“Өдрийн сонин”-ы 2017.06.27-ны Мягмар гаригийн №142(5709) дугаараас авч нийтлэв.

Монгол Улсын тав дахь Ерөнхийлөгчийг сонгох сонгууль болж дууслаа. Энэ удаагийн сонгуулийн гол онцлог нь хар пиараар нэгнээ “нүдсэн” цахим ертөнцийн давалгаа байв. Тухайн нэр дэвшигчийн ирэх дөрвөн жилд улс орноо хэрхэн хөгжүүлэх, ямар бодлого баримталж ажиллах, Монголынхоо нэр хүндийг олон улсад хэрхэн өсгөх, иргэдийнхээ ахуй амьдралыг яаж дээшлүүлэх зэрэг мөрийн хөтөлбөрийн амин чухал асуудлууд цахим хар давалгаанд живж алга болсон.

Нэгнээ удам судраар нь жигшин зэвүүцсэн, өмнө нь эрхэлж байсан ажил алба хийгээд туулж ирсэн зам мөрийг нь харлуулж гутаасан ийм л сонгууль болох шив дээ.

Төрийн тэргүүнээр хэн нь сонгогдсон ч Монголын ард түмний эв нэгдлийн бэлгэдэл бус харин ч энэ улс оронд ажиллах амьдрах боломжгүй, олон нийтийн нүүрийг харахын эцэсгүй гэмт хүмүүс болж хувирсан. Төрийн албан тушаалыг үнэлсэн 60 тэрбумын дуулиан болоод нууц бичлэгүүд, оффшорын асуудал, овоолсон шороо буюу төмөр зам, гадны шашин, мөн гадны иргэдээс ихээхэн хэмжээний мөнгө авсан бичлэг гээд нийтэд задраагүй, дуулиан шуугиан үүсгээгүй асуудал ховор. Гэвч аль талынх нь үнэн бодит, аль талынх нь худал хуурмаг, гүжир гүтгэлэг гэдэг нь мэдэгдэх арга байхгүй. Монгол төрийнхөө тэргүүн, ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгчийг сонгох сонгуулиа бид бүхэн хоёр, гурав хуваагдан талцаж, нэгнийхээ муу муухайг ил цагаан дуудалцаж, монгол хүний жудаг ёс, эрхэм нандин чанарыг уландаа гишгэн, хүнээ алдан байж хийдэг нь ямар учиртай юм бэ. Эргээд уулзах нүүртэй байх сайхан гэж хуучны үг бий. Гэтэл эргэж уулзах улаан нүүр байтугай энэ хэдхэн хоногт өстөн дайснууд болж, өөр хоорондоо хэмхэлдэн байж сонгуулийн ард гарлаа.

Ганц ч гэгээтэй мэдээ байхгүй хар пиараар нэр дэвшигчээ, нийгмээ будсан Ерөнхийлөгчийн энэ удаагийн ээлжит сонгууль Монгол Улс цаасан хэвлэлийн оронд цахим ертөнцийг чухалчлан үзэх болсны горыг амсав уу гэлтэй. Цахим ертөнцийг бодлогоор хазаарлахгүй бол элдэв эвлүүлэг, гүжир гүтгэлгийг зогсоох аргагүй нь тодорхой. Энэ олон вэб сайт, арилжааны сувгуудын ард мэргэжлийн сэтгүүлч, хариуцлагатай редактор, мэргэжлийн редакци байна уу гэхэд эргэлзээтэй. Ерөөсөө компьютерийн мэдлэгтэй, орчин үеийн техник технологийг эзэмшсэн хориод насны залуучууд л цахим сайтын цаана байх шиг.

Сэтгүүл зүйн боловсрол, туршлага бага, ёс зүй гэдгийг сайтар гадарлаагүй тэд ямар ч хамаагүй материал, бичлэг тавьж нийгэмд шуугиан үүсгэхийг бодно. Уул нь хууль дүрмээрээ бол тухайн хүний нэр төрийг эрхэмлэх, сэтгүүл зүйн алтан зарчмаа баримтлах гээд олон асуудал байдаг л юм.

Тэгвэл цаасан хэвлэл сонин тухайн улс үндэстний түүх, баримт болж үлддэг. Баримттай зүйл дээр хүн ёс зүйгээ алддаггүй юм. Ялангуяа мэргэжлийн хамт олныг бүрдүүлсэн, нэгдсэн редакцитай сонины хувьд аливаа асуудлыг хариуцах эзэн нь тодорхой байдаг. Нэр ус нь, утасны дугаар, тамга тэмдэгтэйгээ сониныхоо цагаан цаасан дээр хар бэхээр бичиглэгдээд зурайж байдаг. Иймийн учир мэргэжлийн редакцитай, мянга мянган уншигчдын итгэл хүлээсэн сонин худал хуурмаг мэдээ материал нийтлэхгүй. Нийгмийн өмнө тэгж булайгаа дэлгэн хэрэг төвөгт орооцолдохыг бодохгүй. Мэргэжлийн ёс зүйн кодоо чанд баримталдаг.

Дэлхий нийтэд шинэ үеийн сэтгүүл зүйг Пулитцерээс хамааралтай гэж үзэх нь бий. 1878 онд Пулитцер “Dispatch”, “Post” сонинуудыг худалдан авч редакцийг нь нэгтгэн “St.Louis Post-Dispatch” хэмээх шинэ нэр өгсөн байдаг. Ингээд улстөрчдийн талаар болон хэл ам таталгасан бүхний тухай зөвхөн үнэнийг бичиж уншигчдын хүртээл болгож байв. Дараа нь Нью Йоркт ирээд “The New York World” сониныг худалдан авч, тус сонины эхний дугаарт Нью Жерси мужид тохиолдсон аймшигт хар шуурганы тухай өгүүлэл, цаазын ял авсан хоригдлуудтай хийсэн ярилцлага нийтлэгджээ. Дээрх материал өнөө цагт энгийн санагдах боловч тухайн үед огт нийтлэгдэж байгаагүй цоо шинэ дуулиан байсан гэдэг. Зөвхөн үнэнийг өгүүлж бичсэнээрээ “The New York World” сонин удалгүй хотын хамгийн тэргүүний сонин болсон түүхтэй. Түүний сэтгэцийн эмнэлгийн тухай цуврал нийтлэл зэрэг нь сэтгүүл зүйд дуулиан тарьсан бүтээлийн сонгодог жишээ байлаа. Мөн түүний нийтлэлийн үр дүнд Америкийн сүлд болсон эрх чөлөөний хөшөөг барих ажилд олон нийтийн анхаарлыг хандуулснаараа хөшөөг босгосон гэж үздэг. Сонины нийтлэл гэдэг ийм л үнэт баримт болдог.

Орчин үед цахим сэтгүүл зүйг илүүд үзэх болжээ. Цахим сайт ажиллуулж, хэвлэл мэдээллийн зах зээлд гарна гэдэг маш амар, хямд, боломжтой хувилбар болж. Мэргэжил боловсрол, дадлага туршлага, энээ тэрээ гэлгүй хэн ч түүнийг ажиллуулж, юу ч хийж болно гэх ойлголт нийгэмд бий болсон нь аюултай. Цахим сайтууд хариуцлага хүлээхгүй. Хүний нэр төрд халдсан, гүтгэн доромжилсон материал байрлууллаа гэхэд дараа нь шууд авчихаж болно. Арилжааны суваг, телевизүүд ч ялгаагүй. Мөн л бохир нэвтрүүлэг явууллаа гэхэд араас нь залгуулаад үндсэн нэвтрүүлгээр сольчихож болно. Ямар нэгэн асуудал үүслээ гэхэд “ориг эх нь энэ байна” гээд сольсон нэвтрүүлгээ үзүүлчихнэ. Харин сонин бол нэг л хэвлэгдсэн бол тэр чигтээ баримт болоод үлдэнэ. Урж шатаадаггүй юм бол хичнээн зуун жил болсон ч шарласан хуудас нь байж л байна.

“Манай телевизүүд аналоги системээс дижитал систем рүү шилжиж, дуу дүрсний өндөр чанартай нэвтрүүлэх болж. Программ хангамж нь сайжирсан дэвшилтэт технологи нэвтрүүлсэн нь үүнийг дагаад үнэнийг худал болгож, сайхныг муухай болгож, муухайг сайхан болгох боломж нь илүү нарийн болсон. Ингэхээр л итгэл үнэмшил улам буураад байна. Хэдэн зууныг дамжин хэвлэгдэн гарч өнөөдрийг хүрсэн цаасан сонины үнэ цэн хэвээр байгаад байгаа юм” гэж өмнө нь бичиж байсан маань ийм учиртай.

Монголын улстөрчид сүүлийн үед цаасан хэвлэлд дургүй болсон. Энэ нь 2015 оны арванхоёрдугаар сард батлагдсан Сонгуулийн тухай хуультай холбоотой. Уг хуулинд “Радио, телевиз, цахим вэб сайтаар сонгуулийн сурталчилгааг явуулна” гэж заасныг манай сонин “Сонгуулийн сурталчилгааг сониноор явуулахыг хориглосон хууль хэлэлцэх гэж байна” хэмээн эсэргүүцэж, түүний үр дүнд сониноор явуулахаар болж байв. Улс орны түүхийн гол нотолгоо баримтыг ингэж үгүй хийхийг санаархсан нь улстөрчдийн алсыг хараагүй ойрын бодлого нөлөөлсөн. Түүнийхээ горыг өнөөдөр амслаа. Энэ удаагийн сонгуулийн сурталчилгааг харахад үнэхээр хэцүү болжээ. Тухайн хүний дуу хоолой, дүрс бүгдийг яаж л бол яаж эвлүүлж, хүссэнээрээ өөрчилж, яг л кино шиг нэвтрүүлгүүд бэлддэг болсон байна. Технологийн дэвшлийг бол хэлэх юм биш.

Аливаа зүйл мөнгөнд хэт автахаараа болохоо байдаг. Оргилдоо хүрсэн зүйл хүссэн ч эс хүссэн ч өөрөө өөрийнхөө толгойг залгидаг нь жам. Цахим сайтыг ийм л хувь тавилан хүлээж байна уу гэх бодол энэ удаагийн сонгуулиар төрлөө. Ард түмэн, нийгэм ч ийм л бодолтой байх шиг байна. Цахимын хар пиарт эргэлзсэн хүмүүс сонины редакцитай холбогдож тухайн асуудлын үнэн зөвийг лавлаж байна. Иргэд сониноор үнэнийг хэлж өгөхийг хүсч байна.

Тэгэхээр цаашид сонгуулийн сурталчилгааг мэргэжлийн редакцитай, нэр хүндтэй сониноор явуулдаг болмоор байна. Бүр хуульчилж өгөх хэрэгтэй. Үндсэндээ Сонгуулийн тухай хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, албан ёсны сурталчилгааг сониноор явуулна гэдгийг тов тодорхой зааж өгөх нь чухал. Тухайн хуулинд сонин хэвлэлийг хариуцлагатай байхыг шаардаж нэг нам, нэг нэр дэвшигчийн талд үйлчилдэггүй байхыг хатуу анхааруул. Мөн одоогийн мөрдөж байгаа хуулинд тусгасан хэвлэмэл хуудсын хэмжээг зааж өгөхийг болиулж таарна. Сонгуулийн тухай хуулийн 77 дугаар зүйлд “Гурван хэвлэлийн хуудас сонин, гурван хэвлэлийн хуудас сэтгүүл, хоёр хэвлэлийн хуудас ухуулах болон зурагт хуудас, хоёр хэвлэлийн хуудас нэр дэвшигчийн намтар, гурван хэвлэлийн хуудас хийсэн ажлын тайлан” гэж бий. Энэ бүгдийг болиулж ерөөсөө сонин хэвлэлээр сонгуулийн сурталчилгааг явуулахыг хуульчлах нь зөв зүйтэй. Ингэж л баримт нотолгоотой, үнэн бодит мэдээллийг чухалчилж, сэтгүүл зүйн ёс зүйгээ баримталдаг сонин хэвлэлд сонгуулийн сурталчилгааг хамааруулахгүй бол улс орны цаашдын ирээдүй ямраар ч эргэх аюултай болжээ.

Б.БАТБОЛД