Оросын алдарт найруулагч Никита Михалковын 1991 онд бүтээсэн “Уурга” кино Венецийн кино наадмын “Алтан арслан” шагнал авч, 1993 онд Европын шилдэг киногоор шалгаран, Европын киноны “FELEX” шагнал, мэргэжлийн “Ника” шагнал хүртсэн түүхтэй. Эл кино тухайн жилдээ дэлхийн кино урлагийн хоёр том шагнал болох “Алтан Бөмбөрцөг”, Оскарын шагналд шилдэг гадаад хэл дээрх кино номинацид нэр дэвшиж байв. “Уурга” киноны зохиолыг Рустам Ибрагимбеков, Никита Михалков нар бичиж, гол дүрд ардын жүжигчин Владимир Гостюхин тоглож, хөгжмийн зохиолчоор Эдуард Артемьев ажиллажээ. Хятадад ажиллаж буй жолооч Сергей машинаа голд суулгах үед монгол айлын эхнэр нөхөр хоёр Гомбо, Пагма нар түүнд тусална. Гомбо Хөх хот руу оростой цуг орж ирж түүнд мөн дахин тус хүргэнэ. Оросын алдарт найруулагч Никита Михалков наяад оны дундуур энэ сэдвээр манайтай хамтарч кино хийх хүсэлт тавьсан ч бүтэлтэй хариу дуулаагүй байдаг.
Михалков Хятадад хүсэлт тавьж, үзэл сурталчдыг нь хулхидан байж киногоо хийсэн байдаг. Орос жолоочийг малчин өвөр монгол хүн аварсан тухай баримтат киноны зураг авна гэж заль хэрэглэсэн гэдэг юм. Тиймээс уг киноны зарим хэсэг баримтат кино маягтай болсон. “Уурга” тухайн үедээ дэлхийн томоохон кино театруудад гарчээ. Пагма нэрээр тоглосон жаргал эдлүүлдэг эмэгтэй болох өвөрлөгч дуучин Бадамаа манай СУИС-ийг төгсөөд Өмнөд Монголын алдарт дуучин болсон байна. Гол дүрд тоглосон Цагаан-Эхийн Баяртын хувьд ӨМӨЗО-ны Шилийн голд төрсөн монгол хүн. Дэлгэцнээ шавилхан биетэй болов уу гэмээр харагддаг ч нүүр тулаад танилцахаар Эзэн Чингисийн өрлөг баатрын шинжтэй өргөн ханхар, өндөр сайхан эр байна. Тийм ч учраас түүний дүр төрх аугаа Никита Михалковын нүдэнд өртөө биз ээ. Баярт олон жилийн өмнө Франц руу гарч одоо Испанид амьдарч байгаа юм билээ. Тэрээр ӨМӨЗО-ны олон ангит уран сайхны кинонд тоглох зуураа Монгол Улсад Парисын анд телевизийн найруулагч Б.Бат-Эрдэнэтэйгээ уулзахаар ирсэн үед түүнтэй танилцаж хөөрөлдлөө. Баярт дэлхийн хэмжээний од үзэсгэлэнт бүсгүй Францын алдарт жүжигчин Моника Беллучитай хамт кинонд тоглож байжээ.
-Таныг барууны оронд амьдардаг гэж сонссон. Монголд хэзээ ирэв?
-Монголд ирээд долоо хонолоо. Би нэг кинонд тоглож байгаа. Тэр дүрийнхээ зураг авалтыг түр завсарлуут найзтайгаа уулзахаар ирсэн. Монголын үзэгчид маань намайг сайн танихгүй байх. Монгол Улсынхаа киночидтой уулзах ажлаар ирсэн. Өмнө нь би арван хоёр жилийн өмнө нэг ирж байлаа. Миний мэргэжил жүжигчин. Миний хувьд Шилийн гол аймгийн Зүүн Үзэмчин хошууны хүн. Дунд сургуулийн аравдугаар ангиа төгсөөд цэргийн алба хаасан. Цэргийн албаа хааж ирснээс хойш жүжгийн ажилд сонирхон оролдох болсон доо.
-“Уурга” кинонд ямар тохиолоор тоглох болов?
-Тэр тухай яривал бас их урт үлгэр юм аа. Тэр чинь ерэн он юм байна. Байгууллага бүхэнд бүдүүн, ачааны машин байдаг байсан. Бүдүүн машинаараа ачаа ачиж зөөврийн орлогоороо ажилчдынхаа аж амьдралд тусалдаг байсан. Тэр үед Хөх хотоос тор түүхээр (юм ачихаар. сур) явсан юм. Ээж нуураас давс ачаад Сайханд буулган, Сайханаас буцаж ачаа ачиж ирнэ. Ирж очих замдаа нэг хоногийн газар л даа. Нэг удаа Ээж нуураас давсаа ачаад гартал бороо орж шалбаагтаад замдаа дөрөв ч хонолоо. Энэ үеэр Хөх хотын Кино үйлдвэрт ажилладаг найзтайгаа очиж уулзтал “Чи ашгүй ирчихэв үү. Гадаадын хэдэн хүн ирчихээд жүжигчин сонгож байна, юун бахтай юм бэ” гээд дагуулаад явлаа. Дагаж ороод уулзтал камер энэ тэр барьчихсан гадаадын дөрөв, таван хүн байна. Өвөр Монголын Кино үйлдвэрийн дарга Мэргэчхүү гуай “Баяртай байна аа, авиан тасгийн гол дүр” гэж танилцуулаад (пробонд оруулаад. сур) дуустал, тэр киноны дэд найруулагч нь дуулуулж зураг авчихаад явсан. Би юм бодсонгүй ээ.
-Шалгуулсан дороо тэнцлээ гэж хэлээгүй юм байна аа даа?
-Дараа өдөр нь Хөх хотоос ачаагаа ачаад, байгууллагадаа хариад хүлээж байтал хоёр, гурван сарын дараа “Танай байгууллагын хүнийг чинь сонгочихлоо, одоохон наашаа явуул” гэж утсаар ярьдаг юм. Би тэр үед хошууны Ардын төлөөлөгчийн хурлын байнгын хорооны төрийн албан хаагч л хүн байхгүй юу. Тэгээд Хөлөнбуйрт очиж гурван сар тоглон, тэр киногоо барсан. Долдугаар сараас арваннэгдүгээр сар хүртэл зураг авсан юм.
-Никита Михалков гэж дэлхийд алдартай кино найруулагч. Хамтран ажиллахад хэлний бэрхшээлээс өгсүүлээд ойлголцоход хэцүү байв уу?
-Би тэр хүнийг Никита Михалков гэх тийм алдартай хүн гэж огт мэдэхгүй шүү дээ. Анх Нисэхийн буудал дээр л давхар хантаазтай нэг хүн л юм яриад л байсан. Хөлөнбуйраас явахад үлгэрийнхээ (кино зохиолынхоо) талаар л орчуулагчаар дамжуулаад яриад байгаа юм. Тэгсэн тэр хүн л Никита Михалков гуай байсан юм билээ. Тэгээд зураг авалтынхаа талаар заалгаж ойлгож аваад тоглоход нэг их бэрхшээл байгаагүй. Ер нь гайгүй шүү. Орой болгон цуглаж зохиолоо ярьж, “Амьдралаас гажуудуулахгүй үнэнд ойртуулна” гэж зөвлөж байгаад бичсэн шүү. Жүжиг нь гайгүй сайхан байсан. Би эхлээд гол дүрд тоглож байгаа гэдгээ мэдээгүй.
-“Уурга”-д тоглохдоо та хэдтэй байв?
-Хорин найман настай байсан.
-Өмнөд Монголоос туслах найруулагч хүн ажилласан уу?
-Байгаагүй. Харин туслагч гээд нэг хятад хүн байсан. Тусалж байгаа гээд гар дор нь л гүйдэг хүн. Өөрийнх нь туслах найруулагчид гээд харин гурав, дөрвөн хүн ирсэн байсан.
-“Уурга” кино Өмнөд Монголд хэр их гарсан бол?
-Ер нь гараагүй шүү. Хятадад бараг нэвтрүүлээгүй. Ойрхноос зурагтаар ганц нэг гарсан гэсэн.
-Танаас нэг зүйл асуухгүй бол ердөө болохгүй нь. Тэр кинонд уургаа газарт зоож босгож байгаад үүлэн борооны ажил хийдэг дээ. “Монголчуудад ийм ёс байдаггүй, найруулагч нь орос хүн болохоор биднийг доромжиллоо” гэж нэг хэсэг шуугьсан даа?
-Монголчуудад уургаа босгодог ёсон байсан байна аа. Хижиг өвчний үеэр сэрэмжлүүлэг болгож уургаа босгодог, тэрийг холоос үзсэн хүн ойртож ирэлгүй ярьдаг байсан байгаа юм. Хижиг өвчин чинь их аюултай халдварт өвчин болохоор ингэж сэрэмжлүүлдэг байж. Харин энэ ёсыг найруулагч маань арай өөр өнцгөөс кинондоо оруулсан байх.
-Та өөр ямар, ямар кинонд тоглов?
-Өмнөд Монголд тавьсан Чингис хааны холбогдолтой бүх кино, жүжигт миний дүр байгаа.
-Баасанжав гуайн тоглосон “Чингис хаан” олон ангит кинонд тоглож байсан гэж үү?
-Тэр цуврал кинонд тоглоогүй. 1985 оны, 1997 оны “Чингис”-т тоглож байсан. Өөр бас нэг Чингисийн тухай үлгэрт (уран сайхны. сур) кинонд тоглосон. Одоо ӨМӨЗО-ны далан жилийн ойд зориулсан хорин ангит кинонд тоглож байна. Ирэх оны долдугаар сард Өмнөд Монголын “Одон” телевизээр гарна.
-Та төрж өссөн Өмнөд Монголынхоо олон алдартантай найз байлгүй?
-“Чингис хаан” киноны жүжигчин Баасанжав гуай, алдарт дуучин Тэнгэр нараас өгсүүлээд олон сайхан найз нөхөд байна. Тэнгэртэй бүүр их найз. “Уурга” кинонд тоглосны дараа Тэнгэрийн гэрт уригдаад хонуут өнжүүтээр найрлаж байсан. Баасанжав гуай бол миний яриан байхгүй сайхан ах шүү дээ.
-Таны аав, ээж ямаршуухан аж төрөлтэй хүмүүс байв?
-Аав маань улсын албан хаагч, ээж малчин хүн. Ах дүү долуулаа, гурван эгч, гурван ахтай. Би айлын отгон хүү. Хүү маань арван гурав хүрч байна. Би “Уурга”-д тоглосныхоо дараахан Парисын нэг жүжгийн хүрээлэнтэй гэрээ хийж тэнд очсон юм.
-Монголд ирээд хаа очиж үзэв?
-Чингис хааны том хөшөөтэй газар очиж үзлээ.
-Цонжин болдог уу?
-Тийм ээ. Тэнд л очлоо.