Монгол төрийн алба арилжаа наймаа шиг болж, сонгуулийн өмнө жаран тэрбумаар үнэлэгдчихсэн явж байсан. Яалт ч үгүй дуу хоолой, дүрс хөдөлгөөнтэй бичлэг нийтэд цацагдсан. Гол агуулга нь төрийн албыг яаж мөнгө болгох тухай. Гэтэл хуулийн байгууллагуудын дүгнэлт өөр өөр гарчихав. Одоо эвлүүлэг, эвлүүлэг бишийн тухай учир нь үл ойлгогдох марзан яриа болоод явж байна.
Ингэж байгаад буруутан нь өөр хүн болж, дүрс бичлэг, дуу хоолой нь эвлүүлсэн болж хувирч, аандаа мартагнуулах нь шиг байна. Учир нь тэд эрх барьж байгаа шүү дээ. Ганц үнэн бол тэр бичлэгийг гол дүр Ц.Сандуй үгүйсгээгүй төдийгүй “Хоёр жилийн өмнөх бичлэг” гээд хүлээн зөвшөөрчихсөн байдаг. Энэ бүхэн сонгуулийн өмнөхөн дэлгэгдэж нийгэм даяараа, тэр дундаа төрийн албан хаагчид ихэд дургүйцэв. Сонгуулийн дараа МАН хэт олонхийн суудал авчихлаа. Өнөөх жаран тэрбумын биелэл болох үе ирлээ. Мэдээж сайдын суудлын төлөөх алаан, дэд сайд, Төрийн нарийн бичгийн даргын өрсөлдөөнөөр үргэлжилж, эцэст нь газрын дарга төрийн албан хаагчийн төлөө тоолдог хэдээ сугавчлан гүйлдэх болов. Үүнд эхний ээлжинд төрөл садан, худ ураг, ах дүү, амраг нь эсвэл арвин их мөнгөтэй хүмүүс аятайхан бялуу хүртэж эхлэв.
Сонгуулийн маргаашаас л ажил алба горьдсон хүмүүс намын удирдлагуудын үүдэнд шавж, гар утсыг нь хангинуулж амраахаа байсан. МАН-ын удирдлага ялна гэж горьдож, ажил албан тушаал амлаж байсан ч ингэтлээ ялна гэж бас зүүдлээгүй л дээ. Ингээд сонгуулийн дүн ажил алба хуваарилах толгойны өвчин болж ирлээ. Мэдээж төрийн алба тоотой, сайд дарга нарын суудал ч тоо хэмжээтэй. Гэтэл амласан нь хэд билээ.
Дэд сайд хэрэггүй гэж цөөнх байхдаа зүтгэж байсан МАН-ынхан дэд сайдын орон тоог нэмлээ. Гээд үүдээр эргэлдэх хүмүүсийн тоо нь санаснаар цөөрсөнгүй. Бялуу хүртэхгүй хүмүүс цөөнгүй үлдэнэ. Тэд гомдоно. Одоо ч хуваарилалт дуусаагүй. Хүлээлт үргэлжилж байна.
Сонгуулийн өмнө УИХ-д нэр дэвшүүлэх гэж бас л цөөнгүй маргаан дагуулж, намын удирдлага өөрийн фракцын голдуу хүмүүсийг гаргаж ирлээ. Хамаатан садан, төрсөн эгч дүүс, бэлтэй айлын хүүхдүүд, хуучны хэдэн улстөрч л дэвшлээ. Мэдээж мөнгөтэй айлын үе дамжсан хунтайжууд “Эрдэнэт” үйлдвэрийн дарга асан Ганзоригийн хүү Тэмүүлэн, Отгонбилэг агсны хүү Содбилэг, Нямтайширын хүү Номтойбаяр гээд улс төрд хүч түрэн орж ирж, зарим нь хоёр гурван удаа сонгогдож, зарим сайд дарга хийлээ. Цаашлаад төрсөн эгч Б.Саранчимэгтэйгээ дүү Б.Наранхүү нь мөнгө цохин сонгуульд орж, УИХ-ын гишүүн болсон. АН, МАН хоёр намаас эгч дүү хоёр ингэж гишүүн болчихлоо. Анзаарвал Засгийн газрын бүрэлдэхүүн ч дан хамаатан садан, ашиг сонирхлын холбоо сүлбээтнүүд, мөнгө ихтэй хүмүүсээр дүүрэв. Эрүүл мэндийн сайд болохоор яригдаж байсан Ж.Цолмон хувийн жижиг эмнэлэгтэй бол өрсөлдөгч А.Цогцэцэг нь 15 давхар эмнэлэгтэй. Мэдээж арван таван давхар эмнэлэгтэй нь илүү их мөнгөтэй байдаг юм байгаа биз дээ. Ингээд л сайд болчихов. Бас нэг зүйл мартчихаж. Мэдээж тэр бас хэн нэгэн хамаатантай. Тэр нь МАН-ын нөлөө бүхий хүн байх ёстой шүү дээ. А.Цогцэцэг бол Н.Энхболдын худ. Намын даргын найз. Харин Ж.Цолмон нь С.Баярын фракцад багтдаг.
Нам нь ялж Засгийн газраа байгуулах болоход сүртэй зарласан. Даанч мэргэжлийн Засгийн газар гэж нэрлээд мөнгөний засаг болж хувирсан. Монголын төр бол харин худ ураг, ах дүү, амраг садан, аав ээж, хамаатан, найз нөхдийн мэдэлд байна. УИХ-д МАН-ын даргын хамтаан, найз нөхдөөр дүүрсэн. Чойжилсүрэн гишүүн хэдэн жил их хуралд суухдаа хэлгүй юм шиг дуугүй явснаа энэ засгийн эхэнд “Татвар нэмнэ” хэмээн муу амлаж хэлд орсон. Мэдээж тэр мөнгөтэй. Тиймдээ ч өөрөөсөө илүү хүмүүстэй өрсөлдөхгүйгээр Сангийн сайд болсон шүү дээ. Санаснаар болдог бол Сангийн сайд нь Ч.Хүрэлбаатар, Гадаад хэргийн сайд Сү.Батболд, эсвэл Д.Цогтбаатар, Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд нь Т.Гантулга, Батлан хамгаалахын сайд нь Ж.Энхбаяр, Боловсролын сайд нь Ё.Отгонбаяр гээд оносон томилгоо байсан бол засаг төрийн ажил арай өөрөөр эхлэх байсан биз. Даанч тэгдэггүй юм байна. Мэргэжлийн бус, мөнгөний Засгийн газрын бүрэлдэхүүнээ мөнгө төгрөгтэй, хамаатан садан, найз нөхдөөрөө дүүргээд одоо төрийн алба руу хошуурлаа. 20 мянган төрийн албан хаагчийг хална гэж Б.Чойжилсүрэн чуулганы хуралдааны үеэр хэлж байсан. Төсвөө хэмнэх санаатай юм байх. Үүний дараа бас л МАН-ын гарал угшилтай, хамаатан садан, ах дүүсээр нь дүүрнэ гэдэгт мөрийцөөд алдах нь юу л бол. Төрийн албаны шалгалт өгөөд АН-ын гаралтай хэнбугай ч дээгүүр оноо авч гарч ирэхгүй.
Одоо МАН-ын дарга ажил, албан тушаалын хуваарилалтыг МАН-ын Т.Бадамжунай, Ж.Мөнхбат нарт ерөнхийд нь шилжүүлж, өөрөө алсын удирдлагаар хангаж байгаа гэнэ. Мөнгө төгрөг цуглуулж, албан тушаалд очиж байгаа гэлцэх хүмүүс бишгүй л байх юм. Өгсөн мөнгий нь голоод ажилд авсангүй л гэх юм. Гэхдээ сонгуулийн үед шүдэнз зурж, МАН-ыг дэмжсэн жүжигчин Б.Амарсайханы эгч Б.Баярсайхан БСШУ-ны төрийн нарийнд яригдаж байгаа бол УИХ-ын гишүүн Ц.Цогзолмаагийн нөхөр Саранжав мөн л агентлагийн дарга, Төрийн нарийн бичгийн даргад нэр яригдаж байгаа.
Намын харьяаллаар төрийн албанд шууд нөлөөлж дөрөв, дөрвөн жилийн циклээр ээлж солигдсоор олон он улирчээ. Өнгөрсөн дөрвөн жил цөөнх болсон МАН-ынхан, тэдний ар гэрийнхэн бүгд ажил албан тушаалгүй байсан. Энэ удаа намын, фракцын удирдлагууд, ах дүү амраг садан, худ ургаа төрийн албанд, тэр тусмаа өндөр албан тушаалд аваачих болов. Монголбанкны бодлогын зөвлөлд байдаг арван дөрвөн гишүүний дөрөв нь хараат бус буюу эрдэмтэн, судлаач зэрэг хүмүүс байдаг. Тэгвэл хараат бус гишүүдийн нэгээр “Монголд та хэрэгтэй” төрийн бус байгууллагын тэргүүн Б.Баттүшиг сонгогджээ. Б.Баттүшиг Сү.Батболдын хүү. Саяхан шинээр нээгдсэн “Е март” сүлжээ их дэлгүүрийн эзэн. УИХ-ын даргын хүү Э.Анар Монголбанкны Төлбөр тооцоо, бүртгэлийн газрын дарга болж байгаа гэнэ. Харин УИХ-ын гишүүн Т.Очирхүүгийн хүү Эрдэмбилэг Монголбанкинд очиж.
Ерөнхий сайд асан П.Жасрайн зээ охин А.Ариунзаяа Үндэсний статистикийн хорооны дарга болов. Томилгоо үргэлжилсээр. Монголын төр, төрийн алба үе дамжсан улстөрч, хамаатан сайднаар өргөжсөөр л байна.
Д.Мөнгөндалай
