Таван толгойн хэлэлцээр эхэлсэн нь шинэ оныэхний таатай мэдээ байлаа. Хэлэлцээр амжилттай болбол энэ ордод дөрвөн тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт орж ирнэ. Ам.долларын урсгал татарсан энэ үед үүн шиг таатай мэдээ гэж хаана байхав. Өчигдөр 11.00 цагаас эхэлсэн хэлэлцээ хийгчдийннэг тал нь Монголын Засгийн газар бол нөгөө тал нь Хятадын төрийн өмчит “Чайна Шинхуа энержи”, Японы “Сумитомо” корпораци, Монголын “Энержи ресурс”. Тэд Таван толгойн стратегийн хөрөнгө оруулагчдаар шалгараад байгаа. Тавантолгойн ордынолборлолт, тээвэрлэлт, борлуулалтын үйл ажиллагааг хариуцах компаниуд.Сайн чанарын коксжих нүүрсээрээ дэлхийд гайхагддаг энэ ордын өмчлөл нь төрд, менежмент нь нүүрсний зах зээлдээ толгой гэж яригдах компаниудад очих нь маш том давуу тал гэж эдийн засагчид онцолж буй. Хэлэлцээр амжилттай болбол өмнө хэлсэн шиг их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийгдэнэ. Төсөл хэрэгжих хугацаанд үндэсний компани нөлөөтэй хэвээр байна гэдэг онцлохоос аргагүй өнцөг. Өнөөг хүртэл Хятад гэсэн ганцхан зах зээлд зарагдажбайгаа Монголын нүүрсийгилүү үнэ хүргэж борлуулж болох гуравдагч зах зээлд гаргана гэсэн том зорилго бий. Хэлэлцээ амжилттай болбол сая дурдсан асуудлууд шийдлээ олно.
Хэлэлцээний үеэр Таван толгойн орд орших Өмнөговийг хөгжүүлэх, байгальд халгүй аргаар нүүрс олборлолт явуулах талаар ч ярилцана.
“Энержи ресурс”, “Сумитомо”, “Шинхуа” гэсэн түншлэлийн давуу талыг Монгол Улсын сайд М.Энхсайханы хэлсэн үгнээс тайлчихаж болно. Тэрээр”Нүүрсийн экспортын нэг цонхны бодлогын хүрээнд олон улсын зах зээлд борлуулж байх нь зүйтэй гэсэн шийдвэрийг УИХ гаргасан. Маш чухал шийдвэр. Нүүрс бол Economies of scale буюу хэмжээнээс хамаардаг бизнес.Аль болох их хэмжээгээр нүүрс үйлдвэрлэвэл тэр хэмжээгээр өндөр ашиг өгч чаддаг. Олон жижиг компаниуд нүүрсний үйл ажиллагаа явуулаад тэр тусмаа өөр хоорондоо өрсөлдөөд жижиг, жижгээр машинаар тээвэрлэсэн байдлаар бид дэлхийн нүүрсний зах зээл дээр өрсөлдөжчадахгүй. Чадахгүй, бололцоо байхгүйг эдийн засгийн ухаан өөрөө хэлж өгч байна. Тийм учраас УИХ-ын 34 дүгээр тогтоолын нэг чухал заалт бол экспортыг нэг цонхны хүрээнд олон улсын зах зээлд борлуулах гэсэн шийдвэр” хэмээн онцолсон нь цаанаа ийм учиртай. Cтратегийн хөрөнгө оруулагчдад Монголын Засгийн газраас хэд хэдэн шаардлага тавьж буй. Эхний шаардлага бол Тавантолгойн нүүрсний уурхайд нийтдээ дөрвөн тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийх. Бас нүүрсний орд газарт нэмэлт хайгуул хийх, нөөцийг нэмэгдүүлэх үүрэг бий. Тавантолгой – Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хариуцах ажил ч байгаа. “Шинхуа”-г сонгосон шалтгааны нэгнь энэ. Төмөр зам барьж, өмчилж, ашиглаж, Монголын төрд буцааж өгөх гэсэн шаардлагыг засгаас тавьж байгаа. 30 жилийн дараа суурь бүтцийн 51 хувийг төрийн өмчид үнэ төлбөргүй шил жүүлэх гэсэн шаардлага бий. Төмөр зам барих дээр “Шинхуа” гол оролцоотой ажиллах нь ойлгомжтой. Хятадын төрийн өмчит энэ компанийг сонг осон өөр нэг шалтгаан нь далай хүрэх гарц гэж харсных. Гуравдагч зах зээлд гарахын тулд далай хүрэх ёстой, далай хүрэхийн тулд Хятадын нутгаар дамжихаас өөр гарцгүй. Дамжих гарц нь өмнөд хөршийн төмөр замд нөлөөтэй “Шинхуа”. Тэдэндөөрсдийн гэсэн төмөр замтай гэсэн давуу тал бий. Далайд гарчихад олон улсын худалдааны арвин туршлагатай, Монголын нүүрс үнэ хүрч болох том зах зээл гэгддэг Японы “Сумитомо” байна. Ази, Номхон далайн бүс нутагт нүүрс болон бусад ашигт малтмалын борлуулагч том тоглогч Таван толгойд орж ирэх гэж байгаа нь нүүрсээр үнэ хүргэх сайхан боломж. Товчхондоо гуравдагч зах зээлд гарах боломжтой гэсэн өөдрөг гаргалгааг хялбархан хийчихэж болох хослол. 2.5 жилд Таван толгойн нүүрсний ордод 30 сая тонн нүүрс боловсруулах хүчин чадал бүхий үйлдвэр барих ёстой гэсэн шаардлагыг засгаас хөрөнгө оруулагчдад тавьж байгаа. Мөн Чалкогийн өрийг төлөх үүргийн хөрөнгө оруулагчид хүлээнэ.
Таван толгойн стратегийн хөрөнгө оруулагч шалгаруулах тендерийн урилгыг Хятадын Шинхуа, ОХУ-ын РЖД компани, Америкийн Пийбоди зэрэг аваргуудад өгсөн юм.”Шинхуа”, “Энержи ресурс”, “Сумитомо”, “Пийбоди”-гоос бусад нь”Биднийг энэ уралдаант шалгаруулалт оруулъя гэсэнд талархал илэрхийлж байна” гэсэн хариу ирүүлсэн. Америкийн “Пийбоди” яагаад шалгараагүй вэ гэсэн асуултад М.Энхсайхан “Пийбоди асуудалд арай өөрөөр хандсан юм билээ.Манай Засгийн газрын тавьсан шаардлагыг шууд утгаар нь биелүүлж чадаагүй. Хандлагыг нь бид хүлээн зөвшөөрч байгаа. Тэр нь юу гэхээр “Энэ Таван толгойн орд гэдэг нүүрсний орд чинь ямар үнэтэй юм, ямар үнэ цэнэтэй юм, тэр үнэ цэнийг эхлээд гаргая, тэр үнэ цэнээснь бодоод бид саналаа хэлмээр байна” гэсэн ийм л санал байсан.Өөрөөр хэлбэл “Хөрөнгө оруулалт хийе” гэсэн хатуу үүрэг аваагүй. Асуудалдхэрхэн хандах бодол санаагаа хэлсэн. Хүндэтгэж болох үзэл бодол” гэсэн тайлбар хийсэн юм.
Ямартай ч хамгийн чухал нь 60 тэрбум ам.долларын үнэлгээтэй “Шинхуа”, 13 тэрбум ам.долларын үнэ цэнтэй “Сумитомо”, 500 сая ам.долларын үнэлгээтэй “Энержи ресурс”-тэй Засгийн газар хэлэлцээний ширээний ард суулаа. Тэд засгаас тавьсан хатуу нөхцөлүүдийг хүлээж авсан гэдэг нь бидний хувьд том давуу тал болж байгаа гэдгийг ахин онцолъё. М.Энхсайхан Таван толгойн хэлэлцээг нэгдүгээр сарын 5-нд гэснээрээ эхлүүллээ. Цагаан сар гэхэд асуудлуудаа хэлэлцэж дуусна гэсэн тохироог хоёр тал хийснээ олон нийтэд зарласан. Тэгэхээр Таван толгой гэдэг аварга ордыг яаж хөдөлгөх эцсийн тохироог морин жилдээ багтаад шийдчих болов уу гэсэн найдлага өндөр байна.
Ц.БААСАНСҮРЭН