Засгийн газрын зүгээс Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойн их баяр наадмыг цахимаар тэмдэглэх шийдвэр гаргаад байсан. Гэсэн ч долдугаар сарын 1-ний өдөр төв талбайд болсон жагсаалтай холбоотойгоор шийдвэрээ цуцалсан. Улсын их баяр наадам хаяанд ирчихсэн байгаа энэ үед шийдвэрээ цуцалсан нь уяач, бөхчүүдийн эрх ашгийг зөрчсөн үйлдэл болсон талаар тэд үзэл бодлоо илэрхийлж байна.
“Хантайшир” дэвжээний дасгалжуулагч, улсын гарьд Ж.Бат–Эрдэнийн байр сууриа илэрхийлснийг хүргэе. “Хантайшир” дэвжээний бөхчүүд Төв аймгийн Эрдэнэ сумын нутагт байрлах “Мандал” амралтын газарт баяр наадмын бэлтгэлдээ гараад байсан юм. Тус галд аймгийн арслан Т.Сайханжаргал, Ж.Алтаншагай, Ч.Эрдэнэсайхан, Э.Даваажаргал, Я.Бумбаяр зэрэг улсын цол хүртэх магадлалтай залуу хүчтэнүүд баяр наадымн бэлтгэлээ базааж байсан юм.
–Баяр наадмыг үзэгчгүйгээр зохион байгуулах шийдвэр гараад байсан ч цуцлах шийдвэр гарлаа. Энэ тал дээр таны байр суурийг сонсох гэсэн юм?
-“Хантайшир” дэвжээний 60 орчим бөх баяр наадмын бэлтгэлдээ гараад сарын хугацаа өнгөрөөд байсан ч Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойн их баяр наадмыг цуцлах шийдвэр гаргалаа.
Талбай дээр цуглаж жагсаал зохион байгуулсан залуусын нөлөөнд автаж Засгийн газраас дээрх шийдвэрийг гаргав бололтой. Бид Ардын хувьсгал ялснаас хойш 99 жилийн хугацаанд тасралтгүй баяр наадмаа тэмдэглэж, морио уралдуулж, бөхөө барилдуулж ирсэн түүхтэй. Дайн, байлдаан гээд ямар ч нөхцөлд энэ их өв соёлоо гээж, өнжиж байсан удаа байхгүй. Ардын хувьсгалын түүхт 100 жилийн ойн босгонд цар тахал дэгдэж улс орны нөхцөл байдал хүнд цаг үе тохиолоо.
Засгийн газраас цаг үеийн нөхцөл байдалд дасан зохицож үзэгчгүйгээр бөх барилдуулж, морь уралдуулах шийдвэр гаргаад байсан ч цагийг нь тулгаж байгаад цуцалчихлаа. Энэ шийдвэрээ ядаж 20 хоногийн өмнө гаргасан бол энэ олон зуун бөхчүүд, уяачид цаг зав, эд мөнгөөрөө хохирохгүй байлаа. Засгийн газрын шийдвэр үнэн ч биш байна. Сонгууль болоход л хэдэн мянган хүн цуглуулаад байдаг. 21 аймгаар тойрч уулзалт зохион байгуулаад л явдаг. Тэр үед халдвар хамгаалал нь хаашаа алга болчихдог юм. Наадам болохоор л зарим нь учраа ч ойлгохгүй хүмүүсийн ятгалгаар цуцлаад байж болохгүй биз дээ.
-Цар тахлын нөлөөгөөр цаг үеийн нөхцөл байдал амаргүй байгааг бөхчүүд ойлгож байгаа байх. Халдвар хамгаалал аюулгүй байдлаа “Хантайшир” дэвжээнийхэн хэрхэн хангаж байна вэ?
-Гудамжинд явж байгаад тал бүрээс цугласан хүмүүс энд барилдана гээд байгаа юм биш л дээ. Үүнийг ойлгох хэрэгтэй болов уу. Энд бэлтгэлд гарч байгаа бөхчүүд бүгд вакцины хоёрдуагар тунд хамрагдаад хоёр сар орчим болчихсон. Бэлтгэлд гарахдаа PCR шинжилгээнд хамрагдаад, тусгаарлагдаж бэлтгэл сургуулилт хийж байна. Хажуугаар нь түргэвчилсэн тестээр шинжилгээ өгч байна. Бид ч хариуцлагаа ухамарлаж хот хооронд зорчихгүй байгаа. Сар орчмын хугацаанд хамт байлаа. Манай галын бөхчүүдийн дундаас халдварын тохиолдол илрээгүй. Ер нь бусад галын бөхчүүд ч хариуцлагатай байгаа. Бөхчүүдийн дундаас халдварын тохиолдол илрээгүй байна. Бүгд тусгаарлагдаж хариуцлагатайгаар бэлтгэл сургуулилтаа базааж байгаа. Дахин онцлоход тал бүрээс цугласан хүмүүс барилдах гээд дайраад байгаа асуудал биш. Ийм тусгаарлалтад байгаа хүмүүс хоёр өдөр барилдаад тарахад хүмүүст халдвар тараачихгүй болов уу гэж бодож байна.
-Цаг үе хүнд байхад баяр наадмын төсвөө эрүүл мэндийн салбарт зарцуул гэх шаардлагыг тавьж байна лээ. Нийгэмд бөхчүүд л наадмын төсвийг тэр чигээр нь “идчихдэг” гэх ойлголт яваад байна?
-Эдийн засгийн нөхцөл байдал хүнд үед нэг их төсөв шаардалгүйгээр түүхэн өв уламжлалаа тасалдуулалгүйгээр аваад явчих боломж бидэнд байлаа. Бөхчүүдийн давааны байны мөнгө 20,30 мянган төгрөг наадмын төсөвт нэг их хүндрэл учруулдаггүй. Наадмын төсвөөс бөхчүүд татгалзаад эмнэлгийн байгууллагад хүлээлгэн өгөхөд бэлэн байна.
-Баяр наадмыг хойшлуулах санал яригдаж байна. Энэ талаар таны байр суурийг сонсъё.
-Уяачдад хүндрэлтэй болов уу. Уяа морьдынх нь сойлго жигдэрчихсэн байгаа шүү дээ. Наадмын дараа л уяачдын намрын ажил эхэлдэг. Бөхчүүдийн тухайд өвчин тахалтай үед заавал барилдъя гээд дайраад байгаа асуудал байхгүй. Энэ өвчний үед нийгмийн сэтгэлзүй тогтворгүй байгаа. Ийм цаг үед бөхчүүдийн зүгээс үзэгчдээ баясгая, сэтэл санааг нь тогвортой байлгая гэсэн зорилго тавьж байсан юм”. Бөхийн галуудын тухайд хоёр тунд хамрагдсан тамирчдыг PCR шинжилгээнд хамруулаад тусгаарлалтад байлгаж бэлтгэл сургуулилт хийлгэж байгаа юм байна. Ингэхдээ зарим тохиолдолд түргэвчилсэн оношлуур ч ашиглаж байгаа байгаа гэнэ.
Бид Дорноговь аймгийн Өргөн сумын харьяат “Хутагтын хүчтэн” дэвжээний бөх аймгийн арслан Т.Буянжаргалаас тодруулга авлаа. “Хутагтын хүчтэн” дэвжээний бөхчүүд Төв аймаг явах замд “Тоорил ханы хүрээ” амралтын газарт тусгаарлагдаж баяр наадмын бэлтгэл сургуулилтаа базааж байна. Энэ галд аймгийн арслан Б.Бямбадорж, Б.Бат-Эрдэнэ, Б.Баатархүү зэрэг улс аймгийн цолтнуудын барилдаанд дээгүүр амжилт гаргадаг залуус бэлтгэл сургуулилтаа базааж байна.
-Баяр наадмын ач холбогдолыг та юу гэж хардаг вэ. Цар тахалтай үед ч заавал тэмдэглэх шаардлагатай юу?
-Түүхэн ач холбогдол талаасаа Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойн их баяр наадмыг огт тэмдэглэлгүй өнгөрч болохгүй асуудал л даа. Халдвар хамгааллын дэглэм баримтлаад цаг үеийн нөхцөлдөө тохируулаад үзэгчгүйгээр тэмдэглэх шийдвэр гаргаад байгаа нь нүдээ олсон гэж хувьдаа харж байсан юм. Бөхчүүдийн тухайд өнгөрсөн хоёр жил орчмын хугацаанд тэвчээртэй хүлээлээ. Цаашид коронавирус устаж алга болохгүй. Цаг үедээ дасан зохицоод явахаас өөр арга байхгүй. Олон улсад ч ийм л жишгээр явж байна. Дээрээс хэд хэдэн удаагийн давтамжтай хөл хориог удаан хугацаагаар тогтоолоо. Ямар ч үр дүн гарсангүй шүү дээ. Цаашид дархлаажуулалтад хамрагдаж, эрсдэлээ зөв тооцоолж халдвар хамгааллын дэглэмээ баримтлаад явахаас өөр арга алга байна. Бөхийн спорт гэдэг залуу насны ажил. Цаг хугацаа хором мөч бүр үнэ, цэнтэй. Хоёр жилийн хугацаа гэдэг жаахан нас ахиж яваа бөхийн тухайд их үнэ цэнтэй.
-Та бүхэн наадмын бэлтгэлийн үеэр аюулгүй байдлаа хэрхэн хангаж байв. Өндөр эрсдэл дунд бэлтгэл сургуулилт хийж байна шүү дээ.
-Бэлтгэлийг манай аймгийн дэвжээний зүгээс зохион байгуулж ажиллаж байна. Энд Дорноговь аймгийн 20 орчим бөхчүүд бэлтгэл сургуулилт базааж байгаа. Бид бүгд хоёрдугаар тундаа хамрагдсан. Бэлтгэлд гарахдаа хоёр удаагийн PCR шинжилгээнд хамрагдаж бүгд сөрөг гарсан. Бэлтгэлийн үеэр эрсдэлтэй газраас ямар нэгэн хүн очихгүй байлгахаар зохицуулсан. Бөхчүүдээс өөр хүн энд алга. Мэдээж бөхчүүдийн эрүүл мэндийг хянах мэргэжлийн хүн биднийг дагаж яваа. Мөн түргэвчилсэн оношлуур ч бидэнд бий.
-Наадмаар бөх барилдана гэхэд массын хандлага сөрөг талдаа байх юм. Бөх барилдахад л наадмын төсөв урсчихдаг гэх ойлголт яваад байх шиг.
-Гол төлөв хот суурин газрын хүмүүс л элдвээр хэлж байгаа харагдана лээ. Ийм хөл хорионы ард бөхчүүдийн, бөхөө үзэж сэтгэл ханамж авдаг иргэдийн эрх ашиг дагаж явдаг. Ялангуяа хөдөө хөхөрч, гандаж малын хойноос нүүдэллэж өв соёлоо тээж яваа түмэн жилд ганц наадмаар л сэтгэл ханамж авч, бүтэн жилийн дархлаагаа тогтоодог юм. Суурин газар шавар байшинд утас ширтээд суудаг хүмүүс үүнийг ойлгохгүй л болов уу. Бусдынхаа эрх ашиг сонирхлыг ингэж үгүйсгэж болохгүй болов биз дээ.
Энд нэг зүйлийг онцлоход та нарын хардаад байгаа шиг наадмын төсвийг тэр чигээр нь бөхчүүд идэж уугаад дуусчихдаггүй юм шүү. Төсвийн дийлэнх нь нээлтийн үйл ажиллагаанд, дуулж хуурддаг хүмүүст зориулагддаг байх.
Наадмын бөхийн барилдаанд түрүүлсэн бөх 15 сая төгрөгийн байтай. Үзүүр бөх нь 10 сая төгрөг байдаг.
-Дорноговийн бөхчүүдийг энэ жил А.Хатансайхан начин хариуцаж бэлтгэл хийлгэж байна уу?
-Хатансайхан начин нутагтаа төрийн албанд ажиллаж байгаа. Энэ жил манай галыг олон улсын хэмжээний мастер О.Болд-Эрдэнэ хариуцаж бэлтгэл сургуулилт хийлгэж байна.
-Танай галын бөхчүүдийн бэлтгэл сургуулилт хэр зэрэг хангагдаж байна вэ?
-Улсын харцага А.Цацабширийн бэлтгэл энэ жил их сайн байгаа. Энэ жил Харзтайд бэлтгэлд гарсан” гэлээ. Эрүүл мэндийн яамны сайд С.Энхболд бөхийн галд гарсан бөхчүүдээс халдвар гарах магадлал бага гэж тооцоолж байсан юм. Тэрбээр “Энэ жил Үндэсний их баяр наадмыг цахимаар зохион байгуулна. Наадмыг зохион байгуулагчид болон оролцож байгаа уран бүтээлчид, бөхчүүд, сур харваачдаас бүгдээс нь коронавирус илрүүлэх шинжилгээ авч байгаа. Халдвар хамгааллын дэглэмийг чанд мөрдүүлж, тогтмол шинжилгээ авч байгаа учраас эрсдэл бага гэж үзэжбайна” гэж мэдэгдэж байсан ч шийдвэрээсээ буцсан юм.