Хурмастын үүлэн чөлөөнөөс наран гарах нь
Хуурамч юм шүү, цэцэгс минь, битгий инээмсэглэ
Хумисан далиа намар оройн цаг дор бүү задла
Хугарч нугарч, хөөрхий Цанцэцэг минь салхинд үхсэн…
Энэхүү шүлгийг агуу яруу найрагч Данзангийн Нямсүрэн Д.Ган-Очирт зориулан бичжээ. Тэрбээр өөрийн “Бясалгагч шүүдэр” шүлгийн номынхоо эхний хуудсан дээр энэ шүлгийг нийтэлсэн нь багшийгаа хүндэлсэн сэтгэлийн өчүүхэн илрэл мэт харагдана. Түүнийг уншигчид маань дуучин Т.Ариунаагийн “Хуучраагүй жинс”, Камертоны “18 нас”, “Монголын нууц товчоо” зэрэг дууны үгүүдийг зохиосноор нь сайн мэдэх юм. Ингээд та бүхэндээ МЗЭ-ийн шагналт яруу найрагч, зохиолч Эрээнцавын Д.Ган-Очиртой хийсэн ярилцлагаа хүргэе.
–Та “Монголчууд” гэдэг сэтгүүлийг эрхлэн гаргадаг. Энэ сэтгүүлээ танилцуулахгүй юу. Яагаад ер нь ийм сэтгүүл гаргая гэж бодсон бэ?
– Их сургуулийн сэтгүүлчийн ангийг төгссөн хүний хувьд албан байгууллага ч юм уу, аль эсвэл хэвлэлийн төлөөлөгч, сонинд сурвалжлагч, хэлтсийн дарга хийх нь надад тиймхэн санагдсан. Надад өшөө илүү ямар боломж байна. Үүнээс илүү өөрийнхөө чадал чинээгээрээ юу хийж болох вэ гэж бодсоны эцэст “Монголчууд” сэтгүүлээ гаргахаар шийдсэн. Дэлхийд таван том үндэстэн байдгийн нэг нь Монголчууд шүү дээ. Нэгдүгээр санаа нь энэ байлаа. Хоёрдугаарт “Би сэтгүүл гаргалаа гэхэд ямархуу сэтгүүл гаргаж болох вэ” гэдэг орон зайг харсан. Өнөөдөр нэлээд сэтгүүл монголд гарч байна. Тэр дундаа “Playboy”, “ National Geography”, “Cosmo Politian”гэх мэт дистрибютер сэтгүүлүүдийг би хувьдаа эсэргүүцдэг. Энэ сэтгүүлүүд монголд орж ирээд хэрэг байна уу үгүй юу. Өөрсдийнхөө баялаг түүхийг бүтээж өнгөрсөн цагийн агуу өв соёлоо хойч үедээ өвлүүлэн үлдээх нь надад илүү чухал. Тийм учраас угсаатны ёс зүй, түүх танин мэдэхүй, утга зохиолын сар тутмын сэтгүүл гаргаад явж байна. Энэхүү сэтгүүлийг гаргах гэж хоёр жил гүрийн ажиллаж байна. Сэтгүүл эрхлэн гаргана гэдэг нь санхүү мөнгө, боловсон хүчин, зураг материалаас өгсүүлээд нэлээд л их ажил болдог. Би ч сүүлдээ завгүй боллоо. Гэхдээ хэдий чинээ завгүй байх тусмаа энэ бол миний үүрэг гэж бодон зүтгэдэг дээ.
-“Монголчууд” сэтгүүлээ гаргахын хажуугаар уран бүтээлээ хийж амжиж байна уу?
-Өмнө нь би эссэ бодролын ном, шүлгийн номнуудаа гаргаад их завтай байлаа. Сэтгүүлээ гаргаж эхэлснээс хойш хөтөлгөө морьтой хүн шиг явъя гэж бодовч уран бүтээлдээ цаг зав гаргах нь хомс болж байна. Гэхдээ “Бодролын цонх” эссэний номоо дахин засварлаад өгүүллэгийн ном болгоод хэвлэлтэнд бэлдэж байна. Мөн гурван жилийн өмнөх “Бясалгагч шүүдэр” шүлгийн номоо дахин хянаж засаад гаргах гэж байгаа ч санхүүгийн асуудлаас болоод түр азнаад л байж байна даа.
–Ном гаргахад санхүүгийн асуудал нь илүү хэцүү байдаг уу, аль эсвэл номныхоо санааг олох нь хэцүү байдаг юм уу?
-Утга зохиолч, яруу найрагчид бид бол үргэлж санаагаар баян явж байдаг. Тэрэнд бид санаа зовж түүртдэггүй. Манай зохиолч, яруу найрагчдын ширээний нүдэнд зөндөө л номнууд төгрөг мөнгөө хүлээгээд хэвтэж байдаг. Яагаад гэвэл цаг үе нь ийм болчихож. Санхүүгийн бэрхшээлээс болоод уншигчдынхаа гарт хүрч чадахгүй номнууд зөндөө байна. Цахим ертөнцөд дэмий юм уншаад суух, нэг сайхан ном уншаад суух хоёрын хооронд маш их ялгаа бий. Тийм учраас л монголын шилдэг зохиолч, яруу найрагчдын олон номыг гаргах хэрэгтэй. Уншигчдынхаа номын санг тасралтгүй баяжуулж байхын тулд бид үргэлж санаагаа чилээж байдаг улс. Жинэхэн уран бүтээлчид хувийн амбиц, нэр алдар гэх мэт зүйлсийн хойноос хөөцөлддөггүй. Энэ бол маш жижигхэн асуудал. Тийм болохоор европын утга зохиол, төв азийн утга зохиол хоёрын хооронд дэндүү их ялгаа байдаг. Яагаад гэвэл бид нүүдлийн соёл иргэншилтэй байсан учир суурин бичгийн өв соёл их багатай. Бидний өвөг дээдэс үр хүүхдүүддээ дандаа номоо цээжлүүлж ирсэн байдаг. Тиймээс бид цээж сайтай ард түмэн юм.
–Танай гэр бүлтэй танилцаж болох уу?
-Би хоёр хүү нэг охинтой. Том хүү маань СЭЗДС-ийн 3-р курс. Оюутан цэрэгт татагдаад сая халагдаад ирлээ. “Оюутан цэрэг” гэдэг Ерөнхийлөгчийн санаачилсан энэ төслийг үнэхээр сайн төсөл гэж боддог. Залуучуудыг сургууль завсардуулахгүй эх оронч хүмүүжлийг олгож байгаа их зөв алхам гэж боддог.Манай эхнэр хувиараа бизнес эрхэлдэг манайх гэдэг эгэл жирийн л нэг монгол айл даа. Энэ зун манай сумын 60 жилийн ой болоод аав ээж, гэр бүлийнхэнтэйгээ Чулуун хороо сумандаа очоод ирлээ.
-Таныг агуу яруу найрагч Данзангийн Нямаа гуайн шавь гэдгээр хүн бүр мэднэ. Анх багштайгаа учирсан түүхээ яриач?
-Д.Нямсүрэн багш манай аав хоёр найзууд байсан. 1987 онд долдугаар ангид байхдаа албан ёсоор хадаг барьж багшдаа шавь орж байлаа. Тэр үед шүлэг бичээд аймгийн утга зохиол сонирхогч ах нараа дагаад гүйж явдаг хүүхэд байлаа. 1974 онд Эрээнцавын сангийн аж ахуй байгуулагдахад аав ээж хоёр маань нэг нь малын эмч, нөгөө нь багшаар очсон юм билээ. Тэнд гал голомтоо бадрааж намайг төрсний дараах үеэс л манай аав Д.Нямсүрэн багш хоёр найзалсан юм байна лээ. Тэр үед манайхаар их орж гардаг байсан ч би хүүхэд болохоор огт тоодоггүй байлаа. Сүүлд нь утга зохиол, яруу найрагт хөл тавин орж ирэхэд багш маань намайг таниад “Өө чи чинь Даваасүрэнгийн хүүхэд үү” гээд л тосож авсан. Багш маань яруу найраг, хөдөө аж ахуй, одон гариг гээд бүхий л зүйлсийн талаар их сайхан ярьж өгдөг хүн байлаа.Тэгж л багштайгаа танилцаж түүнээс хойш тэнгэрт хальтал нь уулзаж учирч байнгын холбоотой явсан даа.
–Ломбын Нямаа гуай “Хөөе Ган-Очироо дэлхий бумбын эринд шилжиж байна, яруу найргаа их бичээрэй” гэж хэлсэн гэдэг…
-Ер нь бол Бумбын эрин гэдэг маань амар амгалангийн эрин юм. Миний утга зохиолын мөнхийн эрэл хайгуул маань явсаар байгаад “Тэнгэр үзэл”, “Буддын философи” хоёр дээр тулсан. Тэгэхээр Монголчуудын тэнгэр үзэл, суурин иргэншилд шилжсэний дараах Буддын философи хоёр аль аль нь л хүний амьдралд чухал. Буддын философи нь суурин иргэншлийн энэхүү стресстэй нийгэмд бодож суугаад бясалгахад их хэрэгтэй болдог. “Тэнгэр үзэл” бол сая таван зуун мянган км хавтгай дөрвөлжин газар нутагтаа үйлчилдэг. Энэ бол их гайхалтай . Яагаад гэвэл хүний тархины орой дээшээ хязгааргүй нээлттэй байдаг. Бид тэнгэртэйгээ харьцаж нар сар, долоон бурхан одондоо өргөлөө өргөдөг ард түмэн шүү дээ. Бид дээшээ хардаг учраас л монгол гэр маань дээрээ цонхтой байгаа биз дээ. Үеийн үед оддыг гэрийнхээ тооноор л харж ирсэн. Буддын филосфоос бол яаж амар тайван амьдрах вэ гэдгийг л илүү суралцах хэрэгтэй.
-Та “Яруу найрагт өөрийгөө зориулаад явж байгаа маань сайн хэрэг” гэж нэгэнтээ дурсчээ. Таны амьдралын зорилго яг юу вэ?
-Би Монгол хүн болж төрсөн. Тийм болохоор буцан буцталаа Монгол нутагтаа амар тайван сайхан амьдрахыг бодох нь зүйн хэрэг. Гэхдээ юу бүтээж юу үлдээх вэ гэдгээ бас бодох хэрэгтэй. Би дааж давшгүй эдийн баялагаас илүүтэйгээр оюуны баялаг бүтээж олж авсан жаахан мэдлэгээ монголынхоо өв соёлд зориулж утга зохиол, яруу найргаар дамжуулан бусдад түгээх юмсан гэж боддог. Монголчууд “Огторгуй” гэдэг ойлголтыг “Огт оргүй” гэж үздэг. Тэгэхээр бүх юм огт оргүй болж байгаа биз. Энэ бол Нагаржунаагийн онол юм. Тэгэхээр оргүй юмыг ойлгоно гэдэг хэцүү. Энэ тухай миний шүлэгт байдаг. Бүх юм хоосон учраас чи хүсэх хэрэггүй, чи шунах хэрэггүй. Эцсийн эцэст бүх юм хумхийн тоос болох учраас үхлийг ч эхлэл юм шиг тэвэрч чадах тийм их тайвшрал бясалгалыг өөртөө бий болгох хэрэгтэй. Энэ л амьдралын маань зорилго юм.
–Шүлэг, яруу найргийг бясалгал гэж хэлж болох уу?
-Үгүй, яг тэгж хэлж болохгүй. Одоо байгаа хэвшмэл, энэ их стресстэй амьдралын хэв маягаас ангид байлгаж чадаж байгаа нь л чухал. Зохиол бичнэ гэдэг нь өөрийнхөө гаргаж чадахгүй байгаа дотоод ертөнцөө илэрхийлж буй хэлбэр. Гэхдээ хүн бүр зохиолч биш. Зохиол бичлээ ч хүлээн зөвшөөрөгдөнө гэдэг бас хэцүү. Зөндөө л бичигч нар байна. Гэхдээ жинхэнэ зохиолч хүн бол төрдөг гэж би боддог. Зохиол, уран зураг, хөгжим гэсэн гурван сонгодог байдаг учраас л хүн амьтнаас ялгардаг. Тэгэхээр үүнийг хүн болгон хийх боломжгүй.
–Авьяас байсан ч зарим нь түүнийгээ хөгжүүлээд авч явж чаддаггүй хүмүүс байна. Энэ юунаас шалтгаалдаг гэж та боддог вэ?
-Үүнд ухаан хэрэгтэй. Эцэг эхийн суурь хүмүүжил маш чухал нөлөөтэй.Би эмээгээрээ байнга үлгэр домог яриулж өссөн. Хүн алдсан ч гэлээ өөрчлөгдөж бас болно. Үүний тулд муу зуршил, муу санаа бодол, атаа хорслоо хаях хэрэгтэй. Хаяад байх тусам л хүн гэгээрнэ. Тэрнээс биш түүнийгээ тээгээд л яваад байх юм бол чи донтож солиорч эхэлнэ.