр төртэй эрхмүүдийн хойморт зочилдог гэдгийг. Энэ уламжлалаар түүхийн ухааныг судалж, өнгөрсөн он жилүүдийг салбартаа зориулж ирсэн Д.Өлзийбаатарынд очлоо. Тэднийх улсын циркийн хажууханд байдаг юм билээ. Тэрбээр гэргийнхээ хамт биднийг найрсагаар угтав. Гэрийн эзэгтэйг Т.Цэрэндэжид гэдэг. Арван жилд байхдаа учирсан хосууд амьдралаа холбоод 30 гаруй жил болжээ. Эднийх Ө.Эгшиглэн, Ө.Цэцэглэн гэдэг хоёр охинтой. Эгч дүүс одоо АНУ-д сурч, ажиллаж байгааг тэд дуулгав.

Д.Өлзийбаатар гуайн зочны өрөөнд тухаллаа. Ханын шүүгээнийхээ дээд талын тавиурт бурхан шүтээнээ залжээ. Өнгийн утас сүлсэн гоёмсог хийцтэй бурхан багшийн хөргийг хоймортоо байрлуулсан байв. “Далай лам Монголд ирэхдээ энэхүү бурхан багшийн хөргийг надад бэлэглэсэн юм. Ялаа суудаггүй юм даа” гэж гэрийн эзэн бидэнд сонирхуулав. Мөн нүдэнд шууд туссан өөр нэг хөрөг бол Чингэс хааны бүтээл. Энэхүү хөргийг Жак Уэтерфорд сангаас Д.Өлзийбаатар гуайн “Монголчууд” сонсдог номыг 2014 оны онцлох бүтээлээр шалгаруулахдаа шагналд нь дагалдуулжээ. Үүнээс гадна ганган, донжтой хүрээ бүхий хуучны гэрэл зургуудаа тавилга дээрээ өрсөн байв. Гэрэл зураг түүх өгүүлнэ гэдэг дээ. Тэгвэл эдний зургийн цомгийг өрвөл номын тавиур дүүргэх хэмжээний арвин юм гээч. Гэр бүлийн, найз нөхдийн, ажил албаны гээд он цагуудаар нь ангилан тун эмх цэгцтэй хадгалдаг юм билээ. Д.Өлзийбаатар түүхчийн Ерөнхийлөгч асан Н.Багабанди, Н.Энхбаяр нараас төрийн дээд одон медаль авч байгаа гэрэл зураг харагдав. Түүхчийн ажил албатай нь холбоотой гэвэл хайгуул, малтлага хийж явсан үе, гадна, дотнын томоохон нэр хүндтэй эрдэмтэн нөхөдтэйгээ гээд тэртээх цаг хугацааг өгүүлэх нандин дурсамжууд ийнхүү хальснаас үлдсэн нь энэ. Түүхч маань “За, энэ Оросын Архивын газрын дарга В.П.Козлов гэж хүнтэй авахуулсан зураг байна. Тэрбээр Монголын түүхийг судлахад нэлээд хувь нэмэр оруулсан, Монголд тун элэгтэй хүн дээ” гэж ирээд л нүдэнд нь бахдал тодрон ярив. “Энэ манай охид, хэнтэй адилхан байна” гэж гэрийн эзэгтэй биднээс лавлалаа. “Том охин нь ээжтэй, бага нь аавтайгаа тун адилхан юм байна” гэхэд “Тийм шүү, хүмүүс тэгж хэлдэг юм” гээд охидоо санасан ээжийн харцнаас мишээл тодрох нь тэр. Бас нэг сонин дурсамж өгүүлэх зураг нь тэдний хурим. Цагаан даашинзтай залуухан эмэгтэй гартаа төмсний улаан цэцэг барьжээ. Тухайн үед цэцэг ховор байсан болохоор найзууд нь Богд уулнаас очиж төмсний улаан цэцэг түүгээд авчирч өгсөн гэж хөгжилтэй дурсамжаа бидэнтэй хуваалцлаа.

Д.Өлзийбаатар гуай ийн хуучлан суунгаа байн байн зурагт руугаа харж, нэг зүйл хүлээх нь анзаарагдлаа. Тэрбээр мэдээний хөтөлбөр эхлэхийг хүлээж байгаа гэнэ. “Өнөөдөр чинь хэвлэлийнхнээр хүрээлүүлсэн өдөр бололтой. Надаас хоёр ч телевизийн сэтгүүлч ирж ярилцлага авсан” гэж хэлж дуусаагүй байтал мань эр зурагтаар гарав. Өнөөгийн улс төрийн тогтолцоог түүхэн цаг үеийн сургамжтай нь харьцуулан жишиж ярьж байна аа. Хэрэв төрийн эрх баригчид хоорондоо хагарч бутарвал тусгаар улс мөхөхийн цондон гэсэн агуулгыг хөндөн ярьсан нь засаг төр солигдож байгаа энэ үед улстөрчдөд цагаа олсон зөвлөгөө болох биз ээ. Түүнийг ийн ярьж байхад эхнэр нь цаад өрөөнөөсөө орж ирэн нөхрийнхөө хажууд зогсч телевиз рүү хараад инээмсэглэв.

Гэрийн эзэн биднийг номынхоо өрөө рүү хамт орохыг урилаа. “За тэгээд энд тамхиа татаад, цай, кофе уугаад л төвлөрөөд суучихна шүү дээ” гэж түүхч маань өгүүлэв. Хана нь тэр чигээрээ номоор бүрхжээ. Эрдэмтэн судлаач хүний номын өрөө ийм байхгүй гээд ч яах билээ. Тэнд түүхтэй холбоотой бүхий л цаг үеийн ховор нандин ном зохиолууд хэдэн зуугаараа байгаа гэнэ. Зуслангийн байшинд нь арвин ном байгааг эхнэр нь тодотгов. Цонхон талын хананы чөлөөнд Сайн ноён ханы хөрөг зургийг томоор угаалган өлгөжээ. Д.Өлзийбаатар гуайн өвөө нь түүний албат байжээ. Тэрбээр “Манай ээжийн аав Сайн ноён ханы адууных нь даамал хүн байсан юм. Энэ хөргөөс хүмүүс загвар авсан. Бүр орон нутагт хөшөөг нь хүртэл босгосон шүү” гэлээ. Д.Өлзийбаатар гуайн аав Дэмбэрэл Хөвсгөл аймгийн Ар булаг сумын харьяат бөгөөд Автобаазад ажиллаж байсан гэнэ. Харин ижий нь Өвөрхангайн Хайрхандулааны харьяат. Яамны эмнэлэгт насаараа ажиллаж байжээ.

ӨВГӨДИЙН ХУУЧ ЯРИАНД ХӨТЛӨГДСӨӨР ТҮҮХЧ БОЛСОН ТҮҮХ

Д.Өлзийбаатар гэдэг хүнийг түүхч болоход өвөө нь их нөлөөлсөн бололтой юм. Тэрбээр энэ тухай дурсан ярихдаа “Манай өвөөгийнх Яармагт байлаа. Тэднийхээр Өвөрхангайн том том өвгөцүүл их ирнэ. “Аянга” романыг бичсэн Жамбын Пүрэв гуай, “Үер” кинонд дүрээ мөнхөлсөн жүжигчин Гэндэн гуай гээд байна. Тэд сонин хачин жигтэйхэн юм ярина аа. Би хүүхэд байсан болохоор тэдний яриаг сонсоод л хэвтдэг байлаа. Мөн тэд өвөөгийнд ирэхдээ түүхийн ном авчирна. Шинжлэх ухааны академиас хэвлэгддэг байсан тэдгээр түүхийн том том бүтээлүүдийг уншина гээч. Би сургуульд ороод түүхийн хичээлдээ сайн байсан. Миний багш Туваанжав гэж хүн байлаа.Тэрээр Лоохууз, Нямбуу нарын хэрэгт холбогдоод өндөр албан тушаалаасаа бууж багшаар томилогдоод ирсэн юм. Тэр багш түүх нийгмийн ухааны хичээлийг тун сонирхолтой заана. Намайг түүхч болоход бас нөлөөлсөн л дөө.

Манай өвөө 1930-аад оны хэлмэгдүүлэлтийн үед Өвөрхангай аймгийн эвлэлийн хорооны дарга байлаа. Мань эрийн найз Цэдэнбал гэж прокурор хүн байсан гэдэг. Тэр найз нь өвөөд “Чамайг хэд хоногийн дараа барих гэж байна шүү” гэж хэл дуулгасан гэнэ. Өвөө ч хөдөө гэртээ байж. Ингээд хэлмэгдүүлэлтээс амь гарахын тулд бензин уусан байгаа юм. Айхавтар хордож, хамаг биеэр нь юм туурч, бөөлжөөд л сүйд болно доо. Яг тийм байхад нь өвөөг барихаар хүмүүс иржээ. Эмээ тэдэнд “Хүү маань өнөө, маргаашгүй болчихоод байна даа, яадаг билээ” гэхэд нөгөөдүүл нь “Яаж ийм хүн авч явах вэ” гээд үхсэнд тооцож, бүртгэлдээ бичээд хөдөлсөн гэдэг. Тэднийг яваад дөнгөж онги давангуут өвөөд сүү уулгаж, хордлогыг нь тайлсан байгаа юм. Өвөө маань нас сүүдэр 80 шахсан шүү. Харин ходоодны өвчнөөр өвдөж, бурхан болсон доо” гэлээ. Д.Өлзийбаатар гуай эхээс гурвуулаа. Ах нь залуудаа хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн гэж тэрбээр дурслаа. Дүү нь мэргэжлийнхээ дагуу хувиараа бизнес хийдэг нэгэн гэнэ.

УТАСНЫ НАЙЗУУД УЧИРСАН НЬ…

Эрдэмтдийн ар гэрийг яах аргагүй эхнэр нь авч явдаг гэлцдэг. Цаг наргүй, судалгаа, шинжилгээндээ бүхнийг зориулдаг учраас хань ижил нь түүний ажлыг ойлгодог, зохицуулагч байх ёстой биз. Тэр ч утгаар эмэгтэй эрдэмтэд ховор гэдгийг Д.Өлзийбаатар гуай ярилаа. Эр хүн хэзээ ч эмэгтэй хүнийг орлож чадахгүй гэдгийг тэр хэлсэн юм. Түүний нөр их хөдөлмөр шингээсэн эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлууд, ном бүтээлүүдээ туурвихад эхнэрийн үүрэг оролцоо өндөр гэдгийг энд онцлох нь зүйн хэрэг биз ээ. Тэд ёстой л хувь тавилангаар учирсан гэмээр. Анх танилцсан дурсамжийг нь сонсоход хэн хүнд ийм бодол зурайна. Энэ тухай Д.Өлзийбаатар гуайг ярих гэтэл эхнэр нь ичингүйрч, “Яах юм бэ” гэж инээв. Мань эр ч шуудхан яриад эхэллээ. “Бид хоёр хар багаасаа танилцсан. Долдугаар ангид байхдаа утсаар ярьдаг байлаа. Бидний үед ингэж хоорондоо ярьдаг моод байв. Утас үнэгүй болохоор хэдэн цаг ч хамаагүй ярина даа. 1970-аад оны үед юм уу даа. Нэг нэгнээ танихгүй хэрнээ гэрийн даалгавар, хичээлээ асууж ярьдаг байлаа. Би чиний дугаарыг мэддэг болсон уу, чи миний дугаарыг мэддэг болсон уу” гэж хошигноход гэргий нь инээмсэглэв. Тэгэхэд Д.Өлзийбаатар гуай үргэлжлүүлж, “Ер нь чи л миний утасны дугаарыг мэддэг болсон байх. Би долоон томьёо их асууна. Ингэж утсаар ярьсаар байгаад сургуулиа төгсөөд оюутан болсон доо. Тэгээд яалаа, бид хоёр айлд таарсан юм” гэхэд Т.Цэрэндэжид “Чи манай ангийн хүүхэдтэй оюутан байхдаа танилцсан байсан шүү дээ” гэж нөхөртөө сануулав. “Аан тийм. Ангиараа амралтад явлаа. Тухайн үед тэр найз маань арван жилийнхээ хүүхдүүдтэй хамт амралтад ирсэн нь Цэрэнгийн найзтай хамт хүрээд ирсэн юм байна л даа. Би түүнтэй танилцаад тэднийд очиж шатар билүү даам тоглож байсан” гэж Д.Өлзийбаатар гуайг тэртээх 30 гаруй жилийн өмнөх үйл явдлыг санан ядан хэлэхэд эхнэр нь “Биш ээ, хөзөр тоглож байсан гээч” гэж ирээд заслаа. Д.Өлзийбаатар “Тэгээд би Цэрэнг дуугаар нь танихгүй юу” гэхэд Т.Цэрэндэжид “Би инээсэн чинь таньсан шүү дээ” гэв. Эгч ч их содон инээдэг байжээ. Гурван жил царайгаа харалцаагүй утасны найзууд ингэж нэг учирчээ. Бас болоогүй ээ, Т.Цэрэндэжид эгч нэрээ худлаа танилцуулсан байж. Тэрбээр “Би бас нэг удаа шууданд явж байтал ангийнхаа залуутай таарсан. Өндөр, буржгар үстэй залуутай хамт явж байсан нь манай хүн байсан. Би юм ярьсан чинь над руу хараад л гайхаад зогсоод байсан юм. Бид биенээ яаж таних вэ дээ, салаад явцгаасан” гэв. Д.Өлзийбаатар “Би найзаасаа асуухгүй юу. Энийг хэн гэдэг билээ гэхэд Цэрэндэжид гэж байна. Тэгэхээр нь хүүхэд юм болохоор нэр нь биш байна гээд анзаараагүй. Дуугаар нь таниад байдаг. Гэтэл надтай утсаар танилцахдаа Пагма гэсэн нь л бодогдоод байхгүй юу” гээд инээлээ. Ингээд тэд бие биенээ олоод жилийн дараа гэрлэжээ. Тэдний авсан анхны тавилга нь хөргөгч. Олдохгүй ховор барааны тоонд орж байсан хөргөгчийг оочирлож байж авсан гэдэг. Энэ хогшилдоо тэд тун ч хайртай. Бас румын ор, модон ширээ гээд анх авсан тавилгууд нь бүгд өөр өөрийн түүхтэй болохоор хаяж чаддаггүй гэж тэд ярив.

Тэдгээр үнэ цэнтэй хогшлоо Баянхошуунд байдаг зусландаа нандигнан хадгалжээ. Д.Өлзийбаатар гуайн хувьд түүхчээс гадна сайн зураач. Тэртээх арван жилийн өмнө зуслангийнхаа байшингийн шугам зургийг гаргаад барьж эхэлсэн аж. Тухайн үед хоосон газарт ерөнхий төлөвлөлт хийж байжээ. Одоо түүний загварыг орон нутагт хэрэгжүүлээд эхэлсэнд тун ч олзуурхаж байлаа. Гэвч айлууд замбараагүй буугаад тэр төлөвлөлт алдагдсан байна. Гэрийн эзэгтэй “Манай байшин баригдаж дуусаагүй болохоор бид нар очдоггүй юм аа” гэж хэлэхэд “Цалингаа буухаар тэгж байгаад нэг хөрөнгө оруулдаг болохоор аргагүй шүү дээ. Одоо 95 хувьтай яваа. Энэ хавар дуусгана гэсэн төлөвлөгөөтэй байгаа” гэж арван жил барьж байгаа байшингийнхаа тухай ярилаа.

ӨВӨӨ, ЭМЭЭ БОЛГООД ӨГӨӨЧ…

Энэ айлыг өдий зэрэгтэй авч яваа сайн эзэгтэй Т.Цэрэндэжидийн тухайд Ховд аймгийн Дарви сумын харьяат ажээ. Есөн хүүхэдтэй айлын зургаа дахь нь гэсэн. “Дээрээ таван ахтай, хоёр эмэгтэй дүүтэй байлаа. Одоо ч дөрвүүлээ үлдэж дээ” гэж тэрбээр ярьж байв. “Манай хүн олон ахтай, эрэгтэй хүнтэй харьцаж сурсан болохоор бид хоёр анхнаасаа ойлголцоход амар байсан л даа” гэж Д.Өлзийбаатар гуай ярив. Түүний гэргий “Талх чихэр” компанид 1983-2000 он хүртэл ажиллажээ. Тус компанийг хувьчлагдсаны дараа Захирагчийн ажлын албанд Хүний нөөц, Үйлдвэр үйлчилгээний хэлтэст мэргэжилтэн хийж байжээ. Одоо Нийслэлийн үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн газрын үйлдвэрлэлийн хэлтэст ажиллаж байгаа. Тэдний хэн нь түрүүлж гэртээ ирсэн нь хоолоо хийдэг дүрэмтэй. Гэрийн эзний хувьд хоол хийх тун дуртай гэсэн. Гэм нь “Гал тогоо буулгачихлаа” гэж зэмлүүлдэг аж. “Нээрээ хоол хийхээр хонь төхөөрчихсөн юм шиг болгочихдог шүү” гэж эзэгтэй нэмлээ.

Тэдний охид хоёр насны зөрүүтэй. Том охин Ө.Эгшиглэн МУИС-ийг төгсөөд 2010 онд Америкт магистрт сурахаар явжээ. Тэндээ сургуулиа дүүргээд мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа гэнэ. Бага охин Б.Цэцэглэн 17 настайдаа Хятадын Засгийн газрын тэтгэлгээр тус улсад анагаахын чиглэлээр сурч боловсрол эзэмшжээ. Багаасаа гадаад хэл сурах авьяастай байсан охин нь одоогоор англи, хятад, япон хэлтэй гэнэ. Аав нь охидоо “Сайн хэл сураад, тухайн улсын технологийг нь эзэмшээд Монголдоо ирж ажиллах хэрэгтэй” гэж захидаг байна. Харин ээж нь “Эмэгтэй хүн заавал эрдмийг оройд нь хүртэл сурах гээд яахав. Зохих хэмжээний мэдлэгтэй байх ёстой. Миний охид тэр боловсролоо эзэмшчихлээ. Хамгийн гол нь сайн ээж, сайн хань, сайхан эмэгтэй байх ёстой” гэж сургадаг байна. Тэд охидоо санагалзахын хажуугаар “Охинтой бол хүүтэй гэдэг дээ. Миний хоёр хүү ч охидод маань сайн хань болох залуус” гэж магтав. Бас болоогүй ээ, тэднийгээ хүүхэд төрүүлж, өвөө, эмээ болгоод өгөхийг хүсдэг гэдгээ нуусангүй.

АНХНЫ СУДАЛГААГААРАА ЛАМ НАРЫН ХЭЛМЭГДҮҮЛЭЛТИЙГ ХӨНДӨВ

Д.Өлзийбаатар гэдэг энэ эрхэм 1982 онд МУИС-ийн түүхийн ангийг төгсөөд Аюулаас хамгаалахын дээд сургуульд Монголын түүхийн багшаар ажиллаж байв. Дараа нь 1988 онд Аюулаас хамгаалахын тусгай архивт өөрийн саналаараа очиж ажиллаж байсан гэдэг. 1985 онд ЗХУ-д өөрчлөн байгуулалт хийсэн нь Монголын түүхийг судлахад ихээхэн нөлөөлсөн гэж тэр ярив. “Учир нь оросууд эргээд Сталины үеийн харгислалыг бүгдийг ил гаргаж шүүмжилсэн. Аливаа ард түмэн ямар нэгэн юм эрж хайж, сайжруулахын төлөө сэтгэхдээ заавал түүхийн хуудсыг эргүүлдэг. Бид хаанаас ямар шатаар явж байгаад өнөөгийн байдалд хүрэв гэж хардаг. Миний дотор “Яагаад лам нарыг 1920-1930 онд бөөнөөр нь барьж аваад буудаад хөнөөчихсөн юм бол” гэсэн бодол байдаг байв. Бид түүхэнд хувьсгалын эсэргүү лам нарыг дарсан мэтээр ярьдаг байлаа. 1957, 1967 онд цагаатгал явагдаад Чойбалсангийн үед хэлмэгдүүлэлт явсан байна гэж тогтоосон. Хэдий тийм боловч Ж.Лхүмбэ нарын хэрэгт оролцсон хүмүүсийг тойрч шалгаад лам нарыг орхичихсон байсан. Лам нар ерөөсөө буруутай гэдгээр түүхэнд үлдчихсэн. Үүнийг судалъя гэж би Аюулаас хамгаалахын тусгай архивт очихоор өргөдөл өгчихсөн байлаа. Тэр үед яг цагаатгалын ажил эхэлсэн юм. Би лам нарын талаар судалж явсаар 1989 онд өгүүлэл бичсэн юм” гэж түүхч ярилаа. Нэлээд томоохон эрдэмтэд бичдэг “Түүхийн судлал” сэтгүүлийн 25 дугаар ботид мань эр 29-хөн настай байхдаа “Сүм хийд лам нарын асуудлыг шийдвэрлэсэн тухай” асуудлаар өгүүлэл бичиж байжээ. Уг өгүүлэлд “Лам нарынхаа асуудлыг эргэж харвал яасан юм бэ. Тэд Ардын нам болоод засгийн эрхийн эсрэг тэмцсэн. Энэ нь баттай байна. Гэхдээ 1921-1939 онд ийм олон бүлэг хэрэг үүсгэж шийтгэсэн байсан. Лам нарыг бөөнөөр нь устгахад Коминтерний үйл ажиллагаа их орж, тэдний амь насыг хүчирхийллийн аргаар хороосон байна” гээд л нэлээд олон хуудастай эрдэм шинжилгээний бүтээл бичсэн байна. Улмаар лам хуврагын иргэний эрх, нэр төрийг сэргээхэд судалгаагаа чиглүүлэх нь зүйтэй” гэжээ. Аюулаас хамгаалахын архивт ажиллаж байсан нь болохоор ийм судалгаа хийхэд тус болсон гэнэ. Тиймдээ ч Д.Өлзийбаатар түүхч докторын цол хамгаалахдаа “Монголын улс төрийн 1930-аад оны үйл явцад гадаад хүчин зүйлийн нөлөө” сэдвээр бичсэн аж. Дараа нь нийтэд зориулсан “Яагаад 37 он…” ном туурвисан байна. Монголд өрнөсөн улс төрийн хэлмэгдүүлэлт бол Коминтерн ЗХУ-ын удирдлагын шахалт хавчилтын үр дүнд ийм ажил хийгджээ гэж судалгааныхаа дүгнэлтэд дурджээ. Энэ мэтчилэн түүний ном бүтээлийг тоочоод байвал олон.

Тэрбээр түүхийн салбарт орхигдож ирсэн шавь тогтолцоог хөгжүүлэхэд нэлээд ханцуй шамлан зүтгэж байгаа нэгэн. “Надад дөрөв, таван шавь бий. Одоо би судалгааны ажил руу орсон болохоор хэд хэдэн шавь бэлтгэх санаатай байгаа. Түүхийн шинжлэх ухаанд багш шавийн тогтолцоо алдагдчихсан. Би бол азтай, хоёр гурван мундаг багштай байлаа. Рэнцэн гуай, их сургуулийн Чимэдцэрэн багш байна. Тэд бидэнтэй тулж ажилладаг байлаа л даа. Тэрнээс яг гарын шавь бэлдээд гэртээ суулгаад юм бичдэг тогтолцоо түүхэнд ховор. Том, том эрдэмтэд ч тийм шавь бэлдээгүй. Тэгэхээр түүхчид энэ алдааг давтахгүй, нэг түүхч дор хаяж 2-3 шавь бэлдэж, өөрийнхөө сурч мэдсэнээ өвлүүлэх бодолтой. Бидний үеийнхэн шавь тогтолцоог хөгжүүлэх хэрэгтэй гэж үздэг” хэмээн гэрийн эзэн ярьсан юм.

АРХИВЫГ “АВАРСАН” АЖЛУУД

Монголын түүхийн хуудсыг нэмсэн олон судалгаа шинжилгээний бүтээл туурвисан Д.Өлзийбаатар архивын салбарт өөрчлөлт шинэчлэлтийг авчирсан гавьяатан гэдгийг мэргэжилт нэгт нөхөд нь онцолдог юм билээ. Тэрбээр 2000-2013 онд Архивын газрын даргаар ажиллаж байв. Энэ хугацаанд Монголын архив шинэ байртай болох үндсийг тавьсан юм. “Монгол Улсын түүхийн архив маш баян. Гадны судлаачид мэргэжлийн хүмүүс ирчихээд нүүдэлчин улс ийм архив байгуулсан байна гэдэгт гайхдаг. Энэ бол манай ахмад үеийн асар том гавьяа” гэж түүхч маань бахархан өгүүлнэ лээ. Архив бол дандаа нэмэгдэж байдаг. Ингээд түүний бодож төлөвлөсөн гол ажил бол 2005 оноос архивыг шинэ байртай болгох асуудлыг Засгийн газарт тавьсаар иржээ. Монголын асар том өвийг байртай болгох хэрэгтэй гэж төр засгийн удирдлагууд ч дэмжсэн. Ингээд 2007 онд архивын шинэ байрны зураг төслийг хийж, газрын асуудлыг шийдсэн юм. Спортын шинэ ордны орчимд гурван га газарт баригдаж буй тус барилга хэрэв ашиглалтад орвол 100 жилдээ архивын хадгалалт багтаамжид санаа зовохгүй гэсэн. Мөн архивын чухал фондуудаа тоон системд оруулах ажлыг мань эр санаачлан хэрэгжүүлсэн. Энэ хүрээнд Архивын албан хэрэг хөтлөлтийн үйл ажиллагаанд мэдээллийн технологи нэвтрүүлэх үндэсний хөтөлбөрийг батлуулсан юм. Түүнчлэн уг салбарт хийсэн өөр нэг ололт бол архивын ажилчдын үнэлгээ тун муу байсныг сайжруулсан үйл хэрэг. Түүнийг ажил хийхэд тухайн үеийн төр засгийн удирдлагуудын дэмжлэг оролцоо сайн байсныг онцолно лээ.

МОНГОЛЫН ТҮҮХИЙГ ЯАЖ ХҮМҮҮСТ ХҮРГЭХ ВЭ?

Д.Өлзийбаатар гэдэг хүн түүхийг сурталчлахад олон ажил сэдэж, хэрэгжүүлсэн гавьяатай. Тэрбээр хэлэхдээ “Монголын түүхийн таван ботиос гадна түүхийн холбоотой ном, эрдэм шинжилгээний бүтээл гэхэд 20 мянга гаруй бүтээл бий. Гэвч иргэд тэр болгон түүхээ мэддэггүй. Иймд ард түмнийхээ түүхийн боловсролыг дээшлүүлэхэд Үндэсний телевизийн уран бүтээлийн “Гал” нэгдэл Түүхийн хүрээлэн, Архивын газартай хамтраад 1991 онд цуврал нэвтрүүлэг хийж байсан нь үр дүнгээ өгсөн. Мөн Баабарын “Гарз, олз” ном түүхийн боловсролд ойртуулсан нэлээд ач холбогдолтой ном болсон. Тун ойлгомжтой, энгийн үг хэллэгтэй болохоор ард түмэнд хүрсэн шүү. Ер нь бүх нийтэд түүхийг сурталчлах хэрэгтэй гэсэн бодол толгойд байнга явсан. Учир нь бид хичнээн телевизээр түүхээ сурталчлаад хүмүүс нэг үзээд л мартчихна. Өдөр болгон зурагтаар байнга гаргаад байхгүй шүү дээ. Тиймээс түүхийн тухай сонсдог ном гаргахаар шийдэв. Эхлээд 28 цагийн сонсдог ном гаргалаа. Дараагаар нь 40 цагийн CD гаргасан. Удахгүй нээлтээ хийнэ” гэлээ. Энэхүү сонсдог ном бүтээх мэргэн санааг түүний эхнэр Т.Цэрэндэжид олсон байна. Тэд хамаатан садангуудаараа Ховд аймаг руу явж байжээ. Д.Өлзийбаатар гуайг түүх яриад өгөхийг дүү нар нь хүсч л дээ. Мань эр радионы үүрэг гүйцэтгээд холын замд тун ч зугаатай явцгааж байв. Машинаас буухдаа яриагаа “паузалж”, суунгуутаа үргэлжлүүлсээр аян замдаа алжаалгүй явцгаажээ. Энэ үед эхнэр нь “Чи хүүхдүүдэд ингээд ярьж өгч байхаар CD дээр хураагаад өгчихөөч. Наадуул чинь машиндаа сонсоод яваг” гэжээ. Ингээд эхнэрийнхээ саналыг жилийн дараагаас хэрэгжүүлэхээр сонсдог ном бүтээх ажилдаа шуурхайлжээ. Түүнийг дүү Бүүвэйбаатар гэдэг залуу дэмжиж, студи дээр хоолойгоо бичүүлжээ. Монгол нутагт хүн анх суурьшсан цагаас 1990 он хүртэлх түүхийг CD-д буулгаж олны хүртээл болголоо. Мэргэжлийн түүхч болохоор яавал хүмүүст эмх цэгцтэй мэдлэг өгөхөө мэднэ. Энэ тухай ярихдаа “Монголын түүх асар баян. Ерөнхийдөө хүн төрөлхтний түүхийг эртний, дунд, ойрхи гээд гурван үед хуваадаг. Монголчууд дэлхийг эзэлж, Ази Европын соёлыг солилцуулж, дэвшлийн эхийг тавьсан. Дэлхийн эзэнт гүрэн болсон юм. Үүнийг базаад яаж хүүхдүүдэд ойлгомжтой сонирхолтой байдлаар хүргэх талаар зориглож, хоёр сар гаруй сууж уншлаа. Өдөрт хүн 2-3 цагаас илүү ярьж чадахгүй юм билээ” гэв.

Жак Уэтерфордын сангаас Монголын түүхийн талаар гарсан бүтээлүүдийг хүмүүсийн санал асуулгаар тодруулж, шилдгийг нь шалгаруулдаг уламжлалтай. Тэгвэл Д.Өлзийбаатарын “Монголчууд” нэртэй түүхийн сонсдог ном нь 2014 оны онцлох бүтээлээр шалгарч, эрдэмтэн Жак Уэтерфордын шагнал хүртсэн юм. Яах аргагүй нууц санал асуулгаар “Монголчууд” сонсдог номыг дийлэнх нь дэмжиж, шилдэг бүтээлийн тоонд зүй ёсоор үнэлсэн юм.

“МОНГОЛ ДЭЛХИЙН ТҮҮХИЙГ БҮТЭЭСЭН”

“Монголчууд” CD-г амралттайгаар сонсоход дөрөв хоног зарцуулдаг болохыг түүхчийн найз Төрмөнх тодорхойлжээ. Мань эр “Монголчууд” сонсдог номоо англи хэл дээр хийх санаатай гэнэ. Гадаадад байгаа залуучуудад зориулж англи хүнээр уншуулах юм байна. Гадаадад төрж өсч төрөлх хэл, соёлоо мэдэхгүй олон залууст хүргэхийг төлөвлөжээ. Мөн Монголын түүхийг гуйвуулах нь өрнөдийн оронд бий. Тэрэнд няцаалт өгөх үүднээс энэхүү бүтээлээ дэлхийн хэл дээр гаргах нь ээ. Тэрбээр энэ тухайгаа өгүүлэхдээ “Тухайлбал, оросууд монголчууд биднийг эзлээгүй гэж ярьж байна. Ерөнхий утгаар нь дэлхийн түүхэнд аваад үзэхээр дэвшил байгаа юм Чингэс хаан дэлхийн мянганы суут хүн болсон. Энэ хүний байлдан дагуулалт, Монголын эзэнт гүрэн оршин тогтнож байсан үйл явц бол өнөөгийн ертөнц үүсэх үндэс байжээ. Энэ дүгнэлтийг ганц монголчууд ч биш бусад орны эрдэмтэд бүгд хийсэн. Дэлхийн түүх бол монголчуудын түүх. 1206 онд Чингэс хаан их Монгол Улсыг байгуулсан явдал бол өнөөгийн дэлхийн түүх мэндэлсэн хэрэг явдал байлаа гэж Японы алдарт түүхч бичсэн байгаа юм. Монголын байлдан дагуулалтын үр дүнд Европын дахин сэргэлт бий болсон. Газар зүйн их аялал, таван тивийг нээлээ шүү дээ. Дорно, Өрнөдийг холбосон соёл нэгдээд хөгжлийн тэсрэлт болсон. Үүний үр дүн нь английн аж үйлдвэрийн хувьсгал гарч, тэд машин бүтээчихсэн. Уурын хөдөлгүүр бүтээгээд энэ нь өнөөгийн ойрхи үеийн түүхийг бий болгосонд Монгол нөлөөлсөн. “Нууц товчоо”-г дэлхийн бүх орны сурах бичигт оруулж, үздэг болчихвол манай улсын нэр хүнд өснө” гэлээ.

“МОНГОЛЧУУД ОЛУУЛАА БОЛЖ ХҮЧИРХЭГЖИН МАНДАХ ҮЕ УДАХГҮЙ ИРНЭ”

Жижигхэн ард түмний хамгийн эрхэмлэж явах зүйл бол түүх юм гэж тэрбээр хэлсэн. “Японы алдарт түүхч “Орос, Хятад хоёр Монголоос газар нутаг нэхээд байх хэрэггүй. Харин Монгол Улс хоёр хөршөөсөө газар нутгаа нэхэх бүрэн эрхтэй шүү” гэж бичсэн байдаг. Тэгэхээр түүх судлах, түүхээрээ хүмүүжих эрх ашиг нь үүнд оршоод байгаа юм. Энэ бол монголчуудын хувьд амин чухал эрх ашиг нь. Тэгээд ч монголчууд түүхээ тулж өндийдөг, түхээ түшиж бахархдаг ард түмэн юм. Бидний бахархал бол Монголын түүх. Ийм бахархалтай орон дэлхийд гарын аравхан хуруунд багтахаар цөөн. Америкчуудыг хар л даа. 300 орчим жилийн түүхтэй үндэстнүүдийн нэгдэл хэрнээ өөрсдөө түүхээ бүтээж байна. Оросууд ч түүхдээ их анхаарч, хялбар аргаар бичиж байна. 24-хөн жилийн түүхтэй Казахстан гэх мэт улс өөрсдөө түүх бүтээх гэж оролдож байна. Тус улс Чингэс хааныг өөрсдийнхөө хаан гээд байгаа нь дэлхийн нэртэй түүхчдийн инээдийг хүргэдэг. Монгол Уулсыг бий болгосон үндэсний эцэг Чингэс хаан гэдэг шиг Казахууд Назарбаевийг үндэсний эцэг гэж хэлэх ёстой. Тэд өөрсдийнхөө түүхэн дотроос түүхийн баатар олохгүй. Тиймээс өөрсдийн гэсэн бахархалтай, түүхтэй болж харагдах гээд манай аавын дагавар хүүхэд болох гээд байна. Ер нь бол агуу байсан үндэстнүүдийн түүхийг мартуулах гэсэн бодлого явдаг шиг байгаа. Энэ бол миний хардлага л даа. Яагаад гэвэл бид дэлхийн түүхийг бүтээсэн улс. Өчүүхэн ард түмнээр бүх зүйлээ заалгасан гэхээр тэр том гүрнүүд ичиж, түүхийг баллуурдах бодлого явуулж байна. Мөн эзлэгдсэн орнууд эзэлсэн орнуудын түүхийг дандаа сөргөөр бичиж, муугаар дүрсэлдэг. Монголчуудыг 19 дүгээр зууны хоёрдугаар хагас хүртэл дандаа дайсны талын баатар шиг харагдуулж байсан. Харин бид агуу түүхтэй үндэстэн. Түүхээ сайн мэддэг байх ёстой” гэлээ.

Түүхч хүний хувьд тэрбээр улс төрийн өнөөгийн нөхцөл байдалд санаа зовниж, улс төрийн тогтолцоог шинэчлэн, Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах ёстой гэж өөрийн бодлоо хуваалцлаа. Түүхэнд монголчууд эрх ашгаас болж задарч байсан. Монгол шиг гурав хуваагдаж байгаа улс дэлхийд байхгүй. Бид хэрэлдэж байгаад бутарч, ашиглуулчихсан. Тэрнээс сул дорой, мунхагаасаа болоогүй. Хэрэв Монгол Манжид эзлэгдэхээс өмнөх үед феодлууд том төрийн зүтгэлтнүүд толгой даах гэж оролдоогүй бол, нэгдсэн Монголын эрх ашиг гэдгийг урьтал болгосон бол халх, ойрд гэж хоёр хуваагдаагүй бол бид Манжид эзлэгдэхгүй байх бүрэн боломж байсан. Тэгээд ар, өвөр, буриад монгол гэж задрах ч үгүй байсан юм. Түүхээс ингэж харагдаад байдаг. Эвлэрч чадахгүй, хагарлын эхлэлийг тавьчихвал улс мөхөхийн цондон. Монголд амьдрал сайхан болсон цагт дэлхийгээр тарсан монголчууд ирнэ. Тэдний зүрх эх орныхоо төлөө цохилж, зальбирдаг. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж “Монголчууд олуулаа болъё” гэж уриалж байгаа. Бидний хүчирхэгжин мандах үе удахгүй ирнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Үүний тулд эв нэгдэл чухал гэдгийг бүх он цагийн түүх харуулсан. Хүчирхэг орны баян иргэн байвал сайхан шүү” гэж хэлсэн түүхч хүний холч ухаанаар ерөөл тавин төгсгөе.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Гэрэл зургуудыг

Г.ЛХАГВАДОРЖ

Categories
мэдээ цаг-үе

Баруун аймгаас долоон тэрбумаар хэмжигдэх нефтийн бассейн илэрч магадгүй нь

Их нууруудын хотгорт нефтийн асар их нөөц бий ч манай улс өнөөдрийг хүртэл баруун бүсдээ хайгуул эхлээгүй байна. Баабар саяхны нийтлэлдээ “Их нуурын хотгорт дэлхийд эхний тавд орох газрын тосны орд бий талаар урьдчилсан таамаг гарсан. Энэ нөөц долоон тэрбум баррель хүрэх аваас хоолойгоор татах тухай ч ярьж байна. Үүнийг нотлохын тулд хайгуул хийж, цооног өрөмдөж, сейсм тавихаас өөр аргагүй. Засгийн газар энд тендэр зарлан шалгаруулчихаад ялсан компани яг ирээд хийх гэхээр нь унжаад хэвтчихсэн. Унжих байсан юм бол явдал болгож шалгаруулалт явуулах ямар хэрэг байна” гэж онцолсныг эс тооцвол сүүлийн үед энэ чигийн мэдээлэл ер нь цацагдаагүй. Их нууруудын хотгорт лицензтэй компаниудын төлөөлөл нь ч, салбар хариуцсан албаныхан нь ч газрын тосны асар их нөөц байж мэдэх баруун бүсийн хайгуулын талаар хөндөж байгаа юм алга.

Геологичид их нууруудын хотгорт газрын тосны нөөц бийг үгүйсгэдэггүй. Социализмын үед ЗХУ-ын геологичид манайд нефтийн хайгуул хийхдээ Их нууруудын тунамал хурдастай сав газруудыг тогтоож байсан юм. 1963 онд нефтийн хайгуул хийж байсан Зөвлөлтийн геологийн алба нутаг буцаж, Монголын нефтийн хайгуул, судалгаа гуч орчим жил зогссон байдаг. Зах зээлд шилжсэний дараа дэлхийд гуравт жагсдаг Английн “Бритиш петролиум” компанийнхан газрын тосны нөөцтэй байж мэдэх нутгуудаар явж байжээ. Тэд монгол геологчидтой хамт Тамсагбулагаас Увс нуур хүртэл явсан баримт бий. Эндээс харахад Их нууруудын хотгор дэлхийн “акул” компанийн сонирхлыг татаж байж. Тэд дөрвөн сая ам.доллар зарцуулж эрэл хайгуул хийснийхээ эцэст “Монголын газрын тос танай орны дотоод хэрэгцээнд бол бүрэн хангалттай. Харин бидэнд эдийн засгийн үр ашиг өгөх нефть алга” гээд нутаг буцжээ. “Бритиш петролиум” мэтийн аваргуудад өдөрт 200 мянган баррель нефть олборлодог орд олдвол эдийн засгийн ашигтайд тооцогддог гэдэг. Манайхаар бол Зүүнбаянгаас жилдээ олборлож байгаа хэмжээг өдөрт нь олборлож байж ашигтай ажиллана гэсэн үг. Сүүлд манайд ирсэн “Юникол”, “Филикс петролиум” компанийнхан ч Их нууруудын хотгорыг судалсан байдаг. Үе үеийн геологичдын анхаарлыг татсаар ирсэн Их нууруудын хотгор баруун Монголд оршдог. Увс, Ховд, Завхан, Говь-Алтай аймгуудын нутаг дэвсгэрийг хамардаг юм.

Их нууруудын хотгорт нэг ч өрөм тавиагүй учраас яг төчнөөн тонн нөөцтэй гэж шууд хэлэх хэцүү. Гэхдээ магадлалын онолоор бол нефтийн том нөөц байх боломжтой гэдгийг геологичид үгүйсгэдэггүй. Их нууруудын хотгорын цаахна талд хятадууд газрын тосны олборлолт явуулж байгаа аж. Ялангуяа Алтай сумын урд талд хятадууд хилийн шугаманд тулгаад өрөмдөж, соруулаад байна гэсэн мэдээг нутгийн иргэд өгч байна. Албаныхан ч энэ мэдээллийг үгүйсгэсэнгүй.

Энд эргэж харахаас аргагүй нэг өнцөг бий. Нефть мэтийн шингэн зүйлийг хоёр километрээс соруулаад авчихаж болдог гэж мэргэжлийн хүмүүс ярьж байна. Налуу өрөмдлөг хийхэд л асуудалгүй гэнэ. Саяхан баруун бүсийн хөрөнгө оруулагчдын чуулга уулзалт Ховдод болоход Увс, Говь-Алтай аймгийнхан “Газрын тосны хайгуулаа манай нутаг руу хийгээд өгөөч, шатахууны үнэ Улаанбаатарт хямдхан байхад бид үнэтэй хэрэглэж байна. Газар дор бэлээхэн нөөц байгаа нь тодорхой байхад ингэж амьдрах ч гэж дээ” гэсэн агуулгатай яриа шүүмж өрнүүлсэн юм билээ. Манай улсын хувьд хятадуудын олборлолт явуулаад байгаагийн наахна орших газартаа өрөм тавих гэхээр хилийн зурвас, тусгай хамгаалалттай нутаг, их говийн дархан газар гэх мэт саад бэрхшээлүүд байдаг аж. Сүүлийн үед Ховд аймгийн удирдлагууд газрын тосны нөөц байх магадлалтай тэр хэсгийг тусгай хамгаалалттай нутгаас гаргаж хайгуул хийх бололцоо олгооч гэсэн хүсэлтийг албаны байгууллагуудад нь тавьж эхэлжээ. Нөөцтэй бол баялгаа ашиглая, нөөцгүй нь тогтоогдвол буцаад тусгай хамгаалалтад нь оруулахад болохгүй юмгүй гэсэн санаа бүхий үг хэлэх иргэд жилээс жилд нэмэгдэж байгаа гэнэ. Хилийн цаахна талд хятадууд олборлолт явуулж байгаа юм чинь наад талд нь нөөц байх өндөр магадлалтай гэж геологичид ярьж байна.

Одоогоор Увс-1, Хар ус-2, Шарга-3 гэх мэт баруун таван аймгийг хамарсан том талбай дээр нэг ч гэрээ байгуулаагүй аж. Гэрээ байгуулах шатандаа явж байгаа гэнэ. Нэгнийх нь асуудал Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл очоод багагүй хугацаа өнгөрчээ. Тодруулж хэлбэл Увс-1 талбай. Уг талбай дээр “Гладвилл” гэж Хонконгийн компани бий. Энэ талбайд Газрын тосны газар, “Гладвилл” компанитай байгуулах Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ болон гэрээний үндсэн нөхцөлүүдэд яамдаас санал авч нэгтгэн Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэж ҮАБЗ-д хүргүүлсэн юм.

Нөгөө нь Хар ус-2 гэдэг талбай. Энэ талбай Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн, Мянгад, Ховд, Чандмань, Манхан, Зэрэг, Мөст, Дарви, Дөргөн сумын нутагт оршдог. Уг талбайд 2007 онд нээлттэй тендер зарлаж Их Британийн Виржиний арлуудын хөрөнгө оруулалттай “Ренова илч” компани шалгарчээ. Их Британийн Виржиний арлуудад бүртгэлтэй “Барлоу Холдинг” компани нь “Ренова илч” ХХК-ийн хөрөнгө оруулагч аж. Нийт хувьцааных нь 82 хувийг эзэмшдэг байна. Үйлдвэр худалдааны сайдын 2008 оны гуравдугаар сарын 3-ны өдрийн тушаалаар бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний төслийг ялсан компанитай хэлэлцэн тохирч үзэглэх эрхийг Газрын тосны газарт олгосон байдаг. Хөрөнгө оруулагч, захиалагч талуудын маргаан шүүхээр явсаар цаг алдсан тал байгаа аж. Маргааны эцэст анх тендерт ялсан компанид гэрээ байгуулах эрх үүсээд байгаа гэнэ. Тодруулж хэлбэл “Ренова илч”-д. Сүүлд энэ оны долдугаар сард Газрын тосны шинэ хуулийн дагуу гэрээний төслийг үзэглэн салбарын яаманд нь хүргүүлжээ. Гэрээний загвараа батлаагүй гэх шалтгаанаар хойшилсоор байгаа бололтой. Гэрээний загварыг батлах ёстой Засгийн газар бүрдээгүй байгаа учраас энэ асуудал нэг хэсэгтээ хүлээгдэх нь ойлгомжтой болжээ. “Ренова илч” компанийн хувьд хуульд заасан ёсоор орон нутгийг хөгжүүлэх урамшуулалд жилд 25 мянган ам.доллар төлнө, нөөц ашигласны төлбөрийн 30 хувийг орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн санд, 70 хувийг улсын төсөвт төвлөрүүлнэ гэсэн үүрэг хүлээх юм билээ. Хайгуулын найман жилийн хугацаанд нийт 38.9 сая ам.долларын хөрөнгө оруулна, үүнээс эхний жилд гэхэд 4,5 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийнэ гэсэн тоонууд яригдаж байгаа аж.

“Шарга-3” дээр “Тэнгэр холдинг” компанийн нэр дуулддаг. Энэ компанийн хувьд тендерт материалаа өгсөн ч шалгаруулалт нь болохоос өмнө захирал нь баривчлагдсан байдаг. Хөрөнгө оруулалтыг нь “Тэнгэр холдинг” биш Английн “Коннект ресурс” компани хийжээ. Энэ компани арав гаруй сая ам.долларын хөрөнгө оруулсан гэдэг. Ном, дүрмийнх нь дагуу хөрөнгөө оруулсан гэх мэдээлэл энэ компанийг Монголоос гарах үед дуулдаж байсан. Шарга-3 дээр нэлээд өндөр түвшний судалгаа хийж байж. Гэвч захирал нь хэрэгт холбогдсон гэх шалтгаанаар судалгаа зогссон бололтой. Монголд арав гаруй сая ам.доллараа хийсэн Английн компани хоёр жилийн өмнө нутаг буцсан юм. Энэ компани Монголоос гарахынхаа өмнө “Тэнгэр холдинг”-ийнхонд “Бид хөрөнгө оруулалтаа алдагдал гэж тооцож байгаа ч гэсэн танайхаас татаж авахгүй. Царцаах шийдвэр гаргаж байна” гэж хэлээд явсан гэх мэдээлэл байна. Хөрөнгө оруулалт ид хийгдэж байх үед “Тэнгэр холдинг” 250 ажилтантай байжээ. Сөүл бизнес центрийг сардаа 27 мянган ам.доллараар түрээсэлдэг байсан гэх энэ компанийн ихэнх ажилтан өнөөдөр ажилгүй болжээ. Талбай дээр нь арав хүрэхгүй хүн ажиллаж байгааг эс тооцвол үйл ажиллагаа нь бараг зогссон гэнэ. Баруун бүсийн анхаарал татсан нэг талбай болох Шарга-3 дээр байдал ийм байна.

Дахин хэлэхэд дээр дурдсан гурван компанийн алиных нь ч гэрээ байгуулагдаагүй. Хайгуулын ажил явуулах нөхцөл бүрдээгүй байгаа гэсэн үг. Газрын тосны шинэ хуулиар бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ байгуулах асуудлыг Засгийн газар шийдэх бол газрын тосны асуудал хариуцсан яам нь нээлттэй сонгон шалгаруулалт зарлах аж. Харин Газрын тосны газар хайгуулын талбайд захиалга хүлээн авах гэрээлэгчийг сонгон шалгаруулах юм байна. Газрын тос хайх тусгай зөвшөөрлийг олгох газар нь салбарын яам. Төрийн байгууллага тусгай зөвшөөрөл олгосныхоо дараа орон нутгийн захиргаанд мэдэгдэх процесс бий. Компанийн хувьд тухайн жилийнхээ төлөвлөгөө, төсвийг Газрын тосны газраар батлуулж хайгуулын ажлыг эхлүүлэх юм байна.

Эдгээр талбайнууд дээр тодорхой хэмжээний мөнгөө зарчихсан хөрөнгө оруулагчдын хувьд гэрээгээ хурдан хугацаанд байгуулж ажлаа эхлэх өндөр сонирхолтой байгаа нь мэдээж. Нутгийн иргэдийн хувьд ч баялгаа эргэлтэд оруулах сонирхол хүчтэй байгааг өмнө өгүүлсэн. Дахин хэлэхэд Их нууруудын хотгорын ердөө цаахна Хятадын нутаг дэвсгэрт газрын тосны олборлолт ид явагдаж байна. Дархан газар, хилийн зурвас гэх мэтээр шалтаглаж хайгуул эхлүүлэхгүй цаг алдах хэрээр хилийн зурваст өрөмдлөг явуулж буй урд хөршийнхөн хоёр километр орчмын газар доорхийг соруулаад авчих бололцоотой гэдгийг өмнө онцолсон. Тэгэхээр нефтийн дажгүй нөөцтэй нь бараг л тодорхой болсон Их нууруудын хотгорынхоо үнэ цэнийг элдэв шалтаг, шалтгаан хайж унагамааргүй байна. Газар доорх баялгаа бусдад алдахгүйн тулд хайгуулаа эхлүүлье гэсэн баруун аймгийнхны уриалга ч санадаг санаа. Ер нь “Эрсдлээ үүрч мөнгөө гаргаад баруун бүсэд чинь нефть байгаа эсэхийг тогтоогоод өгье” гэсэн хөрөнгө оруулагчдад ингэж тээг болох хэрэг байна уу.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Categories
мэдээ цаг-үе

Шинжлэх ухаан, технологийн салбарын өнөөгийн байдал, тулгамдсан зарим асуудал

Өмнөтгөл

Монголчууд бид эдийн засгийн тогтвортой хөгжилд хүрэхийн тулд байгаль орчны доройтлыг сааруулах, эрчим хүч, хүнсний үйлдвэрлэлийн менежментийг шинэчлэх гээд олон асуудлыг нэгэн зэрэг шийдвэрлэх түүхэн хариуцлагатай үетэй тулгараад байна. Энэ бүхнийг оновчтой шийдвэрлэх гарцыг бид шинэчлэл, өөрчлөлт хэмээн томьёолж тулгамдсан асуудлыг шинжлэх ухааны үндэстэй ойлгох, шийдвэрлэхийг хичээж, технологийн шинэ шинэ шийдлүүдийг эрэн сүвигчилж байгаа билээ.

Энэ бүхнийг нэгэн зэрэг хийх шаардлагатай байгаа ч улс орны санхүү эдийн засгийн нөөц хязгаартай учир тулгамдсан хамгийн гол асуудлаа зөв тодорхойлж түүнийг шийдвэрлэхийн тулд шинжлэх ухаанд хангалттай хөрөнгө оруулалт хийх шаардлагатай байгаа юм.

Энэ түүхэн цаг үед манай зарим эрдэмтэн судлаачид, шийдвэр гаргах түвшний хүмүүс хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлээр Монголд шинжлэх ухаан хөгжөөгүй, шинжлэх ухаан байлаа ч гээд нөлөөгүй, байхгүй байхад үгүйлэгдэхүй, ШУА төр, захиргаа, намын нэгж болсон, эрдэмтэд академичдын хийж бүтээсэн зүйл тодорхойгүй, шинжлэх ухааныг аврах хэрэгтэй боллоо гэх мэтээр хүрсэн ололт, түвшинг хэт үгүйсгэн хараар будах болсон нь нэн эмгэнэлтэй байгаа учир өөрийн санал бодлыг товч боловч илэрхийлье.

Учир нь шинжлэх ухаан, технологийн салбарт гарц шийдэл хүлээсэн олон тулгамдсан асуудал байгаа ч аврал эрхүйц дайны байдалд орчоогүй байна.

ШИНЖЛЭХ УХААНЫ НИЙГМИЙН ХӨГЖИЛД ГҮЙЦЭТГЭЖ БУЙ ҮҮРЭГ

Сүүлийн 3 жилийн дунджаар шинжлэх ухааны нийт санхүүжилт 32 тэрбум, түүний дотор эрдэм шинжилгээний ажлын зардал 9.2 тэрбум төгрөгт хүрч энэ нь ДНБ-ний 0,2 хувьтай тэнцэж байна.

Олон улсын жишиг үнэлгээгээр дээрх үзүүлэлт 0.4 хувиас бага бол тухайн орны хувьд шинжлэх ухаан нийгэм соёлын үзэгдлийн төдий байр суурьтай, 0,8 хувьд хүрч байвал нийгэм эдийн засгийн хөгжилд нөлөөлж эхлэх хэмжээний, 1.5 орчим бол тухайн орны хөгжилд мэдэгдэхүйц нөлөөтэй гэж үздэг билээ. Санхүүжилт хүрэлцээгүй, түүний хувиарлалт оновчтой бус, дэлхийн жишигт нийцсэн судалгааны томоохон лабораторууд цөөхөн, эрдэм шинжилгээний ажлын үр дүн үйлдвэрлэлийн бизнесийн салбарт удаан нэвтэрч байгаа судалгааны байгууллага их дээд сургуулийн уялдаа холбоо сул зэрэг олон хүндрэл бэрхшээлээс шалтгаалан манайд шинжлэх ухааны нөхцөл амаргүй төвөгтэй, нийгэмд хуримтлагдсан гарц шийдэл хүлээсэн олон асуудлыг шийдвэрлэж чадахгүй байгаа нь үнэн боловч салбарыг бүхэлд нь буруутгах, муулах учиргүй.

Манай орны тариалангийн салбарт л гэхэд түүнийг эрхлэх шинжлэх ухааны үндэслэл, арга технологи нилээд сайн боловсрогдож, цаг үеийн нөхцөлд тохирон шинэчлэгдэж, үйлдвэрлэлд нэвтэрч байгаагаас өнөөдөр үр тариа, төмсний хэрэгцээгээ дотооддоо бүрэн хангах хэмжээнд хүрээд байна. Зөвхөн 2014 онд л гэхэд манай эрдэмтэн судлаачдын сорьж нутагшуулсан, шинээр бүтээсэн зусах буудайн дасан зохицох чадвар сайтай Дархан-34, Дархан-74, Дархан-134 зэрэг сортууд үйлдвэрлэлд 20-25 ц/га буюу жишиг сортоос 5-6 ц/га илүү ургац өгсний үр дүнд, манай тариаланчид нийтдээ 460 мянга шахам тонн ургац хураан авч төр, засгаа баярлуулаад байгаа нь шинжлэх ухаанчдын хөдөлмөрийн үр дүн биш гэж үү.

Энэ бүхнээс үзвэл хэрвээ дэмжиж, хөгжүүлж, ашиглаж чадвал Монголчууд, Монголын шинжлэх ухаанд асар их чадамж бололцоо байгаа болно. Өнөөдөр манай залуучууд дэлхийд алдартай Microsoft зэрэг компаниуд болон нэр хүндтэй их сургуулиудад сурч, ажиллаж, дэлхийд үнэлэгдсэн олон шинэ бүтээл гаргаж, академич Б.Чадраа, Х.Намсрай тэргүүтэй физикчдийн багууд, зарим эрдэмтэн судлаачид, мэргэжилтнүүд Монгол улсад төдийгүй эрин зууны нээлт гэхээр бүтээл бүтээгдэхүүн гаргаад байгаа зэрэг нь дээрх дүгнэлтийг батлах тодорхой үзүүлэлт болно.

ШИНЖЛЭХ УХААН ТЕХНОЛОГИЙН САЛБАРТ ГАРЧ БАЙГАА АХИЦ ДЭВШИЛ

ШУТ-нийн салбарын сүүлийн жилүүдийн төлөв байдлыг авч үзвэл нилээд нааштай өөрчлөгдөж байна. Үүнд:

1. 2007-2010 онтой харьцуулбал шинжлэх ухаан, технологийн нийт зардал 2014 онд 2.0 дахин, түүний дотор эрдэм шинжилгээний ажлын зардал 2.7 дахин нэмэгдлээ.

2. Шинэчлэлийн нэг чухал асуудал нь ШУТ-ийн үйл ажиллагааны санхүүгийн бүтэц юм. Энэ нь 1. Онолын суурь судалгаа 2. Хавсарга судалгаа 3. Судалгаа хөгжил гэсэн 3 хэсгээс бүрдэж байна. Хөгжсөн орнуудын жишгээс харахад ойролцоогоор нийт санхүүжилтын 12 % нь онолын судалгаанд, 24-25 % нь хавсарга судалгаанд, 62-65 % судалгаа хөгжилд оногддог байна. Манай улсын хувьд 2013 онд дээрх үзүүлэлт 15.4 %, 33.9 %, 50.4 % болж тохиромжтой харьцаа руу дөхөж байгаа нь нилээд таатай үзүүлэлт болно.

3. ШУТ-ийн салбарын дэд бүтэц эрчимтэй хөгжиж эхэлж байна. Инновацийн төв, инкубатор судалгааны төв, технологи дамжуулах төв, шинжлэх ухаан технологийн парк, гарааны компани гээд ШУТ-ийн үйл ажиллагааг дэмжих, зуучлах институцүүд буюу дэд бүтэц олноор байгуулагдаж байна. Шинжлэх ухаан, технологийн ололтыг хэрэглээ болгон бизнесийн үйл ажиллагаанд нэвтрүүлэх чиглэлд ч багагүй чармайлт гарган зохих үр дүнд хүрч байна. Энэ нь тус салбарын дэд бүтцийн хөгжилтэй холбоотой юм.

ШИНЖЛЭХ УХААН ТЕХНОЛОГИЙН САЛБАРЫН ШИНЭЧЛЭЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА

Энэ зууны ШУТ-ийн салбарын хөгжлийн ерөнхий хандлагыг харвал:

Нэгд, дэлхийн тогтвортой хөгжлийг хангах замаар амьдралын чанарыг сайжруулах, ядуурлыг бууруулах,

Хоёрт, шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэл бизнестэй холбогдож бүтээгдэхүүний үнэ өртөгт шинжлэх ухааныг илүү их шингээх,

Гуравд, шинжлэх ухааныг жирийн хүмүүст ойртуулах, хүн төрөлхтөний нийтлэг соёлын нэг хэлбэршил болгон улс үндэстнээрээ шинжлэх ухаанжих зэрэг багц асуудалд чиглэгдэж байна.

Манай орны хувьд шинэ зуунд шинжлэх ухаан техонлогийг хөгжүүлэхдээ дэлхийн шинжлэх ухааны дээрх хандлагуудаас гадна өөрийн орны өвөрмөц онцлог, шинжлэх ухаан хөгжиж ирсэн уламжлал шинэчлэлийг нилээд харгалзах нь зүйтэй юм.

Учир нь улс орон бүхэн өөрийн онцлогт тохирсон ШУТ-ийн хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлүүдээр тодорхойлж хэрэгжүүлж байна. Жишээлбэл Япон, БНСУ, нанотехнологи, биотехнологи, харилцаа холбооны технологи, материаллаг технологи, БНХАУ мэдээлэл, харилцаа холбооны технологи, дэвшилтэт үйлдвэрлэлийн технологи, биотехнологид түлхүү анхаарах болов.

Манай оронд ШУТ, түүний дотор инновацыг хөгжүүлэхэд харилцаа холбоо, тээврийн дэд бүтэц сул, засаглал муу, тогтворгүй, инновацийн бодлого санаачлага өндөр технологид чиглэгдэх хандлагатай эхэлж байгаа зэрэг нь шинжлэх ухааны үндсэн тоглогч нарын үйл ажиллагааны уялдаа холбоо оновчтой зохион байгуулагдаагүй байгаатай холбоотой байна.

Нийгмийн хөгжлийн чиг хандлагатай уялдан шинжлэх ухаан төдийгүй дээд боловсролын ирээдүйн төлөв байдал өөрчлөгдөж байна. Энэ нь:

Нэгд, технологи дагнан боловсруулах ерөнхий хандлагийг өөрчилж, шинжлэх ухааныг суурь судалгаа, технологи, инноваци гэсэн бүхэл бүтэн системийн хэмжээнд авч үзэж хөгжүүлэх хууль эрх зүйн үндсээ боловсруулсан төдийгүй, үйл ажиллагаа эхэлчихээд байна.

Хоёрт, Бид олон жил шинжлэх ухаан, дээд боловсролыг саланги, тусад нь хөгжүүлж ирсэн тогтолцоогоо өөрчилж, тэдгээрийн хоорондын холбоог өргөтгөн, судалгаанд суурилсан их, дээд сургууль болгох том зорилтыг дэвшүүлж байгаа билээ.

Эдгээр зорилтыг амжилттай хэрэгжүүлж чадвал их дээд сургуулиуд дэргэдээ эрдэм судалгааны томоохон лабораториуд, бусад хүчирхэг бааз суурьтай болохын зэрэгцээ, шинжлэх ухаан дээд боловсролын холбоо сайжран, эрдэмжсэн инноватор багш нар бэлтгэгдэн, ШУТ-ын салбарт илүү нөлөөтэй бас хүртээмжтэй ажиллах боломжтой. Инновацын тогтолцоог мэргэжсэн инноватор багш, инноватор эрдэмтэдгүйгээр хэрэгжүүлэх боломжгүй юм.

Нөгөө талаар зарим ижил төстэй хүрээлэн, судалгааны төвүүд их сургуулиудынхаа бүтцэд орж, эрдэмтэн, судлаачдын бүтээлийг зах зээлд хэрэглээ, бизнес болгох инновацын тогтолцоо өргөжиж хөгжих болно. Энэ ажлын эхлэлийг аль 20 жилийн өмнө Дархан-Уул аймаг дахь УГТЭШ-ний хүрээлэнг хуучин ХАА-н коллежтой нэгтгэн УГТСЭШХ болгон өөрчилж, шинжлэх ухаан-сургалт-үйлдвэрлэл хосолсон Монголдоо анхдагч хэмээн нэрлэгдэж болох жишиг хүрээлэнг байгуулсан билээ. Бас дэргэдээ өөрсдийнхөө залуу халааг бэлтгэх зорилготой “Байгалийн ухааны гүнзгийрүүлсэн сургалттай” лицей сургуулийг байгуулсан болно. Өдгөө энэ хүрээлэнг орон нутгийн бусад төрийн өмчийн их сургуультай харьцуулбал эрдэмтэн судлаачдын тоогоор 10 гаруй, эрдэм шинжилгээний дундаж зардал 30-40 дахин их байгаагаас гадна эрдэм шинжилгээ сургалт үйлдвэрлэлийн бааз ямар ч их дээд сургуультай харьцуулах аргагүй илүү, инновацын тогтолцоо эрчимтэй хөгжих суурь боломж сайтай болно. Багш судлаачид хамтарсан төсөл хэрэгжүүлэх, эрдэмтэд багшлах, профессорын багт орж ажиллах, оюутнуудын үйлдвэрлэлийн дадлагын боломж өндөр гээд төрөөс бодлогоор дэмжвэл давуу тал олон болно.

ШИНЖЛЭХ УХААН ТЕХНОЛОГИЙН САЛБАРЫН ҮНЭЛЭМЖ

Өдгөө ШУТ-ийн салбар, эрдэмтэдийн ажлын үнэлэмж, нэр хүнд буурч байгаа ч мухардмал байдалд орчихоогүй байна. Манай зарим эрдэмтэд өөрсдөө шинжлэх ухаанаа гоочилж, шийдвэр гаргах түвшинд шинжлэх ухааны ач холбогдол, түүний бичигдээгүй нөр их ажлын талаар төсөөлөлгүй хүмүүс олширсноос, нөгөө талаар хэтэрхий намчирхах, талцах хийсвэрлэх үзэл давамгайлах боллоо. Мөн хүмүүс аль нэг намын эрх ашгийн төлөө хоосон таамгаар амьдардаг, намаар дамжин ажил албанд хүрэхийг хичээх болсоноор нийгмийн амьдралд мэдлэг мэргэжил, дадлага, туршлага, сайн муугийн ялгаа бүдгэрч улмаар мэддэггүй нь мэддэгээ удирддаг бас дарамталдаг буруу жишиг тогтож байгаа нь нууц биш ээ. Энэ бүхэн шинжлэх ухаан, технологийн салбарын үнэмлэмж, нэр хүндэд сөргөөр нөлөөлж байна гэхэд нэг их хэлсдэхгүй биз.

Нөгөө талаар шинжлэх ухааны буюу оюуны бүтээлийн үнэлэмж муу, эрх зүйн орчин сул байгаа учир зохиогчийн эрх, технологийн нууц алдагдаж түүнийг үнэ хөлсгүй хулгайлагчид олширсон нь ч шинжлэх ухааны нэр хүндэд таагүй нөлөөлөх боллоо. Мөн ШУТ-ийн салбарын үйл ажиллагааны талаар мэдээлэх, сурталчлах, сонин сэтгүүл хомс, үйлдвэрлэл бизнесийн салбарын технологийн мэдрэмж, инновацын идэвхжил нэн сул байна. Түүний зэрэгцээ эрдэмтэн хүний шалгуур үзүүлэлт суларч, хэн хүссэн нь ач холбогдол багатай сэдвээр цол зэрэг хамгаалах боломжтой болсон одоогийн тогтолцоо ч нөлөөлж байна.

Эрдэм судалгаагааг дуртай нэг нь хийчихдэг амар хялбар ажил алба биш. Академич Т.Төмөржав “Эрдэмтэн гэж эрдэм номын бартаатай замаар замнаж, хал үзэж, хат суусан, шинжлэх ухааны аль нэг салбарт нийгмийн өмнө тулгамдсан асуудлаар жинтэй судалгаа явуулж, эрдмийн зэрэг хамгаалж, шинжлэх ухааны онол, судалгааны арга зүйн хувьд сайтар бэлтгэгдсэн, оюуны өндөр чадавхи, өргөн мэдлэг, боловсрол эзэмшсэн, уйгагүй хөдөлмөрч, эрдмийн бүтээл номын шавь нараараа нийгэм, хамт олныхоо хүндэтгэлийг хүлээсэн хүн” хэмээн тодорхойлсон байдаг. Өөрөөр хэлбэл эрдмийн ажил бол цаг наргүй, цалин хөлс, үнэлэмж муутай нэг ёсондоо шинжлэх ухааны боолын хөдөлмөр гэхэд нэг их хэлсдэхгүй болов уу?

ШУТ-ИЙН САЛБАРЫН ШИНЭЧЛЭЛИЙН ЗАНГИЛАА АСУУДАЛ

Бидний хувьд сэтгэж бодох, бүтээх оюуныхаа чадвартаа түшиглэн ирээдүйгээ харсан шинжлэх ухаанч бодлогоор урагшлах учиртай. Нийгэм, эдийн засгийн хөгжил эрчимжиж байгаа өдгөө цагт шинжлэх ухааны судалгаа, дүгнэлтгүйгээр шийдвэрлэх асуудал огт алга байна. Өөрөөр хэлбэл нийгмийн амьдрал ерөнхийдөө шинжлэх ухаанжих явцад түүний үүрэг ач холбогдол өсч, улам ихээр эдийн засагжиж, бизнес агуулгатай болж шинжлэх ухааны чанар өөрчлөгдөж байна.

Улс төрийн хувьд тогтвортой байж, ШУТ-ийн салбартаа хангалттай хөрөнгө оруулалт хийж байгаа улс орнуудын хөгжил дэвшил түргэсэж байгаа нь манай өмнөд хөршийн туршлагаас тодорхой байна. Иймээс улс орны өмнө тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх бүрд асар олон боломж бололцоо гардаг учраас түүний шинэчлэл өөрчлөлтийг түргэсгэхэд нэмэр болох болов уу хэмээн дараах саналыг нэмэрлэе.

1. ШУТ-ийн салбарын бүтэц, удирдлага зохион байгуулалтын одоогийн задгай тогтолцоог боловсронгуй болгох.

ШУТ-ийн хуулийн дагуу одоогоор Монгол улсын шинжлэх ухаан технологийн үндэсний зөвлөл (МУШУТҮЗ), Боловсрол шинжлэх ухааны яам (БШУЯ), Шинжлэх ухааны академи (ШУА), тэдгээрийн санхүүжилтыг олох, хувиарлах, зохицуулах үүрэг бүхий Шинжлэх ухаан технологийн сан (ШУТС), Хүрээлэн, Судалгаа үйлдвэрлэлийн төвүүд зэрэг газруудаас Монголын ШУТ-ийн салбар бүрдэж байна. Энэ бүтцээр засгийн газрын шийдвэр гаргах түвшинд шинжлэх ухааны болон шинжлэх ухаанаа мэддэг уламжлалт төлөөлөл огт байхгүй байгаагаас гадна, зах зээлийн тогтолцоо менежментийг бий болгох зорилгоор ШУТехнологийн санг байгуулсан боловч бие даасан, тодорхой эрхтэй байх боломжгүйгээр БШУЯамны харъяа газар болгочихсон билээ.

Ном хэвлэлийг мөшигвөөс АНУ зэрэг орнуудад Үндэсний шинжлэх ухааны сан гэж агентлагийн эрхтэй бие даасан байгууллага байдаг бөгөөд дэвшигдэн гарч ирсэн ШУТ-ийн төслийг мэргэжлийн экспертууд судлан тухайн төсвийг санхүүжүүлэх эсэхээ бие даан шийддэг журамтай байх юм.

Эрх мэдэлтэй, тодорхой асуудлыг богино хугацаанд шийдвэрлэх үүрэгтэй юм шиг МУШУТҮЗ гэх байгууллагыг ерөнхий сайд толгойлдог. Түүний албан ёсны нарийн бичгийн даргыг БШУЯ томилодог. Шинжлэх ухаан, технологийн салбарын гол асуудлыг энэ хүнээр дамжуулан богино хугацаанд шийдвэрлүүлэх гэж оролдовч эрх нь хязгаарлагдмал, тус зөвлөлийг жилд 1-2 удаа хуралдуулж, тодорхой асуудлаар шийдвэр гаргуулах үндсэн үүрэгтэй юм шиг. Зүй нь үндэсний гэх тодотголтой энэ зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга хүрээндээ тодорхой ажлын хэсэгтэй байж, төр засаг, шинжлэх ухааны салбарыг холбож, тулгамдсан асуудлуудыг тодорхойлогч, шийдвэрлэгч, хэрэгжүүлэгч засгийн газар, ерөнхий сайдын шадар туслагч байж чадвал нэр хаягандаа тохирмоор. МУШУТҮЗ нь шинжлэх ухаан инновац-үйлдвэрлэлийн хөгжлийн чиг хандлагыг оновчтой тогтоох, стратегийн төлөвлөгөө таамаглал боловсруулах, технологи-инновацын эксперт хийх, ШУТ-ийн мастер төлөвлөгөө, Монгол улсад инновацын тогтолцоог хөгжүүлэх, хэрэгжилтийг үнэлж дүгнэх, шаардлагатай асуудлыг холбогдох байгуулагуудаар гүйцэтгүүлэх зэрэг тулгамдсан олон асуудлыг богино хугацаанд шийдвэрлэх чадвартай баймаарсан.

Мөн БШУЯ, ШУА, ШУТС гэсэн бие биеэ харсан байдалтай хоорондоо уялдаа холбоо муутай энэ гурван байгууллагыг удирдлага зохион байгуулалтын хувьд нэг тогтолцоонд оруулах шаардлагатай байна. Энэ талаар олон жил ярьж, цөөнгүй баримт бичигт тусгаж байсан ч өнөө болтол ШУТ-ийн салбар нэгдсэн удирдлага, зохицуулалт муутай БШУЯ-ны шинжлэх ухааны асуудал хариуцсан газрыг хэлтэс, эсвэл хэлтсийг газар болгон нэр хаягыг нь өөрчлөх төдийгөөр дорвитой өөрчлөлт гарахгүй хэвээр байна. Чухам үүнд л хүмүүс бухимдаж манай ШУТ-ийн салбар юм хийхгүй байна, шоовдор хүүхэд шиг боллоо, аврах хэрэгтэй… гэх мэтээр ярьж бичиж байгаа болов уу.

Гаргалгаа маш энгийн, гэхдээ хэд хэдэн хувилбар байж болох юм. Монголын ШУТ-ийн бодлогыг боловсруулах, хэрэгжүүлэх үүрэг бүхий БШУЯ-ны ШУ-ны бодлого зохицуулалтын хэлтэс нь цөөн орон тоотой, эрх мэдэл хязгаарлагдмал, сайдын ам, үндэсний зөвлөлийн шийдвэрийг харсан шинжтэй байгаа нь тодорхой асуудлыг богино хугацаанд бие даан шийдвэрлэх боломж хомс байна. Түүний зэрэгцээ ШУТ-ийн салбарын дэд бүтэц олшрон, үйл ажиллагаа, үүрэг хариуцлага нь өргөжиж байгаа энэ цаг үед хэлтсийн хэмжээний цөөхөн орон тоотой газар ШУТ-ийн бодлогыг зангидан боловсруулж хэрэгжүүлэхэд цаашдаа хүчин мөхөсдөж болзошгүй юм.

Цаашид үндэсний хэмжээнд инновацын бодлогыг хэрэгжүүлэх, салбарын инновацын үйл ажиллагааг уялдуулан зохицуулах, үндэсний аюулгүй байдал, хөгжлийн хэтийн төлөвтэй уялдуулан инноваци, шинэ мэдлэг бүтээх, ашиглах үйл явц, технологи дамжуулах, нутагшуулах чиг хандлагыг судлах, үнэлэх гээд энэ хэлтэсийн үйл ажиллагааг улам өргөжүүлэх шаардлагатай болно. Иймээс байж болох эхний хувилбар бол Засгийн газрын бүтцэд ШУТ-ийн салбарыг хариуцсан юмуу ерөнхий сайдын шууд удирдлаганд ажилладаг агентлагийн хэмжээний байгууллага байх нь зохистой байж болох юм. Бидний хойт хөршид ШУТ-ийн салбарын бодлогод ерөнхийлөгч түлхүү оролцох чиглэлтэй байгааг ч бид бодолцох учиртай. ШУТ-ийн Улсын Хороо гэсэн боломжийн бүтэцтэй байсан үе бий.

Монгол улсын ШУТ-ийн салбарын бүтэц зохион байгуулалт, удирдлагын тогтолцооны талаар санал дүгнэлт боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгүүд байгуулагдан нэг бус удаа ажиллаж байсан ч ахлагч нар нь энэ салбарын талаар төсөөлөл муутай хүмүүс байсан учир хүсэж, хүлээсэн шийдвэрүүд гарч байсангүй.

Бидний бодлоор бусад улсуудын жишгийг дагаж салбараа сайн мэддэг, тодорхой алба хашдаг, тухайлбал шинжлэх ухаан технологийн бодлого зохицуулалтын хэлтсийн даргаар ахлуулсан мэргэжсэн ажлын хэсэг томилж ажиллуулбал богино хугацаанд тодорхой санал дүгнэлт боловсруулагдах боломжтой. Бид цаашид гүйцэтгэгч, харэгжүүлэгч байгууллагын зааг ялгааг нэлээд тодруулах хэрэгтэй байна.

2. Судалгаанд суурилсан их сургуулийн тогтолцоог өргөжүүлэх Сүүлийн үед манай зарим эрдэмтдийн ярьж бичиж байгаагаар ШУА, түүний салбар хүрээлэнгүүдийг тарааж, шинжлэх ухааны асуудал хөгжиж, эрдэмжсэн орнууд шиг Их сургуулиуд дээр ШУТ-ийн асуудлыг шууд төвлөрүүлээд явчих боломж одоогоор алга байна.

Гэхдээ эрдэм шинжилгээний байгууллага, их дээд сургууль, бизнесийн байгууллагын холбоо, түншлэлийг өргөжүүлэх нь ШУТ-ийн салбарын шинэчлэлийн асуудлын нэг чухал хэсэг юм. Энэ нь манай орны хувьд салбар дундын нэгдсэн, төрөлжсөн лаборатори байгуулах, хувийн хэвшил болон гадаад орнуудтай хамтран шинжлэх ухааны инкубатор, технологийн парк байгуулах, салбар дундын тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх томоохон төсөл хэрэгжүүлэх зэрэг ажлуудаас эхлэх нь зүйтэй юм. Үүний зэрэгцээ Их сургуулиудын хийж байгаа судалгааны ажлын төрөл, түвшин, боловсон хүчний нөөц зэргийг харгалзан үзэж, улс орны ирээдүйд хэрэгтэй, шинжлэх ухааны салбарыг хөгжүүлэх эрдэм шинжилгээний хүрээлэн, үндэсний судалгааны төвүүдийг байгуулах, зарим хүрээлэнгүүдийг их сургуультай нэгтгэх зэрэг олон талт ажлууд хийгдэх шаардлагатай.

3. Сүүлийн үед ШУТ-ийн салбарын асуудлыг дан ганц ШУА-тай холбон ярих болсон нь нэн өрөөсгөл хандлага болно. ШУА-ын төрөлжсөн салбар академүүд, бага чуулганууд шинжлэх ухааны тулгамдсан асуудлыг дэвшүүлэн гаргаж ирэх, боловсруулах, эрдэм шинжилгээ судалгааны ажлын чанарыг сайжруулах, салбарын шинжлэх ухааны зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгох, шинжлэх ухаан бизнесийн байгууллагын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх, улс орны хөгжлийн байдалд шинжлэх ухааны дүгнэлт өгөх зэрэг олон тал ажлыг гүйцэтгэж байгаа нь манайдаа л боломжийн бүтэц юм. ШУА-ийн бага чуулгануудад эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгүүд, Их сургуулиудын тэргүүлэх эрдэмтэд, судлаачидаас гадна төрийн байгууллага, хувийн хэвшлээс ч төлөөлөл байгаа нь үүнийг батлах үзүүлэлт болно.

ШУА-ийн академичдын бүтэц бүрэлдэхүүнийг ирээдүйтэй залуу эрдэмтэдээр сэлбэж, бага чуулгануудын эрх зүйн орчин сайжруулж, академик эрх чөлөөг нь өргөтгөх зэргээр шинэчлэгдэж байгааг үгүйсгэх учиргүй.

Өөрөөр хэлбэл өнгөрсөн 50 гаруй жилд ШУА өөрийнхөө хөгжлийн эхний шатын зорилтыг амжилттай хэрэгжүүлж хүрээлэн, салбарын академиудыг бойжуулан гаргасан нь бодит үнэн болно. Ер нь аль ч улсын ШУА, түүний дотор 180 шахам жилийн түүхтэй Америкийн Үндэсний Академи, 290 гаруй жилийн түүхтэй Оросын ШУА цаг үеийн хөгжлийн хандлагыг даган түүний зорилго, статус, бүтэц нь өөрчлөгдсөөр ирсэн болно. Манай ШУА ч гэсэн бие даасан, үндэсний хэв шинжээ илүү хадгалж төрөөс ШУТ –ийн талаар баримтлах бодлого, санал боловсруулах, ШУТ-ийн төсөл, хөтөлбөрт экспертиз хийх, төр засгийн байгууллагад зөвөлгөө өгөх, дэлхийн болон өөрийн орны шинжлэх ухааны ололт амжилтыг судлах, шинжлэх, түүнийг ашиглах зөвлөмж аргачлал гаргах эрдэм судлалын байгууллагуудын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх шинжлэх ухаан технологийн тэргүүлэх чиглэлүүдээр эрдэм шинжилгээ, эксперт, зохицуулах үүрэг бүхий зөвлөл, хороо, ажлын хэсэг байгуулж удирдлагаар хангах, ШУТ-ийн салбарт үр бүтээлтэй ажиллаж байгаа эрдэмтэд, судлаачид, байгууллагыг алдаршуулах, нийгмийн ухамсар, сэтгэлээг шижлэх ухаанжуулах зэрэг чиглэлд түлхүү анхаарах хэрэгтэй байна.

Ардчилалын хэмээх энэ 20 гаруй жилд бид нийгэм, эдийн засаг, улс төр, боловсрол гээд бүхий л салбар өөрийн гэсэн ямар ч онол номлолгүй явж ирснээс ямаршуу үр дүнд хүрчээд байгаа нь бидэнд тодорхой болоод байгаа юм бишүү. Үүний хамгийн наад захын жишээ нь ШУ-ыг ойлгож бас үнэлж мэддэггүй зөнөглөсөн парламенттай болчихсон байна.

Үе солигдох хэмжээгээр шинжлэх ухааны хөгжил урагшилж байдаг гэж Германы их физикч Макс Планк хэлсэн буй.

4. Эрдэмтэн судлаачдын чадамжийг дээшлүүлэх. Манай ШУТ-ийн салбарт чадварлаг залуу эрдэмтэн судлаачид олон байгаа ч салбарыг бүхэд нь авч үзвэл судлаачдын чадвар буурах хандлагатай байна. Энэ нь судлаачидруугаа чиглэсэн төрийн бодлого сул, их дээд сургуулиудад бэлтгэгдэж байгаа мэргэжилтэнүүдийн мэргэжлийн баримжаа, чадавхи хангалтгүй, төгсөлтийн дараах сургалтын тогтолцоо дутмаг зэрэг олон хүчин зүйлтэй холбоотой байна. Үүний уршигаар тус салбарт ажиллагсадын цалин, үнэлэмжинд ахиц гарахгүй байгаагийн зэрэгцээ хамт олны дийлэнх хэсэг болсон мэргэжсэн судлаачид дорвитой бэлтгэгдэж чадахгүйд хүрлээ.

Нөгөө талаар орон тооны хатуу хязгаарт захирагдаж, шаардлагатай чиглэлээр шинээр мэргэжилтэн авах боломжгүй байгаагаас нэг бол хүн халах эсвэл тэтгэвэрт гарах хүнийг хүлээх хоёрхон сонголтоос болж зарим салбарт эрдэм шинжилгээний ажилтнууд оворжих хандлага ажиглагдах болсоныг нуух юун. Өөрөөр хэлбэл нилээд газар ахмад судлаачид залгамж халаагаа бэлтгэж чадалгүйгээр халагдах хөөрхийлэлттэй хувь заяа хүлээж байна.

Иймээс судалгаанд суурилсан магистр, докторын сургалтын зэрэгцээгээр мэргэжсэн судлаачид бэлтгэх төрөл бүрийн хөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Хүн болгон эрдмийн цол зэрэг хамгаалах албагүй. Харин эрдмийн нийт хамт олон, үндсэн гүйцэтгэгчид мэргэшсэн, бас хүчирхэг байх шаардлагатай болно.

5. ШУТ-ийн салбарын эрх зүйн орчинг сайжруулах. Орчин үед шинжлэх ухааныг суурь судалгаа, технологи, инновац гэсэн бүтэн системийн хэмжээнд авч үзэхийн зэрэгцээ судалгаанд суурилсан их сургуулийн тогтолцоонд шилжихийг эрхэмлэн зорьж байна. Энэ нь шинжлэх ухаан, боловсролын салбарын академик эрх чөлөөг өргөжүүлнэ гэсэн үг.

Өнөөгийн дэлхий дахины нийтлэг чиг хандлагаас үзэхэд улс орнуудын нийгмийн эдийн засгийн хөгжлийн түвшин инновацийн идэвхжил, түүнийг хэрэгжүүлэх арга хэлбэрээр тодорхойлогдох боллоо. Нөгөө талаар Монгол улсын боловсролын хуулинд: “Их сургууль нь эрдэм шинжилгээ-сургалт-үйлдвэрлэлийн буюу эрдэм шинжилгээ сургалтын, дээд сургууль нь эрдэм шинжилгээ сургалтын хэв шинжтэй байна” гэж заасан нь эрдэм шинжилгээний хүрээлэн, бусад судалгааны төвүүд хосолмол бүтэцтэй байж хөгжих замыг хаасан өрөөсгөл заалт болно.

Зарим талаар хангалтгүй ажиллаж байгаа хүрээлэн, судалгааны төвүүдийн түвшингээр салбарыг бүхэлд нь үнэлэх нь зохимжгүй байна. Иймээс эрдэм судлалын байгууллагуудын ажлыг 2-3 жилд төрийн эксперт хийх замаар өрсөлдөх, амьдрах чадварыг нь сайжруулах шаардлагатай байна.

Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, ШУ-ны доктор, профессор Ж.МИЖИДДОРЖ

Categories
мэдээ нийгэм

Ашиглалтын шаардлага хангахгүй орон сууцны барилгыг дахин төлөвлөлөө

Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Э.Бат-Үүл “Ашиглалтын шаардлага хангахгүй орон сууцны барилгыг дахин төлөвлөж барилгажуулах тухай” А/977 дугаар захирамж гаргалаа.

Захирамжаар Нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газрын Улсын ахлах байцаагчийн шийдвэрээр ашиглалтын шаардлага хангахгүй, газар хөдлөлтөд тэсвэргүй нь тогтоогдож, ашиглахыг хориглосон нийтийн зориулалттай Баянгол дүүргийн I хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20 дугаар байр, Баянгол дүүргийн II хорооны 1, 2, 3, 5, 6, 7 дугаар байр, Баянгол дүүргийн III хорооны 21, 22, 23, 24, 35, 36, 37 дугаар байр , Баянгол дүүргийн IV хорооны 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 дүгээр байр , Баянгол дүүргийн XX хорооны БХН-1-27, БХН-2-27, ТТЭ-37, БХН-48, ОС-8, АТ-12 дугаар байруудыг дахин төлөвлөж барилгажуулахаар боллоо.

Дээрх орон сууцны барилгад үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэх зөвшөөрлийг төсөл хэрэгжих хугацаанд түр түдгэлзүүлж, энэхүү захирамж гарсантай холбогдуулан холбогдох арга хэмжээ авч, хэрэгжүүлж ажиллахыг нийслэлийн Ерөнхий төлөвлөгөөний газарт үүрэг болголоо.

Categories
мэдээ улс-төр

УИХ дахь нам, эвслийн бүлгүүдийн хуралдаан болно

УИХ дахь нам, эвслийн бүлгүүдийн хуралдаан:

  • Улсын Их Хурал дахь Ардчилсан намын бүлгийн хуралдаан “А” танхимд;
  • Улсын Их Хурал дахь Монгол ардын намын бүлгийн хуралдаан “Б” танхимд;
  • Улсын Их Хурал дахь МАХН-МҮАН-ын “Шударга ёс” эвслийн бүлгийн хуралдаан “В” танхимд.

Ажлын хэсгүүдийн хуралдаан:

  • “Шүүгчийн албан тушаалын цалингийн хэмжээг тогтоох тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий Хууль зүйн байнгын хорооны ажлын хэсгийн хуралдаан 13.00 цагаас 334 тоот танхимд;
  • Нийтээр тэмдэглэх баярын болон тэмдэглэлт өдрүүдийн тухай /шинэчилсэн найруулга/ хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны ажлын хэсгийн хуралдаан 13.00 цагаас “Г” танхимд;
  • Гангийн үйлдвэрийг хөгжүүлэх, бүтээгдэхүүн экспортлох асуудлаар бодлого боловсруулах үүрэг бүхий Улсын Их Хурлын даргын захирамжаар байгуулсан ажлын хэсгийн хуралдаан 14.00 цагаас “В” танхимд;
  • Галын аюулгүй байдлын тухай /шинэчилсэн найруулга/ болон холбогдох бусад хуулийн төслүүдийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий Хууль зүйн байнгын хорооны ажлын хэсгийн хуралдаан 15.00 цагаас 334 тоот танхимд;
  • Хамтын тэтгэврийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл шинжлэх ухааны байнгын хорооны ажлын хэсгийн хуралдаан 15.00 цагаас “Г” танхимд

Жич: 2014 оны Улсын төсвийн тодотгол, Засгийн газрын бүтэц, бүрэлдхүүний тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл, Засгийн газрын гишүүнийг томилох тухай асуудал өргөн барьсан тохиолдолд тухай бүр нь хэлэлцэнэ.

Categories
мэдээ нийгэм

Гол мөрөн бүрэн хөлдөөгүйг анхааруулав

Зарим голын мөсний зузаан өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс 5-15 см-ээр нимгэн байгааг Ус цаг уур, орчны хүрээлэнгээс анхааруулж байна. Тус газраас гаргасан сэрэмжлүүлэгт:

“Хүйтний эрч чангарч зарим гол, мөрөн мөстсөн хэдий ч зарим хэсгээрээ зузаан мөсөн бүрхүүл үүсээгүй учир мөс цөмрөх аюулаас болгоомжлохыг нийт иргэдэд сэрэмжлүүлж байна. Арваннэгдүгээр сарын дунд арав хоногийн байдлаар Монгол орны ихэнх гол, мөрөнд битүү мөсөн бүрхүүл тогтсон хэдий ч зарим томоохон гол мөрөнд мөсөн зах өргөсөн зузаарч, шингэн ба өтгөн зайр, нимгэн мөсөн бүрхүүл үүсэх зэрэг үзэгдэл зонхилон ажиглагдаж байга. Тиймээс мөсний даац хүн, мал, машин тэрэг явахад аюулгүй хэмжээнд хүрч бэхжээгүй байгаа тул ард иргэдийг мөс цөмрөх аюулаас урьдчилан сэргийлж, цаг хожих, зам товчлох зэргээр мөсөн дээгүүр явахгүй байхыг Ус, цаг уур,орчны хүрээлэнгийн Ус судлалын сектороос онцгойлон анхааруулж байна” гэжээ.