“Ардын элч”-ийн Ариунаагийн дүрээр олны сэтгэлд мөнхөрсөн гавьяат жүжигчин, дуурийн дуучин П.Цэвэлсүрэн ээжтэй, төрийн шагналт зохиолч Чойжилын Чимэд аавтай Минжинтэй уулзлаа.
–П.Цэвэлсүрэн гуайг сайхан монгол эмэгтэйн дүр төрх гэдэг. Чойжилын Чимэд гуай мөн домог болсон зохиолч. Ийм мундаг хоёр хүний дундаас төрсөн хүүхэд ямар хүн байдаг бол гэж сонирхож
байлаа?
– Аль ч авьяас нь
надад байхгүй. Зүгээр жирийн
л нэг хүн.
Солгой хоолойтой, дуулж ёстой чаддаггүй.
–Та
аавыгаа хэдтэй байхад төрсөн бэ?
-Би 1971 онд төрсөн.44-тэй
байхад нь төрсөн юм
уу даа.
–Хэнз
хүүхдэдээ хүмүүс амь байдаг даа?
-Хамгийн хайртай хүүхэд нь
байсан байх. Жаахан байхдаа
эрх байсан. Аав юмыг
ойлгуулдаг хүн байсан санагддаг.
Тэр үед ананансны лаазтай
компот гэж байлаа. Түүнийг
ганцаараа иднэ гэж зүтгээд.
Ээж болохоор гурвуулаа байгаа юм чинь
гурвуулаа л хувааж идэх
ёстой гэсэн. 
Аав харин
“Ид ид миний охин.
Бүгдийг нь идчих” гэсэн.
Мэдээж хүүхэд бүгдийг нь
идэж чадахгүй. Амьдралд зөв хандах хандлагыг
зааж өгч байсан юм
шиг санагддаг. Аавыг өөд болоход
найман настай байсан болохоор
үнэндээ сайн мэдэхгүй. Их
л өндөр хүн
байсан санагддаг. Заримдаа өндөр эр хүн
дотно санагддаг юм. Эгч
нар маань аавыг зөөлөн
хүн байсан гэж ярьдаг
юм. Нэгдүгээр ангид байхдаа нэг
өдөр маш том лент
үсэндээ зүүчихсэн. Түүнийгээ муухай болгочихно гээд
малгай өмсөхгүй гэж зүтгэсэн. Аав
маань сургууль хүртэл хоёр чихийг
маань алгаараа дулаацуулж явж
билээ.
–Хаана
сурдаг байв?
-Зөвлөлтийн
нэгдүгээр сургуульд. Аав маань тэр
сургуулийг төгссөн юм. Аав
монгол лавшаа гэж их
ярьдаг. Мах, гурилаас өөр
юм хийдэггүй лавшаанд дуртай. Худал хуурмагтай
эвлэрч чаддаггүй хүн байж дээ.
“Дайсны цэргүүдээ сонсоцгоо” киноны дууг дуулсан
хүн аавд таалагдахгүй байж.
Тэгээд жүжигчин Дамчаа гуайг дуул
гэхэд нь татгалзаад байж
л дээ. Тэгэхээр
нь “Би чамд намын
даалгавар өгч байна” гэж
байгаад дуулуулахад ганцхан удаа бичлэг
хийгээд л болчихсон гэдэг.
Тэр дуу нь олонд
хүрсэн. Энэ түүхийг Энхээ
ах ярьж өгсөн юм.
Аав урлагийн тал дээр ч
хүний тал дээр ч
торгон мэдрэмжтэй байсан
болов уу гэж сүүлд
нь л дүгнэж байгаа
юм. В.Шекспирийн “Гамлет”
жүжгийн зохиолыг орчуулж дуусаад Ардын
жүжигчин Жамсранжав гуайд орчуулга өгөхдөө
‘’Миний хийх ажил дууслаа.
Одоо чиний хийх ажил
үлдсэн гэж бичсэн байсан’’
хэмээн Жамсранжав гуай надад ярьж
билээ. Сонирхолтой нь Гамлетийн дүрд
хэн тоглох нь мэдэгдээгүй
байсан үед шүү дээ.
–Ээж
тань бас олны танил хүн. “Ардын элч”-ийн Ариунаа, Тунгалаг Тамирын Долгор гэхээр нэг л сайхан монгол эмэгтэйн дүр сэтгэлд буудаг. Алдартай
хүний хүүхдээс хүмүүс илүү ихийг хүлээгээд байдаг шиг санагддаг?
-Надад тэгж санагддаг байсан.
Аав намайг наймтай байхад
нас бараад ээж 19-тэй байхад өнгөрчихсөн
шүү дээ. Би сүүлд
урлагийн сургуульд найруулагчийн ангид орсон. Багш
нар намайг шалгалт өгөхөөр
надаас илүү ихийг шаардаад
байсан гэдгийг сүүлд л
ойлгосон л доо. Гэхдээ жаахан байхад
“Өө энэ тэрний хүүхэд
шүү дээ” гэхээр хүмүүс
өөрөөр хараад эхэлдэг. Тэр
нь надад эмзэг тусдаг
байсан. Би чинь бас
өөр хүн шүү дээ.
Би чинь Минжин гэдэг
хүн. Ээж, аав бол
ээж, аав шүү дээ.
Минжин гэхээсээ надаас ээжийг, аавыг
олж харах гээд байдаг
байсан.
–Олны
танил ээж, аав хүүхдээ
яаж сургадаг байсан юм бол?
-Миний ээж ухаантай эмэгтэй
байсан. Ээж “Миний
охин ингэчихвэл зүгээр юм уу
даа. Гэхдээ чи өөрөө
л мэд” гэдэг.
Ээжийн талаас надад үнэхээр
дарамт шахалт байгаагүй. Тэр
ч хэрээрээ би
жаргалтай бага насыг өнгөрөөсөн.
–Цэвэлсүрэн
гуайг дэлгэцийн дүрээр нь хүмүүс сайн мэддэг. Гэртээ ямар ээж, эзэгтэй байв?
-“Уулзалт”
гэж киног санаж байна
уу. Лхасүрэн гуайн хүүхдийн хойд
ээж болж тоглодог шүү
дээ. Тэр киног үзэхээр
миний ээж яг энэ
дээ гэж бодогддог юм.
Миний ээж их зөөлөн
зантай. Амттай хоол хийдэг. Намайг
өвдөхөөр хуушуур хайрч, том
том хэрчсэн байцааны салат
хийгээд гарт атгуулдаг байлаа.
Одоо өвдөхөөрөө хуушуур идэх юм
сан гэж санагддаг.
–Зохиолчид
их ирэх үү?
-Би сайн санахгүй байна.
Гэхдээ Х.Зандраабайды гуай,
Д.Батбаяр, С.Эрдэнэ, Л.Хуушаан
гуай их ирдэг байсан. Ээж дээр
дараа нь Х.Уртнасан
гуай, В.Сүрэнхорлоо гуай
гээд ихэвчлэн дуурийн дуучид ирдэг
байсан.
–Минжин
гэдэг нэрийг хэн өгсөн бол, ямар утгатай вэ?
-Аав өгсөн гэдэг. Жаахан байхад хүүхдүүд
намайг минж гэж дуудахад,
эсвэл манжаан гэж хочлоход аав эмзэглэдэг байсан.
“Минж байна уу” гээд
хүүхдүүд намайг асуухаар “Манайд
тийм хүн байдаггүй. Минжин
гэж байдаг” гэдэг. Заавал
ч үгүй бүтэн
нэрээр маань дуудуулах сонирхолтой
байдаг сан. Миний хүүг
Тулга гэдэг. Хүмүүс Тулгаа
гээд өөрөөр дуудахад би ч дургүй.
–Минжин
жүжигчин мэргэжилтэй юу?
-Үгүй ээ найруулагч.
СУИС-д сурч байгаад
Кино урлагийн дээд сургууль байгуулагдахад
ангиараа тийшээ шилжсэн. Гэхдээ
мэргэжлээрээ ажиллаагүй.
–Мэргэжлээ
сонгоход юу нөлөөлсөн бэ?
-Ээж. Есдүгээр ангиа төгсөөд ээжтэйгээ
кино зурагт явсан. Тэгээд
ерөөсөө урлагийн мэргэжил гоё юм байна
гэдэг ойлголт аваад. Эхлээд
жүжигчин болно гэж боддог
байлаа. Сүүлдээ хүүхэд гаргаад,
нас яваад, “За за
найруулагчийн ангид орчихъё” гээд
найруулагчийн ангид орсон юм.
–Одоо
юу хийдэг вэ?
-Одоо бол ерөнхийдөө эгчдээ
туслаад байж байгаа. Яг
бие даасан ажил
хийгээгүй.
–Багадаа
охид их л юм мөрөөддөг. Та тэр мөрөөдөлдөө хүрсэн үү?
-Үгүй хүрээгүй.
–Яг
юу хүсдэг байв?
-Би нэг
их том мөрөөдөлтэй байгаагүй.
Зүгээр л сайн
ханьтай, гоё гэртэй, хүүхдүүдтэй
болно гэсэн тиймэрхүү л
мөрөөдөлтэй байсан. Тэрнээс биш
тугаа мандуулаад, хувьсгал хийгээд явна гэсэн
мөрөөдөл надад байгаагүй. Залуу
байхад амбиц ихтэй л
байсан байх. Одоо бол
харьцангуй тийм юм нь
дарагдсан. Арай өөрөөр хардаг
болсон гэх юм уу
даа.
–Хэдэн
хүүхэдтэй вэ?
-Ганц хүүтэй. Хүүгээ л
сайн хүн болоосой гэж
хүсч байна даа. Би
24 настай дээд сургуульд ороод,
тэр мэргэжлээрээ ажиллаагүй. Хүүгээ
ажил хийж үзэг гэж
боддог. Миний хүү хорь
хүрч байгаа. “Ямар мэргэжилтэй болмоор
байна” гэсэн чинь “Мэдэхгүй
байна” гэхээр нь “За
тэгвэл ахиад нэг жил
ажил хий дээ” гээд
орхичихсон шүү дээ. Одоо бол хүн
хоббигоороо сурч, ажил
хийх хэрэгтэй. Дуртай ажлаараа мөнгө
олох нь зөв гэж
боддог. Учир нь дуртай
байвал шинийг сэдэж, амжилтанд
хүрэхэд дөхөм юм уу.
Тийм болохоороо хүүгээ тэг ингэ
гэж хүчилдэггүй.
–Та
сүүлийн үед юунд цагаа зарцуулж байгаа вэ?
-Би ном унших дуртай.
Бас кино, жүжиг үзэх дуртай. Гэхдээ
би одоо харахад өөрийгөө
шүүмжлэгч хийсэн бол илүү
чадвартай байх байсан гэж
боддог. Саяхан
юм бичих гэж оролдсоон
оролдсон. (Инээв)
–Юу
тэр вэ?
-Үгүй яах вэ, өгүүллэг
маркийн юм. Мэдээж хэрэг
амжилттай болоогүй. Гэхдээ би олон
нийтэд дэлгээгүй. Өөрөө өөртөө л
бичиж байгаа юм. Юм
бичих гэж оролдвол зүгээр
юм болов уу гэсэн бодол
төрсөн.
–Зохиолч
аавтай хүн авьяастай байж мэднэ?
-Саяхан нэг жил сурсан юм
аа. Эссэ бичих болоход
гэнэтхэн надад таалагдаж эхлэхгүй
юу. Хүүш,
энэ чинь их сонирхолтой
юм байна гэж бодогдоод,
дараа нь түүнийгээ хөгжүүлэх
гэж жаахан оролдсон л
доо, өөртөө. Гэхдээ оновчтой
үг олно гэдэг маш
хэцүү юм билээ.
–Толгой
холбож шүлэг бичээгүй хүүхэд байхгүй л гэдэг. Таны хувьд ямар байсан бэ?
-Би ерөөсөө шүлэг бичиж
байгаагүй. Мөнхдорж найруулагчийн Театр студи гэж
байсан шүү дээ. Тэнд
сурч байсан. Тэнд
дууны багш Лхагвасүрэн
гуай байсан. Тэр багш
л “Та нар төмсөн
толгойгоо ажиллуул” гэдэг. Тэр үед
даалгаварын дагуу жаахан бичдэг
байсан л даа. Манай
найз нар тэрийг уншчихаад
намайг шоолдог юм. “Чи
гадаад хүн монголоор бичиж
байгаа юм шиг байх
юм аа” гэдэг.
–Багаасаа
гадаад хэл сурчихаар монголоор яруу сэтгэхэд хэцүү юм шиг байгаа юм аа?
-Гайгүй ээ. Би орос
сургууль төгссөн. Гэхдээ монгол хүн
юм чинь сурна шүү
дээ. Хүмүүс орос сургуульд
хүүхдээ сургасан, монгол хэлээр бичиж
чадахаа байчих вий гэж
санаа зовдог. Яалт ч
үгүй угсаа үндэс нь
монгол юм чинь сурч
л таарна.
–Дунд
сургуульд ямар хичээлд сайн байв?
– Ер нь би биеийн
тамирын хичээлд л сайн
байсан даа.
–Хүүхэд
бүр “Аргалын утаа боргилсон, малчны гэрт төрсөн би” гэсэн шүлгийг уншдаг. Энэ шүлгийг уншихад аавын минь шүлэг гэсэн өвөрмөц сэтгэгдэл төрдөг үү?
-Өвөр Монголын дуучин Тэнгэрийн дуулсан
“Би монгол хүн” дуу
нь илүүтэй сэтгэгдэл төрүүлдэг.
–Аав,
ээжээс үлдсэн үнэт зүйл байдаг уу?
-Ээжийн бугуйвч бий.Аав
Египетээс ээжид авчирч байсан
гэдэг. 14 нас
хүрэхэд маань ээж бэлэглэж
байсан юм аа. Тэр
бугуйвчаа жилдээ ганц, хоёр
удаа төрсөн өдрөөрөө, шинэ
жилээр ч юм уу
зүүдэг. Ааваас бол
надад номууд л үлдсэн
дээ. Дэлхийн 200 боть гэж байдаг
шүү дээ. Тэр нь үлдсэн.
Зохиолчид бие биедээ номоо
дурсгадаг байсан болохоор их
номтой .
–Та
ээжийгээ дуурайсан уу, аавыгаа дуурайсан уу?
-Царай зүсээрээ аавыгаа дуурайсан гэдэг
юм. Одоо манай эгч
нар “Хөдөлж, явж байгаа
нь ээжтэй их адилхан”
гэдэг юм.
–Эгч
нар гэснээс эхээс хэдүүлээ вэ?
-Эхээс дөрвүүлээ. Гурван эгчтэй.
–Ч.Чимэд гуайн өмнөх эхнэрийн хүүхдүүдтэй холбоотой байдаг уу?
-Би саяхан Энхээ ахтай
уулзсаан. Энхээ ахтай уулзахад
дотно сайхан санагдаж байна
лээ.
–Багадаа
холбоотой байсан уу?
-Ер нь нэг их
холбоотой байгаагүй. Гэхдээ Энхээ ах
аавыг байхад манайхаар орж
гардаг байсан санагддаг. Энхээ ахыг л
мэднэ. Бусдыг нь сайн
мэдэхгүй.
–Хүмүүс
Чимэдийн Энхээ гэж мэддэг?
-Энхээ ах авьяастай. Юм
бичдэг, зурдаг. Мундаг
хуульч гэж би сонссон.
Удахгүй зургийн үзэсгэлэн нь
гарна, надад урилга өгнө
гэж ярьж байсан.
–Минжин
цаашдаа юу хийхийг хүсч байгаа вэ?
-Намайг эмзэглүүлдэг асуудлууд бий. Аль болох
өнөө үед үүрч байгаа
эмэгтэйчүүдийн ачаанаас
жаахан ч гэсэн хөнгөвчлөх
юмсан, эмэгтэйчүүдийг дэмжих сэн гэж бодогддог. Үүнийхээ
төлөө алхмууд хийж эхэлж
байгаа.
–Эгч
нар чинь
ээжийнхээ авьяасыг өвлөсөн үү?
-Манайхан урлагийн хүмүүс биш. Нэг
эгч маань өнгөрчихсөн
л дөө. Миний
хоёр эгч бизнес хийдэг.
Би ч тэр тал
руугаа ажиллаж байгаа. Миний
дээд талын эгч ээжтэй
их адилхан.
–Ээж
аавын танилцсан түүхийг танай гэрийнхэн ярьдаг уу?
-Ярьдаг байсан байж магадгүй.
Гэхдээ би санахгүй байна.
Ээж дуурьт
ажилладаг. Аав орой болгон
тосно. Би заримдаа хамт
тосдог байсан. Нэг оройг
яг санадаг. Аав бид хоёр
хамт очсон. Тайзны хөшиг
буулгадаг том төмөрт аав цохиулаад, толгойгоо
хагалж байсан. Мэс засалч
Нинжин гэдэг ах манай
гэрт ирээд, аавын толгойд
оёо тавьж байж билээ.
Аав, ээж хоёр сайхан
хосууд байсан.
Б.ЯНЖМАА
Хурандаа нарын гэх тодотголтой хэргүүд олноор гарах боллоо. Долдугаар сарын1-ний хурандаа нарын хэрэг, г.сарангэрэлийн хурандаа нарын хуйвалдаан зэрэг нь Монгол улсын цагдааг нүдний булай болгож байна. Хэдэн хурандаа нараас болж цагдаагийн байгууллагын нэр хүнд эрс унаж эхэллээ. Долдугаар сарын 1-ний үймээний үеэр намаа өмөөрч, намынхаа тушаалаар хурандаа нар ард түмний өөдөөс буу тонгойлгосон. Ингэж намчирхсаных нь гороор таван сайхан залуу алтан амиа алдсан. улс төржсөн хурандаа нар харин шүүх рүү явж, ялаа эдэлсэн. Тэд ажил амьдралаасаа салсан. одоо г.сарангэрэлийн гэх хурандаа нарын хуйвалдсан хэрэг тэднийг ажилгүй болголоо. энэ хуйвалдааны жүжиг арай хэтрээд байна. сүүлдээ 170 см өндөртэй, 22 настай “шкаб” шиг том биетэй хамгаалагч залууг 18 настай “харандаа” шиг нарийнхан биетэй сарангэрэлд зодуулсан гээд эрүүгийн хэрэг үүсгэчихсэн байгаа юм. зодсон домог бий болгоод эрүүгийн хэрэг үүсгэнэ гэдэг арай хэтэрсэн асуудал боллоо. Ийм жүжиг тавихаа болимоор юм. энэ бүхний цаана жирийн иргэний амьдрал байгаа гэдгийг хурандаа нар мэддэггүй юм уу. Салбарын сайдынхаа нэр хүндийг унагах гэж улайрахаас илүү цаана нь 18 настай цэцэг цэврүү шиг охины амьдрал хайран биш гэж үү. тэр охины амьдрал хэдэн хурандаа нарын тоглоом болоод дуусах уу. адилтгаж үзэх охин үргүй эсвэл жиших бүсгүйгүй хүмүүс үү, тэд.
