Зохиолч Константин Симонов, Валентина Серова, хүү Толя нар
Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд, нэрт гүүш Цэрэнпилийн Гомбосүрэнтэй уулзаж хөөрөлдлөө. Тэрээр Оросын зохиолч В.Астафьевийн “Хаан загас”, А.Рыбаковын “Арбатын хүүхдүүд”, “Айдас”, “Үнс чандруу”, И.Ильф, Е.Петров нарын “12 сандал”, “Алтан тугал”, Ф.М.Достоевскийн “Гэм зэм”, “Карамазовын хөвгүүд”, “Солиот”, “Хөвүүн заяа”, “Албингууд” зэрэг хорь гаруй сонгодог зохиолыг хөрвүүлж, Лалын шашны хөлгөн судар “Коран”-ыг анх монголчлон, сонгодог утга зохиолын орчуулгыг шинэ шатанд гаргасан хэмээн үнэлэгддэг билиг төгөлдөр бичгийн хүмүүн юм.
-Та сайхан зусаад байна уу. Ном бүтээл арвин уу?
-Сайхан зусаж байна. Зуслангийн газар байдаг. Наадам өнгөрөөж байгаад орон нутгаар жаахан явах байх. Зуслан дээр зусна гэдэг чинь зүгээр нэг наранд ээгээд байхыг хэлэхгүй. Наранд ээх ч ажил байна. Гэхдээ тэр өдрийг тэнгэртэйгээ холбож сууна шүү дээ.
-Танай зусланд оюун санааны болон ойр дотно найз нөхдийнх чинь байх уу?
-Тийм нөхөд байхгүй. Манайх Баянбулагийн амны эсрэг талд голынхоо баруун талд нэг уулын зүүн хажууд байгаа юм. Тэнд надад оюун санааны байтугай зүгээр найз нөхөд ч байхгүй. Ер нь тосгон шиг шавчихсан газар.
-Оросын их зохиолч Ф.М.Достоевскийн таван романыг бүрэн орчуулаад гаргачихав уу?
-Достоевскийн агуу таван ном гэдгийг дуусчихлаа. Оросын утга зохиол судлаачид л тэгж нэрлэж байгаа хэрэг шүү дээ. Энэ оны дөрөвдүгээр сард “Албингууд” гэдэг романыг хэвлүүлсэнээр тавууланг нь хийчихсэн болж байгаа юм. Энэ номыг хэвлүүлснээр Достоевский бид хоёр бие биедээ баяртай гэж хэлчихсэн юм шиг болоод байгаа. Одоо Достоевскийгоос юм барьж авахгүй байх. “Давахгүй гэсэн даваагаар хэд давдаг” ч билээ тэрний үлгэр болох уу, үгүй юу.
-Одоо ямар бүтээл орчуулахаар барьж авах гэж байна даа?
-Өнгөрөгч хорьдугаар зууны, манайтай холбоотой Константин Симонов гэж зохиолч байсан.
-Дэлхийн хоёрдугаар дайны үеийн Зөвлөлтийн алдартай сэтгүүлч, зохиолч доо. “Намайг хүлээгээрэй” дуугаараа их алдаршсан гэдэг дээ?
-Дуу юм уу, шүлэг юм уу тэр нь. Тэрийг нь гэхэд манай гурван ч хүн орчуулсан байдаг. Миний мэдэж байгаагаар Э.Оюун гуай, Мишигийн Цэдэндорж, хожим төрийн шагналт яруу найрагч Долгорын Нямаа агсан бас орчуулсан. Константин Симонов энэ шүлгээрээ дэлхий дахинд алдаршсан байх. Манайд бол Халхын голын байлдааны тухай “Зэвсэг нэгт нөхөд” анхны романаараа алдартай. Тэр роман төдийгүй хаалтан дотор “Халхын голын тэмдэглэл” нэртэй “Хаа холын дорнын тэртээд” дурсамж бичсэнийг Халхын голын байлдааны 30 жилийн ойгоор 1969 онд манайд Ц.Шүгэр орчуулсан юм. ЗХУ, БНМАУ хоёрт зэрэг хэвлэсэн байх ёстой. Тэр орчуулга олдохоо байсан эд. Тиймээс Халхын голын байлдааны 75 жилийн ойгоор 2014 онд би шинэчлэн орчуулж, К.Симоновын Г.К.Жуковын тухай бас нэг дурсамжтай нийлүүлэн хэвлүүлсэн. К.Симоновын “Гурамсан роман” гэж Лениний шагнал авсан бүтээл бий. “Үхэгсэд, үлдэгсэд”, “Хал үзэж цэрэг болдог”, “Сүүлчийн зун” гэсэн тэр гурван романыг манайхан өнгөрөгч зууны дал наяад онд орчуулсан. “Сүүлчийн зун”-ыг нь манайхан “Ийм нэгэн зун” гэж буулгасан.
-Зохиолч Константин Симонов гуай манай улсад олон ирсэн хүн байх шүү?
-Монголд нэг бус ирсэн хүн. Халхын голд мань хүн дайны төгсгөлөөр ирж сурвалжлагчаар бараг сар болсон юм билээ. Гал зогсоох тухай яриа хэлэлцээ хийж, хоёр тал хэд хэдэнтээ уулзаж амь үрэгдэгсдийн шарилыг зөөх, олзныхноо солилцох гэх мэтийн асуудал хэлэлцсэн. Тэр үед сэтгүүлч хүнийг хэлэлцээнд оруулахгүй учраас хар ажилтан маягаар ажиллаж “Халхын голын тэмдэглэл”-ээ бичсэн юм билээ. Сүүлд ирэхдээ Халхын гол руу зохиолч Сэнгийн Эрдэнэ гуай эдэнтэй явсан байдаг. Сүхбаатарын одонгоор шагнагдсан Зөвлөлтийн хоёрхон зохиолч байдгийн нэг нь энэ Симонов. Нөгөөх нь Михиал Шолохов.
-Шолохов гуай манайд ирээгүй байх аа?
-Шолохов манайд ирээгүй бөгөөд манайтай барин тавим тов тодорхой харилцаа хамаагүй хүн гэж хэлж болно. Дэлхий дахины алдартай хүн гэдгээр нь шагнасан юм байгаа биз. Симоновын Халхын голоос үүдэлтэй “Манай хотын залуу” гэдэг жүжиг байдаг юм. Манай зохиолч нэг Нямаагийн “Утга зохиол” сонинд бичсэн Симоновынд очсон дурсамж байдаг шиг санана. Эрдэнэ гуайг гэл үү, Чойжилын Чимэд гуайг ч бил үү дагаж очиход манайхныг элгэмсүү дотно угтаж, бийлэгжүү дайлаад гаргасан тухай байсан. Орсон хүн бүхэнд 25 рубль өгсөн гэж байгаа. Мань хүнд бол мөнгөний проблем байгаагүй байх. Симонов чинь 1979 онд нас барсан, олигтой наслаагүй хүн шүү дээ. Энэ бүхнийг ярихын учир юу гэвэл би Симоновын тухай “Константин Симоновын дөрвөн би” гэдэг ном орчуулж байна. Ямар учиртай вэ гэхээр мань хүн “Миний дөрвөн би” гэж жүжиг бичиж байж. Дуусгаж амжаагүй тэр жүжгээс нь сэдэвлэж ийм дурсамж роман бичиж. Амьдралынх нь дөрвөн үеийг “Костя”, “Цэргийн сурвалжлагч”, “Константин Михайлович”, “К.М” гэсэн дөрвөн байдлаар бичсэн. Симоновыг анд нөхөд нь К.М гэж дууддаг болсон байгаа юм. Симонов 1915 онд төрж, 1979 онд бурхан болсон. Тэр хооронд болсон Зөвлөлтийн явдлыг бичиж. Зөвлөлтийн явдал даа Зөвлөлийн оюун санааны амьдралыг тойрсон гэх үү, Сталин, Хрущев, Брежнев гурван даргын нүүр үзэж “Сталины эрх хүүхэд” гэгдэж хүртэл явсан байгаа юм.
-Симоновын талаар их л сонирхолтой өнцгөөс бичиж дээ?
-К.Симонов чинь Сталины шагналыг зургаахан удаа авсан хүн л дээ.
-Зургаахан удаа гэдэг чинь төрийн шагналыг “бараа бөөндөнө” гэдэг шиг хүртсэн нөхөр байна даа?
-Зөвлөлтийн Зохиолчдын эвлэлийн ерөнхий нарийн бичгийн даргыг Фадеевын үед хашиж байсан тийм Симонов манайтай яах аргагүй холбоотой хүн л дээ. Энэ дурсамж романыг Борис Панкин гэдэг хүн бичсэн юм. Борис Панкин бол Зөвлөлтийн хамгийн сүүлчийн Гадаад явдлын яамны сайд.
-Тантай мэргэжил нэгтэй дипломатч хүн үү?
-Шевардназе Гадаад хэргийн сайдаар буцаж томилогдоод хоёр гуравхан сар болсон. Энэ Панкин түүний өмнөхөн Гадаад хэргийн сайдаар ердөө зуун хоног л суусан нөхөр. Яадаг эр вэ гэхээр Улсын онцгой байдлын хороо гэдгийг наймдугаар сард байгуулж М.С.Горбачевыг гэрийн хорионд оруулсан төрийн эргэлтийн үеэр Чехословакт элчин сайд байсан. ЗХУ чинь том гүрэн болохоор гадаад улс орнуудад зуу гаруй элчин сайд байна шүү дээ. Тэгэхэд Панкин л Горбачевыг хорьсныг ганцаараа эсэргүүцсэн. Горбачев тав хоногийн дараа сууриндаа ирээд хуучин Гадаад хэргийн сайд Бессмертныхыг дор нь халаад түүнийг оронд нь тавьчихсан юм. Энэ хүнтэй би намар нь НҮБ-ын чуулганд оролцох гэж очихдоо аравдугаар сард танилцсан. Ах дүү орнууд гэдэг утгаараа их харилцаатай байлаа л даа. Борис Панкин өөрөө ид шидтэй намтартай эр. “Комсомольская правда” сонины эрхлэгчээр арав гаруй жил ажилласан. Энэ сонинг бараг тэрс үзэлтэй сонин болгосон гэж үздэг. Тэгэхээр өнөөхийг чинь яаж ийгээд халах ёстой ш дээ. Тэр үед дэвшүүлж халдаг арга байсан юм.
-Дэвшүүлэн зайлуулж, дэвжүүлэн гайтуулна гэдэг шиг үү?
-ЗХУ-д 1975 онд Зохиогчийн эрхийн агентлагийг байгуулж захирлаар Панкиныг тавьсан. Сайдын зиндааны хүн байхгүй юу. Тэнд ажиллаж байхдаа үнэхээр их юм хийсэн гэдэг. Дараа Шведэд Элчин сайдаар дэвшүүлээд явуулчихсан. Тэнд зургаан жил ажиллаад Чехословакт Элчин сайдаар шилжин томилогдсон үед Горбачевыг хорьж барьсан явдал болоод СССР-ийн Гадаад хэргийн сайд болсон.
-Мань эр дээшээ л явдаг шатаар өгссөн байна шүү дээ?
-Тэр хүний нэг ярьдаг сонин юм нь “Би Монголд бага сургуульд орсон хүн шүү” гэдэг үг. Панкин 1931 оных. Гучин долоон найман онд Улаан-Үдээс Улаанбаатар руу засмал зам тавьж байхад засмал замын инженер аав минь Зөвлөлтийн бригадыг ахалж явсан. Зам барьдаг хүмүүсийн арваад хүүхдүүд гэрт хичээллэдэг байгаа биз дээ. Тэгэхэд нэгдүгээр ангид орсон гэж ярьдаг хүн байгаа юм. Нөхөр бол ном зохиол их бичдэг, шүүмжлэгч талдаа хүн. “Строгая литература” гэдэг ном бичиж ЗХУ-ын төрийн шагнал авсан бэрх эр. Оросын алдартай улстөрийн тоймч Александр Бовин гэж хүн байлаа. Леонид Брежневийн үед зөвлөхүүдийн ахлагч байсан. Хорвоогийн явдлыг чөлөөтэй цуурдаг хүний нэг л дээ. Москвад ажиллаж байхдаа Монголынхоо ЭСЯ-нд урьж авчирч яриа хийлгэж байсан юм. Үнэхээр нэг барласан ярианаас арай өөр юм ярина. Нэг бус ном бичсэн билэг танхай хүн. Тэрний нэг номыг гурав дөрвөн жилийн өмнө Москвад явж байхдаа олж уншсан. “Хорьдугаар зууныг амьдрал гэвэл…” номыг уншиж байсан чинь Панкинтай Израильд таарч байснаа бичээд “Панкин “Константин Симоновын дөрвөн би” гэж ном бичсэн байна. Дажгүй уншигдаж байна. Нэг их роман нь ч юу юм” гэх маягтай юм оруулсан байгаа юм аа. Тэгж би тэр номны тухай мэдээд Панкин гуайгаа сураглаад байсан чинь СССР-ийнхээ Гадаад сайдаас буугаад, Англид Элчин сайдаар ажиллаж байгаад тэтгэвэртээ гарч. Шведэд очоод Оросын нэг өдөр тутмын сонины орон тооны бус сурвалжлагч болчихож. Одоо 87-той хүн.
-Тэгээд Панкин гуайтай очиж уулзав уу?
-Ноднин Шведэд байгаа ЭСЯ-ныхнаараа дамжуулан ОХУ-ын ЭСЯ-наас хаягийг нь олж, товчдоо цахим захидлаар харьцсан. “2019 онд Халхын голын ялалтын 80 жил, Симонов бурхан болсны 40 жилийн ой болно. Тиймээс номыг чинь орчуулмаар байна” гэтэл надад цахим хэлбэрээр нь явуулсан. Би “Цахим чинь тусгүй юм. Монгол хүн тэмтрэхгүй л бол мэдрэхгүй юм” гэж тоглоомын үг хаяснаар Москвад байдаг хүү нь манай Элчингийн хүнд өгч явуулсан байна лээ. гэсэн үг байдаг даа. Хуучин эхийг нь бас олж авсан. Ингээд л одоо нухаж сууна даа.
Үргэлжлэл бий