Бид ямар гудамжны хүмүүс биш яалаа гэж барьцалдаж авах вэ?
–Та сайхан намаржиж байна уу. Энэ зуны ажил хэр байв. Ид ажил алба цуглаад хот даяараа бужигнаж байна. Өвөлжилтийн бэлтгэл гээд зав муутай л байна уу?
-Мэдээж энэ зун ажил ихтэй өнгөрлөө. Зам засах, орон сууц барих гэх мэтийн ажлууд ундарсан. Хийсэн ажлууд цөм хүмүүсийн нүдэнд ил харагдаж байгаа учраас энд нуршаад юу хийхэв. Харин Монгол Улс эдийн засгийн хямралтай нүүр тулсан гэх боловч хотын бүтээн байгуулалт энэ шуурганд нэрвэгдэх нь бага байсныг онцолж болно шүү.
–Гэхдээ эдийн засгийн хямрал ямар нэгэн байдлаар нөлөөлсөн байлгүй дээ?
-Тэр ойлгомжтой. Хувийн хэвшлийнхний үйл ажиллагаа эдийн засгийн хямрал нүүрлэсэн гэдгийг харуулж байлаа. Барилгын салбар зогсонги байдалд орсон. Хотод хураагддаг газрын төлбөрийн орлого тасалдсан. Хүн амын орлого буурсан зэргээс харвал мэдээж хямралтай байсан нь тодорхой. Гэсэн ч Улаанбаатарын бүтээн байгуулалтын эрч хүч буураагүй шүү. Тийм учраас нийслэл хот хямралд харьцангуй зөөлөн өртлөө. Одоо өвөлжилтийн бэлтгэл гээд мундахгүй их ажилтай л сууна.
Дулаан, цахилгааны засвар үйлчилгээнээс эхлээд төвхнүүлэх зүйл олон байна. энэ тухайгаа саяхан удирдлагын зөвлөл дээрээ ярилаа. Өвөлжилтийн бэлтгэлийг хугацаанд нь амжуулахаар зүтгэж байна. Явц нь ахицтай, одоогийн байдлаар 80 хувьтай байна. тэгэхээр ажил хугацаандаа амжина.
-“Гудамж” төслийн санхүүжилт зогсох нь. Үүнээс болоод Э.Бат–Үүл дарга Н.Батбаяр сайдыг шанаадчихлаа гэх мэтийн явган яриа нэг хэсэг гарсан даа?
-Бид ямар гудамжны хүмүүс биш яалаа гэж барьцалдаж авах вэ. н.Батбаярын хувьд бол улаанбаатар хотын гудамж, талбайг сайжруулах тал дээр үнэхээр идэвх зүтгэл гаргасан хүн шүү. Өнөөдөр үр дүнд нь хотын гудамж, замуудын засварын ажил эрчимтэй явлаа. Хэд хэдэн уулзварыг заслаа. ажил хийж байгаа хүмүүст замаа үүгээр, түүгээр тавина гэх мэтийн маргаан, зөрөлдөөн үүсэлгүй яахав. “гудамж” төслийн санхүүжилт хэвийн. учирч байгаа нэг л бэрхшээл бий.
–Юу юм?
-Урьд нь дутуу орхисныг нь нөхөж хийх ажил гараад байх юм. Жишээ нь Яармаг руу тавьсан замын зургийг гаргахдаа ухаан, санаа нь хаана явсан юм, бүү мэд. Ямар ч гарц, гэрлэн дохиогүй. Үүнээс нь болоод зам дээр дөрвөн ч хүн осолдлоо шүү дээ. Ингээд тэр замд нэмж гарц, гэрлэн дохио хийж, төлөвлөөгүй зардал гаргах юм.
–Хариуцлага ч давхар яригдана биз?
-Хариуцлага тооцоход их төвөгтэй. замын зургийг анх гаргасан нөхдүүд “өгсөн мөнгөнд нь тааруулж зурсан шүү дээ” гэнэ. Мөнгө олгосон газар нь “Байгаа мөнгө чинь энэ” гэдэг юм. Ийм учраас хариуцлага хүлээх эзэн олдоход туйлын төвөгтэй. Үнэхээр байгаа мөнгөндөө тааруулж, зураг зурсан юм байж, тэр дагуу нь барилгын компани ажлаа хийж. тэгэхээр бас буруутгахын аргагүй.
–Мөнгөгүйдээ муу ажил хийгээд байна гэдэгтэй эвлэрч болохгүй байх аа?
-Мэдээж мөнгөгүйдээ муу ажил хийгээд байна гэдэг худлаа л даа. Ямар ч хүн мөнгөндөө харам хандах нь жам ёсны хэрэг. татвар төлөгчдийн мөнгийг хайр найргүй цацах ёсгүй. гэхдээ мөнгөө хэмнэлээ гээд иргэдийн аюулгүй байдлыг эрсдэлд оруулж болохгүй. Хүн алдаг зам хийчихэж болохгүй шүү дээ. тэгвэл тэр замаар яах юм. Үүнийгээ л боддог сэтгэл байх хэрэгтэй байна.
ӨНӨӨ жил зургаан мянган айлын орон сууц ашиглалтанд орно
–Та хотын дарга болоод хоёр дахь жилийнхээ нүүрийг үзэж байна. Өнгөрсөн хугацааг эргээд харахад юу амжуулсан бол. Дүгнэж, цэгнэж үзэв үү?
-Үнэнийг хэлэхэд энэ их ажлын дунд өөрөө ч заримдаа хөл алдаж байна. нэгдүгээрт, хоёрдугаарт гээд эхнээс нь жагсаавал их л юм ярих байх. гэхдээ бид хоёрын ярилцлагын цаг хүрэхгүй биз. Жишээ болгоод хэлэхэд гэр хороолол түрүүчээсээ орон сууцаар солигдож байна. зам барилгын ажлуудыг урьд хожид байгаагүйгээр хийлээ. Инженерийн бүтцийг шинэчиллээ. сургууль, эмнэлгүүдийг барьж байна.
-“Э.Бат–Үүл урьд хожид байгаагүйгээр ажиллалаа л гэх юм. Энэ бүхэн чинь бидний үед гаргасан төлөвлөгөө, зургийн дагуу явж байгаа ажил” гэж өмнөх засгийнхан ярих юм.
-наадах чинь хаана ч, ямар ч улсад болдог яриа. Миний үгийг анхааралтай сонсох хэрэгтэй. хожид байгаагүйгээр ажиллалаа гэдэг нь эрч хүч, хурдны тухай яриа шүү дээ. Бид урьд хожид байгаагүйгээр хурдтай ажиллаж байна. зам засварын ажлыг ямар шуурхай хийдэг болсныг бүгд харж байгаа биз дээ. энэ хотод хийж байгаа бүхэн хүн бүрийн нүдэнд ил байна. тийм ч учраас шүүмжлэлд өртөж байгаа байх. ажил хийгээгүй бол өнөөдөр ийм шүүмжлэл өрнөхгүй.
угаасаа өмнөх засгийн хийсэн зүйлийг дараагийн засаг нь үргэлжлүүлээд явдаг нь жам ёс. Жараад онд баригдсан хотыг өдгөө бид өргөжүүлэн хөгжүүлэхээр зүтгэж байгаа нь үнэн шүү дээ. Хамгийн гол нь ажлаа хэн нь сэтгэлээсээ хийж байгаад нь асуудал оршиж байна. улаанбаатар бол бидний гэр орон гэдэг үүднээс өөриймсөг хандах ёстой. тэгж байж хотоо хот шиг хөгжүүлнэ. Гэр орноо тохижуулж, ая тухтай байлгахын төлөө явдаг шигээ амьдарч байгаа нийслэлээ хөгжүүлэхийн төлөө сэтгэл гаргах нь чухал байна. Үр хүүхдүүд минь өндөр хөгжилтэй хотод очоод “Манай нийслэл хэзээ ийм болох юм бэ” гэж дуу алдалгүй амьдраасай л гэж хүсч байна. Үр хойчдоо бид гоё хот үлдээх хэрэгтэй. Би ажилтнууддаа “Хүүхэд, ач, зээ нарынхаа зургийг жаазлаад ширээн дээрээ тавиарай. тэднийгээ харж, хэнд юу үлдээхийн төлөө ажиллаж байгаагаа байнга санаж бай” гэж хэлдэг юм. Бид ингэж л энэ хотыг сайхан болгоно. Ажилгүй, архи уусан хүнтэй таарахгүй, соёлтой, цэвэр цэмцгэр гудамжаар үр хүүхдүүдтэйгээ алхаж явбал сайхан биз дээ. Бид цөм ийм л хотын төлөө аль ч үед ажилласан.
–Улаанбаатарын гэр хорооллыг орон сууцжуулах ажил хэр ахицтай байгаа вэ?
-зуун айлд орон сууцны хороолол бариад эхэлчихсэн байна. Энэ бол гэр хорооллыг орон сууцжуулах ажлын эхлэл. анх иргэдтэй уулзаад гэр хорооллыг орон сууцжуулна, хашаа руу нь шугам татна гэхэд яаж хүлээж авч байлаа. Бүтэшгүй санаа, үл гүйцэлдэх юм ярилаа гээд л. одоо бол иргэд “Манайх дахин төлөвлөлтөд хамрагдмаар байна” гэдэг хүсэлтээр биднийг булж байна. Магадгүй дахиад хоёр жилийн дараа иргэдийн хандлага 100 хувь өөрчлөгдөнө. “Би чинь газрын эзэн юм байна. Хөрөнгө оруулагч олж, газраа эдийн засгийн эргэлтэд оруулах хэрэгтэй юм байна. нийтийн орон сууц эсвэл хаус бариулъя” гэдэг сэтгэлгээтэй болно.
–Таныг анх ярьснаасаа хазайлаа. иргэдийн газрыг хэдхэн метр квадрат байраар сольж, дээрэмдлээ гэдэг шүүмжлэл дагаад байгаа шүү?
-анх сонгуульд оролцохдоо гэр хорооллыг хаус хороолол руу шилжүүлнэ гэж ярьсан нь үнэн. энэ байр суурь хэвээрээ байгаа. Энэ ажлыг эхлүүлэхээр улсын үйлдвэрийн газар ч байгуулсан. Одоо газар дээрээ хаус бариулах саналтай иргэдийн хүсэлтийг авч байгаа. Өнгөрсөн долдугаар сард өгсөн мэдээллээр хорин мянган өрх хаус бариулах санал тавьсан байна лээ. гэхдээ газраа чөлөөлж нийтийн орон сууцанд ормоор байна гэдэг хүсэлтэй иргэд их байна. газрын эзэд л бүгдийг шийднэ. надад тэдний газрыг дур мэдэн шийдэх эрх мэдэл байхгүй. газрыг нь эдийн засгийн эргэлтэд оруулах хөрөнгө оруулагчийг нь олж өгөх л үүрэг бий. тиймээс иргэдийн хүсэлтийн дагуу ажлаа хийж байна.
–Хаус хороолол руу шилжүүлэх ажил хэзээнээс бодитоор хэрэгжих юм бэ?
-Хөрөнгө босгох асуудал бий. Үүнийг шийдчихвэл иргэдтэй тохирно. Хашаагаа шахаж, гудамжнаасаа хандивын газар гаргаад өгөөч. Тэнд цэцэрлэг, сургууль барья гэдэг зарчмаар л явна. Иргэд тохирч өгдөггүй тал байгаа. Үүнээс болж ажил удаашрах хандлага гардаг. Жишээ нь гандангийн айлуудыг дахин төлөвлөлтөд оруулж, хаус хороолол бий болгоё гэж гуйгаад бүтэхгүй байна. Иргэд нь дөрөв хуваагдаад өөр өөр юм яриад суучихсан. аргаа барахдаа зөвхөн нэг гудамжийг нь загвар болгон засч “Ийм л болгоно шүү дээ” гээд харуулж байх жишээтэй. Өнөөдөр улаанбаатар хотын нийт суурьшлын бүсийн 78 хувь нь гэр хороолол. Үүнийг дэд бүтцээр хангахад асар их хөрөнгө шаардлагатай. Үүнийг шийдчихвэл энэ ажил эхлэх боломжтой. уг нь иргэд заавал биднийг харалгүй өөрсдөө хөрөнгө оруулагч хайж, газар дээрээ хаус бариулах боломж ч бий. Хэд хэдээрээ нийлж дундаасаа хандивын газар гаргаад хөрөнгө оруулагчдаа санал болгож болно шүү дээ. Харин одоо засгийн газраар нэг асуудлыг шийдүүлэх хэрэгтэй байна.
–Юу билээ?
-аймаг, сумын иргэд хашааны газраа барьцаалж орон сууцны зээл авч болно гэдэг шийдвэр гарсан. гэтэл хотод үүнийг зөвшөөрдөггүй шүү дээ. Үүнийг л шийдүүлэх хэрэгтэй байна. Өнөө жил манай хэсэг сэтгүүлч нийлээд Америк стандартаар “Эрх чөлөө” гэдэг хотхон босгосон. газраа барьцаалж зээл авдаг болчихвол иргэдээ энэ загвараар хаустай болгох хэрэгтэй байгаа юм. Мэдээж бид шугамыг нь тавиад өгнө. Сургууль, цэцэрлэгийг нь байгуулчихна шүү дээ.
–Яг одоогийн байдлаар гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн дагуу орон сууц бариад эхэлсэн хичнээн хэсэг байна вэ?
-надад өгсөн мэдээллээр өнөө жил зургаан мянган айлын орон сууц ашиглалтад орно.
–Аль аль хэсэгт вэ?
-энэ ондоо багтаагаад бидний нэрлэдгээр зуун айл болон Сонгинохайрхан дүүрэг гээд хэд хэдэн хэсэгт орон сууцнууд ашиглалтад орно. Нийслэлийн гэр хорооллыг дахин төлөвлөх ажлыг Баттулга болон очирбат дарга хариуцдаг учраас тэд илүү мэдээлэл өгнө.
–Хотын захиргааг нүүлгэх асуудал юу болж байгаа вэ?
-Хотын захиргааг нүүлгэх бэлтгэл хангагдчихсан. Бид газраа чөлөөлчихсөн, барилгын зургийг гаргаж байна. Ирэх хавраас ажил эхэлнэ.
Нийтийн тээврийн шинэ үйлчилгээг дөрөвдгээр сараас мөрдүүлнэ
–Нийтийн тээврийн асуудал руу оръё. Бүтэн өдөржин 500 төгрөгөөр автобусанд суух нь сайхан ч төөрч будилаад нэг хэсэг хүмүүс бухимдах шиг боллоо. Автомашинуудыг улсын дугаарынх тэгш, сондгойгоор ангилан явуулахад түгжрэлгүй болсон нь авууштай. Гэсэн ч хүний машин унах эрхэд халдлаа гэх зэргээр таныг сайн, муугаар нэлээд ярилаа. Та өөрөө нэг тайлбар өгөөч?
-Автомашиныг улсын дугаарынх нь тэгш, сондгойгоор явуулах аргыг бид өнгөрсөн жил ч хэрэглэсэн. Үр дүнтэй арга гэдэг нь батлагдсан шүү дээ. Есдүгээр 1-нээс өмнөх долоо хоногт улаанбаатар хотын түгжрэл хэрээс хэтэрч, тэг зогсолт хийхдээ тулдаг. Хүүхдийнхээ хичээлийн хэрэгслийг бэлтгэх гэсэн эцэг, эхчүүд хөдөөнөөс цувдаг. Оюутнууд ч хотод орж ирдэг цаг. Ийм үед энэ арга хэмжээг авахаас өөр арга байгаагүй. Гэхдээ энэ хязгаарлалтыг хийхэд нэг хангалтгүй зүйл нь нийтийн тээврийн үйлчилгээ байсан юм. Машин нь явдаггүй өдөр хүмүүс автобусанд сууна. Гэтэл нийтийн тээврийн үйлчилгээ хэрэгцээг нь хангаж чадахааргүй байлаа. Үүнийг бодолцож, нийтийн тээврийн шинэ үйлчилгээг автомашины хязгаарлаттай зэрэг нэвтрүүлж, туршиж үзсэн юм.
–Үр дүнг нь яаж дүгнэж байгаа вэ?
-Сэтгэл хангалуун байгаа. Өнөөдөр нийтийн тээврийнхэн хүний төлөө бус ашгийн төлөө давхидаг гэсэн муу нэр зүүдэг. Үүнийг залруулж, автобуснуудыг тодорхой стандарт хуваарийн дагуу явуулдаг болох л санаачилга байсан. Яагаад гэвэл нийтийн тээврийн үйлчилгээний үүрэг нь иргэдээ ая тухтай байлгаж, түргэн шуурхай үйлчлэх шүү дээ. Нэг хүнтэй ч бай нийтийн тээвэр тогтсон цаг, хуваарийн дагуу маршрутаараа явж байх ёстой. түүнээс биш автобусаа дүүрэхийг хүлээж, зогсдог байж таарахгүй. Гэтэл манай нийтийн тээврийн үйлчилгээ яг ийм болчихоод зах зээлийнхээ замаас хазайгаад байна. Тиймээс бид орлого хөөсөн нийтийн тээврийн үйлчилгээнээс иргэддээ үйлчлэх нийтийн тээвэр рүү шилжих туршилтыг хийсэн юм. Мэдээж аливаа шинэ зүйлийг туршихад ямагт бэрхшээл шүүмжлэлтэй тулгарна. Бид саяын туршилтаас юу нь алдаа байсныг олж харсан. Яаж боловсронгуй болгохоо ч ойлгосон. Энэ үйлчилгээг цаашид нэвтрүүлж болох юм байна гэдгийг харлаа.
-Саяын туршилтын үеэр зарим чиглэлд явах автобус олдохгүй, хүмүүс яахаа мэдэхгүй будилаад байх шиг харагдсан…
-Маршрут дээр алдсан байж магадгүй. Үүнийгээ засч сайжруулна. Ер нь аливаа зүйлийг хийхдээ гарах алдаа дутагдлыг нь урьдчилж харах боломжгүй шүү дээ. Тиймээс л туршилт хийдэг юм. Уг нь бид нийтийн тээврийн туршилтыг явуулахдаа иргэдэд зөндөө хэлж, анхааруулсан. Гэвч цагаа тулахад бөөн асуудал бухимдал үүссэн. Нэг том хотын туршлагатай дарга надад “Хүмүүст ийм юм болно шүү гэдгийг яаж ч хэлээд нэмэргүй. Тэд өөрсдийн биеэр үзэж байж учрыг нь олдог юм. Тийм учраас нийтийн тээврийн шинэ үйлчилгээ нэвтрүүлнэ гэдэг тоглоом биш шүү” гэж байсан юм. Түүний үг үнэн. Гэхдээ бусдад муу хэлүүлэхээс айж, хийх зүйлээсээ ухрахгүй. Хүмүүсийн төлөө зөв гэж бодсон болгоноо хийх л болно. Намайг муулж, сайлах нь сонин биш. Яагаад гэвэл би 1980-аад онд ухуулах хуудас нааж гүйхээсээ эхлээд өнөөг хүртэл бусдаас сайн үг дуулаагүй хүн. Муулуулсаар байгаад бүр дөжирчихсөн юм.
Гэхдээ сая болсон нийтийн тээврийн шинэ үйлчилгээний туршилтад хэрсүү хандсан иргэд ч олон. “Маш зөв юм боллоо. Өдөрт нийтийн тээвэр, унаж байгаа машиндаа ямар их мөнгө зарцуулдаг байснаа сая ойлголоо” гэж ярих хүмүүс байна. Автобус хооронд шилжин суух нь иргэдийн хөдөлгөөнийг идэвхжүүлсэн. Үүнээс болж жин хаслаа гэх хүнтэй ч таарч байлаа. Түгжрэлд зогсч, шатахуунаа хий шатаадаг байсан асуудал ч багаслаа гэж олзуурхах хүмүүс бий.
-Автобус нь тухтай, нийтийн тээврийн маршрут нь тодорхой, 500 төгрөгийн тасалбар тараалт боловсронгуй болбол ч хамаа алга…
-Яг өөрийн чинь хэлж байгаагаар бэлтгэлээ базаагаад ирэх дөрөвдүгээр сарын 1-нээс нийтийн тээврийн шинэ үйлчилгээг мөрдүүлж эхлэх санаатай байна. Зорчигч болгон автобусанд суухдаа карт уншуулж төлбөрөө хийдэг болно. Нэг, зургаан сар болон гэр бүлийн багцын тасалбар гаргана. Маршрутаа тодорхой болгоно. Автобуснуудыг ая тухтай болгоно. Сөүл юм уу гадны хотуудад үйлчилдэг автобуснууд манай жуулчдад үйлчилдэг унаатай адил ая тухтай байдаг. Хүмүүс нь тухтай суугаад явдаг шүү дээ. Нийтийн тээврийн үйлчилгээ ийм л стандарттай байх ёстой. Түүнээс биш манайхан шиг гулууз мах аччихсан аятай явдаггүй. Хэрэв дэлхийн бусад хотуудад манайхан шиг тэгж явбал хориотой. Цагдаа нар явуулахгүй. Ийм учраас 20 тэрбум төгрөг гаргаж, автобус нэмж авна. Урт сунадаг автобус оруулж ирэх гэж байна. Манай тээврийн газрынхны өгсөн мэдээллээр Улаанбаатар хотод 2500 автобус шаардлагатай. Тэгж байж бүх хүнд хүрэлцэнэ. Гэтэл одоо 800 автобус үйлчилж байгаа.
–20 тэрбум төгрөгөөр хэрэгцээгээ бүрэн хангах автобус авч чадах юм уу?
-Яалаа гэж. Энэ бол нэг удаа авах автобусанд зарцуулах мөнгө. Бид жил бүр автобус худалдаж авна. Ингээд таван жилийн дараа автобусны хэрэгцээг бүрэн хангахаар тооцоолж байна.
–Автомашинуудыг тэгш, сондгойгоор нь явуулах аргыг цаашид мөрдүүлэх юм уу?
-Мөрдүүлэхгүй. Энэ аргыг удаан хэрэглэвэл алдагдалтай. Хүмүүст ч хүндрэлтэй. Харин зарим иргэдийн зүгээс хотын төвөөр машинтайгаа явахын тулд төлбөр төлье гэдэг санал гаргаад байгаа. Тэндээс хураасан мөнгөө орлого багатай иргэд рүүгээ чиглүүлье.
–Хэзээнээс хэрэгжүүлэх юм бэ?
-Санал асуулга явуулна. Хэрэв ирэх дөрөвдүгээр сарын 1-нээс нийтийн тээврийн шинэ үйлчилгээг нэвтрүүлж, бүтэн өдөр 500 төгрөгөөр зорчдог болбол нийтийн тээвэрт 17 тэрбум төгрөгийн алдагдал гарна.
–Энэ алдагдлыг нөхөхийн тулд хотын төвөөр явах машинаас 50 мянган төгрөгийн татвар авах гээд байгаа юм уу?
-Ингэж нөхөхөөс өөр арга байхгүй. Төсвөөс нөхөх ямар ч боломжгүй. Нөгөө талаар 50 мянган төгрөгийн татвар бол түгжрэлгүй үйлчилгээний төлбөр шүү дээ. Энэ бол дэлхийн жишиг. Лондон, Парис, Сингапурт ч байдаг зүйл. Бүх хот түгжрэлээ ийм аргаар шийддэг. Тэгж ярих юм бол Парис хотын архитектороор 35 жил ажилласан хүн хувьдаа машингүй байна. Яагаад гэвэл ая тухтай, түргэн шуурхай үйлчилгээтэй нийтийн тээвэртэй учраас тэр хүнд машин унах шаардлага алга. Бид ийм л болмоор байна.
-Наад саналыг чинь хүмүүс дуулахгүй байх даа. Энэ тухай сонсоод жагсана, цуглана гээд бухимдаад байсан л даа?
-Дэмжүүлэхийн тулд бүх л тайлбараа хэлнэ дээ. Хамаг байдгаараа ухуулж сурталчилна. Ач холбогдлыг нь ойлгуулна. Ер нь аливаа оронд чинээлэг хэсэг нь ядуучуудын нийгмийн дарамтыг багасгаж өгөхөд тусалдаг. Үүнийг шударга ёс гэж үздэг юм. Чинээлэг иргэд нь орлого багатайгаа дэмжиж, нийгмийн зөвшилцлөөр амьдармаар байна шүү дээ.
–Таныг ийм зүйлүүд яриад байгаа учраас дарангуйлагчаар өргөмжлөөд эхэлсэн байна. Бин Ладен шиг сахал зүүлгэсэн зургийн эвлүүлэг интернэтэд тарчихаж…
-Үнэнийг хэлэхэд би хийе гэснээ хэнээс ч дальдчихгүй хийнэ. Хариуцлагаа ч үүрнэ. Манай улстөрчид зоригтой шийдвэр гаргаж чадахгүй, олон түмнээс айж эмээсээр яваад өнөөдөр улс орныг сайн ч биш, муу ч биш хоёрын хооронд байдалд оруулчихсан байна. Ингэхгүйн тулд хотын хөгжилд хэрэгтэй шийдвэрүүдийг гаргана. Шийдвэл шийдсэн шиг шийдэж, шийдэж чадахгүй бол ажлаа өгнө.
-Тэгэхээр энэ зун шуугисан бас нэг зүйл нь цахимаар газар эзэмшүүлэх асуудал байлаа. “Миний ойр тойрны хүмүүст газар эзэмших эрхтэй боллоо гэдэг мессеж ирсэнгүй, тэгэхээр шударга бус байна” гэх хэл ам гараад байна…
-Бид хүмүүсээ ямар итгэлгүй, хар санаатай болгочихсон юм бэ. Бүхнийг хараар боддог хүмүүс их байх шиг байна. Газар авсандаа баярлаад гүйж яваа хүн олон шүү дээ. Нялх хүүхдэд ч газар таарсан байна лээ. Арай тэр нялх хүүхдэд арын хаалгадаагүй байлгүй дээ. Үнэнийг хэлэхэд Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль гаргаж, 0.07 га газар өмчлүүлнэ гээд хэдэн жил яриад амжаагүй шүү дээ. Нэг сая 100 мянга гаруй иргэн газраа өмчлөөгүй үлдсэн. Тэдэнд газар өмчлүүлэхийн тулд бид энэ арга хэмжээг авч байна. Үнэндээ иргэн бүрт газар оноож өгнө гэдэг хүнд асуудал. Өнгөрсөн хугацаанд энэ ажлыг яаж хийх техникийн шийдлээ олоогүй байсан. Харин манай газрын албаныхан нойр хоолгүй сууж, программ хийгээд 15 мянга гаруй иргэнд агшин зуурын хугацаанд газар өмчлүүлэх ажлыг зохион байгууллаа. Уучлаарай энэ бол маш шударга болсон гэдэгт итгэлтэй байна. 15 мянган иргэнд газар өмчлүүлэхийн тулд найраа хийгээд явах уу. Санаанд багтамгүй шүү дээ. Хоёрдугаарт тэр оноолтыг хүн хийгээгүй. Компьютер хийсэн. Нэг хүнд арын хаалгаар газар өгөх гээд явж байдаг компьютер байх уу. Тийм учраас шударга бус болсон гэдэг яриа зүгээр л хий хоосон хардлага.
-Бүртгүүлсэн хүмүүсээс хичнээн нь газраа өмчилж авсан бэ?
-280-аад мянган хүн бүртгүүлснээс 15 мянган иргэн эхний ээлжинд газар өмчлөх эрхтэй болсон. Хачирхалтай нь 4000 иргэн газрын гэрчилгээгээ авахыг хүсэхгүй байна. Үүнийг гайхаад барахгүй юм. Эхний ээлжинд иргэдэд өмчлүүлж байгаа таван байршлын газрууд ямар сайхан гээч. Жишээ нь Улиастайн Хожуулын ам руу төсвийн мөнгөөр засмал зам тавина. Бохир дулааны шугам татна. Канад маягийн хаус хороолол бий болно шүү дээ. Гэтэл яагаад иргэд газрын гэрчилгээгээ авахгүй байгаа юм бэ. Энэ тухай бид учрыг нь олохоор хуралдсан. Тэгтэл манай нэг мэргэжилтэн “Зүгээр сугалаанд ороод үзье гэсэн хүмүүс бүртгүүлсэн байна” гэж хэлж байна. Үнэхээр тэгж саваагүйтсэн хүмүүс байгаа бол шууд хасъя. Тэдний аваагүй газар дээр дахин сугалаа явуулъя.
-Ер нь газар аваагүй бүх иргэнээ цахим сугалаагаар газартай болгоно биз дээ?
-Мэдээж. 0.07 га газраа аваагүй сая нэг зуун мянган иргэнээ бүгдийг нь газартай болгоно. Саяын сугалаанаас үлдсэн хүмүүс дараагийн ээлж рүү шилжинэ. Сая туршилтын маягаар эхний таван байршилд сугалаа явуулж үзлээ. Одоо цаашлаад бусад байршлуудад сугалааг үргэлжлүүлнэ.
–Хууль бусаар газар өмчилсөн байгууллагуудаас газрыг нь буцааж авсан. Тэр асуудал юу болж байгаа вэ?
-Зарим нь шүүхэд очсон. Зарим газруудыг төрийн өмчид буцаагаад авчихсан байгаа. Урьдчилсан байдлаар 65 газрыг дуудлага худалдаанд оруулахаар зэхэж байна. Гэхдээ зүгээр хоосон газрыг дуудлага худалдаанд оруулахгүй. Барилга барих зөвшөөрөлтэй, техникийн нөхцөл нь батлагдсан газрыг бид дуудлага худалдаанд оруулна. Хүн юу худалдаж авч байгаагаа мэдэх ёстой шүү дээ.
-Дуудлага худалдааны мөнгөөр юу хийх вэ?
-Иргэдээ орон сууцжуулах төсөлд зарцуулна.
-НОСК-т хөрөнгө оруулах юм уу?
-Тийм.
-НОСК-ийн ажил ямар явцтай байгаа вэ?
-Бэлтгэлээ үндсэндээ хангачихсан байна.
-Ингэхэд Улаанбаатар хот бонд гаргах уу?
-Бэлтгэж л байна. Эргэж төлөх баталгаагаа бид гаргаад өгчихвөл манай бондыг булаацалдаад л авна.
-Бондын мөнгийг юунд зарцуулах юм?
-Орон сууцжуулах төсөлд зарцуулна.
-Өнгөрсөн хавар Улаанбаатар хот Азийн хөгжлийн банкнаас зээл авсан. Юу хийж байгаа вэ?
-Азийн хөгжлийн банкнаас олон шатлалт зээл авсан. Ер нь Улаанбаатар хотын бүтээн байгуулалтад олон улсын байгууллагууд, Засгийн газар ихээхэн хувь нэмэр оруулж байна. Азийн хөгжлийн банк 320 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт гаргаж, Улаанбаатар хотод хоёр дэд төв байгуулахаар ажиллаж байна. Баянхошуу, Чингэлтэй дүүргийг хот доторх хот болгоно. Дэлхийн банкнаас цэвэр усны хангамжийг сайжруулах төсөл хэрэгжүүлээд дуусч байна. Мөн сургууль, цэцэрлэг барьж байна. Азийн хөгжлийн банкны тусламжтай эмнэлэг барьж байна. Засгийн газар хөрөнгө оруулж, “Гудамж” төслийг хэрэгжүүлж байна. Хятадын Засгийн газрын тусламжтайгаар орон сууцны барилга барьж байгаа. Японы Засгийн газрын тусламжаар гүүр барилаа, одоо метроны ажил руу орж байна.
-Метрог хэзээнээс барьж эхлэх юм бэ?
-2016 оноос метро барих ажил эхэлнэ.
-Ингээд хараад байхад өнгөрсөн хугацаанд Засгийн газар, та хоёр л шүүмжлэлд их өртөж байх шиг байна шүү…
-Миний ажил яахав, бүхний нүдэн дээр ил байдаг юм. Би муу ажиллабал өөрийгөө мянга сайлаад нэмэргүй, ард түмэн дүгнэнэ. Мэдээж сөрөг хүчний хийх ажил нь шүүмжлэл өрнүүлэх шүү дээ. Тиймээс л сөрөг хүчин бачуурч байна. Тэгэхгүй гээд ч яах юм. Эрх баригчид ямар мундаг юм бэ гээд гүйгээд байлтай биш. Тэгвэл тэнэг болж хувирна биз дээ.
-Харин Засгийн газрын тухайд та ямар бодолтой сууна…
-Үнэнийг хэлэхэд бидэнд тогтвортой байдал хэрэгтэй. Нэн ялангуяа эдийн засгийн ийм хямралтай үед хоосон улстөржилт дэмий. Олон улсын практикт ч хямрал ойртох тусам улстөрчид нь илүү зөвшилцдөг шүү дээ. Давагдашгүй хүчин зүйлийг хамтдаа л даван туулах ёстой. Хямралаар далимдуулж нэгийгээ цохиж унагаагаад байвал байдлыг бүр дордуулна. Украиныг хар л даа. Хоорондоо ноцолдсоор байгаад улсаа дуусгаад авлаа. Одоо дэлхийг дайн руу түлхэхдээ тулчихлаа. Үнэндээ Украин бол авлигад идэгдсэн улстөрчид улсаараа яаж тоглодгийн тод жишээг харууллаа. Авлига авч, түүндээ амташсан сүргийн удирдагчдын зодоон Украинд болсон шүү дээ. Монголыг ийм болгож болохгүй.
-Сүүлийн өдрүүдэд явж байгаа нэг шүүмжлэл байна. Ардын жүжигчин Л.Цогзолмаа гуайд яагаад байр өгчихөв өө гэж. Хүмүүс жиргээд, буруутгаад л байна. Энэ тал дээр та нэг тайлбар хийгээч?
-Л.Цогзолмаа гуай хүсэлт тавьсан юм. Тэр хүнд үгүй гэж хэлэх эрх надад байхгүй биз дээ. Ер нь ганцхан Цогзолмаа гуай биш. Арван мянга гаруй ахмад бий. Тэднийг бүгдийг нь байртай болгоно. Тэр ахмадуудад үгүй гэж хэлэх эрх надад байхгүй. Зүгээр л аливаа юм дэс дараагаараа явдаг. Тэр зарчмаараа л явж байна.
-Ер нь таныг жиргээчдийн үгээр үг хийдэг гэх зэмлэл бий. Үнэхээр ч тэдний үгээр хогийн ногоон уутыг асуудал болгоод авсан байх…
-Жиргээчдийн үгийг үзэх зав байдаггүй ээ. Туслах маань хааяа надад харуулж л байдаг юм. Тэгээд галзуурчихсан хүн бас байдаг юм байх даа гэж бодоод өнгөрдөг. Лалын дайчид гээд нүүрээ нуучихсан хүмүүс явдаг даа. Нүүрнийхээ халхавчны цаанаас юу дуртайгаа ярьж, хийж явдаг хүмүүс. Тэдэнтэй л адил юм уу даа. Гэхдээ бүх жиргээчийг хэлж байгаа юм биш шүү. Тийм нөхдүүд байдаг юм шиг билээ.
Ер нь Баабараас гаралтай нэг буруу ойлголт байдаг юм. Интернэтэд дандаа боловсролтой хүмүүс суудаг гэж. Худлаа шүү дээ. Интернэт бол нийтийн хэрэглээ. Хэн ч тийшээ орж болдог. Хэн нэгний ажил таалагдахгүй, санаа бодол нийлэхгүй бол тэрийгээ зүгээр хэлчихэж болдоггүй юм уу. Гэтэл интернэтээр баахан хараал урсгасны дараа таашаал авдаг бололтой юм. Тийм өвчтэй, шар хадны галзуучуудын үгээр үг хийж болохгүй.
-Жиргээчдийг доромжиллоо гээд таны эсрэг бослого маягийн юм гарах байх даа?
-Тэгж л байг. Би хэлсэн байх аа. Элдвээр хэлүүлсээр байгаад дөжирчихсөн хүн гэж. Бат-Үүл үхээсэй гэж өнөөдрийг хүртэл бодож, залбирдаг хичнээн хүн бий гээч, цаана чинь. Надад хүндрэл тохиолдоход хоорондоо хундага тулгадаг нөхдүүд байгаа. Тийм учраас би юунд ч доргихоо больчихсон. Ертөнцийн бүх хараалыг овоолоод байгаа хүмүүс чинь галзуу байж таарна биз дээ. Тэгээд ч аймхай хүн үгээр өс хонзон авахдаа сайн байдаг юм шүү дээ. Монголчуудын нэр хүндийг унагаад яваа бүтэхгүй хүмүүсийг Баабар сүгсэлзүүр гэдэг юм. Бидний үед тэднийг лалрууд гэдэг байлаа. Нэг орос хүн надад ингэж хэлж билээ. “Танай монголчууд бие биедээ ямар дээрэлхүү юм бэ. Бусад үндэстэн тэгдэггүй. Бие биедээ тусалдаггүй юмаа гэхэд гай болохгүй явж болдоггүй юм уу” гэж. Тэгэхээр нь “Наадах чинь монголчуудын төрөлх араншин биш ээ. Бид оготнын хамраас цус гаргалгүйгээр ардчилал тогтоосныг харсан биз дээ. Харин нэг ийм хэсэг лалрууд байдаг юм. Тэднээс болж манай нэр хүнд гутаад байна. Гайтай нь тэр адгийн юмнууд гадаадад гарчихаад монголчуудын нэр хүндийг унагаад байна” гэж хэлсэн дээ. Намайг гадны улсад айлчлаад явж байхад гурван монгол залуу архи ууж байгаад хоёр нь нэгийгээ хүчиндчихсэн гэдэг мэдээ дуулгаж байлаа. Ийм юм сонсч суух ямар гутамшигтай, нүүр улаймаар байсан гээч. Яг тэдэн шиг лалрууд жиргээчдийн дунд зөндөө байна. Эмэгтэй хүний эсрэг жиргэхээрээ ямар бузартай муухайгаар хэлнэ гээч. Аманд багтахгүй үгээр тэднийг хараана. Ардчилал бол та галзуу байх эрхтэй гэсэн үг мөн. Галзуу хүн галзуу байх эрхтэй. Гэхдээ бусдад гай болох ёсгүй. Та өөрөө өөртөө л галзуу бай. Энэ л ардчилал гэдгийг ойлгоосой.
Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ
Их Британийн Уэльсэд НАТО-гийн дээд хэмжээний уулзалт болж байгаа билээ. Энэ үеэр тус байгууллагын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Андерс Фог Расмуссен ОХУ-д хандан Украины зүүн нутагта буй салан тусгаарлах үзэлтнүүдийг зэвсэгээр хангахаа зогсоож тэндээс цэргээ гаргахыг уриалжээ. Түүнээс гадна Крымийг ОХУ-ын нэг хэсэг гэдгийг баруун хэзээ ч хүлээн зөвшөөрөхгүй гэв. НАТО нь Украиныг дэмжинэ гээд тус улсад 15 сая еврогийн тусламж үзүүлэхээр болсоноо мэдэгдсэн байна. Түүнээс гадна НАТО-гийн гишүүн орнууд ОХУ-ын эсрэг нэмэлт хориг тавихаар тохиролцжээ.
Засгийн газрын Хэвлэл мэдээлэл олон нийттэй харилцах албаны дарга Ц.Мөнхтөрөөс дараахь тодруулгыг авлаа.
Өмнөговь аймгийн Ханбогд