Month: August 2014

Categories
мэдээ цаг-үе

Солонгосын бизнесмэнүүд Монголд хөрөнгө оруулахаар сонирхож эхэллээ

Орос, Япон, Солонгос, Хятад зэрэг дэлхийн мундагчуул багтдаг Зүүн хойд Азийн бүс нутгийн чухал идэвхтэй хэсэг болохоор оролдлого хийж буй Монголын хувьд түүхэн гэж хэлж болохоор том гэрээнүүдийг үзэглэхээр бэлдэж буй гэнэ. Тодруулж хэлбэл урд хойд хоёр хөрштэйгөө.  Ирэх хоёр гуравхан долоо хоногийн дотор Оросын В.Путин, Хятадын Си Жинь Пин хоёр шил дарааллан айлчлах гэж байгаа. Их гүрнүүдийн удирдагчдын айлчлалын үеэр эдийн засагт тод мөр гаргахаар хэд хэдэн гэрээг манайхан бэлдээд эхэлчихэж. Эдийн засгийн хөгжлийн дэд сайд өчигдөр Их тэнгэрт болсон Монгол, Солонгосын бизнес форумын үеэр ийм агуулгатай үг унагасан юм. Эдийн засгийн хөгжлийн дэд сайд “Энэ хоёр айлчлалын үеэр бүс нутгийн хөгжилд ач холбогдол өгөхөөр дэд бүтцийн төслүүдийн талаар тохиролцоо хийхээр бэлтгэж байна. Том хэмжээний зээлийн шугам зарлагдана гэсэн хүлээлт байна. Бүс нутгийг холбосон томоохон дэд бүтцүүдийн тохиролцоог зарлана” гэж ярив. Манай талаас УИХ-ын дэд дарга, парламентын гишүүд, Солонгосын талаас Үндэсний ассамблейн гишүүн, элчин сайдаас нь эхлээд  “Кореан эйр”, “Кореа газ” гэх мэт толгой компаниудынх нь удирдлагууд оролцсон чуулганы үеэр О.Чулуунбат сайд энэ үгийг зүгээр ч нэг унагасангүй. Хоёр хөршийн төрийн тэргүүнүүдийн айлчлалын үеэр шийдэгдэх том төслүүдэд оролцох боломж байгааг хангүгчүүдэд сануулсан юм. Засгаас зарласан тавь гаруй концессийн төсөлд оролцох боломж байгааг ч Солонгосын бизнесмэнүүдэд дуулгав. 

Монголын эдийн засгийн өнөөгийн байдлын талаар анхаарал татам илтгэлтэй, ажил хэрэгч санаа оноо шийдэлтэй халуухан болж өрнөсөн Монгол, Солонгосын бизнес форумын зохион байгуулагч нь “Монгол-Солонгосын эдийн засгийн форум” төрийн бус байгууллага.  Анх удаа болж байгаа, цаашдаа хоёр жил тутам нэг удаа  өрнөнө гэж Монгол-Солонгосын эдийн засгийн форумын дарга Г.Батхүү онцлов. Форумын даргын үгнээс “Солонгосын шилдэг технологийг Монголд нэвтрүүлэх их ажил бидний өмнө байна.  Мэргэжилтэй залуусыг олноор бэлдэх, Солонгост одоо ажиллаж байгаа болон ажиллаж байсан иргэдээ бүртгэлжүүлэх, албан ёсны зохион байгуулалтад оруулах, тэдний олж авсан ур чадвар, мэдлэгийг Монголынхоо хөгжилд ашиглах зэрэг ажлуудыг хийхээр төлөвлөж байна” гэсэн хэсэг  нь анхаарал татав. Форумын үеэр үг хэлсэн монгол, солонгосчуудын хэн хэн нь  “Монголд баялаг нь байна. Солонгост технологи нь байна. Аль аль талынхаа давуу талыг ашиглаад хөгжилд хүрье” гэж ам нийлүүлцгээснийг бодоход Солонгосын технологийг Монголдоо оруулж ирье гэсэн форумын даргын санаа нэг их удахгүй биеллээ олох бололтой. 

МОНГОЛ УЛС ГАЗРЫН ХОВОР ЭЛЕМЕНТИЙН НӨӨЦӨӨРӨӨ ХЯТАДЫН ДАРАА ЖАГСЧЭЭ

Форумд оролцогчдоос Хувийн хэвшлийг дэмжих үндэсний зөвлөлийн гүйцэтгэх захирал Ч.Хашчулуун, Бизнесийн зөвлөлийн дарга Б.Бямбасайхан нарын илтгэл Солонгосын бизнесмэнүүдийн анхаарлыг татсан нь илт байв. Ч.Хашчулуун “Монгол байгалийн олон төрлийн баялагтай. Нүүрс, зэсээрээ гэхэд дэлхийн топ аравт багтдаг. Газрын ховор элементээрээ  Хятадын дараа орохоор том нийлүүлэгч болно гэсэн судалгааг Америкийн Засгийн газар 2009 онд хийсэн. Одоогоор газрын ховор элементийн том нийлүүлэгч нь Хятад, тодруулж хэлбэл Өвөр Монгол байгаа. Дэлхийн ховор металлын 16 хувийг монголчууд эзэмшдэг. Гол таван орд, 71 илэрц бий.

Одоогоор  бид ховор  металлынхаа гуравны нэгийг нь л судалсан. Бусдыг нь судлаагүй, мэдэхгүй. Өөр өчнөөн олон газар илрэх бололцоотой. Ховор металл хөдөлгөөнт технологид тун хэрэгтэй эд. Цахилгаан батерейн гол эд болдог. Гар утас, цахилгаан машины гол түүхий эд нь. Ирээдүйд хүмүүс  цахилгаан машинаар явцгаах байх. Энэ үед ховор металлын үнэ цэнэ асар өндөр болно. Тиймээс та бүхэн Монголтой хоёр чиглэлээр хамтарч ажиллах боломжтой. Тодруулж хэлбэл технологи, чөлөөт худалдаагаар. Технологийг шилжүүлэхийн тулд эхний ээлжинд эрчим хүч, байгалийн хий, нүүрс, газрын том боловсруулах, ган хайлах, төмөр хийц, ложистик тээвэр, бусад технологийн төсөл гэж ангилж болох байх. Одоогоор Солонгосын технологи эрчим хүчний салбарт л орж ирж байгаа. Технологи шилжсэнээр аль аль талд нь давуу тал үүсэх учиртай. Солонгосын хувьд гэхэд технологи худалдах, цаашлаад яривал засвар үйлчилгээ сэлбэг эд ангийн зах зээлээ томруулах боломжтой” гэж ярив.

Түүний илтгэлээс  “Монголын зах зээл жижиг ч ойрын хугацаанд арван жилийн өмнөх Катарын түвшинд очно” гэсэн үг гэгээлэг сонсогдов. Солонгосын технологийг Монголд оруулж ирэх гарцыг хүртэл нэг, хоёр гэж жагсааж байгаад ярьсан нь бодитой санагдсан. Самурай бондын өмнө гишгээд буй вонын зах дээр тоглох боломжтой, Солонгосын Засгийн газраас хөнгөлөлттэй зээл авах маягаар шийдэхэд асуудалгүй  гэсэн барим тавим  санааг илтгэлдээ цухалзуулсан нь  хөрөнгө оруулагчдад итгэл төрүүлсэн бололтой. Солонгосчууд түүний үгийг толгой дохин сонсов. 

Ерөнхийлөгч саяхан Японд айлчлаад ирэхдээ чөлөөт худалдааны гэрээ байгуулна гэж за зүй болсон. Японтой ижил чөлөөт худалдааны гэрээг Солонгостой байгуулах  боломжтой гэсэн  О.Чулуунбат дэд сайдын санааг Ч.Хашчулуун ч дэмжиж байлаа. Тэрээр “Солонгосын хувьд олон оронтой чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулсан. Зарим  нь хэлэлцээрийн шатанд яваа юм билээ. Монголтой төстэй хэлэлцээр гэвэл Перугийнх  байна. Перу зэсийн хувьд дэлхийн том нийлүүлэгч гэдгээрээ Монголтой адилхан. Перутай гурван жилийн дотор гэрээ байгуулсан. Яг үүн шиг хугацаанд Монголтой гэрээ байгуулахад болохгүй юмгүй”  гэж ярив. 

Эдийн засгийн эрчимжүүлэх ажлыг зангидан ажиллаж буй Б.Бямбасайханы хувьд хөрөнгө оруулалтын хуулийг онцоллоо. Хөрөнгө оруулах сонирхолтой хүмүүс өмнөх шиг өчнөөн шат дамжиж бүртгүүлэхгүй, зүгээр л бүртгүүлнэ, тогтвортой байдлын гэрчилгээ авна, оруулсан хөрөнгийнхөө хэмжээгээр татварын таатай орчинд ажиллана гэх мэт давуу талууд бийг уйгагүй тайлбарлав. 

Б.Бямбасайхан “Дэд бүтэц, эрчим хүч, тээврийн салбарт маш олон боломж бий. Сүүлийн хоёр сарын хугацаанд гэхэд концессийн таван ч гэрээнд гарын үсэг зурчихлаа. Нийт өртөг нь 15 орчим тэрбум ам.долларын төслүүд. Өнөөдөр Солонгосын компани ТЭЦ-5, Таван толгойн цахилгаан станцын төсөлд оролцоод явж байгаа. Эрчим хүчний өөр том төслүүд дээр хамтрах боломж бий. Манай Ерөнхийлөгч  Хятадын даргатай Шанхайд уулзахдаа хоёр орны эрчим хүчний худалдааны талаар ярьсан. Үндсэн гэрээ байгуулах ажил явагдаж байна. Ойрын хугацаанд хоёр улсын хооронд 20 мянган МВт хүчин чадлыг худалдаалах нөхцөл бүрдүүлнэ гэж үзэж байгаа. Учир нь Монгол эрчим хүчний асар их нөөцтэй. Нэг нь нүүрс. Нөгөө нь сэргээгдэх эрчим хүч буюу салхи, нар. Олон төсөл шат шатандаа хэрэгжээд эхэлчихсэн. Эдгээр төслүүдэд ч Солонгосын эрчим хүчний компаниуд оролцоо бий. Цаашдаа ч оролцох байх. Ашигт малтмалын хуулийн өөрчлөлтөөр хайгуулын үйл ажиллагаа эхлүүлэх боломжийг нээж өгсөн. Уул уурхайн зах зээл 2017-2018 онд өснө гэж таамаглаж байгаа энэ үед Монголын бизнемэнүүдтэй хамтраад том төслүүд рүү орох боломжтой” гэж  ярив. 

ӨМНӨГОВИОС УЛААНБААТАР РУУ ХИЙН ХООЛОЙ ТАВИНА ГЭВ

Монгол-Солонгосын эдийн засгийн форумын дэд дарга, “Эрдэнэс Таван толгой” компанийн гүйцэтгэх захирал Я.Батсуурь дэлхийд тэргүүлэгч “Корей газ”, “Дэлим” корпорациудтай хамтран төсөл хэрэгжүүлэх гэж байгаагаа форумын индрээс дуулгалаа. “Корей газ”-тай Таван толгойгоос Улаанбаатар хүртэл хийн хоолой тавьж, нийслэлчүүдэд газ нийлүүлэх төсөл хэрэгжүүлээд эхэлчихэж. Өмнийн говийн нүүрсэнд метан хийний хангалттай нөөц байгааг Солонгосын тал судалж шинжлээд тогтоожээ. Метан хийнээс гаргах газ нүүрсхүчлийн хийн ялгаралтыг тавин хувиар бууруулах гэнэ. Энэ төсөл хэрэгжчихвэл цахилгаан станц, айл өрхүүд хэрэглээгээ бүрэн хангаад нийслэл утаанаасаа зовлонгүй салчих бололтой. Өмнөговиос нийлүүлэх хийгээр нийтийн тээврийн асуудлаа ч зохицуулж болно гэж дэлхийн 13 сая өрхөд газ, хий нийлүүлдэг “Корей газ”-ынхан ярив. Тус корпорацийн захирал Ян Юнг Мюнг  “Хийгээр явдаг автобус оруулаад ирэхэд болно. Солонгост бензинээр явдаг автобуснууд явж байхад бидний хувцас нэг өдөр болоод л угаахаас аргагүйд хүрдэг байлаа. Харин хийгээр явдаг автобустай болчихсон чинь нэг хувцсаа таван өдөр өмссөн ч хиртэхээ байсан” гэж ярьсан юм. Хийн цооногийн шав тавих ёслол өнөөдөр Өмнөговьд болно.

“Дэлим” корпорацийн хувьд “Эрдэнэс Таван толгой”-той нүүрсний тээвэрлэлт дээр хамтарч ажиллах талаар яриа хөөрөө үүсгэж байгаа гэнэ. Далайгаар, газраар, агаараар гээд бүх л орчинд тээвэр хийдэг, Солонгостоо дээгүүрт ордог корпораци юм байна. Дэлхийд ч томд тооцогддог гэнэ. Тусгай тээвэрлэлтээр гэхэд Азидаа гуравт ордог гэж тус корпорацийн гүйцэтгэх захирал Сан Ки Лий онцолсон. Таван толгойн хувьд тээвэрлэлт дээрээ эдэнтэй хамтарвал давхар чиргүүлтэй, хажуугаараа буулгадаг машин ашиглаж болох нь. GPS системтэй эдний аварга машинууд Мьянмар, Мозамбикэд тээвэр хийдэг аж. 

ГҮЙЦЭТГЭГЧЭЭР БУС ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧААР АЖИЛЛАХ САНАЛ ТАВИВ

Солонгост улсаа төлөөлж суугаа элчин сайд Б.Ганболд форумын үеэр “Солонгос бол бидний хувьд  бүс нутагт дахь хамгийн ойр өндөр хөгжилтэй өрнөдийн хэв маяг бүхий улс. Хоёр орны хоорондын худалдаа жилээс жилд эрс өсч байна. 2013 онд хагас тэрбум ам.доллар болсон. Солонгосын хувьд манай худалдааны дөрөв дэх том түнш. “Самсунг” шинэ нисэх онгоцны буудал, Таван толгойн ордоос Гашуунсухайтын чиглэлд төмөр зам барих төслүүдэд гүйцэтгэчээр ажиллаж эхэлсэн бол ПОСКО групп тавдугаар цахилгаан станцын тендерт оролцож байна. Солонгосын томоохон компани болох Халла групп Чойр, Сайншандын автозамыг барьж дуусгаад хүлээлгэж өгсөн. Нийслэл хотын захиргааны барилгын гүйцэтгэгчээр шалгараад байна. Цаашид Солонгосын том компаниуд ийм  томоохон төслүүдэд  гүйцэтгэгчээр биш хөрөнгө оруулагчаар ажиллана гэдэгт найдаж байна” гэж ярьсан. Форумд оролцсон бизнес эрхлэгчдийн хувьд ч Монголд хэрэгжиж буй, хэрэгжихээр зэхэж байгаа том төслүүдэд гүйцэтгэгчээр биш хөрөнгө оруулагчийн хувьд хамтрах сонирхолтойгоо ил тод хэлцгээж байсан юм. Ийм сонирхолтой компаниудын наад захын жишээ нь  “Корей газ”, “Дэлим” хоёр. Тэд хөрөнгөө оруулахад эрсдэлгүй орчин байгаа эсэхэд эргэлзэж байгаагаа ч нуугаагүй. Солонгосын Үндэсний ассамблейн гишүүн Ким Таэ Нён гэхэд л “Монгол цөөн хүн амтай, дэд бүтцийн хөгжил сул. Солонгосын хувьд өндөр технологитой. Дутуугаа гүйцээгээд хамтрах бүрэн боломжтой улсууд. Солонгос бизнесмэнүүд Монголыг маш их сонирхож байгаа. Гэхдээ шууд өнөө маргаашгүй хөрөнгө оруулна гэсэн шийдвэр гаргахад амаргүй байна. Танай улсын нөхцөл байдалтай холбоотой болгоомжлол л доо. Хууль болон системийн тогтвортой байдал л хамгаас чухал байна” гэсэн сануулга гэмээр үг унагасан. Манайд улсаа төлөөлж буй Солонгосын элчин ч гэсэн “Байгалийн арвин нөөцтэй нь Монголын том боломж. Уул уурхайгаараа эдийн засгаа сэргээх боломжтой. 

Засгийн газраас эдийн засгийн хоёр дахь үсрэлтийг хийхийн тулд гадаадын хөрөнгө оруулалтын орчноо сайжруулах хэрэгтэй” гэж ассамблейн гишүүнийхээ сануулгыг давтав.  Солонгосын тал төмөр зам, зам гүүр, холбоо харилцааны салбарт хамтран ажиллах өндөр сонирхолтой нь форумын явцаас илт байлаа. 

Ц.БААСАНСҮРЭН

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Categories
мэдээ цаг-үе

Австралиас Хятадын боомтод хөлөг онгоцоор ирсэн нүүрсийг ингэж тээвэрлэдэг

Австралийн хөлөг онгоцноос туузан дамжлага руу нүүрс буулгаж байгаа нь

Урд  хөршид Боомтын захир­гааныхантай хамт очоод ирлээ. Энэ ажлын айлчлалын ахлагч нь Боомтын захиргааны дэд дарга  Д.Бэхбат. Айлчлалын албан ёсны бүрэлдэхүүн гэвэл Засгийн газрын ахлах реферэнт П.Зоригтбаатар,  Замын-Үүд, Алтанбулаг, Тэс зэрэг боомтын удирдлагууд.  Тэднээс гадна Эрээн хотод консулаар ажиллаж байсан С.Мягмар, Эрээн хотын Засгийн ордны нарийн бичгийн дарга Шилийнбаатар нар айлчлалын бүрэлдэхүүнд багтсан юм. Бидний эхлээд очсон газар Нин Бө хот. Хятадын далайн боомтын арав гаруй сая хүнтэй их хотод саатах болсон гол шалтгаан маань Австралиас далайгаас ирдэг нүүрсийг яаж ачиж буулгадгийг үзэх. Биднийг угтаж авсан Нин Бө группийнхэн урд хөршийн нүүрсний чигийн том компаниудын нэг аж. Хоттойгоо адилхан нэртэй   энэ групп зуун хувь хувийн өмчийн компани юм байна. Нин Бө хотын арван сая хүний зургаан сая нь уугуул оршин суугчид, үлдсэн нь боомт дагаж  арилжаа наймаа хийдэг суугуулууд. Энд дэлхийн дөрвөн том далайн боомтын нэг байдаг учраас үйлдвэрлэл их хөгжжээ. Тэр дундаа хөнгөн үйлдвэрлэл. Хятадын Европ руу гаргадаг хувцасны томоохон брэндүүд энд байрладаг юм байна. Шоппинг хийвэл брэндийн хувцсыг дажгүй үнээр авчих боломжтой юм билээ. Далайтай ойрхон учраас ой мод ихтэй. Оршин суугчид нь уулын ам, ойн хэсэг чөлөөгөөр суурьшсанаараа эх газрын хотоос ялгаатай санагдсан. Хотын төвд орчин үеийн тансаг барилгын дэргэд навтайж нооройсон муу барилга байх нь энүүхэнд. Гэхдээ зам дагуу бол ийм ялгаа ажиглагдахгүй. Жирийсэн өндөр барилгууд л нүд эрээлжлүүлнэ. Орон сууцны барилгын ажил хаа сайгүй өрнөх юм билээ. Боомт дагасан хот учраас үйлчилгээ сайн хөгжжээ. Дэлхийн хэмжээнд үйлчилгээ үзүүлдэг газар олонтой. Бидний буудалласан зочид буудал гэхэд л “Интерконтинентал” гээд сүлжээ зочид буудлын нэг байв. 

Нин Бө хотод очсоныхоо маргааш гатлага онгоцоор далайн боомт дээр ирэв. Лиу Хөн боомтын хил дамжсан туузан дамжлагын үйл ажиллагаатай танилцахаар ирсэн нь энэ. Энд цахилгаан бараа, хувцас, хүнс гээд байхгүй бараа алга. Эрээн хотын Засгийн ордны нарийн бичгийн дарга Шилийнбаатар нэлээд бараа сүртэй нэг  байгууламжийг зааснаа “Энэ усан онгоцны засварын төв. Үнэ нь хямдхан учраас гадаадын усан онгоцнууд энд ирж засвар хийлгэдэг юм” гэж тайлбарлав. Энд усан онгоцны үйлдвэр ч байна. Хятад Улсын 286 боомтын нэг нь бидний ирчихээд байгаа энэ боомт. Хятаддаа хоёрт ордог гэнэ. Энд Америк, Австрали, Энэтхэгээс ашигт малтмал ачсан хөлөг онгоцнууд ирдэг юм байна. Хамгийн дээд тал нь гэхэд л 450 мянган тонн нүүрс ачсан аварга хөлөг онгоц ирдэг аж. Австралиас голдуу  350 мянган тонн нүүрс ачсан хөлөг онгоцнууд энд зангуугаа татдаг гэнэ. Жилдээ 600 сая гаруй тонн бараа эргэлддэг гэхээр хэр том боомт болох нь тодорхой. Биднийг боомт дээр ирэхэд 350, 150 мянган тоннын ачаатай хоёр онгоц ирчихсэн зогсч байв. Хөлөг онгоцноос нүүрсийг кранаар ачиж буулгадаг юм байна. Нэг хутгахад л 60 тонныг шүүрчихдэг аварга эд юм. Тавантолгойгоос урд хөрш рүү ачаа зөөж байгаа том машин дүүрэн нүүрсийг зөвхөн нэг удаа шанагадаад л авчихдаг аж. Шанагадаж буулгахад ганцхан минут болно гэж боомтын ажилтан тайлбарлалаа. Бидэнд Австралиас ирсэн хөлөг онгоцноос нүүрс буулгаж байгааг сонирхуулав. Цагт 3000 тонн ачаа буулгадаг гэнэ. Манайхаар бол цагийн дотор 50 вагон нүүрс буулгачихаж байна гэсэн үг. Австралийн хөлөг онгоц 150 мянган тонн нүүрстэй иржээ. Хөлөг онгоцноос буулгасан нүүрс туузан дамжлагаар урсаад талбайд буучих юм. Манайхаар яривал Оюу толгойн туузан дамжлагын томсгосон хувилбар гэмээр санагдав. Өргөн нь хоёр метр, хорь гаруй км үргэлжилсэн энэ аварга эдийг бүтээхэд хоёр тэрбум 500 сая юанийн хөрөнгө оруулалт хийжээ. 400 сая ам.доллар гэсэн үг. Секундэд дөрвөн метр явна, цагт 5000 тонныг дамжуулах хүчин чадалтай гэнэ. Нүүрсийг буулгах явцад усаар шүршдэг учраас туузан дамжлагын хавиар явахад тоос гэх юм огт алга. Энд жилд 22 сая тонн нүүрс хүлээж авдаг юм байна. Манай улсын гаргана гэж мөрөөдөөд байгаа тоотой адилхан хэмжээний нүүрс зөвхөн энд буудаг байх нь. Хүлээж авдаг нүүрсний ердөө 100 гаруй мянга нь коксжсон нүүрс, үлдсэн нь эрчим хүчнийх гэнэ. 

Одоогоор Австралиас л нүүрс ирж байгаа гэж компанийнхан тайлбарлав. ОХУ, Америк, Африк, Индонезиас ирэх нүүрсний хэмжээ илт багасчээ. Боомтод бууж буй эрчим хүчний нүүрсийг хүлээж авдаг компани нь “Zhenjiang energy”. Зуун хувь төрийн өмчийн компани аж. Энд ирсэн нүүрс эдний компанийн цахилгаан станцуудад очдог байна.  Америкаас ирдэг нүүрс хүхэр ихтэй учир өөр компанид өгдөг гэнэ. 

Туузан дамжлагын хөдөлгүүрийн хэсэгт ирлээ. Хоёр давхар байшин гэмээр байгууламж байна.  Хөлөг онгоцноос буулгасан нүүрс туузан дамжлагаар энд урсан ирж доош тасралтгүй урсах юм. Цаашаа туузан дамжлагаар явсаар ачиж буулгах талбайд хүрдэг гэж ажилтнууд нь тайлбарлав. Хөдөлгүүрийн хэсэгт байх бүрхээр маягийн төмөр нь нүүрстэй хамт урсан ирсэн металлуудыг дээш нь соронздон авдаг  гэнэ. Алт холилдсон байлаа гэхэд л соронздоод авчих аж. Тэгэхээр ганцхан нүүрс л Хятадын хилээр орох “виз”-тэй юм байна. Туузан дамжлагын хэсэгт гурван сая тонн нүүрс буулгаж ачих хүчин чадалтай ложистикийн төв ажиллаж байна. Энд тэндгүй нүүрс овоолсон хэр нь тоос байхгүй нь таатай санагдав. Эндээсээ дахин конверт ачиж жижиг онгоцонд зөөн цахилгаан станцууд руу хүргэдэг гэнэ. 

Сонирхуулж хэлэхэд туузан дамжлагын ременийг гурван жилд нэг удаа сольдог юм байна. “Монголынх шиг эрс тэс нөхцөлд ремен нь тасарна гэсэн асуудал гарах байх даа” гэтэл “Zhenjiang energy” компанийн инженер “Ремен хөлдөнө гэсэн асуудал огт байхгүй” гэж  толгой сэгсрэв. 

Тэндээсээ боомтын хил, гааль, цагдаа төвлөрсөн оффис дээр ирлээ. Бидний орсон эхний өрөөнд гурван залуу компьютер ширтээд сууж байна. Гаалийнхан гэнэ. Хэлтсийн дарга нь хоёр ажилтантайгаа л компьютер ширтээд гаалийн хяналтаа тавьчихдаг юм байна. Эд гурван аргаар гадаадаас ирж байгаа нүүрсэнд хяналт тавьдаг байна. Эхний арга нь 24 цагийн ажиллагаатай камер. Бичлэгээ гурван сар хүртэл хадгалах хүчин чадалтай. Конвер дээр байгаа электрон пүүгээр жинг нь хяначихна. Энэ нь тэдний тавьдаг хоёр дахь хяналт. Гурав дахь хяналт нь их энгийн. Ямар нэг асуудал гарвал хүнээ явуулж газар дээр нь шийдчихнэ. Бүх ажлаа техник, технологийн шийдлээр хийж байгаа нь амар санагдав. Төмрийн хүдэр, зэс ч гэсэн яг ийм туузан дамжлагаар орж ирдэг гэнэ. Хилийн цагдаагийнх нь өрөөгөөр оров. Хоёрхон хүнтэй юм. Хоёр цагдаагийн үүрэг нь товчхондоо гадны хөлөг онгоцноос хүн гаргахгүй, гадны хөлөг онгоцонд Хятадын талаас хүн суулгахгүй байх юм билээ. Хөлөг онгоцны ахмад л Хятадын хэсэг рүү орох эрхтэй. Гэхдээ ачааны биш зорчигчдын боомтоор. 

Мэргэжлийн хяналт нь мөн л нэг өрөөнд гурван компьютер, гурван хүн. Хөлөг онгоц орж ирэхэд хүндийн жинг нь хянах үүрэгтэй. Хүхэр бага, их эсэх гээд чанарыг нь шалгана. Шалгалтаа мөн л компьютерийн тусламжаар хийчихдэг юм байна. Дөрвөн минутад нэг удаа автоматаар дээж аваад л гүйцээ. Дээжин дээр харин чимхлүүр ажил их учраас арав гаруй хүн тусдаа ажилладаг гэнэ.   

Нин Бө группийнхэн Монголын боомтын захиргааныхныг туузан дамжлагатай танилцуулсан нь цаанаа учиртай. Тэд “Жинь Мэй” групптэй хамтарч туузан дамжлагын төслийг Монголд хэрэгжүүлэх ажлыг хоёр жилийн өмнөөс эхэлжээ.  Хөрөнгө оруулах компани нь энэ хоёр групп аж. Туузан дамжлагын төслийг хэрэгжүүлэх газар нь манай Замын-Үүд боомт юм байна. Замын-Үүдээс эрчим хүчний нүүрс урд хөрш рүү туузан дамжлагаар экспортолбол төсөвт ахиу мөнгө орж ирэх боломжтой юм билээ. Замын-Үүдэд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж буй туузан дамжлагын төслийн талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг дараагийн сурвалжлагаараа хүргэх болно.  

 

Үргэлжлэл бий. 

Ц.БААСАНСҮРЭН

Categories
булангууд мэдээ танайд-өнжье цаг-үе

Ардын дуугаараа овоглосон Л.Чулуунчимэг гавьяатынх

ААВ, ЭЭЖ НЬ ЭХ БАРИГЧ ЭМЧ НАР БАЙЖЭЭ

Олон түмнээ “Эрдэнэтийн, ардын дууны” хэмээн алдаршсан Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Лувсандагвын Чулуунчимэгийнд өнжлөө. Американ дэнж хотхон буюу “Сэлэнгэ” зочид буудлын архан талд орших гэртээ тэр биднийг хүлээн авсан юм. Цай цүй болох зуур “Та манай Баянхонгор аймгийн Заг, Жаргалант суманд цагаан морин жил ардын уран зохиолч Тангадын Галсан, ардын жүжигчин Гонгорын Хайдав гуай нартай очиж тоглолт хийж байсан даа” хэмээвэл “Хамаг залуу насаа тэнэж л өнгөрөөлөө дөө” гэж инээмсэглэн өгүүлж байна. Булган аймгийн Халиун сумын хоёрдугаар баг буюу одоогийн Орхон сумын уугуул тэрээр айлын хоёр дахь охин аж. Аав Лувсандагва, ээж Жавзан хоёр нь хоёул эх баригч бага эмч мэргэжилтэй хүмүүс байж. Гавьяатыг гурван ойтой байхад тэднийх Улаанбаатар хот руу шилжин ирж, аав ээж хоёр нь хүнсний тавьдугаар дэлгүүрт махны худалдагчаар ажилд орцгоосон байна. Тухайн үед хонины нэг килограмм мах долоон төгрөг тавин мөнгөний үнэтэй. Худалдан авагч гурван төгрөг өгч мах авахад ээж нь жигнэж, боодлын бор цаасанд боож өгчихөөд нөгөө хүн нь махаа хараад зогсчиход өрөвдөөд уйлчихдаг байсан байна. Хөдөө махыг тэгж бага жингээр зардаггүй байсан болохоор хар ухаандаа хотынхныг өрөвддөг байж л дээ. 

                          ЭРГЭЖ ИРСЭН ААВЫГАА ДАГААД ГАНИЙЖЭЭ

Ийн нийслэл хотод аж төрцгөөж байтал Эрдэнэтийн уурхайн бүтээн байгуулалтын ажил ид өрнөж, Булганы Хан¬гал, Халиун сумын нутагт уулын баяжуулах үйлдвэр байгуулагджээ. Эцэг өвгөдөөс улам¬жилж ирсэн төрсөн нутаг­таа б­айгуулагдаж байгаа Эр­дэнэтийн үйлдвэрт аав, ээж нь илгээлтээр очиж ажиллах үед Чулуунчимэг охин наймдугаар ангийн сурагч байв. Нийслэлийн 46 дугаар сургуулийн улсын тэр­гүүний бүлгийн охин тэрээр аав ээжээсээ зөрж, ангидаа үлдэнэ хэмээн нулимс унаган гуйсан гэж байгаа. Ангийн багш Жагдал нь хүүхдийн сэтгэлийг ч бодсон уу “Намар хичээл эхлэхээр багшийндаа бай даа”  гэж. Ингээд Чулуунчимэг намар нь ангийнхаа багшийнд амьдрах болов.

Монгол
Улсын гавьяат жүжигчин цолоор шагнуулав. 1996 он

ЭРДЭНЭТИЙН СОЁЛЫН ОРДОНД ДАГАЛДАН ЖҮЖИГЧИН БОЛСОН НЬ

Гэвч, Чулуунчимэг “Би яадаг ч байсан насаараа ганц ширээ тойрдог ажил хийхгүй. Сургуулиа хаяна” гэхэд найзууд нь үнэмшдэггүй байж. Тухайн үед сахилга бат тааруутай юм уу, жирэмсэн охид л жилийн чөлөө авдаг байсан ч тэрээр дургүй сургуулиасаа чөлөө аваад гэртээ очиж, аав ээждээ гэрийнх нь ажилд туслалцах болов. Наймдугаар анги хамт төгссөн Оюунчимэг гэдэг охин Эрдэнэт хотын Соёлын ордонд бүжигчин болсон байв. Тэр нэг өдөр таарч “Чи Соёлын ордонд дуучнаар шалгуулаач” гэж л дээ. Аав нь ч үүнийг дэмжиж “Миний охин дуучин болчих” гэж хэлж. Соёлын ордонд очоод шалгууллаа. Тайз нь одоо бодоход жигтэйхэн том санагдаад, сүртэйхэн байж. Богд хааны дүрийг бүтээсэн ардын жүжиг­чин Нямын Цэгмид гуай Соёлын ордны дарга. Дууриар Болгарт сургууль төгссөн “болгар” Самбуу, Н.Цэгмид жүжигчин хоёр шалгал¬тын комисс. Тухайн үеийн залуусын дуулдаг ганц хоёр дуу дуултал, ангийнх нь нөгөө бүжигчин охин “Багш аа, наадах чинь уртын дуу дуулдаг юм” гэж алтан хошуу өргөж дээ. Ардын дуу “Жаахан шарга”-ыг тал хагас дуултал Н.Цэгмид жүжигчин “Хоолой чинь өвддөг үү” гэж асууж. “Өвддөг” гэвэл “Хоолой нь өвддөг хүн дуучин болдоггүй” гэж буцаажээ. Хаврын өдөр замын хажуугаар гэр өөдөө нулимстай алхаж явахад уурхайн тэрэгний жолооч нар их л гайхаж байсныг тэр өнөөдөр дурсаж байна.

Гэвч, түүнд урлагаар амьдрах хувь заяаны харгуй цаанаасаа л заяасан байжээ. Ээж нь нэг өдөр “Соёлын ордонд өлгүүрчин авна гэж байна. 

Гэр бүлийн
хамт

 Би Цэрэнбатаа даргатай ярьчихлаа” гэсээр ирж. Яваад очвол “Өлгүүрчин биш бичээч хэрэгтэй дээ хө” гэж. Бичгийн машин ч үзээгүй охин ингэж Нямын багшийнхаа нарийн бичгийн даргаар, нэгэн өрөөнд суух болжээ. Н.Цэгмид даргыг гараад явсан хойгуур бичгийн машины үсгүүдийг цохиж, хурлын тайлан энэ тэр шивсээр бас ч дөртэй болоод авав. Бичээчээр ажил¬лаж байгаад жирэмсний амралттай хүний оронд сарын 250 төгрөгийн цалинтай дагал­дан жүжигчнээр ажилд ороод авав. “Орчлонд ийм туранхай хүн бас байдаг аа” гэж гайхаж байсан бүжиг­чин Цэрэннадмэд гэдэг бүсгүйтэй нэг өдөр дагалдан жүжигчин болж хожим хоёул гавьяатын тэмдгээр энгэрээ мялаасандаа өнөө ч талархаж явдаг аж. Дагалдан жүжигчнээр бүтэн зургаан жил ажиллаад мэргэжлийн шал­галтаа хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноровт өгч, жүжигчний үнэмлэхээ гардан авчээ. Гавьяаттай ийн хуучлах зуур тэрээр гэрийнхээ төгөлдөр хуур дээр дууныхаа ноотнуудыг цэгцлэн, завсар зайгаар нь жимсний цай хандлан барьж байна. 

ЭМЭЭГИЙНХ НЬ АХ ХАНД ВАНГИЙН ДУУЧ БАЙЖЭЭ

Зургийн цомог, ардын дууны цомгуудаа сонирхуулж, номын сангаа үзүүлэв. Ардын богино дууны өчнөөн олон номтой юм. Ингэж тэр Эрдэнэтийн чуулгад хорин дөрвөн жил ажиллахдаа ардын дуунаас гадна “Эрдэнэтийн цагаан шөнө” зэрэг нийтийн дуунууд дуулж, драмын жүжигт тоглож жүжигчин хүний хийх ёстой бүхий л ажлыг гүйцээсэн гэдэг. Тэр үедээ шанз бариад хөгжим тоглочихдог байсан гэдэг. Эрдэнэтээс хот руу шилжин ирж Үндэсний дуу, бүжгийн эрдмийн чуулгад 2002 оноос ажиллан олон сайхан нөхөдтэй болж, одоогоос дөрөв таван жилийн өмнөөс СУИС-ийн ардын богино дууны ангийн багшаар ажиллах болсон байна. Л.Чулуунчимэг ардын дуу дуулах арга барилыг аав, ээж, эмээгээсээ өвлөн авсан аж. Түүний удамд эмээгийнх нь ах Ханддорж Чин вангийн дууч Очир хэмээх мундаг дуучин байж. Энэ Очир ахынх нь төрсөн дүү Дарьсүрэн хэмээх мундаг уран үйлч бас байж. Тиймээс тэрээр дуулах авьяас, үйл мэтгэх хоёрыг удмаасаа өвлөж авсан гэж бахархах дуртай юм. Өөрийнхөө тоглолт тайзны хувцас хунарыг өөрөө л эсгэн урлачихдгаа тэрээр бидэнд сонирхуулсан. 1988 онд зохиогдсон ардын богино дуу дуулаачдын анхдугаар уралдаанд тэрээр эмээ, ээжийнхээ дуулдаг дуунаас арван хоёрыг Соёлын ордны Лхамжавынхаа хамт бэлдэн ирж оролцож байснаа бахархалтайгаар дурдав. Ер нь энэ уралдаан Ш.Чимэдцэеэ, Гэрэлмаа, Үенч, Даваахүү, Увсын Загиржав, Эрдэнэцэцэг, Хэнтийн Даваажав, Эрдэнэтийн Чулуунчимэг гэсэн сайхан дуучдыг нээж, ард түмний танил болгож өгсөн байна. 

ХАЙРТАЙ АЧИЙНХАА ӨӨЖИНГ ЗАСАН СУУНА

Чулуунчимэг гавьяатыг ийн хуучилж суутал утасных нь хонх жингэнэв. Ууган хүү Болд-Эрдэнэ нь Говь-Алтайгаас ирж явахдаа Өвөрхангайгаас ээжтэйгээ ярьсан нь энэ аж. Хүү нь Орхон сумандаа аж төрдөг, гавьяатын хошигносноор “мэргэшсэн малчин” гэнэ. Гэргий нь харин Эрдэнэтэд цэцэрлэгийн арга зүйчээр ажилладаг. Эднийх хоёр хүүхэдтэй гэж байгаа. Удаахь охин Нандинлхам эрх зүйч мэргэжилтэй, Баянзүрх дүүргийн Бүртгэлийн газарт ажиллаж байгаа. Хүргэн нь хуульч. Отгон хүү Ниндэвдэмбэрэл гэмтлийн мэс заслын эмч бол бэр нь шүдний эмч юм байна. Хүүгийнх нь нэрийг хэлмэгдлийн үед арван жил шоронд суусан түвд номд нэвтэрхий гавьж өвөө нь өгсөн аж. Тэрээр одоо хүү, бэр, ач охиныхоо хамт амьдардаг ч хайртай үрс нь зусландаа байгаа болохоор биднийг очиход ач охин Сүндарийнхаа бяцхан өөжин орыг өхөөрдөн зассан шигээ суусан. 1996 онд Эрдэнэтийн чуулгад ажиллаж байхад Монгол Улсын гавьяат жүжигчин цолоор шагнасан тухай анх утсаар сонсоод өрөөндөө ороод хаалгаа түгжээд суучихсан гэдэг. Ингээд наадмаар Ерөнхийлөгч П.Очирбат гуайгаас шагналаа авч байж. Яагаад тэгж хаалгаа түгжин нуугдсаны учрыг асуухад “Нэгд, ичээд, хоёрт, одоо яанаа, цаашид юу хийнээ л гэж бодогддог юм билээ” гэж тэр хариулсан. Чулуунчимэг гавьяат “Сэрвэгэр хадны зэрэглээ”, “Ханд вангийн бүсгүй”, “Хатан аялгуу” болон ардын сайхан дуунуудаар овоглосон арав гаруй тайлан тоглолтыг ард түмэндээ өргөн барьсан дуучин. Түүний “Монгол ардын богино дуу”, “Дуундаа жаргах тавилан” зэрэг цомгууд гарсан даруйдаа л түмний түгээл болон одоо өөрт нь ч олдохоо байжээ. “Ардын богино дууны дагалтат түүвэр” ном нь ч нүдний гэм болж.

НУТГИЙН АХЫНХАА БҮТЭЭЛИЙГ ШИРЭЭНИЙ НОМ БОЛГОЖЭЭ

“Дулаанхан цэнхэр орчлонд гэгэлгэн эгшиг дутвал

 Дуундаа жаргасан тавилан минь бүтэн болгож бүүвэйлдэг ээ” гэж дуун цомогтоо гарын үсгээ зурж бэлэглэсэн тэрээр бас шаггүй шүлэгч гэдгээ ч нуусангүй. Гэхдээ тэр шүлгийнхээ дэвтрийг олсонгүй гэдэг хөөрхөн шалтаг тоочихоо бас мартсангүй. Гавьяатын элэнц хуланц нь Галбын говиос гаралтай хүмүүс байсан гэнэ. Тэрээр ханан дахь гэр бүлийнхээ зургийг харж байгаад “Манайд шинээр олон хүн нэмэгдсээн. Тиймээс Сансарын зурагчин орж шинээр гэр бүлийн зураг авахуулахаар хүүхдүүдтэйгээ тохирсон. Маргааш бөөгнөрч аваад зургаа авахуулцгаана даа” гэж байсан. Ардын дуугаараа овоглосон гавьяат маань бурхан шүтээндээ дэндүү сүсэгтэй нэгэн юм билээ. Тэрээр 25 дугаар суваг телевизээс зохион байгуулсан наадмын “Ардын богино дууны шилдэг дуулаач” өргөмжлөлөө хүндтэй газар байрлуулсан харагдана. Нутгийн ах, эрдэмтэн Жигжидийн Болдбаатар академичийн саяхан бэлэглэсэн “Монгол түмний сод хүмүүс” цуврал ботийн яруу найрагч, яруу тайлбарлагч нарын дөрөв, тавдугаар ботийг ширээний ном болгон талбиж.  

Л.БАТЦЭНГЭЛ        

Categories
мэдээ нийгэм

205 мянган иргэн хүсэлтээ гаргаад байна

НИТХ-аас тогтоосон 52 байршилд нийслэлийн иргэдэд гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар газар өмчлөх хүсэлтийг цахим хэлбэрээр хүлээн авах ажил энэ сарын 01-ний өдрийн 12:00 цагаас эхэлсэн билээ.  

Эхний ээлжинд Баянзүрх дүүргийн 20 дугаар хороо Хожуулын ам, Сонгинохайрхан дүүргийн 21 дүгээр хорооны Соёондын ам,  Хан-Уул дүүргийн 12, 13 дугаар хороонд байрлах Эрдэнэтолгой, Багануур дүүргийн 4 дүгээр хороо Тариан булагийн 1-р хэсэг, Баганхангай дүүргийн 2 дугаар хороо Бор-Үзүүр гэсэн таван байршилд  нийт 14 954 иргэнд газар  өмчлүүлэх юм.

Цахим бүртгэлийг нийслэлийн Өмчийн харилцааны газрын www.umch.ub.gov.mn хаягаар 2014 оны 8 дугаар сарын 15-ны 12:00 цаг хүртэл зохион  байгуулна.  Энэ сарын өчигдөр өдрийн 16:00 цагийн байдлаар газар өмчлөх тухай хүсэлтээ цахим хэлбэрээр гаргасан  205 525 иргэн байгаа ажээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Өнөөдөр цахилгаан хязгаарлана

Эрчим хүчний найдвартай ажиллагааг
хангах зорилгоор жил бүрийн зургадугаар сараас аравдугаар сарыг дуустал
тодорхой хуваарийн дагуу цахилгааныг хязгаарлаж, урсгал засвар хийдэг. Урсгал
засвар үргэлжилж байгаа тул өнөөдөр дараахь
газруудад цахилгааны хязгаарлалт хийх ажээ.

 Баянзүрх дүүрэг



10:00-18:00 цагт: 14, 5-р хороо Консулын 1-4, Дүүргийн 1-р гудамж орчмоор болон
Энхтайван 81, 81А, 83, 84-р байрууд, Монгол шуудан транс, Цагаан-Уул СӨХ,
Бридж, Зургаан талст, Хотон трейд, Монголын гэгээ, Монгол Контракт, Гамба
ХХК-иуд болон ойр орчмоор, 15-р хороолол 1, 30, 42, 80, МУИС-ийн 7-р байр,
Мобиком, Скайтел, Жимобайл, Одон орон судлалын төв, Энхүүд, Хүрээ инвект,
Дэхор, Влатас, Мөнхжин од, Актив партнерс ХХК-иуд болон ойр орчмоор

10:30-17:00 цагт: 5-р хороо Алтан-Өлгийн болон Монелийн гудамжууд

14:00-16:00 цагт: 5-р хороо 15-р хороолол 42, 53А, 53Б байр, 132 айл 87, Өлгий
25, 75, 85А, 85Б, 89-р байр орчмоор,

Сүхбаатар дүүрэг

10:30-17:00 цагт: 11, 14-р хороо Рашааны 16-20, Алтайн 12-15-р гудамж орчмоор,
Нийслэлийн өмчийн харилцааны газар, АНУ сервис ХХК, Хандгайтын 1, 2, 330, 33,
36, 42, Хайлаастын 8, 13, 14, 20, 25, Рашаантын 5-15, Сургуулийн 44, 45-р
гудамж орчмоор

10:30-11:30 цагт: 1-р хороо Замын цагдаагийн газар орчмоор

12:00-13:00 цагт: 1-р хороо 1-р амаржих газар орчмоор

13:30-14:30 цагт: 8-р хороо МУБИС орчмоор,

Чингэлтэй дүүрэг

10:00-11:00 цагт: 2-р хороо 50 мянгат 23, 25, 33/1, 33/3-р байр болон ойр
орчмоор,

Сонгинохайрхан дүүрэг

10:30-11:00 цагт: 1-р хороо Толгойтын 96, 128-р гудамж

11:30-12:00 цагт: 1-р хороо Толгойтын 52-56-р гудамж

12:30-13:00 цагт: 1-р хороо Толгойтын 118-р гудамж

14:30-15:00 цагт: 1-р хороо Толгойтын 105-р гудамж

15:00-15:30 цагт: 1-р хороо Толгойтын 60-65-р гудамж

Налайх дүүрэг

10:00-18:00 цагт: 3-р хороо Дэнж, Бадралын гудамж,

Төв аймаг

09.30-17.00 цагт: Баян, Баянцагаан, Баянжаргалан сумын бүх хэрэглэгч, Жоншны
уурхай, Ноён Гари, Рео Геологи Гучин-Ус, Хүдрийн уурхай орчмоор

10:00-18:00 цагт: Зуунмод сум Их шавийн ДС, Манзушир, Овооны энгэр ХХК-иуд, Мод
үржүүлэг.

 

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хөвсгөлийн барометр дохиолж эхэллээ, АН-ЫНХААН

Ердөө саяхан, энэ сарын эхээр болсон Хөвсгөлийн ИТХ-ын нөхөн сонгуулийн дүнг сонирхлоо. АН бараа сураггүй уруудчихаж.  Долоон тойргийн тавд нь МАН ялалт байгуулсан гэж хэвлэлийнхэн мэдээлэв. Сонгуулийн дүнг бүр нарийвчилж мэдээлбэл Хөвсгөлийн ИТХ-ын 41 суудлын 24-ийг нь МАН, хоёрыг нь бие даагч, үлдсэн 14-ийг нь АН аваад байна. Арваад суудал авсан нь АН-ын хувьд тайвшрахаар мэдээ биш. Хөвсгөлийнхөн энэ удаа МАН-д итгэл үзүүлсэн нь ардчилагчдын хувьд анхаарахаас аргагүй бодит үйл явдал. 

Хөвсгөлийн сонгуулийг онцолж бичих болсон нь цаанаа нарийн учиртай. Улстөрийнхөн Хөвсгөлийн сонгуулийг анхааралтай ажигладаг нь тохиолдлын хэрэг биш. Тэд цэнхэр далайн хавьцаа өрнөх сонгуулийн дүнгээс улстөрийн чигийг танддаг. Хөвсгөл нутаг их сонин. Манжийн түрэмгийллийн үед манжууд Монголын цэнхэр хязгаарт бараг ялж чадаагүй. Яаж ч  айлгаж сүрдүүлээд нөлөөллөө тогтоож хүчрээгүй. Хоёр зуун жил хаанчлалаа тогтоох гэж үзээд сая нэг хүлээн зөвшөөрүүлэх гэтэл Манж  гэдэг улс дэлхийн түүхийн тавцангаас чимээгүйхэн буучихсан. Чингүнжавыг өөртөө татахын тулд Манжийн хаан эрх мэдэл, хэргэм зэрэг гээд элдэв дээдийг амласан ч манжийн эсрэг тэмцсээр байсныг өнгөрсөн түүхээс харж болно. Хаантан ямар сайндаа л “Би дотоод газрын цэргийг гаргаж Чингүнжавыг бариулна. Чингүнжав бузар  хааш оргож чаднам. Чингүнжавыг барьж ял өгөхгүй бол хэн болохсон билээ” гэж хилэгнэн бичиж байхав. 

Бээжинд хоёр хүү, ханийнхаа хамт цаазлуулсан Чингүнжавдаа  Хөвсгөлчүүд хайртай. Жанхас бор толгойгоо Ван толгой хэмээн нэрлэж, хөшөөг нь босгон хүндэтгэл илэрхийлсээр байгаа. Хөвсгөлчүүд эрх чөлөөнд хичнээн хайртайг Чингүнжав хэмээх монгол ноёны Манжийн дарангуйлалтай тэмцсэн он цаг, Чингүнжавынхаа хөшөөнд хүндэтгэн бөхийдөг энэ цагийнхнаас нь харж болно. Манжийн хааны засаглалыг хөхиүлэн дэмждэг байсан шарын шашныг ч Хөвсгөл нутгийнхан хүлээж аваагүй. Бөө мөргөлийн ёс жаягаа өнөө хүртэл эвдэлгүй авч үлдсэн газар гэвэл ганцхан Хөвсгөл гэхэд хэтрүүлсэн болохгүй. Хөвсгөлчүүд ийм л сонин улс. 

Яг нарийндаа Монголд ерэн жил оршсон Ардын хувьсгал ч Хөвсгөлд бараг ялаагүй. Цагаан морин жилийн ардчилсан хувьсгалын үеэр эрх чөлөөнд дуртай цэнхэр хязгаарынхан л хөдөөгийнхнөөс хамгийн түрүүнд “Ардчилал мандтугай” гэж хашгирсан.  “Бидэнд социализм биш эрх чөлөө хэрэгтэй” гэж чанга дуугаран  жагсацгаасан нь Ардын хувьсгалын улаан туг Хөвсгөлд жинхэнэ утгаараа намирч чадаагүй гэх итгэмээргүй ч итгэхээс аргагүй үнэний наад захын нотолгоо.  Хөвсгөлчүүд ардчиллын түүчээ болсон нь мөн л өнгөрсөн түүхийн шарласан хуудсанд тодоос тод бичээтэй байгаа.  МАХН (одоо бол МАН) парламентын бараг л бүх суудлыг эзэгнэж байхад Хөвсгөлчүүд АН-аас нэр дэвшсэн Л.Гүндалайг сонгож байв. Ганц намын дарангуйллын эсрэг агуулгатай үг бичгийн цаасан дээр бичин барьж зогсон чуулганы нээлт бүрийг үймүүлдэг байсан  Л.Гүндалайгийн зураг одоо ч хаа нэг харагддаг. Хөвсгөлөөс сонгогдсон Л.Гүндалай далан хэдүүлээ суугаа олонхийн хувьд, тэдний тухайн үед гаргаж байсан шийдвэрүүдэд  сүрхий айхтар нөлөө үзүүлж чадаагүй ч монголчуудад ардчилал, АН хоёрыг мартуулаагүй л юмдаг.  Хөвсгөл ийм л нутаг. 

Эргээд Хөвсгөлд болсон ИТХ-ын сонгуулийн дүн рүү анхаарлаа хандуулъя. Эрх чөлөөнд ийм дуртай, уг язгуураараа ардчилсан хөвсгөлчүүд энэ удаа МАН-ыг сонгожээ. Энэ бол АН-ын хувьд том сануулга. ”Ажлаа хийхгүй байна шүү та нар” гэсэн том дохио. Бодож үзэхгүй байх аргагүй сэрэмжлүүлэг. Аливаа нам ялаад ард түмэнд юу өгөх ёстой вэ гэсэн асуултад хариу хайгаад үзье. Аягандаа ахиухан хоолтой байх боломжийг бүрдүүлж  өгөх нь  л ялсан намын иргэддээ үзүүлэх том дэм.  Аяга дүүрэн хоолон дээр нэмэх нь өмнөхөөсөө илүү ая тухтай амьдрал, аюулгүй, эрүүл орчин.  Иргэдэд үүнээс өөр юу ч хэрэггүй. Ялснаасаа хойш хоёр жилийн турш төр барихдаа АН үүнийг нь бүрдүүлж өгөөгүй учраас л Хөвсгөлд ялалт байгуулж чадаагүй гэх гээд байна л даа. 

Түүхэндээ төрийн гурван өндөрлөг нь АН-ынх байсан тохиолдол үгүй. Энэ цагт л Ц.Элбэгдорж, З.Энхболд, Н.Алтанхуяг гэсэн АН-ын гурван гишүүн монгол төрийн магнайд байна. АН Монголын түүхэнд анх удаа засгийг бүрэн утгаар нь барьж байгаа тохиолдол нь бидний амьдарч буй өдгөө цаг. Бямбасүрэнгийн засгийн үед АН-ыг  төр барьсан гэж хэлж болох юм. Гэхдээ бага хурлын эрх нь МАН-д байсан. Р.Гончигдоржийг Их хурлын дарга байх үед Ерөнхийлөгч нь Н.Багабанди байлаа. Харин энэ удаа төрийн удирдлагууд гурвуулаа АН-ынх. АН дангаараа төр барьж байна. АН бүх эрхийг нь авчихвал арай илүү юм хийх байх гэсэн итгэлээр л Монголын ард түмэн энэ эрхмүүдийн төлөө саналаа өгч  АН-ыг бүх сонгуульд ялуулсан. 

АН өнөөдөр юу ч хийхгүй байна гэвэл хэт өрөөсгөл дүгнэлт болно. Мэдээж тэд төр засгийн эрхийг аваад  юм хийж байгаа. Гэхдээ ардчиллынхаа уг үндэс рүү нулимсан алхмууд их хийж байна. Ардчиллын язгуур эрх ашиг болсон хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй дайтаж байна. Дөрөв дэх засаглал гэгддэг хэвлэлийг үгүй болгохоор улайрсан жишээг нэг биш нэжгээдээр нь дурдаж болно. Ардчиллын амин сүнс болсон төрийн институтуудыг хооронд нь дайтуулаад эхэлчихлээ. Эдийн засгийн бодлогын чанартай стратегийн гэж онцолж болох бүтээн байгуулалтаас нэг нь ч бодитой ажил болсонгүй. Таван толгой төсөл, тавдугаар цахилгаан станц, төмөр зам өнөөдрийг хүртэл таг чиг. Тавдугаар цахилгаан станц нь арай нааштай явж байгаа. Бусад нь бараа сураггүй. Нүүрс нь үнэ цэнэгүй болсон Таван толгойг төмөр зам л аварна. Эдийн засагчид, учир мэдэх эрхмүүд  урд хөрш рүү нарийн царигтай төмөр зам тавьж байж нүүрсний үнэ арай өснө гээд байхад л шийдвэр гаргахгүй явсаар хаврын чуулганаа хаачих жишээний. Намрын чуулганаар царигийн асуудлыг эдийн засгийн талаас нь эрүүлээр харж шийдлээ ч  энэ жилдээ лав төмөр замын ажил “будаа” болсон. Санхүүжилт дээр нь туслаад өгье гэж дуугарсан “Шинхуа” яг өнөөдөр бол ууртай байгаа.  Хөгжлийнхөө төлөө хөдөлж өгдөггүй түшээд маань Хятаддаа төдийгүй дэлхийд дээгүүрт давхидаг энэ группынхны гайхшийг ёстой л нэг барж буйг таамаглаж цөхөх юмгүй. 

Сүүлийн үед АН-ынхны хийж байгаа бүхнийг харахаар дандаа хуурсан, дүр эсгэсэн жүжгүүд харагдах боллоо. Харин ч нэг жинхэнэ утгаар нь дэглэж  тавьж  чадаж байна.  Харамсалтай нь ард түмэн жүжигт итгэдэггүй. Амьдралынхаа төлөө зүтгэж яваа эгэл иргэдэд тайзан дээр өрнөх, амьдралаас нь тасархай, амьдралд нь нэмэргүй гоё жүжиг хэрэггүй.  Тэд бодитой, биетэй ажлыг л үнэлнэ. Амьдралд нь мэдрэгдсэн ажил хийсэн хэнийг ч дэмжих хүч тэдэнд бий. Төмөр замаа шийдэж нүүрсээ дажгүй үнээр ахиухан гаргаад доллар оруулж ирээд байвал ядаж л иргэдийн халаасан дахь төгрөгийн үнэ цэнэ өдөр өдрөөр унахгүй. Жилийн өмнө түрийвчинд нь байсан арван мянган төгрөг зургаан мянган төгрөг болоод шалдаа уначихаад байхад хэн АН-д дуртай байх юм бэ. Энэ удаа Хөвсгөлийн ИТХ-д АН цөөнх боллоо. Яг энэ янзаараа яваад байвал хоёр жилийн дараа УИХ-д цөөнх болно гэсэн дохиог Хөвсгөлийн сонгууль өгчихлөө. Хөвсгөлийн барометр дохиолж эхэллээ шүү, АН-ынхаан.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Мухар амбиц

Спортын тэмцээнд хүмүүс ерөөсөө хамрагддаггүй байсансан. Ялангуяа бөх барилдаадах гэхээр залуучууд пир гээд зугтаачихна. Одоо сум, аймгийн наадамд 512 бөх, зургаан насны ангилалд нийт долоо найман зуун морь уралдуулж байгаа нь биеийн тамир спортоор хичээллэж эрүүл мэнддээ анхаардаг болсны үр дүн гэхэд эргэлзээтэй.

Ердөө л бусдад атаархаж хэсэг явж байснаа амар хялбар аргаар хурдхан шиг ямарваа төрөлд алдаршаад авбал ашигтай гэсэн давалгаа нийтийг хамарчээ. Хэдий арьс өнгө, шашин, нам улс төрийн ялгаа ардчиллаар устсан ч энэ нийгэмд мөнгөгүй, эрх мэдэлгүй, нэрэн дээрээ нэмэлт цолгүй бол хэн ч биш болчихсон. Хязгаарын аймаг нутгаас орж ирэгсэд олон юмнаас хоцорчихсон тул бие хаа нь жаахан өсгөлүүн бол бушуухан бөх барилдах  эсвэл удган болцгоодог. Польшид очсон монголчууд зүү төөнүүрийн эмчийн мэргэжилтэй болчихдогтой их төстэй.

Одоо байтлаа бүр хар нялхаасаа алдарших дон тусч амбиц хөөн дух, энгэр дээрээ медальгүй морь, хүн хоёр бараг алга шив дээ. Нийгэмд үе үе иймэрхүү хийрхэл, солиорол ядуурал, хямралаас үүдэн бий болдог аж. Энгүүн эгэл амьдралыг үл тэвчигсдийг бурхан багш “чаралба” хэмээн тодорхойлж хожим үйлээ эдэлнэ гэж шоонд нь буужээ. Базарваань хум пад.

Ж.ГАНГАА

Categories
гадаад мэдээ

Халонг хар салхины улмаас есөн хүн амь үрэгджээ

Өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд Японд Халонг хар сахи нүүрлэсэн тухай мэдээлж байсан билээ. Үүний улмаас есөн хүн амь үрэгдэж хоёр хүн сураггүй болжээ. Мөн 80-аад хүн гэмтэж 342 хүн орох оронгүй болсон байна. Японы Гал сөнөөх газраас 1 сая 600 мянган хүнийг нүүлгэн шилжүүлсэн тухай мэдэгдсэн юм. 

Categories
мэдээ нийгэм

Зүүн зүгийн нутгаар дуу цахилгаантай бороотой

   

13-нд нутгийн зүүн хагаст, 14,15-нд зүүн зүгийн нутгаар бороо орно. Дуу цахилгаантай. Дулаарч Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Дорнод Монголын тал нутгаар шөнөдөө 3-8 градус, өдөртөө 18-23 градус, Их нууруудын хотгор болон говийн бүс нутаг, Орхон-Сэлэнгийн сав газраар шөнөдөө 13-18 градус, өдөртөө 26-31 градус, бусад нутгаар шөнөдөө 7-12 градус, өдөртөө 21-26 градус дулаан байна гэж Цаг уур орчны шинжилгээний газраас мэдээллээ. 

Categories
мэдээ нийгэм

Хүмүүжигчид мэргэжлийн үнэмлэхтэй болжээ

Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын харьяа Хархорин сум  дахь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх алба  “Бакет” мэргэжлийн сургалтын төвтэй хамтран   хүнд машин механизмын сургалт зохион байгуулжээ. Сургалтад 49 хүмүүжигч хамрагдаж, 66 цагийн онол,18 цагийн дадлагын хичээлээр  экскаватор , дугуйт ачигч, бульдозер, хүнд даацын авто машины операторын мэргэжил эзэмшүүлж, мэргэжлийн үнэмлэх олгосон байна.