Зуны халуун өдрүүдэд хөгшид, хүүхдүүд гэлтгүй бүх насны хүмүүс нарших гэсэн асуудалтай нүүр тулж, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнүүг авдаг. Гэтэл тэжээвэр амьтдад зуны халуун цаг агаар хэрхэн нөлөөлдгийг бид тэр болгон анзаардаггүй билээ.
“The Guardian”-ны сэтгүүлч Рачел Диксон халуун өдрүүдэд нохой, муур болон бусад тэжээвэр амьтдыг хэрхэн зөв арчилж, наршихаас урьдчилан сэргийлэх талаар товч зөвлөгөөнүүдийг та бүхэнд хүргэе.
Нохой
Нохойгоо цөөхөн хэдэн минутаар ч болов машинд үлдээх хэрэггүй! Онгорхой цонх машиныг хангалттай сэрүүн байлгаж чаддаггүй. Австралийн Амьтдын эрхийг хамгаалах төв /RSPCA/-ийн судалгаанаас үзэхэд гадаа 22 целсийн халуун байлаа гэж үзэхэд машин дотор 47 целс хүрэх боломжтой аж. Жил бүр уг шалтгааны улмаас ноход үхдэг. Халуун, агааргүй орчинд нохойгоо бүү үлдээ. Жишээ нь: хүлэмж, чиргүүл. Эдгээр нь машинтай адил нөлөөтэй.
Гадуур гарахдаа ч, гэртээ байхдаа ч нохойндоо хангалттай ус өгч бай. Ганцааранг нь орхих гэж байгаа бол идүүрэнд нь хангалттай ус байгаа эсэхийг шалга.
Нэг өрөөнийхөө хивсийг хураагаад салхи оруулж, нохойндоо сэрүүцэх таатай орчинг нь гаргаж өгвөл яаж байна?
Нохойгоо бүх л өдөржин гадаа байлгах хэрэггүй. Бүр боломжгүй бол сүүдэртэй газар, ус хангалттай тавьж өг.
Нохойгоо гадаа байлгах бол сайн ажиглаж байгаарай. Амьтад цангахаараа юуг ч хамаагүй уух гээд байдаг. Жишээ нь: машины шингэн.
Ид халах үеэр нохойгоо гадуур удаан авч явж болохгүй. Өглөө эрт эсвэл нар шингэх үед энгийн үед салхилуулдгаасаа бага хугацаагаар гарга. Халуун цемэнтэн дээр дагуулж явахаар бол гутал заавал өмсгө. Агаарын температур 25 целс байлаа гэхэд асфалтан зам 51.6 целс хүрдэг. Ийм зам дээр явсан нохойны сарвуу шалбарч, шархална.
Нохой чинь цайвар өнгийн чих эсвэл хамартай бол тэжээвэр амьтдад зориулсан нарны тос түрхэж өг. Хөхтөн амьтдын арьс хүнийхтэй адил түлэгддэг. Энэ нь даамжирсаар арьсны хорт хавдарт хүргэх эрсдэлтэй.
Үс ноос ихтэй нохойтой бол хусуулах нь зөв хэдий ч үс хусуулж болдоггүй онцлогтой үүлдэр олон байдгийг сана. Ноосыг үүлдэр үл хамааран тогтмол самнаж байхаа бүү мартаарай.
Бүх нохдыг ижил түвшинд арчлах нь зохисгүй. Жингийн илүүдэлтэй юм уу, булчин шөрмөс ихтэй, жижиг биетэй, богино хоншоортой, үс багатай, залуу эсвэл хөгшин гээд бүх ноход өөр түвшний арчилгаа шаарддаг.
Нохойнд тань наршсан шинж тэмдэг илэрвэл зүгээр орхиж болохгүй. Хүндээр амьсгаадах, зүрхний цохилт хурдсах, завьж, хэл улайх, сульдах, биеэ даах чадваргүй болох, бөөлжих, муужирч унах зэрэг шинж тэмдэг илэрвэл яаралтай арга хэмжээ авч малын эмч зорихыг Австралийн амьтдын эрхийг хамгаалах төвөөс зөвлөж байна. Нарших нь үхлийн аюултай тул нохойгоо сэрүүцүүлэхийн тулд хүйтэн ус /тэсгим хүйтэн биш/ нохой руугаа шавших, амьсгал тогтворжих хүртэл бага багаар хүйтэн ус долоолго.
Муур
Муур байгалиасаа халуун, дулаан орчинд дуртай. Тэд шаардлагатай бол хүний багахан тусламжтайгаар өөрсдийгөө сэрүүцүүлж чаддаг. Хэт халах үед муурандаа хэрхэн анхаарал тавих талаар бяцхан зөвлөгөөнүүдийг хүргэе.Өглөөний арван цагаас үдийн гурван цаг хүртэл муураа гадагш гаргах хэрэггүй.
Цайвар өнгийн мууртай бол хамар чихэнд нь тэжээвэр амьтдад зориулсан /долоогоод арилдаггүй/ нарны тос түрхэж өг.
Гэрээ сэрүүцүүлэхийн тулд хөшгөө хаа. Гадаах цаг агаар доторхоос илүү халуун байвал цонхнуудаа хаагаарай.
Муур өвөл дулаацах газраа олдогтой адилаар зун зөнгөөрөө сэнсний дэргэд хэвтэх болно.
Муурандаа хангалттай ус тавьж өгч байгаарай. Тэд хоолноосоо хол зайд ус уух дуртай.
Муур тань бүх л өдрийн турш унтаад байвал санаа зовох хэрэггүй. Тэд хоногт 16 цагийн нойр авах хэрэгтэй байдаг ба халуун өдөр бүр ч их унтдаг.
Ердийнхөөсөө их хэмжээгээр биеэ цэвэрлээд байвал санаа зовох хэрэггүй. Энэ нь хөлрөхтэй адил нэг төрлийн биеэ сэрүүцүүлэх механизм юм.
Муурныхаа сарвуунд анхаарлаа хандуул. Нохой, хархны адилаар муур сарвуугаараа шингэнээ гадагшлуулж, хөлөрдөг. Муур тань нойтон сарвууны мөр үлдээж байвал хөлөрч байна гэсэн үг ба шингэнээ нөхөх хэрэгтэй. Сарвууг нь усанд дүрэх арга хэмжээ авч болох ч түүнд таалагдахгүй байж магад.
Муур тань уухилаж байвал санаа зовох хэрэггүй. Тэд нохдыг бодвол уухилах нь бага ч гэлээ халууцсан үедээ ноходтой адил системтэй. Гэвч хүндээр уухилах нь наршсан шинж тэмдэг байж болзошгүй.
Жижиг үслэг амьтад
Ариун цэвэр сайн сахь. Халуунд ялаа, батгана, авгалдай олширдог тул туулайнд үүрлэдэг нь үхлийн аюултай юм /flystrike/.Ноосыг нь тогтмол самнаж байгаарай. Үс ноос ихтэй туулайн үсийг хусах талаар бодолцоход гэмгүй.
Торыг нь сүүдэртэй газар байгаа эсэхийг байнга шалга. Наранд тавьж болохгүй.
Савыг нь үргэлж усаар дүүрэн байлга.
Алим, байцай гэх мэт усаар баялаг жимс ногоогоор хоолол.
Амьтны хэвтэх газар нь кирамик хавтан эсвэл савтай хөлдсөн ус тавиарай.
Туулай гэх мэт дундаж амьтдыг усаар шүршин сэрүүцүүлж болно. Нохдод ч мөн энэ арга хэрэглэгдэх боломжтой ч нүүр лүү нь цацахаас зайлсхийгээрэй.
Д.ХУЛАН