Соёлын сайд асан С.Чулууныг Өндөр Гэгээн Занбазарын түүхэнд хамрагдах эх сурвалжийг Хятадын талд үнэгүй шилжүүлсэн гэх хэргээр Цагдаагийн байгууллагаас шалгаад эхэлсэн. Бид энэ асуудлын хүрээнд МУИС-ийн Түүхийн тэнхимийн багш, доктор Д.Анхбаяртай ярилцсан юм. Түүний тухайд хоёр жилийн өмнөөс дээрх хэргийн талаар “шүгэл үлээж” мэдээллийг задлаад байгаа юм.
-Соёлын сайд С.Чулууныг Өндөр Гэгээн Занбазарын намтар түүхтэй холбоотой эх сургалжийг БНХАУ-ын талд шилжүүлсэн байж болзшгүй гэх үндэслэлээр шалгаад эхэлжээ. Энэ эх сурвалжийг ном болгон худалдаалж байна гэх мэдээллийг та хэлж байсан. Та өөрөөр тухайн номыг яг үзэж танилцсан уу?
-Урд хөршид худалдаанд гарсан Өндөр Гэгээн Занабазарын номд Монгол Улс гэсэн нэг ч үг алга байна лээ. Номыг эрхлэн хэвлүүлсэн байгууллага нь Өмнөд Монголын Шинжлэх Ухаан Техник Мэргэжлийн Хэвлэлийн хороо гэж тэмдэглэсэн байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, ном, хэвлэл оюуны өмчийн хувьд энэ байгууллагынх гэсэн утгыг шууд илэрхийлж байгаа юм. Ингэхээр олон улсад Хятадын оюуны өмч, Хятадын бүтээл гэж л үзнэ. Үүнээс гадна номын арын хуудсанд “Дундад их улсын Ардын их сургуулийг 2019 онд дэлхийн жишигтэй их сургууль болгож хөгжүүлэх хөтөлбөрийн хүрээнд санхүүжүүлж хэвлэв” гэж бичсэн байгаа юм. Үүнээс үзэхэд Монгол Улсын Үндэсний номын санд байгаа, зохих хууль ёсны дагуу Монголын төрийн өмч болсон түүхийн ховор, онцгой сурвалжийг Хятадын сургуулийг хөгжүүлэх хөтөлбөрийн хүрээнд л ашиглаж байна гэсэн үг.
Хоёрдугаарт, энэ ном монгол хэлээр бичигдсэн шүү дээ. Гэтэл хаалтанд “Дундад улсын цөөн тоот үндэстний хэл” гэж тодотгосон байсан. Монгол Улсын төрийн албан ёсны хэл бол монгол хэл. Гэтэл монгол хэл, соёлыг дэлхийд түгээх ёстой хүн энэ номд монгол хэлийг цөөн тоот үндэстний хэл гээд хүлээн зөвшөөрчихсөн байна. Энэ үйлдлийг ямар ч нөхцөлд зөвтгөх үндэслэлгүй үйлдэл. Тус номд С.Чулуун болон Б.Оюунбилэг гэх хүмүүсийн нэр л бичигдсэн байна лээ. Монгол гэх нэг өгүүлбэр, нэг үг ч байхгүй.
-Сайд асан С.Чулууны зүгээс “Би бүтээлээ Хятадад хэвлүүлсэн” гэх тайлбарыг хэлдэг шүү дээ?
-Бүтээлийг ингэж туурвихгүй л дээ. Хэрэв С.Чулуун Үндэсний архивын санд байгаа 640 мянган хуудас түүхэн бичвэрийг шууд скайнердаж, хэвлүүлчихээд түүнийгээ бүтээл гэж байгаа бол хэн дуртай нь архивын газраас мянга, мянган хуудсаар нь хэвлэж, гаргаад өөрийгөө ном бичсэн гэж хэлээд сууж байж чадна. Ямар ч судалгаа, эрдэм шинжилгээний боловсруулалт байхгүй, зөвхөн өөрийнхөө нэрийг тавьчихсан байгаа юм. Өөрийнх нь судалгаа гээд байгаа зүйл нь Занабазар гэж ийм хүн байсан гэсэн агуулгатай арван ч хуудас хүрэхгүй юм байна лээ. Үүнийгээ Хятадад өөрийнхөө бүтээлээ хэвлүүлсэн гэж тайлбарлаж байгаа нь түүхчдийг доромжилж байгаа үйлдэл.
-Архиваас материал шүүгээд ном болгож хэвлүүлэх нь нээлттэй байдаггүй юм уу. Эх хувь нь архивдаа хадгалагдаж л байгаа шүү дээ.
-Архивын тухай хуулиар энэ бол төрийн өмч. Үүнийг хамтран судалж болно. Гэхдээ хамтран судлахаар бол Монголын Үндэсний номын сангийн нэрийг дурдах хэрэгтэй. Таван судрыг скайнардаад зарж байгаа үнэ нь 1200 юань буюу 550 орчим мянган төгрөг. Тэрбум хүнтэй зах зээлд борлуулагдаж үүнээс орж ирэх ашгаас Монгол Улс, Үндэсний номын сан ямар хувь хүртэх зэрэг асуудлыг огт тодруулалгүйгээр нэг хүн албан тушаалаараа далайлгаж авч яваад Хятадад аваачаад өөрийн нэрээ тавьж хэвлүүлнэ гэдэг байж болохгүй асуудал. Хэвлүүлэхээр бол хувилах журам, үүнд холбогдох зөвшөөрөл гэж бий. Үүний дараа ашиг хуваах хувь зэрэг нь ил цагаан байх ёстой. Зөвхөн С.Чулуун гэж нэрээ тавиад хэвлүүлнэ гэдэг өөрөө хууль бус үйлдэл. Чулуун гэдэг нь өөрөө Хятадын эрдэмтэн гэж ойлголтыг төрүүлж байгаа юм. Үүн дээр гэрээ огт харуулахгүй байгаа. Зөвхөн албан ёсны зөвшөөрөл гэх бичиг харуулдаг. Тэр бичигт Соёлын яамнаас үүнийг Түүхийн хүрээлэнд хэвлүүлэхийг зөвшөөрөв гэж тэмдэглэсэн байдаг. Гэтэл үүнийг нь Хятадад авч очоод нийтэлсэн байгаа юм. Хууль зүйн талаас нь харахад энэ мэт олон зөрчил ил цагаан харагдаж байгаа.
-Соёлын сайд асан С.Чулууны тухайд “Хүрээ сайдын хөмрөг”-ийн архивын материалыг урд хөрш рүү шилжүүлсэн талаар та хэлдэг. Үүнийг Хятадын талаас ном болгон худалдаалж байгаа гэх юм. Хамгийн ноцтой нь АНУ-ын Конгрессын номын санд тус “Хятадын түүх” гэсэн тайлбартайгаар байршсан тухай мэдээллийг та нийтэлж байсан шүү дээ. Энэ талаар тодруулахгүй юу?
-“Хүрээ сайдын хөмрөг”-ийн 640 мянган хуудас бүхий номын эхний 10 мянган хуудсыг 20 боть болгож Хятадад хэвлүүлсэн. Энэ номыг АНУ-ын Конгрессын номын сангийн каталогт “Хятадын Хүрээ гэдэг нэртэй хошууны орон нутгийн түүх” гэсэн тайлбартай оруулсан байх юм. АНУ-ын Конгрессын ном сан бол 38 сая гаруй номтой, дэлхийн хамгийн том номын сан. Энд манай түүхийн бичвэрийг “Хятадынх” гээд тодотгочихсон байна шүү дээ. Үүний ард зөөлөн хүчний бодлого явагдаад байна. Үүнээс цааш бид 50, 100 жилийн дараа ямар үр дагаварт хүрэхийг тооцоолох аргагүй. Үүнийг нэн даруй таслан зогсоох ёстой” гэв.
Дээрх асуудалтай холбоотойгоор Монголын Үндэсний номын сангийн захирал Б.Ичинхорлоогийн байр суурийг сонссон юм. Тэрбээр “Өндөр гэгээн Занабазарын таван дэвтрийг хэвлүүлэх талаар Үндэсний төв номын сан, Түүх археологийн хүрээлэн гэрээ байгуулсан. Соёлын яам нь соёлын биет өвийн өмчлөгч байгууллага. Үндэсний номын сан бол хадгалах үүрэгтэй байгууллага. Салбар яамны зөвшөөрөлгүйгээр номын сан ямар ч гэрээ хэлцэл хийдэггүй. Бидний зүгээс яамны зөвшөөрлийн дагуу Өндөр гэгээн Занабазарын намтар эх түүхүүдийг эрдэм шинжилгээний зориулалтаар хэвлэн нийтлэхэд татгалзах зүйлгүй болно гэх зөвшөөрлийг үндэслэн төрийн байгууллагынхаа үүргийг биелүүлсэн. Түүх археологийн хүрээлэнтэй гэрээ хийсэн учраас энэ хэрэгт холбогдоод байх шиг байна. С.Чулууны өмгөөлөгчийн хэлж байгаагаар “Хоёр жилийн өмнө энэ асуудлыг ярьж байсан. Бид бүх холбогдох баримтуудаа гаргаж өгсөн ч прокурорын зүгээс ямар ч гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй гэж дүгнэсэн” гэх тайлбарыг хэлж байна лээ” гэсэн юм.