Month: September 2014

Халхголын байлдаанд Монголын цэргийн удирдах бүрэлдэхүүнд тулалдсан Пунцагийн Шагдарсүрэнд Монголын төр Улсын баатар цолоо олголоо. Үнэхээр дайн байлдаанд оролцсон, дайснаа дарж явсан хүмүүст Баатар цол олгодог ёстой юм бол П.Шагдарсүрэн гуай гарцаагүй баатар хүн мөн юм. Өнөөдрийн хүмүүст үргэж цочихоор үнэнийг хэлэхэд энэ өвгөн 21 настайдаа 17-р морьт хорооны штабын даргын албан тушаалтай байлдаанд орж Монгол Улсын дархан хил, бүрэн бүтэн байдалд халдан түрэмгийлсэн япончуудтай цусаа урсган тулалдсан, амийг амиар сольж явсан, үүнийхээ төлөө амь насаа бууны исгэрэх суман дунд өнгөрөөсөн хүн юм. Тэрбээр “Монгол тулгатны 100 эрхэм” нэвтрүүлэгт оролцохдоо “Манай хороон дарга Дандар зоригтойгоо харуулах гэж байгаа нь тэр юм уу, дайралтанд орохдоо хуягт тэргэн дээр сандайлж суугаад автоматаар шүршээд явчихдаг байсан…” гэж ярьсан. Л.Дандарыг тэгж япончуудыг автоматаар шүршиж явсныг харсан хүн дэргэд нь бас япончуудыг шүршиж явсан байж таарна биз дээ. “Байлдааны эхэн үед хоёр япон баривчлаад сүүлд нь өнөө хоёрыг чинь хааш нь хийхээ мэддэггүй, жалганд аваачаад буудчихаж билээ” гэхэд нэвтрүүлгийн хөтлөгч бүсгүй “Яанаа…” хэмээн нүдээ бүлтийлгэн амаа дарж, үнэн ярьж байна уу гэсэн итгэлгүй харцаар харж байсныг үзэгчид харсан байх. Тэгж буудах нь наад захын хэрэг явдал байсан он жилүүд шүү дээ. Тэд эх орныхоо төлөө энэ бүхнийг хийж байсан юм. Ийм үнэнийг ярих хүн үлдээгүй болохоор, энэ цаг үед ингэж ярих амьд домог өмнө нь сууж байсан болохоор тэр нэвтрүүлэг үнэхээр гайхамшигтай байсан. Б.Лхагвасүрэнгээс нэгэнтээ таны нэвтрүүлгийн оролцогчдоос хамгийн содон онцгой хүн хэн байсан бэ гэж асуухад “Шагдарсүрэн гуай байсан” гэж түвэггүй хариулсан юм. Магадгүй монголын сэтгүүлчдийн өмнө ийм аймаар үнэн түүхийг ярьж суух амьд гэрч тийм ч олон тохиохгүй байх. Үүгээрээ П.Шагдарсүрэн гуай үнэ цэнтэй билээ. Түүний амнаас гарсан үг бүхэн түүхэн баримт. Амнаас гарсан үг бүр нь алтаар үнэлэгдэх цаг үе урсан өнгөрч байна. “Дивизийн дарга Шаарийбуугийнхаа шарилыг олохын тулд Олзвой бид хэд Хайлааст манханд хайж явахад…” гэж ярих нь улсын баатар П.Шагдарсүрэн гуай шүү дээ. 1940 онд Олзвой баатрыг нас барахад Чойбалсан оршуулганд нь оролцсон юм. Өнөөгийн бидэнд Хүннү Сүннүгийн үед гэдэгтэй бараг адил алсад сонсогдох ийм л түүхэн домогт хүмүүстэй мөр зэрэгцэж явсан хүн өнөөдөр бидний дунд байна гэхээр үнэмшимээргүй санагдах. П.Шагдарсүрэн баатар “100 эрхэмд” өгсөн яриа, бусад сонин хэвлэлд өгсөн яриануудаас гадна сонин содныг ярьсан нь цөөнгүй. Япончууд манай хайчин галд орж хүнд байдалд орохоороо хөшгөн утаа татчихна, нэл утаа болоод юу ч харагдахгүй болохоор дэмий буудах хэрэг гарна, төдөлгүй өнөө утаа замхарсны дараа харахад бидний суманд өртөж үхсэн, шархдсан цэргүүдээ орхиод ухарчихсан байдагсан, шөнө нь буцаж ирж цэргүүдийнхээ хүүрийг авах гэж заавал оролддог нь япончуудын зан байлаа, зэвсгийн хувьд бидний хэрэглэж байсан орос буунууд хамаагүй хол тусгалтай байсан л даа. Япончуудын бууны тусгал тийм ч хол биш гэж ярих нь яах аргагүй амь өрсөн тулалдаж явсан цэргийн яриа биздээ. Энэ мэт энгийн тулаанаас эхлээд цааш ихийг ярьсан байдаг. Цааш ярьсанууд нь ямар гайхамшигтай, ямарч хүн шүлсээ гоожуулан сонсохоор тийм түүхүүд. Бид дайны баатруудаа нэг талаар огтхон ч тоодоггүй байж. Үнэхээр Халхголын дайны баатар байсан Жамбаа гуай, чөлөөлөх дайнаас төрсөн улсын баатар Дүүдэй гуай нар саяханыг болтол амьд байж, сүүлд буцацгаасан. Сэтгүүл зүйн зах зух руу орж явсан надад тэдэнтэй хальтхан уулзах аз тохиох үед яг л П.Шагдарсүрэн баатрын ярьж байгаатай нэгэн адил “аймаар”-ыг ярьсан нь ой тойнд үлгэр домог шиг сонсогддог байсан санагдана. Өнөөдөр тэгж тулалдаж явсан хүн байгаа гэх нь бүү хэл таван жилийн өмнө Халхголын ялалтын 70 жилийн ойгоор тэгж япончуудыг хядаж явсан хүн олдохгүй болчихсон байж билээ. Гэтэл үлдсэн байжээ, өнөөдөр бид Баатар цолоо авахыг нь хараад сууж байна. Түүний залуу нас дайны жилийн цэрэг явсан. Түүний залуу нас дайсан, үхэл хоёрын дунд өнгөрсөн. Түүний залуу нас маршал, хэлмэгдэл хоёрын дунд манаргасан. Үүгээрээ П.Шагдарсүрэн гуай үнэ цэнтэй байна.

Таны үеийн цэргийн дарга нарын дийлэнх нь хэлмэгдэлд өртөж нас барцгаасан. Та хаагуур нь үлдсэн юм бэ гэхэд “Азаар маршалтай ойр, нарийн бичгийн даргаар нь ажиллаж байсан болохоор оролдоогүй байх” гэж хэлсэн юм. Тэр үеийн тэмтэрч мэдрэгдэх нь хэцүү болсон ороо бусгаа цаг үеэс үлдсэн үнэн үг гэвэл энэ л байх. Тэр яг үнэнийг хэлсэн. Маршал Х.Чойбалсангийн дэргэд 9 жил яс тас байсандаа тэр хэлмэгдлийн хар шуурганд өртөөгүй юм. Тийм болохоор тэр маршалдаа хайртай. Түүний тухай түүхийн үнэнийг хэлэхэд хэл нь ээдэрдэг байхыг зөвтгөх учиртай. Улсын баатар П.Шагдарсүрэн гуай ихийг мэдэж байгаа. Гэхдээ өөртэй нь хамт дуусах үнэн гэж хүнд байдаг. Энэ хуучны хүмүүст байдаг зан чанар. Тийм цөөхөн хүний нэг бол П.Шагдарсүрэн. Х.Чойбалсан нас барахынхаа өмнөх агшинд ямархан байдалтай байгаад амьсгал хураасныг өнөөдөр амьд байгаагаас ганц энэ хүн л мэднэ. Маршалыг нас барах тэр агшинд дэргэд нь байсан гурван монгол хүний нэг нь. Өнөөдрийн монголчууд юу мэдэхийг хүсч байна гэвэл нэгэн үеийн Монголын удирдагч Х.Чойбалсангийн сүүлчийн үг, үйлдэл юу байсныг. Барин тавин баримтаар бол Х.Чойбалсан нас барахынхаа өмнөх агшинд Сталиныг зургийг авчруулан мөргөсөн байдаг. Үүнийг өнөө хоёр монголын нэг нь баталсан, нөгөөх нь үгүйсгээгүй, тэгэхдээ “тийм” гэж хэлээгүй. Харин П.Шагдарсүрэн гуай “Москвад сурч байсан над руу Маршалын комиссар Бат-Очир утасдаж яаралтай ир хэмээн машин явуулсан. Намайг ороход маршал…” гээд үгээ залгичихаад байгаа юм. БавуугийнЛхагвасүрэн хэлүүлэх гэж их хичээсэн. Саяхан Б.Лхагвасүрэн гуайгаас миний бие хэрэг болгож асуусан. 100 эрхэм нэвтрүүлэгч тэгээд өнгөрсөн. Хоёулахнаа байхдаа үнэнийг хэлсэн үү гэж. Б.Лхагвасүрэн гуай “Хуучны хүмүүс гэдэг өөр байдаг бололтой. Надад үнэнийг хэлбэл хэлэх л хүн. Бид хоёр нэг нутаг, эртний танилууд, юу ч дуугараагүй шүү” гэсэн билээ. Зарим түүхийн содон үнэнийг өөртэйгээ үлдээгээд дуусах хүмүүсийн нэг нь П.Шагдарсүрэн юм байна. Баабарын гаргалгаагаар бол Х.Чойбалсангийн тэр үйлдэл нь Сталинаас амь гуйсан сүүлчийн арга байсан гэж хэлдэг. Энэ мэт ээдрээт олон түүхийн учгийг тайлж хэлэх ганц хүн нь хэдий ч хэлэхгүй гүрийсээр байгаагаараа П.Шагдарсүрэн үнэ цэнтэй байна.

Монгол Улс дайн байлдаантай, хэлмэгдүүлэлтэй, тусгаар тогтнолоо олж ядаж байсан он жилүүдэд түүхэн үйл явдлуудын дунд, түүхэн үүрэг гүйцэтгэж явсан хүмүүсийн дэргэд гэрэл зургийн аппараттай ганцхан хүн байсан нь П.Шагдарсүрэн гуай юм шүү дээ. Үүнийг хүмүүс төдийлөн анзаарахгүй байгаа юм. Өнөөдөр бидэнд үлдсэн түүхэн гэрэл зургуудийн ихэнхийг П.Шагдарсүрэн гуай авчээ. Халхголын дайны үеийн Х.Чойбалсан, Г.К.Жуков нарын зургууд, Х.Чойбалсан, Ю.Цэдэнбал болон бусад нам төр, цэргийн удирдагчдын гэрэл зургууд, Маршалын амьдралын сүүлийн үеийн зургууд, тэрбүү хэл хүн бүрийн мэдэх тухайн үеийн үндэсний бөхийн аваргууд болох Их монгол Шаравжамц, Буянтоо аварга, “молиг бүргэд” хэмээх Бат-Очир, “буур” хэмээх Жамьян аварга нарын маршал Х.Чойбалсантай авахуулсан гэрэл зураг хүртэл П.Шагдарсүрэнгийн дарсан зураг юм. Түүний авдарт олонд дэлгээгүй үүнээс ч гайхамшигтай гэрэл зургийн хальснууд байж магад. Энэ мөн л түүнд байгаа үнэ цэн.

Нэгэн үед нэгийгээ үзэж, нэхий дээлээ уралцаж явсан Япон улсдаа Гадаад харилцааны сайд болчихсон ажлын айлчлал хийж явсан хувь зохиол хүн бүрт тохиох уу. Буудалцаж явсан дайсантайгаа гар барин дипломат харилцаа тогтоосон түүх монголын дипломатчдын хэдийнх нь амьдралын замналд байгаа бол. Түүний улсынхаа гадаад харилцааны салбарт гүйцэтгэсэн үүрэг роль нь тусдаа сэдэв болно.

Монгол Улсын баатар П.Шагдарсүрэн эр хүний л амьдралаар амьдарч ирсэн эр хүн. Сүхбаатар жанжны хоёр гэргийтэй суусан хүн шүү дээ. “Сүхбаатар” киноны Сүхбаатар жанжны гэргийд тоглосон Ө.Рэнцэнноров хатагтай, “Өглөө”, “Тэмцэл” киноны Сүхбаатар жанжны гэргийд тоглосон Д.Нямаа хатагтай нарыг гэргийгээ болгож явсан үнэн түүх түүнд бий. Тэр үеийн сайхан хүүхнүүд гэвэл тэд нар. Маршалын нарийн бичиг гэсэн мандат байсан л биз, Халхголын дайнд оролцсон цэргийн даргын сүр хүч байсан л биз. Цэргийн амьдралын төлөвшил, биеэ авч явах чадвар, мэдлэг боловсрол… юм юм нь түүнийг дутуу юмгүй сайхан амьдруулж явна. Өнөөдөр П.Шагдарсүрэн гуай 97 настай. Ярьж хөөрч, явж гишгэж байгаагаараа бол 70 настай хүн шиг харагдана. Ингэж наслана гэдэг эрүүл саруул явахын том дэг сургууль, амьдралын зөв хэмнэл, сайхан үлгэр дууриал, бас л үнэ цэн.

Гайхамшигтай үйл явдлын дунд байж, гайхалтай түүхэн хүмүүстэй хамт ажиллаж, гайхамшигтай монгол эрчүүд-тэй мөр зэрэгцэн тулалдаж, гайхамшигтай сайхан хүүхнүүдийг эхнэрээ болгож, гайхалтай сайхан үр хүүхэд, ач зээсээ тойруулан, урт наслан, удаан жаргаж суугаа Улсын баатар П.Шагдарсү-рэнд хүргэх урилга байна. Халхголын ялалтын 80 жилийн ойн баярын парад дээр уулзацгаая.

П.Хашчулуун

 “Ээжээ өнөөдөр ангийн хуралтай гэнэ. Бас дугуйландаа явна. Оройтож л ирэх нь дээ” хэмээн хэрсүүхэн өгүүлээд сургуульдаа яарсан зургадугаар ангийн охин харамсалтайгаар амиа алдлаа. Түүнийг Ц гэх бөгөөд нийслэлийн Ерөнхий боловсролын 17 дугаар дунд сургуулийн зургадугаар ангид сурдаг байжээ. Хэргийг товч сийрүүлэхэд сурагч Ц нь өчигдөр өглөө 07:45 цагийн орчимд явган хүний гарцан дээр Сэлэнгэ аймгийн Замын цагдаагийн тасгийн Hyundai
Elentra маркийн 00-23 СЭҮ улсын дугаартай автомашинд мөргүүлж амиа алдсан юм.

Болсон явдлыг харсан иргэдийн өгүүлснээр талийгаач охин “Дэнжийн мянга” талаасаа зам нэвтрэхээр явган хүний гарцаар алхсан байна. Энэ үед Долоон буудал талаас төв рүү чиглэсэн зам түгжрэлтэй байсан бөгөөд 00-23 СЭҮ улсын дугаартай цагдаагийн машин жолоодож байсан албан хаагч урсгал сөрөн хурдалж байж. Талийгаач охин ч замын талыг туулаад машины дундаас гэнэт гарч ирэхэд хурдтай явсан цагдаагийн албан хаагч машинаа зогсоох арга хэмжээ авч чадаагүй ажээ. Охин мөргүүлэхдээ буферт нь цохигдон урд салхины шилийг нь мөргөжээ. Шил арчигчинд нь үс нь орооцолдон үлдэж хол шидэгдсэн байна. Охин зам дээр ойчоод төд удалгүй амьсгал хураажээ. Цүнх, дэвтэр ном, хоолны сав нь мөргүүлсэн даруйд тэр хавиар цацагдсаны дараа осол гарсныг зарим хүн мэдсэн тухайгаа ч өгүүлж байлаа. “Ээжээ” гэж чанга хашгирах дууг сонсоод хүмүүс тусламж үзүүлэхээр дөхөх үед охин хэд хэдэн удаа эвгүй хөдлөөд амь тавьсан байна.

“Ээжээ би оройтож ирэх байх шүү. Ангийн хурал өнөөдөр хийнэ” гэж хэлээд гарсан охин …

Сэлэнгэ аймгийн Замын цагдаагийн тасгийн Hyundai
Elentra маркийн 00-23 СЭҮ улсын дугаартай автомашины жолооч цагдаагийн ахлах ахлагч Н.Ууганбаяр албан ажлаар нийслэлд ирсэн байна. Тэрбээр ослын дараа дуудлагаар ирсэн цагдаа нарт “Яарч яваад л охиныг мөргөчихлөө. Охин гэнэт гараад ирсэн” гэж хэлжээ. Харин албаны эх сурвалжуудын хэлж буйгаар “Хөтөлийн цементийн үйлдвэр нээлтээ хийсэн. Тэгээд нийслэлээс олон тооны машин гарах гэж байсан. Эдгээр машиныг буферлэж явахаар ирсэн юм билээ. Тохирсон цагаасаа оройтчихоод яарч хурд хэтрүүлэн давхиж яваад осол гаргасан байна” хэмээн хэлж байв. Осол өчигдөр 07:45 цагийн үед Сүхбаатар дүүргийн нутаг дэвсгэр 17-р сургууль руу явах замд буюу Таван буудлын зам дээр гарсан. Хэргийг Нийслэлийн цагдаагийн газрын Зам тээврийн хэргийг мөрдөн шалгах хэлтэст шалгаж байна. Нийслэлийн цагдаагийн газрын Зам тээврийн хэргийг мөрдөн шалгах хэлтсийн алба хаагч нар биднийг очих үед ослыг харсан иргэдээс тайлбар авч байв. Мөн осол гаргасан Сэлэнгэ аймгийн замын цагдаагийн тасгийн ахлах ахлагч Н.Ууганбаярыг Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын цагдан хорих 461 дүгээр ангид саатуулсан байна.

Чингэлтэй дүүргийн замын цагдаа нар осол гарсан даруйд талийгаач охины ар гэрийнхэнтэй нь холбогдсон байна. Мөн Яаралтай түргэн тусламж дуудсан боловч охин хэдийнэ амиа алдсан байсныг өгүүлж байв. Харамсалтайгаар амиа алдсан охины ар гэрийнхэн, ээж, аав нь сэтгэл санааны цочролд орж эмнэлэгт мөн хүргэгдсэн байв. Охины ээж “Ээжээ би оройтож ирэх байх шүү. Ангийн хурал өнөөдөр хийнэ гэсэн. Бас дугуйлантай гэж хэлээд гэрээсээ гарсан. Хичээлдээ явахын урьд орой хоол хийсэн. Тэгээд саванд хийгээд байсан. Өдөржин яваад өлсөх байх. Хоол авч явахгүй бол өлсөнө гэж хэлж байсан. Өнгөрсөн жилээс эхлэн ганцаараа хичээлдээ явдаг болсон. Миний охин чинь байнга явган хүний гарцтай газраар зам хөндлөн гардаг юм. Төрийн хувцас өмсч машиныг нь унахаараа цагдаа нар хууль журам зөрчдөг. Хэрэв тэр цагдаа урсгал сөрөөгүй байсан бол өдийд миний охин амьд байх байсан” гэжээ.

Үнэхээр л Сэлэнгэ аймгийн Замын цагдаагийн тасгийн ахлах ахлагч Н.Ууганбаяр зам түгжрэлтэй байх үед тусгаарлах хашаатай замаар урсгал сөрж хурдтай давхиагүй байсан бол охин амиа алдахгүй байсан юм. Охиныг зам хөндлөн гараад гүйх үед нь араас нь мөргөсөн. Охиныг мөргөх үедээ 80 гаруй километр цагийн хурдтай давхиж явсан гэж ослын газарт ажилласан цагдаа нар онцлон хэлж байсан юм. Охиныг мөргөсөн цагдаагийн машины урд салхины шил охины толгой хүчтэй мөргөсөн хэсгээр хонхойж цааш орсон байна лээ. Мөн машины хамар охины биеийн хэсгээр дотогш чихэгдэж орсон, урд талын буфер хагарсан байдлаас харахад ахлах ахлагч Н.Ууганбаяр өндөр хурдтай давхиж явсан нь тодорхой байгаа юм.

Цагдаа нар замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчиж осол гаргадаг

Сүүлийнх үед цагдаагийн алба хаагч нар автомашин унаж яваад осол гаргах явдал хэрээс хэтэрсэн. Бүр согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодож яваад осол гаргасан тохиолдол ч байдаг. Саяхан гэхэд Баянзүрх дүүргийн нутаг дэвсгэр Офицеруудын ордноос Цайз зах руу өгсөх замд зам хөндлөн гарч явсан иргэнийг автомашин мөргөж, бэртээсэн хэрэг гарсан. Машинд ЦЕГ-ын ажилчид сууж явсан байдаг. Хоёр жилийн өмнө Хандгайт чиглэлийн зуслангийн парк шинэчлэлээр олгогдсон замын цагдаагийн шинэ автомашин осолдсон байна. Замын цагдаа хурд хэтрүүлэн давхиж яваад онхолдсон байдаг. Мөн Дарханаас Эрдэнэт хүрэх замд 52-06 УБУ улсын дугаартай микро автобус осолдож байсан. Хан-Уул болон Баянзүрх дүүргийн 47-49 насны С. А хэмээх хоёр цагдаа согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодож яваад осолдсон юм. Ослын улмаас арван настай охин амиа алдаж байсан. Мөн өнгөрсөн жил Сэлэнгэ аймгийн цагдаа Алтанбулаг хилийн боомтын ойролцоо нэгэн иргэнийг дайрч хөнөөгөөд хэргийн газраас зугтаасан хэрэг гарч байсан. Энэ мэт цагдаа нартай холбоотой осол аваар олон удаа гарах болсон. Мөн өдөр бүр цагдаа нар түгжрэлтэй зам дээр дохиогоо хангинуулан замын урсгал сөрж давхиж яваатай тааралддаг. Тэд хотын төвөөр дүрэм зөрчин давхиж осол аваар хийдэг. Саяхан гэхэд Нийслэлийн замын цагдаагийн алба хаагчид шөнөжин архидаад нэг машиндаа чихэлдэж явсан байдаг. Тэднийг эргүүлээр явж байсан цагдаа зогсоогоод өөрийгөө удирдах чадваргүй болтлоо архи уусан замын цагдаа машин барьж явахад нь тааралдсан боловч юу ч хэлэлгүй явуулсан байдаг. Цагдаа цагдаагаа шалгадаггүй болохоор замын цагдаа нар согтуу цагдаа явж байсан ч нүдээ аниад явуулчихдаг юм билээ. Энэ мэт хууль журмыг хэрэгжүүлэх ёстой цагдаа нарын даварсан хэрээс хэтэрсэн үйлдэл олон байдаг. Өчигдөр амиа алдсан 12 настай охин ч гэсэн хуулийг уландаа гишгэсэн цагдаагийн урсгал сөрж явсан машинд дайруулсан. Хэрэв ахлах ахлагч Н.Ууганбаяр цагдаагийн машин унаж, төрийн хувцас өмсөөгүй байсан бол бусадтай адилхан яарсан ч гэсэн түгжрээд явж байх байсан.

Өнгөрсөн жил 37 хүүхэд автомашины ослоор амиа алдсан

Сүүлийн үед бага насны хүүхдүүд автомашинд мөргүүлж амиа алдах болсон. Амиа алдсан хүүхдүүдийн тоо жил бүр нэмэгдэж байгаа. Улсын хэмжээнд 2013 онд хүүхэд өртсөн зам тээврийн осол 1218 бүртгэгдсэний дотор хүүхэд өртсөн Тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдал ашиглалтын журмын эсрэг 234 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн байна. Гэмт хэрийн улмаас улсын хэмжээнд нийт 37 хүүхэд амь насаа алдаж, 197 хүүхэд хүнд, хүндэвтэр гэмтэл авсан гэх тоог Нийслэлийн замын цагдаагийн газраас гаргасан байдаг. Мөн энэ оны найман сарын байдлаар 100 гаруй хүүхэд зам тээврийн осолд өртсөн байна. Харин хичээлийн шинэ жил эхлээд арав гаруй хоногийн дотор 24 хүүхэд машинд мөргүүлж нэг хүүхэд амиа алдаж 16 хүүхэд хүнд бэртэл авсан байна.

Э.Хүрэлбаатар