Month: October 2014

“Эрдэнэс Оюу толгой” компанийн гүйцэтгэх захирал Да.Ганболдтой ярилцлаа.

–Гадна дотногүй л Оюу­толгойн асуудал ший­дэгдвэл хөрөнгө оруулалтнэмэгдэнэ, эдийн засаг сайжирна гэцгээж байна. Хөрөнгө оруулагч талтай эхлүүлсэн хэлэлцээ хэт сунжир­чихлаа гэсэн шүүмж­лэл ч хүчтэй сонсогдож эхэллээ…?

-Дэлхийн том хэмжээний хөрөнгө оруулагч Монголд анх удаа орж ирсэн учраас хөрөнгө оруулагч монголчуудтай хэл амаа ололцож чадах нь уугэж гадныхан сонирхож байгаа. Зарим асуудлыг”Монголын тал л зөрүүдлээд, хатуурхаад байна” гэдэгмаягаархүлээж авч байж болох юм. Үүнийг үгүйсгэхгүй. Дотооддоо болохоор “Дэлхийд алдартай ийм томкомпани орж ирсэн юм чинь Монголыг хэдхэн жилийн дотор кранаар өргөж байгаа юм шиг суга хөгжүүлнэ” гэж хүлээж, горьдоод байдаг. Гэтэл аль аль талынхаа горьдлогыг гэрээний заалтуудаар нарийвчлан томьёолоогүй тохиолдолд “Бид ийм юм хэлээгүй, амлаагүй, ингэж тохироогүй шүү дээ” гээд бие бие рүүгээ түлхээд байдаг талтай. Багаар бодоход далан жил, томоор харвал зуу гаруй жил ажиллах гэж байгаа ийм том төсөл цаашдаа яаж ажиллахаа ярилцаж тохиролцохын тулд тодорхой хугацаа хэрэгтэй. Оюутолгой төслийг цаашид удаан жил саадгүй хэрэгжүүлье гэвэлэхнээсээ ойлголцожзөв замаа засаад явбал хожим маргаан гарахгүй. Нэгдэж тохироогүй олон заалтыг нарийн тохирохын тулд цаг хугацаа хэрэгтэй байна.

-“Рио Тинто”-той хэлэлцээний ширээний ард суух болсон гол шалтгааныг сонирхмоор байна?

-Оюутолгой төслийнбарилга, бүтээн байгуулалтын хэрэгжилтийн эхний явцад үүссэн зарим нэг таагүй нөхцөл байдлыг дараагийн шатны далд уурхайн бүтээн байгуулалтын үед дахин давтахгүй байхын тулд зарим зүйлийг тохиролцох шаардлагатай. Хоёр тал ийм шалтгаанаар нэгдсэн ойлголтод хараахан хүрч чадаагүй байна. Товчхондоо төслийн эхний шатны зардал анх бодож тооцоолж байснаас хэт өндөр гарсан.

Зардлын хэтрэлт яагаад, ямар учраас гарсан бэ гэдэг дээр хоёр тал харилцан хүлээн зөвшөөрөх хэмжээнд тохирох ёстой байна. Уг нь далд уурхайн бүтээн байгуулалттай холбоотой зардлыг бүхэлд нь ил уурхайн үйл ажиллагааны борлуулалтын орлогоос эргэж санхүүжүүлнэ гэсэн тооцоо, судалгаа байсан юм. Гэтэл өнөөдөрхөрөнгө оруулагчидмаань банкнаас төслийн нэмэлт санхүүжилтийг авахгүйгээр далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг үргэлжлүүлэх бололцоогүй гэсэн тайлбар өгч байгаа. Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ бол Оюутолгой төслийн “Үндсэн хууль” нь гэж бид ойлгодог.2010 онд энэ гэрээг байгуулахад Рио тинто “Бидэнд техник, технологи, мэдлэг туршлага, санхүүжүүлэх хөрөнгө мөнгө нь байна” гэж орж ирсэн. Энэ нь дээр дурдсан хоёр гэрээнд тусгалаа олсон байгаа. Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд зааснаар гэрээ хүчин төгөлдөр болсноос хойш хоёр жилийн дотор төсөлд шаардлагатай бүх санхүүжилтийг бүрдүүлэх үүргийг хөрөнгө оруулагч тал хүлээсэн юм.Хөрөнгө оруулагч маань энэ үүргээ одоогоор бүрэн хэрэгжүүлээгүй гэж үзэх үндэслэлтэй.

–Рио компанийнхаанэр дээр бишОюу толгойкомпанийн нэрээр зээл авна гэчихээр хувь нийлүүлэгч гэдэг утгаараа Монголын Засгийн газар ч тодорхой эрсдлүүдийг хүлээгээд явах нь ээ?

-Уг нь гэрээнд зааснаар бол Оюу толгой төслийн дараагийн шатанд нэмэлт хөрөнгө оруулалт шаардагдсан ч Рио тинто бүгдийг хариуцах ёстой гэж бид ойлгодог. Гэтэл хөрөнгө оруулагч тал дангаараа биш Оюу толгой компанийн нэрийн өмнөөсзээл авах асуудал оруулж ирж байна.Иймээс Монголын тал 34 хувийн эзэмшигчийнхээ хувьд зарим нэг асуудлыг лавлаж тодруулах шаардлагатай болсон. 4-6 тэрбум ам.долларын зээл авах гэж байгаа үед барьцаа, хүү, хугацаа, зээлийн өртөг, төлбөр гэх мэт асуудлаар лавлагаа авах нь зүй ёсны хэрэг. Хэрэв энэ зээлийг хөрөнгө оруулагч тал дангаараа, эрх мэдлийнхээ хүрээнд авч байгаа бол бидэнд яриад байх зүйл үгүй. Дахиад хэлэхэд өнөөдөр бүх асуултандаа зарим нэгэн хариултыг харилцан зөвшилцөх хэмжээнд бүрэн дүүрэн аваагүй байна.

–Ил уурхайгаас гадна далд уурхайн бүтээн байгуулалтын зардлын тооцоо ч анх төлөвлөснөөс өндөр гарч байгаа. Шалтгааныг нь тодруулсан уу?

-Төсөлд нэмэлт хөрөнгө хэрэгтэй гэсэн тайлбарыг хөрөнгө оруулагч өгч байгаа. Амьдрал баян учраас нэмэлт хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй болохыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ нэмэлт санхүүжилтийг хоёр тал харилцан бие биедээ ашигтай хэлбэрээр, байгуулсан Хөрөнгө оруулалтын гэрээнийхээ хүрээнд нийцүүлэн авах ёстой. Энэ төслийн нэмэлт санхүүжилтийг авахаас өмнө төслийн зардлын хэтрэлт яг юунд, ямар үйл ажиллагаа, үйлчилгээнд нэмэгдэж гарч байгаа талаар нарийн нягталж харилцан хүлээн зөвшөөрөлцөж, анхнаасаа тохиролцсон харилцан ашигтай байх нөхцөлийг бүрдүүлэх шаардлагатай. Тохиролцоонд хүрэхгүй удааширч байгаа нь төслийн нэр хүндэд муугаар нөлөөлсөн нь ойлгомжтой. ТЭЗҮ-ийг Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлд албан ёсоор өргөн бариагүй байна. Иймд ямар нэг нарийвчилсан тайлбар, мэдээллийг аль аль талдаа өгөхөд төвөгтэй. Уг нь хөрөнгө оруулагч талын санал болгосноор энэ оны зургадугаар сард багтаан ТЭЗҮ-ийн тодотголыг Эрдэс баялгийн зөвлөлд хүлээлгэн өгч, төслийн санхүүжилтийг хоёр тал есдүгээр сардаа багтаан шийдвэрлэх бололцоотой гэж харж байсан юм. Гэтэл энэ хоёр асуудал биднээс хамааралгүйгээр хойшилчихлоо.

–ТЭЗҮ-ээ өргөн бариагүй байгаа шалтгаан нь юу юм бол?

-Хөрөнгө оруулагч тал хэд хэдэн шалтгаан хэлдэг. Монголын хууль эрх зүйн орчин зарим хүрээндээ тодорхойгүй, үе үе солигдож өөрчлөгддөг, ялангуяа татвартай холбоотой асуудал дээр нэгдсэн ойлголтод хүрээгүй гэсэн тайлбар хэлж байгаа. Харин Татварын албаны зүгээс Хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр уурхай ажиллах бүх л хугацаанд татварын тогтвортой орчныг нь бүрдүүлж өгсөн гэдэг байр суурь илэрхийлдэг.

–Гэрээндээ өөрчлөлт оруулаад татвараа нэмчихнэ гэж болгоомжлоод байдаг юм болов уу?

-Тийм асуудал манай талаас байхгүй. Мэдээж огт өөрчлөгдөхгүй төгс, төгөлдөр хэмжээнд хийгдсэн гэрээ гэж байдаггүй. Гэхдээ хоёр тал харилцан бичгээр зөвшөөрөлцөж, тохиролцсоны үндсэн дээр ямар ч гэрээнд өөрчлөлт оруулж болдог. Татварын асуудлаар саяхан гараад шийдвэрлэгдсэн маргааныгхарахад хөрөнгө оруулагч болон Татварын албаны хооронд ойлголтын зарим зөрүү бий бололтой. Иймэрхүү жижиг сажиг, ТЭЗҮ-тэй шууд хамааралгүй маргаанаас болж хөрөнгө оруулагч тал ТЭЗҮ-ийг Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлд хүлээлгэн өгөхөө хойшлуулсанд бид харамсдаг.

–Татварын ерөнхий газрын Оюу толгойд тавьсан 130 сая ам.долларын татварын актыг маргаан таслах зөвлөл 30 сая ам.доллар болгож бууруулсан. Энэ тал дээр таны байр суурийг сонсмоор байна?

-Татварын маргааны хувьд”Эрдэнэс Оюу толгой” компанийн зохицуулдаг асуудал биш.

–Одоо яригдаж буй төслийн санхүүжилтээс өөр хэлбэрийн зээл авах боломж бий юу?

-Төслийг санхүүжүүлэх санхүүжилтийн хэлбэрүүдийг гэрээнд тусгасан. Хувьцаа эзэмшигчид нэмж хувьцаа эзэмших хэлбэрээр хувьцааны санхүүжилт хийж болно. Мөн хувь нийлүүлэгчид өөрсдөө зээлийн санхүүжилт ч хийж болно. Тодруулж хэлбэл хувь нийлүүлэгчдийн зээлийн санхүүжилт гэсэн үг. Гэрээнд заасан байж болох санхүүжилтийн гурав дахь хэлбэр нь төслийн санхүүжилт. Гэрээгээр бол аль ч хэлбэрээр төслийг санхүүжүүллээ гэхэд “Туркойз хиллс” үндсэн үүрэг, хариуцлагыг хүлээнэ.

Хувь нийлүүлэгчдийн зээлийг хувьцаа эзэмшигчид өөрсдөө олгож байгаа учраас ямар нэгэн барьцаа баталгаагүй, эрсдэл багатай зээл. Энэ хэлбэрээр одоог хүртэл дийлэнх санхүүжилтийг хийж ирсэн. Харин төслийн санхүүжилт буюу гуравдагч этгээдээс авах хэлбэр бол цэвэр банкны зээл. Хүү нь бага байх ёстой, эсхүл ядаж хувь нийлүүлэгчдийн санхүүжилтийн хүүгийн хэмжээнээс илүүгүй байх ёстой, компанид үр ашигтай байх ёстой гэж бид ойлгодог.

–Банк зээл өгнө гэхээр хамгийн түрүүнд барьцаа шаардаж таарна. Барьцаа нь юу вэ?

-Оюу толгойн ил болон далд уурхайн бүхбүтээн байгуулалт, тоног төхөөрөмж, баяжмалын овоолго шороо, төслийн гэрээнүүд, тодруулж хэлбэлхөрөнгө оруулалтын болон хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ болон борлуулалтын гэрээнүүд барьцаалагдана. Арилжааныбанкны зээл учраас эрсдэл өндөртэй гээд байгаа нь ийм учиртай. Энэ зээлийг авлаа гэхэд хөрөнгө оруулагч аль нэг тал нь ямар нэгэн байдлаар өөртөө ашигтай нөхцөл байдал бий болгох, ашиг хийх, Оюу толгой ХХК-д нэмэлт зардал гарах эсэх асуудлууд үүсэх магадлалтай.

–Банкуудаас авсан зээлд ямар нэгэн эрсдэл учирвал Оюу толгой компанийн түвшинд эрсдэл хүлээх л юм байна?

-Төслийн санхүүжилтийн хувьд зөвхөн компанийн түвшинд эрсдэл хүлээнэ. Банкны зээлд нэг хэцүү тал бий. Оюу толгой үйл ажиллагаагаа явуулж чадахаа болиод эрсдэлд орлоо гэхэд зээл өгсөнбанк барьцаалсан эд зүйлсээ зарна. Дараагийн компани лицензийг нь аваад үргэлжлүүлж ажиллана гэсэн үг.

–Түрүүн та төслийн өгөөжийн талаар цухас дурдлаа. Төслийн ашгийн хуваалтыг 53, 47хувь байна гээд тохирчихсон. Монголын талд ирэх өгөөжийн хувь хэмжээнд өөрчлөлт орохоор байна уу?

-Төслийн үр ашгийн хуваалтын нэгэнт тохирсон харьцаа бөгөөд зарчим хадгалагдах ёстой. Төслийн санхүүжилтийн үйл явцад хөрөнгө оруулалтын гэрээ болоод хувь нийлүүлэгчдийн гэрээний эрх зүйн чадамж энэ үр өгөөжийн хүрээнээс ноцтой хазайх ёсгүй. Энэ бол талуудын анхны тохиролцоо. Хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулсан эдийн засгийн хамгийн том зарчим, үндэс нь. Хөрөнгө оруулалтын гэрээ бол эрх зүй талаасаа заавал дагаж мөрдөх баримт бичиг, хамтарсан бизнесийн маань Үндсэн хууль нь. Гэрээний эдийн засгийн суурь нь ТЭЗҮ. ТЭЗҮ дээр 53, 47 хувь гэсэн үр өгөөжийн асуудал баталгаажсан. Хөрөнгө оруулалтын гэрээгээрээ ч давхар баталгаажуулсан. ТЭЗҮ-ийн санхүүгийн зарим өгөгдлүүд нь тухайлбал техник технологи болон уул, геологийн нөхцөл байдлаас эсхүл, дэлхийн зах зээлийн онцлог байдлаас ямар нэг шалтгаанаар хөдөлж болно. Гэхдээ анхны тохирсон үндсэн зарчим хадгалагдах ёстой. Бид яагаад хөрөнгө оруулагч талд татварын тогтвортой орчныг гэрээгээр бүрдүүлж өгсөн билээ гэдгийг бодох хэрэгтэй. Ийм хэмжээний өгөөжийг бид хамгийн багаар хүртэнэ гэж л татварын болон үйл ажиллагааны таатай орчныг гэрээгээр бүрдүүлж өгсөн. ТЭЗҮ хөдөлж болох ч энэ зарчим байнга мөрдөгдөж байх ёстой. ТЭЗҮ шинэчлэгдлээ гэхэдхөрөнгө оруулалтын гэрээнд дагаад өөрчлөлт орж болно. Анхны суурь тохироо учраас энэ зарчмаа байнга барих учиртай. Үр өгөөжийн хувьдтөслийн нэмэлт зээл, өртөг зардлын асуудал давхар нөлөөлж байгаа. Тэгэхээр ТЭЗҮ бол хоёр тал тохиролцох зүйл болж байгаа юм. Хоёр тал нэгдсэн шийдэлд хүрсний дараа төслийн санхүүжилт рүүгээ алхана гээд байгаа нь ийм учиртай.

–Туркойз хиллсийн саяхан гаргасан мэдээлэлд хэлэлцээр хэрхэн явагдахаас шалтгаалж зээлийн баталгааны хугацааг сунгах хүсэлтээ явуулах эсэхээ шийднэ гэсэн агуулгатай өгүүлбэр байсан. Үүний цаана зээлийн санхүүжилт бүтэхгүй ч байж магадгүй гэсэн мэссэжийг өгөх гээд байгаа юм болов уу гэсэн өнцөг харагдаад байна л даа?

-Банкууд зээл олгоход хэзээд бэлэн байгаа. Оюу толгой шиг харилцан ашигтай, өгөөжтэй ийм том төсөл дэлхийд ховор. Хаана ч давтагдахгүй, хосгүй алт, зэсийн нөөцтэй, ашигтай орд, төслийн хувьд зээл өгөх нь эрсдэл багатай, баталгаатай гэж банкууд үздэг. Тийм ч учраас банкуудын зүгээс хэлэлцээрийн явц удааширсан ч зээлээ олгоно гэдгээилэрхийлж байна. Энэ асуудал дээр Монголын Засгийн газрын байр суурь ч тов тодорхой. Гүний уурхайг ажиллуулж үргэлжлүүлэхийн тулд банкнаас нэмэлт зээл авах зайлшгүй шаардлагатай бол Засгийн газар бүрэн дүүрэн дэмжинэ гэдгээ оны эхнээс л хэд хэдэн удаа илэрхийлсэн.

–Зээлийг Оюу толгой компанийн нэрээр авч байгаа гэдэг утгаараа зээлийн баталгаат хугацааг сунгах хүсэлткомпанитай холбогдоод явчих уу?

-Ер нь төслийн санхүүжилтын процесс эхнээсээ Оюу толгойгоор дамжиж явагдаагүй. Зээлийг анхнаасаа Туркойз хиллс, Рио тинто хариуцажирсэн түүхтэй. Өнөөг хүртэл Оюу толгой компани төслийн санхүүжилтэнд албан ёсоороролцоогүй байна. Тэгэхээр энэ төслийн санхүүжилтийн гол зохион байгуулагч, хөтлөн явуулагч нь “Туркойз хиллс” гэж бид ойлгодог. Энэ компанийн гол хувьцаа эзэмшигч нь Рио тинто.

–Ерөнхий сайд, Уул уурхайн сайд, дэд сайд нар Оюу толгойн асуудлыг энэ намартаа шийднэ гэсэн мэдэгдлүүд хийсэн. Улстөрийн ийм мэдэгдлүүд нийгмийн хүлээлтийг улам дэвэргээдбайх шиг…?

-Анх бидэнд өгч байсан 2010 оны ТЭЗҮ-ийн дагуу гүний уурхай багцаагаар 2016 оны үед ажиллаж эхэлнэ гэж байгаа. Өнөөдрийн байдлаар графикаасаа хоцорсон гэж хэлэхэд эрт байна. Цаг хугацааны хувьд бүрэн бололцоо бий. Бүтээн байгуулалтыг сэргээх хүсэл тэмүүлэл хөрөнгө оруулагчийн талд ч, Монголын Засгийн газрын талд ч байна. Энэ утгаараазохих албаны хүмүүсөөрийгөө болон холбогдох агентлаг, яамд, Эрдэнэс Оюу толгой, хөрөнгө оруулагчийн талыг шахаж, гэрээгээр хүлээсэн үүргийнхээ дагуу тохирсон цаг хугацаа, графиктаа ажлааэхлүүлээч гэдэг агуулгаар улс төрийн мэдэгдэл хийх нь зүй ёсны хэрэг. Манай компанийн хувьд асуудлаа цаг алдалгүй шийдээд явах байр сууриа анхнаас нь илэрхийлсэн. Одоо ч тийм хүсэл эрмэлзэлтэй ажиллаж байна.

–Ойлголцолд хүрээгүй ямар асуудлууд байна?

-Яг жилийн өмнө яриа хэлэлцээ эхлэхэд ойлголцолд хүрээгүй том, жижиг 30 гаруй асуудал байсан бол одоо зарчмын гурав, дөрөвхөн асуудал үлдээд байна. Нэг нь ТЭЗҮ болон бүлэг ордын нөөцийн тодотголыг хүлээж авах, бүртгүүлэх асуудал. Нөгөө нь төслийн санхүүжилттэй холбоотойгоор санхүүжилтийн нөхцөлүүдийг нарийвчлан судлах асуудал бий. Гурав дахь нь зардлын хэтрэлтийг хоёр талаас тулгаж нягтлах асуудал байна. Эдгээр асуудалд манай талаас хамааралтай бүх ажлыг хийхэд бэлэн.

–Хөрөнгө оруулагчид Оюу толгойн хэлэлцээрийн явцын талаарх мэдээллийг байсгээд олон нийтэд хүргэдэг. Туркойз хиллсийн гаргасан мэдээллээс анзаарахад хөрөнгө оруулагч тал хичээгээд байхад Монголын Засгийн төлөөлөгчид нь хөдлөхгүй байна гэсэн агуулга уншигддаг. Танайхаас явцыг мэдээлээд явбал илүү тэнцвэртэй мэдээлэл олон нийтэд хүрнэ гэж бодож байна?

-Tуркойз хиллс, Рио тинтогийн хувьдхоёулаа олон улсын санхүүгийн зах зээл, томоохон хөрөнгийн биржүүд дээр гарч танигдсан компаниуд. Яриа хэлэлцээний нарийн явцтай холбоотой мэдээллүүдийг хөрөнгө оруулагч талууд тэр бүр цацаж байгаагүй. Одоо ч гадаадад ч, дотоодод ч яриа хэлэлцээтэй холбоотой мэдээлэл хомс хэвээрээ байгаа. Хөрөнгө оруулагч талаас өгсөн зарим мэдээлэл бидний талаар таны онцолсон шиг ойлголт төрүүлдэг байхыг үгүйсгэхгүй. Засгийн газраас асуудлыг шийдэхгүй байна гэх мэт өрөөсгөл хандлага бий болсон тал бий. Хэлэлцээний явцын мэдээллийг цаг тухайд нь өгч, хөрөнгө оруулагч талынбайр суурийг тодотгоод явахтал дээр бид учир дутагдалтай ажилласан байж магадгүй. Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэйкомпаниудын хувьд өөрийн хувьцаа эзэмшигчдэдээ үргэлж эерэг мэдээлэл түгээж, итгэл найдварыг нь тээж байх ёстой. Энэ утгаараа компани өөртөө буруутгал авахыг хүсдэггүй. Бизнесийн зарчмын хүрээнд ойлгомжтой асуудал. Бидний хувьд ч гадаадын хөрөнгө оруулалтаа хүндэтгэх үүднээс Оюутолгойн нэр хүндийг унагаах мэдээлэл түгээх сонирхол огт байхгүй.

-“Эрдэнэс Оюу толгой” компанийн хувьд Оюу толгойн төслийн санхүүжилтийн хэлэлцээ эхэлснээс хойш хэр ачаалалтай ажиллаж байна вэ?

-Яг таван жилийн өмнөх аравдугаар сарын 6-нд Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээ батлагдаж байсан. Тэр үеэс хойш цаасан гэрээ нь Монголын хамгийн том аж ахуйн нэгж, уурхай болтлоо амжилттай хэрэгжлээ. Хэдий тийм боловч зарим нэгэн ойлголтын зөрүүтэй асуудлууд үүссэнийг би дээр дурдсан. Тэр үеэс хойш ойлголтоо нэгтгэхийн тулд яриа хэлэлцээг хийж эхэлсэн. Бидний хувьд хагас, бүтэн сайнгүй байнга л ажиллаж байна.Биет уулзалтууд хийж байна. Улаанбаатар, Лондонд хийдэг албан уулзалтуудаас гадна бусад яриа хэлэлцээ, төсөлтэй хамааралтай асуудлууд тасралтгүй өрнөж байна. Яриа хэлэлцээрийн үр дүнтэй холбоотой асуудлуудыг ТУЗ-ийн түвшинд байнгахэлэлцэж шаардлагатай шийдвэрүүд гаргаж байна.Уг нь ТУЗ жилд дөрвөн удаа хуралдах үүрэгтэй. Хэлэлцээр эхэлснээс хойш доод тал нь сард 1-2 удаа хуралдаж байна.

–Ярианыхаа төгсгөлд эдийн засагчийн тань хувьд сонирхох нэг сэдэв байна. ТЭЗҮ бол ердөө л бизнес төлөвлөгөө, ийм төлөвлөгөөг заавал хэлэлцэж батлах хэрэг байна уу, социализмын үеэрээ сэтгэж асуудалд хандаад байна гэсэн шүүмжлэл бий..?

-ТЭЗҮ-ийн хувьд хоёр тал харилцан ойлголцож нэгдмэл байр суурьтай болох зарим асуудал бий. ТЭЗҮ гэдэг үг бол Техник эдийн засгийн үндэслэл гэсэн үг.ЗХУ-аас Монголд социализмын үндсэн бүтээн байгуулалтын үед орж ирсэн стандарт. Том, жижиг ямар ч төслийг эхлүүлэхийн тулд заавал ийм үндэслэл байх ёстой. Тухайн төслийн техник, эдийн засаг, санхүү мөнгөний хувьд хэрэгжих үндэслэлтэй эсэхийг л харах гээд байгаа юм. Зах зээлээр замнасан улсуудын хувьд үүнийг Feasability study гэдэг. Орчуулбал амьдрах чадварын судалгаа гэсэн утгатай. Өөрөөр хэлбэлхудлаа биш, тэнгэрээс аваагүй, мөрөөдөл биш, бодитой эсэхийн судалгаа гэсэн үг. ТЭЗҮ гээгүй ч тойруу замаар төстэй гэж хэлж болно. Мөн л өөрийн гэсэн стандарттай. Аль алинд ньбайж болдог нэг юм бий. Тэр нь урьдчилсан ТЭЗҮ. Зах зээлийн орнуудынхаар бол Pre-Feasability study. Өөрөөр хэлбэл бүдүүн тоймын барагцааг аль аль нь гаргадаг. Цаашлах тусмаа илүү тодорхой, илүү нарийвчлалтай болж зөрүү, савлагаа нь багасаад хамгийн сүүлд зохих газарт нь өргөн барьдаг. Энэ бол зөвхөн нэр томъёоны хувьд хэлж буй ялгаа. Агуулгын хувьд мэдээж ярих юм бий. Салбар бүр өөрийн онцлогтой. Бидний хувьд уурхайн салбарын онцлог нь илүү чухал. Уурхай бол гуанз, ресторан шиг явцуу хүрээний ажил биш. Олон арван жил үргэлжилдэг, өчнөөн сонирхлыг холбодог тухайлбал, мөнгөний эзний буюу хөрөнгө оруулагчийн сонирхол, нөгөөтэйгүүр уурхайн орд эзэмшигчийн сонирхол, мөн түүнчлэн төсөл хэрэгжүүлж байгаа менежерийн сонирхол гэж байж болно. Дээр нь төслөөс үр шимээ хүртэхийг харж суугаа нийгмийн бүлэг давхаргуудын сонирхол гэж байдаг.

–Социализмын үед эзэн нь ганцхан төр байдаг бол зах зээлийн үед олон оролцогч байдаг гэж үү?

-ТЭЗҮ дээр сэтгэлгээний ийм зөрүүтэй хандлага анзаарагддаг. Социализмын үед нэг этгээд буюу төр бүхний эзэн учраас тухайн төслөө он удаан жил найдвартай явуулахын тулд аль болох өргөн цар хүрээтэй, бололцоотой бүх асуудлыг хамруулсан ТЭЗҮ хийхийг хичээдэг байсан. Алхам бүрийг нь нарийвчилж зааж өгөхийг илүүд үзнэ. Энэ бол социализм. Зах зээлийн нийгэмд өөр. Дээр нэрлэсэн сонирхогч этгээдүүд дангаараа эсхүл хамтарч сонирхлоо илэрхийлж ажиллах нь ердийн үзэгдэл болдог. Өмчийн эзэн нь гэрээ байгуулаад өөр хүнээр удирдуулж болно. Өөрөөр хэлбэл төсөлд хэдэн ч этгээд оролцожболно. Харин социализмын үед аль ч тохиолдолд төр гэсэн ганцхан эзэнтэй. Мэдээж энэ хоёр тохиолдолд эздийн сонирхол өөр өөр. Зах зээлийн нийгэмд Feasability study гэдэг юмны онцлог нь энэ төсөл амьдрах чадвартай юу гэдгийг илэрхийлдэг. Өөрөөр хэлбэл, төсөлд оруулсан хөрөнгө нь эргэн төлөгдөх баталгаатай байх нь чухал.

–Бид хуучин нийгмийнхээрээ сэтгээд ТЭЗҮ–ээс илүү нарийн юм шаардаад байгаа учраас хандлага, сэтгэлгээний зөрүү гараад байна гэсэн үг үү?

-Социализмын үед бүх юмны эзний байр сууринаас ТЭЗҮ-д хандаад сурчихсан хүмүүс Рио тинтогийн бидэнд өгөхөөр бэлтгэж байгаа Feasability study-гаас зуун жилийн дараа яах гэж байна, яг хэчнээн төгрөг олох юм гэх мэт бүх юмаа өндөр нарийвчлалтайгаар мэдэж авах гээд байна л даа. Голын гольдролоор яривал манайхан энэ том гол яг энэ гольдролоор ийшээ урсана, төчнөөн хугацааны дараа тэр нууранд очиж цутгах нь гэдгээ баталгаатай болгох гээд байгаа хэрэг. Харин хөрөнгө оруулагч талын хувьд шаардлага гарвал голын урсаж байгаа гольдролыг махийлгаж, шулуун болгож болно, гарцаагүй үүгээр нь урсгах албагүйгэчихээр хандлагын зөрүү үүсчихээд байгаа юм. Явцын дунд өөрчлөгдөж болно гэхээр манай тал ТЭЗҮ-д заасан мөрөөр явах ёстой гэж хатуурхаад байна гэж нөгөө тал үздэг. Төчнөөн ажлын байр бий болго гэчихээр нөгөө талд эрх чөлөөг нь хэт боосон мэт харагдаад байдаг. Хөрөнгө оруулагч тал энэ асуудлыг техник технологиөөрчлөгдвөл ажлын байранд өөрчлөлт гарна гэж хардаг.

–Нэг төсөл дээр олон хамтрагч гараад ирэхэд биенээсээ нуух юм ч гарч ирдэг байх…?

-Олон этгээдийн сонирхол байгаа учраас тэр болгоноо бие биедээ илэрхийлэхгүй байх тал бийг үгүйсгэхгүй. Дэлхийн практикт ийм зүйлээс сэргийлэхийн тулд гэрээ нь илүү дэлгэрэнгүй, илүү нарийвчлалтай, харилцан зөвшилцлийн үндсэн дээр л байдаг юм билээ.

–Тэгэхээр ТЭЗҮ дээр анхаарахаас аргагүй л юм байна?

-Ямар ч байсан ТЭЗҮ дээр ийм хоёр ондоо сэтгэлгээ, уламжлал, стандартууд байгаа учраас бүрэн ойлголцохын тулд цаг хугацаа хэрэгтэй байсан. Өмнө нь бидтаван тэрбум ам.доллараар ил, далд уурхайтай нь цуг хийчихнэ гэсэн ойлголтоор хандаж хүлээж авсан. Гэтэл өнөө тав нь өсөөд долоон тэрбум болчихсон. Гэхдээ зөвхөн ил уурхай нь. Гүнийг ажиллуулъягэвэл дахиад зургаа хэрэгтэй гэчихэж байгаа юм. Уг нь бүр анхны тохироогоор бол ил уурхайн борлуулалтын орлогоос далд уурхайн бүтээн байгуулалтаа санхүүжүүлнэ гэж байсан.

–Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд асуудлуудыг ерөнхий тусгасан учраас маргаан гарлаа гэдэг. Таны ярианаас анзаарахад ортой л дүгнэлт болж таарлаа?

-Гарч болзошгүй маргаан бүрийг хөрөнгө оруулалтын гэрээндээ нарийвчлан заагаад өгчихсөн бол их олон асуудлыг зохицуулж болох байсан. Байхгүй бол уучлаарай шүү дээ. Оюу толгой бол хэдэн тэрбумаар үнэлэгдэх том төсөл хэрнээ гэрээ нь 100 гаруй хуудас. Заримыг нь өөр маягаар уншиж, тайлбарлаж байна. Хоёр тал маргаж байгаа тохиолдолд гэрээний заалтууд зарим зүйл дээр хангалттай хариу өгч чадахгүй байна. Хэт ерөнхий байна л даа. Гэтэл “Рио тинто”-гийн арваад банкуудтай хийсэн гэрээний төслүүдийг харахаар 1500 хуудастай гэрээ байна. Ийшээ буруу алхвал ингэнэ, энд бүдрээд уначихвал тэгнэ гээд байж болох, тохиолдож мэдэх бүх юмыг нь зааж өгсөн нарийн заалтууд тэнд байна. Ингэж байж эцэс хожим нь маргаан гардаггүй юм байна. Тэгэхээр хоёр талын асуудал байна. Ямар нэг асуудал гарвал нэг тал нь 100 хувь буруутай байна гэж байдаггүй юм.

–Нэгэнт гэрээ байгуулчихсан ийм үед хоёр тал ямар чигийг барьж явбал аль аль талдаа ашигтай шийдэл, гарц болох бол?

-Ийм үедгэрээ байгуулах цагт хүрсэн зарчмын тохиролцоонуудаа л суурь ноён нуруу болгоод явах учиртай. Үндсэн чиглэл, хандлагадаа аль болох илүү ойрхон байхыг аль аль нь хичээх хэрэгтэй гэдгийг ойлгосон учраас хоёр тал бие биентэйгээ харилцан ярилцсаар л байна. Түүгээр ч барахгүй зарим маргаантай асуудлаар нэгдсэн ойлголтын толь бичиг хүртэл боловсруулахаар ажиллаж байгаа.

–Ийм ойлголтын зөрүүнүүд байгаа үед яавал илүү бага хугацаанд ойлголцолд хүрэх бол?

-Зөрүү байгаа гэдэг нь аль нэг талыг буруутгах үндэслэл биш. Нөгөө талаас бүх дэлхий ийм байдаг юм гээд тулгаад байвал буруу. Бид ч бас янз бүрийн стандартын зөрүүтэй ч гэсэн тодорхой зам туулаад ирсэн улс. Хамгийн гол нь бие биенээ хүндэтгэх хэрэгтэй. Бие биенээ тэвчиж, ойлгож ажиллах л хэрэгтэй. Энд би нэгэн онигоо дурсмаар байна. Та зэс утас яаж үүссэн тухай түүхийг мэдэх үү?

–Мэдэхгүй юм байна.

-Америкийн цент гээд зэсээр хийсэн зоос байдаг даа. Хоёр харамч нөхөр мөнгөө хуваасан чинь дунд нь нэг цент үлдчихэж.За тэгээд булаацалдаж дээ.Хоёулаа бяртай. Татаад байсан чинь өнөөх нь сунасаар зэс утас болсон гэсэн. Тэрэн шиг л зэс утас цувих гээд л дундаа байгаа нэг муу зэсэн зоосыг хоёр тал булаацалдаад, хариугүй л зэс утас болчих гээд байна даа. Одоохондоо бид зэсээ хайлуулж чадахгүй байгаа. Хоёр тийш нь чангаагаад байвал хайлуулах технологигүй мөртлөө зэс утас цувьж магадгүй л болчихоод байна (Инээв). Тийм учраас хоёр талдаа асуудал бий. Хорь гучаад том жижиг асуудал байсныг ярьж, хэлэлцэж явсаар хоёр гурван асуудал болгосон нь дэвшил. Хоёр тал байр сууриа ойртуулсаар байгаа. Бид цаг завгүй ажилласаарбайна.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Энэ удаад “Танайд өнжье” булангаа “Улаанбаатар гурил” ХХК-иас бэлтгэлээ. Дархан хотын Үйлдвэрийн районд тус үйлдвэр байрладаг юм байна. Тариаланчдын хөдөлмөр шингэсэн улаанбуудай чухам ямар шат дамжлагаар явсаар гурил хэмээх бүтээгдэхүүн болдгийг сонирхлоо.

Үйлдвэрийн хашааны гад­­на, дотно чиргүүлтэй, чир­­гүүл­­гүй, том, жижиг, Оросын ЗИЛ-130-аас эхлүү­лээд Япон, Солонгосынх гээд л ачаа­­ны машинууд дүүрэн буудайтай, цуваагаар зогсчихож. Тус үйлдвэрийн Дархан дахь салбарын захи­рал Ц.Оюунсүрэнгийн өрөөнд орлоо. Тэрээр шөнийн ээл­жийн­хэн хэрхэн ажилласан, хичнээн тонн гурил гаргаад байгаа талаар холбогдох мэргэжилтнүүдтэйгээ утсаар ярьж байлаа.

“Улаанбаатар гурил” ком­пани 2001 онд Улаанбаатар хотод анх байгуулагдаж бай­сан түүхтэй. Анхны үйлдвэр нь хоногт 120 тонн гурил үйлдвэрлэх хүчин чадалтай байжээ. Дараа жил нь мөн адил 120 тоннын хүчин чадал­тай хоёр үйлдвэр ашиглалтад оруулсан юм байна. 2012 оны тавдугаар сард Дархан дахь үйлдвэр нь ашиглалтад орж бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж эхэлжээ. Үйл ажил­лагаа нь тогтворжоод эхэлсэн учир өнгөрсөн жилээс хотын гурван үйлдвэрээ бүрэн зогсоосон юм байна.

Анх энэ гурилын үйлд­вэрийг “Таван Богд” груп­пын ерөнхийлөгч Ц.Баатар­сайхан Сэлэнгэ, Эрдэнэт хоёрын аль нэгэнд байгуула­хаар төлөвлөчихсөн байж. Тэгтэл Ц.Оюунсүрэн захи­рал “Дархан хот бол үйлдвэр­лэгч хот. Нөгөөтэйгүүр тариа­­лан­гийн бүсийн төв газар. Тийм болохоор энд гурилын үйлдвэрээ барья. Тариаланчдаасаа буудайг нь хүлээж авахад гарах чирэгдэл нь харьцангуй бага” гэж өөрийн саналаа дэвшүүлснийг нь дэмжсэн гэнэ. Ингээд Ц.Оюунсүрэн газар, байршлаа сонгож, үйлдвэрийн газар шорооны ажлыг эхлүүлж байжээ. Тэрээр “Улаанбаатар гурил” ХХК-ийг анх байгуулагдахад борлуулалтын менежер бай­жээ. Олон жил менежерээр ажилласан хүн болохоор үйлдвэрийнхээ талаар, гурил, буудай, тариаланчдын тухай түүн шиг нэвтэрхий мэдэх хүн цөөн болов уу гэмээр. Нэг үгээр салбарынхаа зовлон, жаргалыг гарын арван хуруу шигээ мэддэг ажил хэрэгч эмэгтэй санж.Аравдугаар сар бол гури­лын үйлдвэрүүдийн аж­лын ид үе. Хашаанд ма­шин маши­наар буудай бууж, тээрмүүд зогсолтгүй ажил­лана. Тус үйлдвэрийнхэн ажлын энэ ачаалалтай үеэр удирдах албаны ажилчдаа хариуцлагатай жижүүрт ээлж ээлжээр гаргана. Биднийг очиход урьд шөнө нь үйлд­вэрийн дарга Б.Намдаа гэх бүс­гүй хоножээ. Захирал “Урьд шөнө манай үйлдвэрийн дар­­га жижүүрлэсэн юм. Гэр­тээ очоод нүдний хороо гар­гачихаад ирье гэнэ ээ” гэв.

Захирал өрөөндөө байрлуулсан дэлгэцээрээ үйлдвэрийн бүхий л үйл явцыг хянах аж. Гурилын үйлдвэр гэхээр түм түжигнэж, бум бужигнасан, хацар нүүр нь гуриланд будагдсан, олон зуун ажилчин угтах болов уу гэтэл үгүй. Бүх техник технологи нь хүний ажлыг хөнгөвчилсөн, бүрэн автомат болохоор үйлдвэрийн зүрх болсон тээрмийн хэсэгт л гэхэд гурван операторчин ажилладаг юм байна. Бүхнийг компьютерээр хянаад дэлгэцээ хараад суух аж. Үйлдвэрийн таван давхар барилга дунд хүмүүс сүлжилдэхийг бараг харсангүй. Гурил савлах хэсэг харин хэдэн хүн байгаа нь дэлгэцэнд харагдана.

Үйлдвэрийн контороор буудай буулгаж буй жолооч нар, тариалан эрхэлдэг компанийн захирал, няравууд л их орж гарах аж. Тариаланчид “Манай ажил бараг дууслаа. Сүүлчийнхээ буудайг авчирлаа”, “Дээжээ аваад ирсэн. Уржигдрынх шиг сайхан буудай байгаа даа”, “За ямартай ч танайд буудайгаа тушаачихлаа. Сайхан хамтарчихлаа” гэх урмын сайхан үгс сонор мялаана.

Энэ үйлдвэр бүрэн хүчин чадлаараа ажиллавал хоногт 300 тонн буудай тээрэмдэх хүчин чадалтай. Энэ хүчин чадлаараа улсын хэмжээнд хоёрт орох гэнэ.

“Улаанбаатар гурил” компани импортоор буудай оруулж ирсэн нь багагүй хэл ам дагуулсан. Зарим тариаланч “Олон жил хадгалсан, чулуу шиг хатуу, стандартад нийцэхгүй чанаргүй буудай оруулж ирсэн. Аягүй бол тэр буудайг тээрэмдээд гурил болгочихсон байгаа. Магадгүй тэр гурилаар хийсэн талх танай ширээн дээр ирсэн ч байж болно” гэж ярьцгаасан. Энэ талаар Ц.Оюунсүрэн захирлаас асууж, импортоор оруулж ирсэн гэх буудайг нь сураглалаа.

“Манайх тариаланчдаасаа буудай тасралтгүй хүлээн авч байгаа. Бид дотоодын зарим тариаланчдаасаа вагоноор улаанбуудай хүлээж авч байна. Гэтэл зарим мэдээллийн хэрэгслээр импортын буудай орж ирлээ гээд дотоодын тэр вагоны зургийг аваад тавьчихсан байна лээ. Тийм вагоноос буудай бууж байхыг нь хараад л мэргэжлийн байгууллагын хяналтгүйгээр оруулж ирлээ гэж ойлгосон болов уу. Бид өнөө жил л анх удаа импортоор буудай оруулж ирж байгааюм биш шүү дээ. Өмнө нь олон удаа оруулж ирж байсан болохоор ямар хууль, дүрэм журмын дагуу, ямар бичиг цаас бүрдүүлдгийг сайн мэднэ. Дээж авчихсан байсан долоон вагон буудайг Дарханы Мэргэжлийн хяналтын газрын дарга Т.Буянбат, Онцгой байдлын газар, Цагдаагийн газрын холбогдох мэргэжилтнүүдтэй хамт ирээд бүх юм лац, ломботойгоо, огт хөндөгдөөгүй байгаа гэдгийг газар нь ирж шалгаад, зураг хөргийг нь аваад явсан” гэлээ. Тариаланчдаасаа буудай хүлээж аваад, ажил ид өрнөж байгаа намрын энэ үеэр энд тэндээс утасдаж, ажлыг нь тайван хийлгэхгүй байгаад үйлдвэрийн захирал тиймхэн хандаж буйгаа илэрхийлсэн юм. Тариаланчид дээжээ аваад эдний үйлдвэрт ирээд “Танайх чинь буудай хүлээж авч байгаа юм уу. Танай үйлдвэрийг Оросоос 40 мянган тонн буудай оруулж ирсэн. Дотоодын тариаланчдаасаа буудай авахгүй байгаа гэсэн ш дээ. Буудай авч байсан байна шүү дээ. Танайд жинхэнэ намрын ажил өрнөж байна. Тэгтэл тэр хэдэн хүн юу яриад яваад байгаа юм бол” гэж гайхан толгой сэгсэрсэн гэнэ.

“Улаанбаатар гурил” компани хоногт дунджаар 500-1000 тонн улаанбуудайг тариаланчдаасаа хүлээж авч байгаа бөгөөд өнгөрсөн сарын дунд үеэс хойш нийтдээ 24 мянган гаруй тонн шинэ ургацын буудай авчихаад байна.

Компаниуд гурилын үйлдвэрт буудайгаа шууд авчраад өгчихгүй. Эхлээд тухайн компани буудайныхаа дээжийг илгээнэ. Эсвэл гурилын үйлдвэрийн мэргэжилтнүүд талбай дээр нь очиж дээж авна. Шинжилгээний хариугаар гурил хийхэд тохирохуйц байвал өнөө компани нь “За тэгвэл манайх тэр буудайнаас төчнөөн тонныг явуулъя” гэнэ. Ингээд машинаа илгээнэ. Машинд ачсан буудайгаа дагаад захирал, нягтлан нь явахгүй. Падаанаа жолоочдоо өгчихнө. Гурил үйлдвэрлэгч, тариаланч хоёрыг холбодог, итгэлцлийнх нь гүүр буудайны жолооч нар. Ингэхээр буудай хүлээж авах, өгөх үйл явц зуун хувь итгэлцэл дээр тогтоно.

Компанийн захирлаас эхлүүлээд эгэл жирийн ажилчин нь хүртэл гурил үйлдвэрлэгч гэдгээрээ бахархдаг аж. “Хүнд хоол хүнс залгуулдаг ажлаараа бид үргэлж бахархдаг. Үртэй юмнаас үүсч гардаг, өгөөжтэй сайхан ажил. Өсч үрждэг, сүү шиг цагаан өнгөтэй гэдгээр нь гурил үйлдвэрлэнэ гэдэг том буян юм” гэцгээх.

“Улаанбаатар гурил” компани 135 ажилтантай. Дөрвөн ээлжээр буюу 12 цаг гарч, 36 цаг амарна. Үйлдвэрийн ажил жилийн дөрвөн улирлын турш зогсолтгүй үргэлжилнэ. Гэхдээ өнгөрсөн зун эдний үйлдвэр тээрэмдэх буудайгүйгээс хоёр сар хэртэй сул зогсчээ. Тэр үед зарим үйлдвэр хагас жил хэртэй ийм шалтгаанаар ажиллаагүй гэнэ билээ.

“Улаанбаатар гурил” компанийн хувьд одоогоор Оросын ямар нэг буудайтай хольж гурил үйлдвэрлэхгүй байгаа юм байна. Дотоодын буудайгаа жорлоод л гурил хийж байна. Оросоос орж ирсэн гэх вагон нь лацтайгаа хадгалагдаж байгааг тус үйлдвэрийн захирал Ц.Оюунсүрэн албан ёсоор мэдэгдсэн юм.

Түүний утсанд зогсоо зайгүй дуудлага ирнэ. Ихэвчлэн тариаланчид утасдах. “Тэгээ тэг. Аваад ир, дээжээ. Шинжлүүлэхгүй юу”, “Манайх буудай хүлээн авч байгаа хүрээд ир ээ. Манай Буудай хүлээн авах лаборатори 24 цагаар ажиллаж байгаа шүү” гэнэ.

“Улаанбаатар гурил” компанийн технологийн инженер Л.Алтантуяа үйлдвэрийнхээ бүхий л үйл явцыг нэг бүрчлэн танилцуулахаар боллоо. Түрүүн захирлын өрөөний дэлгэцээр харсан шат дамжлагуудыг нүдээр харах боломж олдов.

Эдний үйлдвэр 17, 18 хувийн цавуулагтай буудай авахгүй байгаа аж. 19 хувиас эхлүүлээд 20-23, 24, 25, 26 хувийн цавуулагтай буудай хүлээж авч байгаа гэнэ. 27 хувийн цавуулагтай буудай нийлүүлж байгаа компаниуд ч бий гэнэ. Гэхдээ дийлэнх нь цавуулаг багатай буудай. ОХУ-д нэгдүгээр зэргийн буудай нь 30 хувийн цавуулагтай байх нь бий. Бүр түүнээс ч өндөр цавуулагтай байх тохиолдол элбэг. Харин манайд 27, 28-аас нэг их хэтрээд байдаггүй аж.

Буудайн жолооч нартай уулзлаа. Тэд өглөө эрт иржээ. Нэг машинаас буудайны дээж аваад гучаад минутын дараа шинжилгээний хариу гарна. Тэр хооронд жолооч нар амрах байранд сууцгаана. Эдний үйлдвэрийг Дарханд байгуулагдах цагаас нь л эхэлж буудайг нь зөөсөн жолооч нар. Гурилын үйлдвэр нээгдээгүй байхад Дарханы төвд өнөө “горьдлого” дээр зогсдог байсан гэх дал гаруй жолооч эдний жолооч нар болжээ. Тэд өөрсдийгөө азтай хүмүүс гэв. “Тариа буудай зөөнө гэдэг чинь асар хариуцлагатай ажил. Улаанбуудайг чинь стратегийн чухал хүнс гэдэг биз дээ. Тийм болохоор бид ажилдаа хариуцлагатай ханддаг. Гурилын үйлдвэр байгуулагдаагүй байхад бид чинь наашаа гэсэн болгон руу гүйж, машинаараа халтуур хийдэг байсан хүмүүс. Харин одоо “Улаанбаатар гурил” компанид харьяалагдаж, жилийн дөрвөн улирлын турш ажилтай байдагтаа баярладаг юм. Бид туслан гүйцэтгэгч компанийнх нь жолооч нар ч гэлээ тус үйлдвэрийнхэн биднийг бүхий л талаар дэмжиж ажилладаг” гэлээ. Буудайны жолооч нар зөвхөн буудай л зөөнө. Тэвш, чиргүүл гээд машинаа бүхэлд нь буудайнд зориулан тоноглож бэлдчихсэн байдаг болохоор өөр юу ч ачдаггүй гэнэ.

Тэд “Гурилын үйлдвэр баригдсанаас хойш буюу бараг дөрөв дэх намартаа буудай тээвэрлэж байна. Тариа тарьдаг ямар л газар байна. Бүгдээс нь буудай зөөнө. Тариаланчдын бүтэн хоёр жилийн хөдөлмөр, хөлс хүч шингэсэн буудайнаас ширхгийг ч гээх эрхгүй хүмүүс, бид чинь” гээд “Улаанбаатар гурил” үйлдвэр ашиглалтад орсноос хойш Дарханы жолооч нар бараг бүгд ажлаар хангагдчихаад байгаа гэлцэнэ. Эдгээр жолооч нар “Ачит оргилын хишиг” компанид харьяалагддаг юм байна. Туслан гүйцэтгэгч гэдэг утгаараа “Улаанбаатар гурил” компанийн ажилчид гэж тооцогддог бөгөөд байгууллагын зүгээс явуулж буй бүх арга хэмжээнд оролцоно. Шинэ жилээр дотроосоо аваргаа шалгаруулдаг гэж жолооч нарыг зохицуулдаг Тээврийн менежер Ш.Мөнхгэрэл ярилаа.

Арванхоёрдугаар сараас цагаан сар хүртэл буюу хүйтний улиралд жолооч нараа амраадаг юм байна. Тариа хураалтын ид үеэр, улаанбуудай хүлээж авах цагаар гурилын жижиг үйлдвэрүүд томоохон үйлдвэрүүдийн жолооч нарыг өндөр үнэ, цалин амлаж ганц нэгийг нь татах ч ажил дуусчихаар хаячихна. Тийм болохоор жолооч нар мөнгө амласан руу нь биш тогтмол ажлын байраар хангах, найдвартай үйлдвэрийг барааддаг нь энэ юм байна.

Жолооч нарын авчирсан буудайнаас лаборантууд тодорхой цэгүүдээс дээж аваад Буудай хүлээн авах лаборатори руугаа явна. Энэ лабораторид хорин хэдтэй хэдэн бүсгүйчүүд буудайгаа шинжлээд тун чиг завгүй. Тухайн буудайн эзлэхүүн, чийг, цавуулаг, хог хаягдлын хольц зэргийг тодорхойлно. Лаборант бүсгүйчүүл тээрэмдсэн үрийг сайтар холиод дээжийг, шаазан аяганд хийн усаар зуурна. Дээжнийхээ хэмжээнээс болоод зуурмагт орох усны хэмжээ нь хүртэл өөр байх ажээ. Зуурмагаа нэгэн хэвийн болтол нь сайтар зуурсны дараа гараараа базаж бөөрөнхийлөөд аяганд хийн шилээр таглаад 20 орчим минут амраах юм. Харин гурилын чанарыг илтгэх цавуулгийг угаахдаа лабораторид хэрэглэгдэх том саванд бүлээн ус хийгээд өнөөх зуурмагаа дүрж норгон, базаж цавуулгаас нь цардуул, үр хальсыг нь ялгана. Цавуулаг буюу зуурмагаа эхлээд угаахдаа зөөлөн базаж угаах бол аяндаа биежээд ирэхээр нь чанга базан угаах бөгөөд цавуулаг угааж буй ус булингартах бүрт нь цэвэр усаар солих юм. Энэ мэтээр лаборант бүсгүйчүүд гурилын цавуулгийг хэрхэн шалгадгийг нэг бүрчлэн сонирхуулаад “Хөлдсөн, хортонд идэгдсэн буудайны цавуулгийг тун болгоомжтой угаах хэрэгтэй” гэж тайлбарлаж байлаа.

Лабораторийн бүх үйл явцнарийн заасан дүрмийн дагуу явагдах ажээ. Тэр бүү хэл цавуулаг угаах бүлээн усны температур, иодын агууламж, цавуулаг амраах хугацаа хүртэл заагдсан ном журамтай. Ингээд шинжилгээний дүн гарч цавуулгийн хэмжээг нь тусгай журналд тэмдэглэнэ. Эл журналд компани бүрт хуудас гаргажээ. Ирсэн буудай болгоны тонн хэмжээг бичээд дээрх шинж чанарын үзүүлэлтүүдийг нь тэмдэглэнэ. “Ерөө эх сүрэг” гэх компанийн буудай 24-27 хувийн цавуулагтай 12 машин буудай, “Тулга энх” мөн “Баян-Ундарга” компаниуд 24-28 хувийн цавуулагтай 12 машин буудай нийлүүлжээ. Үүнээс гадна буудайгаа үтрэм дээрээ сайн цэвэрлээд илгээдэг ажилсаг компаниуд ч цөөнгүй байдаг гэнэ.

Энэ лабораториос шинжилгээний хариу гарч зөвшөөрөгдвөл жолооч нар машинаа асаагаад пүүн дээр гарна. Ингээд тэндээсээ хөдлөөд өргөгчин дээр очно. Машиныг хойш нь цоройлгоод буудайг нь сороод авчихдаг юм. Ингээд л буудайг гурил болгох жинхэнэ үйл явц эхэлнэ дээ. Гэхдээ компаниуд хог хаягдал, элдэв хольцноос нь буудайгаа сайн цэвэрлэхгүй явуулдаг нь хүндрэл учруулна. Гэвч бүрэн автомат үйлдвэр учир буудайг гадны бүх хольцноос ялгана. Ялгаж, цэвэрлэхдээ тоймгүй их дамжлага туулна. Салхиар үлээж, усаар угааж, тусгай төхөөрөмжөөр чулуу, элдэв хаягдлыг нь ялгана. Буудайг өнгөөр нь хүртэл ялгах төхөөрөмж байна. Улаанбуудайг гурил болгох тээрмийн хэсэг рүү илгээхийн тулд цэвэрлэгээ, ялган салгах ажил гэж үгээр илэрхийлэмгүй нүсэр юм байх аж. Гадаа машинаас авсан буудайг салхин тээрэм таван давхарт хүртэл өндөрт аваачна. Тэндээс буудай доош буух явцдаа цэвэрлэгдэж, ангилагдаж, бутлагдан тээрэмдүүлсээр нэгдүгээр давхарт ирнэ. Энд Үйлдвэрийн лаборатори ажиллана. Цаг тутам гурилнаас дээж авна. Дээд, нэг, хоёрдугаар зэргийн гурил, хивэг гэсэн дөрвөн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэнэ. Гурил тус бүрээс өнгө, уураг, үнслэг, чийг гэсэн 5-6 төрлийн үзүүлэлтээр шинжилгээ авдаг тухай лаборант П.Мөнхзул ярилаа.

Савлагааны хэсэгт хоёр зам байна. Нэг хэсэгт нь 50 кг-ын шуудайтай гурил гарч байхад нөгөөд нь жижиг савлагаатай гурил гаргана. Савлагааны хэсгээс гарсан бэлэн болсон бүтээгдэхүүнийг зөөврийн жижиг трактороор бөөн бөөнөөр нь агуулахад хураана.

Бэлэн бүтээгдэхүүний нярав Б.Оюунбилэг агуулахынхаа гадна зогсоно. Хөвсгөлийн байнгын харилцагч нь гурил авах гэж иржээ. Харилцагч нь Улаанбаатар хотоос бараагаа татчихаад буцах замдаа гурилаа бөөнөөр нь авч байгаа нь энэ. Нэгдүгээр гурил үйлдвэр дээр нэг кг нь 780 төгрөг байна. 25 кг-ын шуудайтай нь 19500 төгрөг. 50 кг-ын шуудайтай гурил кг нь 770 төгрөг буюу шуудайгаараа 38500 төгрөгийн үнэтэй.Харин 25 кг-ын савлагаатай хивэг 9250 төгрөг. “Улаанбаатар гурил” компани өдөрт хот руу 4-6 вагон гурил тогтмол явуулдаг гэсэн. Дарханы иргэд дэргэд нь гурилын үйлдвэр байдаг болохоор ер нь бол бөөндөж авдаггүй, өөрсдийн унаагаараа ирээд гурилаа шуудайгаар нь аваад явдаг гэж байлаа.

Гурилан дээр БГ-085 гэсэн томьёо ч юм уу, тэмдэглэгээ ч юм уу тоо, үсэг холилдсон юм бичдэг. Энэ нь ямар учиртай юм гэхээр БГ гэдэг нь буудайн гурил гэсэн үгний товчлол. Харин тэр тоо нь гурилын үнслэг чанарыг илтгэнэ.

Гурилын үйлдвэрийн дамжлага бүрийг сонирхож, шат дамжлаг бүр дээр буудай хэрхэн бутлагдаж байгааг харж, алган дээрээ тавьж имэрч үзсээр нэлээд цагийг үйлдвэрт өнгөрүүллээ. Цайны ч цаг болж ажилчид завсарлажээ. Тариа, гурилын танил үнэр үнэртсэн үйлдвэрээс “Улаанбаатар гурил” компанийн албан байранд очлоо.

Ажилчдын хоолны газар. Үйлдвэрийн ажилчид, конторын ажилчид, лаборантууд, жолооч нар гээд бүгд энд сууцгаана. Ажлын халуун яриа өрнүүлцгээх аж. Ярьж байгаа сэдэв нь буудай, гурил.

“Улаанбаатар гурил” компанийн Үйлдвэрийн дарга Б.Намдаа ажил дээрээ иржээ. Цагаан халаадтай бүсгүй. Урд шөнө нойргүй жижүүрлэсэн ч төвөөс сурвалжлагч ирснийг дуулаад ярих, хэлэх зүйл байна гэсээр ороод ирлээ. Тэрээр “Гурил үйлдвэрлэлийн салбарт олон өрсөлдөгчтэй ч гэсэн манай үйлдвэр хэрэглэгчдэдээ найдвартай түнш нь байхын тулд бусдаас чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх нь бидний гол зорилго” гэлээ. Сүүлийн үед буудайны үнэтэй зэрэгцээд цавуулаг гэх үг их сонсогдлоо гэвэл “Мантуу, бууз хийлээ, талх барилаа гэж бодъё. Ийм хоол хийхэд зарим үед түүхийрдэг. Ерөөсөө л тэр. Чанарынх нь гол үзүүлэлт бол цавуулаг. Мантуу, талх сайхан хөөгөөд зөөлхөн, сэвсгэр болно гэдэг чинь цавуулагтай холбоотой” гэж тайлбарлав. Б.Намдаа дарга “Монголын тариаланчид сайн үртэй байх ёстой. Ямар үр тарина, тэр л ургана. Муу үр тариад сайн буудай хураахгүй. Манайхан элит үр л тарилаа гэдэг. Үнэхээр элитийг нь оруулж ирсэн үү гэдэг дээр анхаарч, хянах л ёстой” гэлээ. Тэрээр тариаланчдад төр засгийн зүгээс бүгдэд нь тонн тутамд нь 100 мянган төгрөг өгдөг зарчим нь буруу гэж үздэг аж. Сайн буудай ургуулсанд нь 100 мянга төгрөг, чанаргүй буудай тариалсанд нь ч төдий хэмжээний урамшуулал олгож байгаа нь шударга биш гэнэ. Хэн сайн хөдөлмөрлөж сэтгэл гаргана, тэр хүн урамшуулал авах хэрэгтэй. Буудайных нь чанарт тохирсон урамшуулал өгвөл дагаад энэ салбарын, буудайны чанар сайжирна гэж үзэж байгаагаа хэллээ. “Улаанбаатар гурил” сайн чанарын буудайг тонныг нь 550 мянгаар, цавуулаг багатайг нь 460, 480 мянга гээд тохирсон үнээр нь авч байгаа аж. “Тариаланчид жилийн жилд л өнөө жил дотоодын хэрэгцээг хангаад илүү гарах хэмжээний тариа хурааж авна гэдэг ч тэр нь бодит байдал дээр худлаа байдаг. Өнөө жил 450 мянган тонн буудай хурааж авна гээд байгаа. Тэрнээс хүнсэнд зориулагдах нь хэд юм бэ гэдэг дээр анхаарал хандуулаад үзэх ёстой. Хүнснийх гээд буудай ирэхээр тэрнийх нь хичнээн хувь нь хаягдал байдаг гэж санана. Яаманд очиж байгаа тэр тоо баримт хэзээ ч бодит амьдралтай таардаггүй. Тариаланчид талбайнхаа 15 хувьд л рапс тарьсан гэж дээш худал мэдүүлдэг. Тэгтэл талбайнхаа 30, 40 хувьд нь рапс тарьчихсан байдаг. Би түүнийг тариалангийн бүс нутгуудаар явж байхдаа нүдээрээ харсан. Ингэхээр 450 мянган тонн гээд байгаа нь худлаа тоо шүү. Өнгөрсөн жил ч ялгаагүй тариаланчид бид дотоодын хэрэгцээг бүрэн хангана гээд байсан. Тэгтэл гурилын үйлдвэрүүд буудайгүй болоод зогсоцгоосон шүү дээ” гэлээ. Энэ салбарт залуу халуун насаа зориулж яваа инженерийн хэлэх л үгс.

Намрын ажил нь ид ун­дар­сан “Улаанбаатар гурил” компанийн эгэл жирийн нэгэн өдөр ийм өнгөтэй. Тариаланчид зав зайгүй утас цохин буудай нийлүүлэх тухайгаа дуулгаж, буудай дүүртэл ачсан машинууд хашаан дотор нь цувж, үйлдвэрт нь тээрмүүд тасралтгүй ажиллаж байна.

Д.ГАНСАРУУЛ

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

МУСТА Д.Намсрай­норовын тоглолт энэ сарын 14-ний өдөр болох юм. Түүнтэй сүүлийн үеийн уран бүтээлийнх нь талаар ярилцлаа.

–Одоо гурав дахь бие даасан тоглолтоо хийх гэж байна. Өмнөх тоглолтуудаасаа юугаараа ялгаатай вэ. Энэ удаад бас хөдөө орон нутгаар аялан тоглолтоо хийх үү?

-Нийслэлд гурав дахь бие даасан тоглолтоо маргааш хийх гэж байна. Бөхийн өргөөнд хоёр жилийн өмнө хоёр өдөр тоглож, дараа нь үзэгчдийн хүсэлтээр хоёр өдөр сунгаж тоглож байсан. Энэ удаад нэг удаа л тоглоно. Дуусгаад Монгол орныхоо аймаг бүрт “Намсрайноров 2014” аялан тоглолтоо хийхээр төлөвлөөд байна. Миний анхны тоглолтыг өргөн бүрэлдэхүүнтэй зохион байгуулж байсан. Дараагийн тоглолтыг “Дунд урт” продакшн зохион байгуулж байлаа. Одоо болох тоглолтондоо анхаарлаа их хандуулж байгаа. Өдөр тутмын ажлаа өөрөө хийж, тоглолтоо фэнүүдтэйгээ хамтарч зохион байгуулж байгаа нь онцлог юм уу даа. Фэйсбүүкийн найзууд маань надтай цуг тоглолтын билетийн зураг, анонсны зургийг сонголцсон. Тоглолтондоо ийм дуу сонсмоор байна гэсэн хүсэлтийг авч, багийнхантайгаа хэлэлцсэн.

–Яагаад заавал билетийн зурганд хүмүүсийн саналыг аваад байгаа юм бэ?

-Тэр тасалбар надад биш худалдан авсан хүмүүст үлдэнэ. Миний дууг сонсохыг хүсдэг хүмүүс өөртөө таалагдсан зурагтай тасалбараа авсан нь дээр гэж бодсон. Намайг орон нутгаар тоглолтоо хийж байхад хүмүүс гэрийнхээ хананд миний зургийг өлгөсөн байсан. Тэгэхээр өөрт нь таалагдах зургийг өгөх ёстой юм байна гэж бодсон учраас “Сэлэнгэ пресс” компани миний тоглолтын тасалбарыг B4 хэмжээгээр хийж байгаа. Бүх үзэгчиддээ плакат шиг билет хэвлүүлж байгаа.

–Таныг МУГЖ Бат-Эрдэнэ олонд таниулсан гээд байдаг?

-МУГЖ Бат-Эрдэнэ ахтайгаа байнга хамтарч ажилладаг. Мэдээж бас танигдахад түлхэц болсон. Бат-Эрдэнэ ах бид хоёр гурван хит дуутай. Ах маань одоогоор их завгүй байгаа учраас хааяахан ярьж санал солилцож байгаа.

-“Дурлан дурлан хайрламаар” дууг хүмүүс сайн муугаар их ярьдаг. Дуу төрсөн түүхээс яриач. Найрагч Алтантүлхүүр үгийг нь зохиосон байх аа?

-Зохиолчдын эвлэлийн шагналт, МУСТА Ч.Алтантүлхүүр “Дурлан дурлан хайрламаар” дууны үгийг зохиосон. Аяыг нь миний дотнын ах МУГЖ Ч.Бат-Эрдэнэ зохиосон. “Дурлан дурлан хайрламаар” дууны хувьд хоёр зохиогчтойгоо гэрээ хийгээд албан ёсоор энэ дуугаа авсан. Би энэ дууг хит болно гэж төсөөлөөгүй. Дуу маань хоёрдугаар сарын эхээр бүтсэн. Энэ дууг хоёрдугаар сарын 14-ний өдөр буюу валентиний өдөр бүх FM-үүдэд зэрэг өгсөн. Мөн үүрэн телефоны “рингтон”-уудаар зэрэг өгсөн. Тэр үед “Хар хархан харц” дуу хит болж байсан үе. Түүнтэй зэрэгцээд л өрсөлдөөд гараад ирсэн.

“Дурлан дурлан хайрламаар” дууны “Гэзэгний үзүүр сэрэл хөдөлгөөд байнаа” гэсэн мөрийг их өлгөж авч ярьдаг юм. Намсрайноров ийм, тийм гээд л янз янзаар л яриад байна лээ. Зүгээр л сайхнаар төсөөлж хэлж байгаа л утгатай шүү дээ. Бас муу зүйлийг гангын үнэрээр дарж ариусгадаг шүү дээ. Энэ мэт сайхан зүйрлэлтэй л дуу.

–Өөрөө дандаа л хайрын тухай дуу дуулдаг. Хэр романтик хүн бэ. Эхнэртэйгээ яаж танилцаж байв?

-Эхнэрээ оюутан байхдаа анх удаа караокед харж байсан. Дараа нь хоёр жил таараагүй явж байгаад СУИС-ийн зүүн урд талын ресторанд бармен хийж байхад нь хоёр дахь удаагаа таарч танилцсан. Тэгээд л сэтгэлтэй болсон доо. Учрах ёстой хүмүүс л учирдаг гэдэг шиг учирсан даа бид хоёр. Тэгээд л одоо хамтдаа сайхан амьдарч байна.

–Хэдэн хүүхэдтэй билээ. Гэр бүлдээ хэр цаг зав гаргаж байна. Дандаа л хөдөө тоглолтоор явж байдаг шүү дээ?

-Харин тийм тал бий шүү. Том охиноо төрөхөд би эхнэрийнхээ хажууд байсан. Хүүгээ төрөхөд хөдөө орон нутгаар тоглолттой байсан. Тун удахгүй гурав дахь үрээ өлгийдөж авах гээд зэхээд байна. Хотод тоглоод шууд баруун аймгуудаар тоглохоор явах учраас гурав дахь хүүхдээ мэндлэхэд эхнэрийнхээ дэргэд байж чадахгүйд хүрээд байгаа. Гэрийн ажил, хүүхэд өсгөнө гэдэг ямар ч өндөр цалинтай, ямар ч сайхан ажлаас илүү далайцтай ажил юм. Тийм учраас эхнэртээ баярлалаа гэж хэлмээр байна.

–Дуучин Намсрай­норовыг Төв аймгийн мянгат малчны хүүхэд гэдгийг хүмүүс сайн мэддэг. Аав, ээж дээрээ очиж амждаг биз дээ?

-Уран бүтээлийнхээ завсар чөлөөгөөр гэртээ очоод аав ээждээ тусалдаг. Байнга очиж чаддаггүй юм. Энэ удаагийн тоглолтыг аав, ээж хоёр маань ирж үзнэ.

–Та яагаад дуучин болъё гэж бодсон бэ. Барилддаг байсан гэсэн?

-Би 18 настай байхдаа автомашины осолд орж нэлээн хүнд гэмтэл авсан. 2-3 жил ээжээрээ асруулж өвчтэй хэвтэж байхад их юм боддог юм билээ. Өөрийгөө ялж дийлэх ёстой, юу хийж чадахаа үзэх ёстой гэж бодсон. Өвдөхөөсөө өмнө бөхийн спорт сонирхдог байсан. Өвдсөнөөсөө хойш барилдахаа больсон. Би осолд ороод, үеийнхнээсээ таван жилээр хоцорсон. Намайг 2003 онд СУИС-т элсэн орж байхад миний үеийнхэн их сургуулиа төгсч байлаа. Сүүлд СУИС-д орж, дуулж эхэлсэн болохоор намайг залуухан гэж хүмүүс боддог юм шиг байна лээ. Би Жавхлан, Баясгалантай нэг үе.

–Таны амьдралаа чиглүүлэх үзэл бодол ямар байдаг вэ. Аав, ээжийн захиас байдаг байх?

-Өвчтэй хэвтэж байхад их зүйлийг эргэцүүлж, бодох цаг гарсан. Хүний хэлсэн үгийг ч их эргэцүүлж боддог болчихсон. Өвчтэй байхдаа С.Зоригийн сонинд өгсөн ярилцлагыг уншсан. Тэнд “Хүний итгэлийг олох ганцхан л зам байдаг. Хэлснээ хийдэг байх” гэж С.Зориг агсан хэлсэн байсан. Тэр үгийг би дандаа санаж, бүр амьдралынхаа мөрдлөг болгож явдаг. Мэдээж аав, ээжийн захиас байлгүй яахав. Гэхдээ энэ үг сэтгэлд минь их хүрсэн дээ.

–Дуучин Намсрайноров гэхээр л хүмүүс өтгөн хөмсөгтэй залуу юу гэдэг шүү дээ. Хөмсөг тань таны имиж болдог уу?

-Эхлээд энэ өтгөн хөмсөгнөөсөө ичдэг байсан. Тэгээд л дутуу биш илүү юмнаасаа ичээд яахав дээ гэж бодсон. Өөрөөсөө илүү өтгөн хөмсөгтэй хүнтэй тааралдаж байсан, бас л сонин харагдаж байна лээ шүү. Намайг бүр “Шинэ үе”-ийн жүжигчин Сөрөлт маань элэглэсэн байдаг. Их өтгөн хөмсөг наачихсан тайзан дээр дуулж байна лээ. Би өөрөө үзэж байсан болохоор хараад инээд хүрч л байлаа. Бараг бусдаас ялгарах зүйл л болоод байх шиг.

–Олонд танигдсан анхны дуу сэтгэлд их дотно байдаг. Оюутан байхдаа дуулж байсан гэдэг байх аа?

-Тийм шүү. 2006 онд СУИС-ийн гуравдугаар курсын оюутан байхдаа “Хонгор чамдаа” дуугаа анх дуулж байсан юм. Ийм сайхан дуутай болсон би их азтай залуу. Яруу найрагч нь миний лам багш байдаг юм. Надад дууныхаа үгийг бэлэглээд “Энэ дуугаар чи олонд танигдана” гэж билээ. Би өөрөө их сүсэгтэй хүн. Аялгууг нь Билэгт зохиож байсан. Надад олон сайхан дуу хийж өгсөн хүн дээ. “Хонгор чамдаа” дуу маань Намсрайноров гэдэг нэрийг олонд таниулсан сайхан дуу.

–Та эмэгтэй дуучинтай хослон дуулдаггүй шүү дээ. Таныгдуулж эхлэхэд дандаа л хослон дуулдаг байсан үе.Яагаад ийм сонголт хийсэн юм бол?

-Анхнаасаа ганцаараа дуулсан. Ер нь би хамтарч дуулъя гэж боддоггүй л дээ. Хосоороо дуулах нэг үе “мода”-нд орсон үнэн. Миний бодлоор нэг гэр бүлийн хос дуучид нэг зүгт харж явдаг болохоор урлагтаа үлдэж байгаа байх. Тусдаа өөр гэр бүлтэй хүн дуэт дуулахаар хоёр хүний санаа өөр өөрийнхөө зүг рүү явах байх л даа. Анхны тоглолтон дээр ангийнхаа Болормаатай Ё.Сүхбаатарын аялгуу МУГЖ Бүрнээбаяр эгчийн дуулж амьдруулсан “Санаанд илхэн хань” дууг нэг удаа дуулсан юм. Хүмүүс сайхан хүлээж авч байсан. Гэхдээ ангийнхаа хүүхэдтэй “Үгүй дутуугаа гүйцээж өчнөөн жил ханилсан” гээд дуулахаар жаахан эвгүй санагдсан. Би эхнэртэйгээ дуулж байгаа бол “өчнөөн жил ханилсан” гээд бие бие рүүгээ хараад дуулж болно. Зарим нь дуэт дуулдаг дуучид дуулсаар байгаад нэг гэртээ орсон тохиолдол байдаг. Тэгэхээр дуу гэдэг үнэхээр хүчтэй зүйл шүү.

–Сүүлийн үеийн уран бүтээлийн талаар яриач?

-Сая болсон ХҮII жарны “Ялгуусан” хэмээх модон морин жилийн намрын дунд сарын шинийн 17-ны билэгт сайн өдөр ураг барилдаж байгаа бүх хосууддаа болон Монголынхоо нийт ард түмэнд зориулан аз жаргал, хамгийн сайн сайхан бүхнийг ерөөж хүндэт багш Д.Дэчинжалбын үг ая “Сэтгэлийн уяа” дууны шинэ видео клипийг цацаж эхэлсэн байгаа. Уран бүтээлчид ард түмний дэмжлэгээр л ажилладаг шүү дээ. Би ахмадуудыг их хүндэлдэг. Намайг сонсдог хүмүүсийн дийлэнх нь ахмадууд байдаг учраас тэр. Тиймээс би Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн тэргүүн Галаарид гуайд ахмад сэтгүүлчдэдээ зориулж тоглолтынхоо 50 урилгыг өгсөн. Намайг үргэлж дэмждэг үзэгчид, сонсогчдодоо талархаж явдгаа энэ дашрамд уламжилъя.

С.АРИУНЖАРГАЛ