НАРАНЦЭЦЭГИЙН ТОС ГРАММЛАХ УУ, ЖИЖИГЛЭН БАЙНА УУ ГЭХ ХҮМҮҮС ОЛШИРСОН
Иргэдийн аж амьдрал, худалдан авах чадвар ямар байгаа талаар сурвалжлахаар Дарь-Эхийн эцэс буюу Сүхбаатар дүүргийн 16 дугаар хороог зорилоо. Тоосгоны үйлдвэр-III, IV хороолол гэсэн хаягтай нийтийн тээвэрт сууж Дарь-Эхийг зорив. Хамгийн эхэнд таарсан дэлгүүрт орлоо. Утсаар ярьж буй худалдагчаас ярилцлага авахаар түр хүлээж зогслоо.
“Өгөөмөр” дэлгүүрийн худалдагч С.Баярмаатай ярилцлаа.
-Хүмүүсийн худалдан авах чадвар хэр байна вэ?
-Ажилтай, орлоготой нь гайгүй. Ажилгүй, халамжийнхан хэцүү л байх шиг байна. Барааны үнэ нэмэгдээд худалдан авах чадвар улам л буурч байх шиг. Зарим нэг нь хойд хормойгоороо урд хормойгоо нөхөөд л болгох гээд зүтгэж байгаа ч яалт ч үгүй зээлээс зээлийн хооронд дийлэнх нь амьдарч байна.
-Танайд өрийн дэвтэр бий юү. Хэр их хүн өр тавьж байна вэ?
-Бий бий. Сайн таньдаг хүмүүстээ итгээд л өгчихдөг. Тэгээд цалин, тэтгэвэр, халамж нь буувал өгчихнө. Өрөө өгдөггүй хүмүүсээ мэддэг болчихсон болохоор өгөхөө байсан.
-Хүмүүсийн худалдан авах чадвар муудсан нь яаж мэдэгдэж байна вэ?
-Карантинаар мөнгө тараагаад гайгүй байх шиг байсан. Сүүлийн үед наранцэцэгийн тос граммлах уу, жижиглэн байна уу гэж асуух хүмүүс олширсон. Ингэхээр л худалдан авах чадвар муудсан нь шууд харагдаж байгаа биз дээ. Уг нь тэгж асуух нь гайгүй байсан юм.
-Талх хувааж авдаг гэсэн үү?
-Одоохондоо арай ч талх хувааж аваагүй. Юмны үнэ нэмэгдсэн хэвээрээ байвал удахгүй талх хувааж авъя гэх байх. Гэхдээ зам дагуух дэлгүүрүүд арай худалдан авагч сайтай. Гэр хорооллын дундуур явбал тийм байж магадгүй гэв.
ИРГЭД “ТАЛХ ХУВААЖ ЗАРАХ УУ” ГЭДЭГ БОЛЖЭЭ
“Өгөөмөр” дэлгүүрээс гараад гудамж уруудан нэгэн жижиг мухлагт орлоо. Зургаан нэрийн дэлгүүр байв. Голчлон талх, нарийн боов, тамхи зардаг аж. “Хүслэн” дэлгүүрийн х у д а л д а г ч Б . Э н х з о р и г ярихдаа “Манай энэ хавиар амьжиргааны баталгаажих түвшнээс доогуур орлоготой хэд хэдэн өрх бий.
Н э л э э д ө р т а в ь д а г . Тэрийгээ бүрэн гүйцэд дарж чадахгүй дараагийн өрөө тавина. Би гэр орон, амьдралыг нь мэддэг болохоор өрөвдөөд зээл өгчихнө. Одоо тэгээд мэдсээр байж өгөхгүй байх хэцүү. Заримдаа талх хувааж зарах уу гэх юм. Байгаа мөнгөө өгөөд үлдсэнийг нь биччихье л гэдэг. Олон хүүхэдтэй, нэг нь хүүхдүүдээ хараад гэртээ сууна. Ганц хүний орлогоор яагаад ч амьдрал нь хүрэлцэхгүй хэсэг бүлэг гэр бүл байна. Хүүхдийнх нь мөнгө орохоор зайлуул хааяа нэг хүүхдүүддээ зайрмаг авч өгнө. Тэгээд өрөө дарна. Бараг тэгээд л хүүхдийн мөнгө нь дуусдаг байх. Хүүхдийнхээ төлөө гэсэн сэтгэлтэй хүмүүс байхад эсрэгээрээ архинд толгойгоо мэдүүлсэн, хүүхдүүдээ хайхардаггүй хэсэг ч байна. Хүүхдүүдийг нь харахаар өрөвдөөд хорооны нийгмийн ажилтанд хэлдэг ч арга хэмжээ авч гавихгүй юм байна лээ” хэмээв.
ДЭНЖИЙН МЯНГЫН ЗАХ ДЭЭР ХАЯСАН ЯСЫГ ТҮҮЖ АВЧРАН ХҮҮХДҮҮДДЭЭ ШӨЛ ГАРГАЖ ӨГДӨГ
Жижиг мухлагаас 16 дугаар хорооны байрыг зорин алхав. Замдаа 50 гаруй насны нэгэн эмэгтэй таарч, хороо нь хаана байрладгийга суунгаа хэдэн үг солив. СБД-ийн 16 дугаар хорооны иргэн Л.Цэрэннадмидтай ярилцлаа.
-Та энд хэр удаан амьдарч байна вэ. Энэ хавийнхныг сайн таних уу?
-Би хорооныхоо уугуул иргэн. Энэ хавийг гарын таван хуруу шигээ мэднэ. Насаараа амьдарсан хүмүүсээ сайн танина.
-Энэ хавийнхны амьдрал ямар байна. Юмны үнэ нэмэгдээд хүмүүсийн худалдан авах чадвар муудсан гэх юм?
-Өө хэцүү хэсэг нь маш хэцүү шүү дээ. Манай гудамжны төгсгөлд зургаан хүүхэдтэй ганц бие ээж бий. Зайлуул нөхөр нь ослоор өнгөрснөөс хойш нүдэн дээр амьдрал нь доройтож, одоо Дэнжийн мянгын зах дээр хаясан ясыг түүж авчран хүүхдүүддээ шөл гаргаж өгдөг. Граммын гурилаар бантан багсарч аргална. Өчигдөр (гуравдугаар сарын 27-ны өдөр) Дэнжийн мянгад үнэгүй хувцас тараахад нь очиж оочерлоод авч чадаагүй ирсэн байна лээ. Иймэрхүү хүмүүсийнхээ боломжийг ойлгож, тийм зүйл дээр боломжтой хэсэг нь савраа татмаар юм. Сонсоод байх нь ээ тэнд нь комиссын бараа ажиллуулдаг хүмүүс хүртэл дараалалд нь зогсож байсан гэх чинь билээ.
-Тэгээд хүүхдүүддээ юу ч авч чадаагүй гэнэ үү?
-Өдөржин зогсоод авч чадаагүй гэсэн. Би амьдралыг нь мэддэг болохоор заримдаа чадах ядахаараа тусалдаг ч юу ч хийж чадахгүйдээ эмзэглэх үе цөөнгүй шүү.
-Тэгээд хороо дүүргээс ямар нэгэн тусламж үзүүлэх юм уу?
-Хүнсний талон, хандив тусламжид хамрагддаг ч байнга ирэх биш дээ. Хааяа зайлуул “Манайд хүнс ирсэн. Та орж ирж цай уугаарай” гээд инээмсэглэж явдаг юм. Тэглээ гээд гутарч, гунигласан юмгүй хүүхдүүдийнхээ төлөө хичээж байгааг нь харахаар архи уугаад байгаа хүмүүс юу дутсан гэж энэ ганц бие зовсон эмэгтэйгээс ичихгүй явдаг байна аа гэж харьцуулах үе ч гарна гэв.
Хорооны байранд ирэв. Хороо руу орж мэдээлэл авахыг хүссэн ч хорооны ажилчид мэдээлэл өгөхөөс татгалзав.
ЗАРИМДАА ТҮЛЭЭ, НҮҮРС ЗЭЭЛЭЭЧ ГЭЭД НЯЛХ ХҮҮХДЭЭ ТЭВЭРСЭН ХҮН ИРНЭ
Хорооны байрнаас гараад “Таван толгой”-н сайжруулсан түлш, мод зардаг цэгт очлоо. Борлуулагч М.Баярхүү ярихдаа “Заримдаа түлээ, нүүрс зээлээч гээд нялх хүүхдээ тэвэрсэн хүн ирнэ. Өрөвдөөд өгөөд явуулдаг л даа. Хүүхэд даараад ханиад хүрэх нь гэдэг. Тэгээд өгөөд явуулахаар өрөө төлөхгүй алга болох хэсэг ч байх юм. Нялх хүүхдээ тэврээд ирэхээр өгөхгүй байлтай биш. Гуравхан сая хүнийг ингэж амьдруулж байгаад гайхах юм” гэв.
ТОС ГРАММЛАЖ АВАХ ЧИНЬ ХЭВИЙН ҮЗЭГДЭЛ БОЛЧИХООД БАЙНА
Нүүрс зарах цэгээс цаашаа “Энэрэл буянт” дэлгүүрт орлоо. Худалдагч Х.Цэнгэлмаатай ярилцав.
-Хүмүүс өр тавьдаг, тос граммлаж авдаг, талхаа хүртэл таллаж авдаг гэх юм. Танайхаар үйлчлүүлж буй хүмүүс ямархуу байна вэ?
-Захын хорооллын бүх дэлгүүр л өр авлагатай байгаа шүү дээ. Хүмүүсийн худалдан авах чадвар маш муудсан. Тос граммлаж авах чинь хэвийн үзэгдэл болчихоод байна.
-Хүмүүсийн худалдан авах чадвар муудсан нь яаж илэрч байна вэ?
-Бараа болгон дээр илэрч байна. Бараг шинээр бараа ирэх болгондоо 50, 70, 100 төгрөгөөр нэмэгдэж байна. Тэгээд бид ашгаа бодоод нэмэх хэцүү, байх хэцүү шүү дээ. Жишээ нь, талх хамгийн өргөн хэрэглээний бараа. Бид иргэдээ бодоод талхан дээрээ мөнгө нэмэхгүй үйлдвэрийнх нь үнээр 1400 төгрөгөөр зарж байна. Үүнээс илүү юм хийж чадах биш дээ.
-Танайд өрийн дэвтэр бий юү?
-И баримтыг нь аваад үлдчихдэг. Хүмүүс бараа зээлээд и баримтаа үлдээнэ. Баримтыг нь дараа өрөө дарсан хойно нь өгч явуулдаг юм.
-Тэгэхээр өрийн дэвтэр гэж байхгүй хэрэг үү?
-Тийм. Шургуулга дүүрэн И баримтын цаас л байна. Бүр түрүү оны аравдугаар сарын баримт ч байгаа.
-Өрөө төлөхгүй байх тохиолдол байх уу?
-Байлгүй яахав. Энд түрээсийн байр ихтэй. Овоо гайгүй танилцаж байгаад зээл тавина. Тэгээд тэрийгээ өгөхгүй нүүгээд явчихдаг хүмүүс ч байна. Цагдаад утасны дугаар, нэр хаягтай нь хэлээд өглөөч бага мөнгөний асуудал дээр хөдлөхгүй. “Та нар өөрсдөө итгэлцлийн үүднээс өр ширийн тохиролцоо хийсэн” гээд халгаахгүй. Тэгээд л бид өөрсдөө хохироод үлдэнэ.
-Танайх нөөцийн мах зардаг юм уу. Хүмүүс хэр авч байна?
-Гуравдугаар сарын 25-ны өдрөөс нөөцийн мах худалдаанд гарсан. Хонины мах 8300 төгрөгөөр зарагдаж байгаа. Дэнжийн мянгын зах дээр хонины мах гулуузаараа 1 кг нь 8000 төгрөгөөр зарагдаж байгаа юм байна лээ шүү дээ. Хонины мах хүмүүс ерөөсөө авахгүй байгаа. Үхрийн мах л авч байна. Тэгэхээр нөөцийн махны үйлдвэр чинь хонины махны нөөц их, үхрийн махных бага гээд хоёр шуудай хонины маханд нэг шуудай үхрийн мах дагалдуулж зарж байна. Зах дээр жил өнжсөн нөөцийн махнаас илүү шинэ мах 1 кг нь хямд үнэтэй байхад юу гэж хүмүүс хуучин мах үнэтэй авах вэ дээ. Нөөцийн хонины мах яс ихтэй. Чанаж идэх л зориулалттай. Үхрийн мах нь харин яс багатай, мах ихтэй болохоор ирэнгүүтээ түрүүлээд дуусчихна. Хонины мах нь зарагдахгүй хэвээрээ. Үхрийн мах нэмж авъя гэхээр заавал хоёр шуудай хонины мах ав гээд эхнийх нь дуусаагүй болохоор нөөцийн махаа нэмж авч чадахгүй ийм л байдалтай байна.
-Одоо тэгээд зарагдахгүй байгаа махаа яах вэ?
-Нэмж мах авахгүй шахахаас өөр яах билээ. Энэ нь хэзээ ч зарагдаж дуусахыг мэдэхгүй юм хэмээн ярилаа.
ИХЭВЧЛЭН АРХИНЫ ХАМААРАЛТАЙ БОЛСОН ХҮМҮҮС ТҮҮХИЙ ЭД ИХ АВЧИРЧ ӨГДӨГ
Дэлгүүрээс гараад ойрхон байрлах түүхий эд авах цэгт очлоо. Хажуугаар нь согтуу хүмүүс холхилдон хөл хөдөлгөөн их байв. Түүхий эд худалдан авагч Р.Дамдиннямтай ярилцлаа.
-Түүхий эд авчирч өгдөг хүмүүс их байдаг уу?
-Байнга авчирч өгдөг хүмүүс бий. Гэхдээ ихэвчлэн архины хамааралтай болчихсон хүмүүс байдаг. Сая чамтай зөрсөн хоёр согтуу нөхөр бол байнгын авчирч өгдөг. Энд тэндээс шил, лааз түүж авчирч өгөөд архины мөнгөө олдог юм шиг байна лээ.
-Та хэр сайн таних уу. Хүүхэдтэй юм болов уу?
-Хааяа 6-7 настай болов уу гэмээр хүүхэд дагуулж ирдэг. Хүүхдийг нь хараад ямархуу хүн болох бол гэж бодогдох юм.
-Энэ хавьд архины хамааралтай хүн олон амьдардаг уу?
-Яг хамааралтай хэд нь манайд байнга шил, лааз тушаагаад байх шиг байдаг. Арав гаруй байнга ирдэг хүн бий. Эндээс жаахан уруудаад дахиад нэг түүхий эд авах цэг байдаг. Тэнд бас байнга үйлчлүүлдэг хүмүүстэй юм шиг байна лээ.
-Та энэ цэгээ ажиллуулаад хэр удаж байгаа вэ. Тэдгээр хүмүүс танайхаар хэр удаан үйлчлүүлж байгаа вэ?
– Би энийг ажиллуулж эхлээд таван жил гаруй болж байна. Энэ хугацаанд зарим нь анхнаасаа ирдэг байсан. Зарим нь сүүлд нэмэгдсэн. Бодвол нүүж ирсэн шиг байна лээ гэв.
УСНЫ КАРТ Ч АВАХ ЧАДАЛГҮЙ АЙЛУУД Ч БАЙНА
Түүхий эд авах цэгээс гараад автобусны буудал руу алхав. Алхах замдаа иргэн Н.Сүхбаатартай тааралдаж, хэдэн үг солилоо.
– Таэнд хэр удаан амьдарч байгаа вэ?
-Манайх хөдөөнөөс нүүж ирээд арав гаруй жил болж байна.
– Тэгэхээр энэ хавийнхнаа сайн таних нь ээ. Хүмүүс ямаршуухан амьдарч байна вэ?
-Хэцүү амьдралтай хүмүүс бий бий. Энэ хавийн худаг картаар үйлчилдэг болоод карт ч авах чадалгүй ойрхон булагнаас усаа авдаг айлууд ч байна.
-Усны карт нь хэдэн төгрөгний үнэтэй байдаг юм бэ?
-Дотроо 1000 төгрөгтэй карт 2500 төгрөгөөр зардаг.
-Булаг нь ойрхон байдаг хэрэг үү?
-Жаахан зайтай л даа. Тэгээд яахав дээ. Картгүй, мөнгөгүй хүмүүс чинь хол ч гэсэн алхаж очоод усаа авна шүү дээ. Ямар хатаж үхэлтэй биш.
-Дондогдулам хатны рашаан гээд байдаг нь мөн үү?
-Мөн мөн. Биед сайн л гэдэг юм гэв.