УИХ-ын гишүүн С.Дэмбэрэлтэй ярилцлаа.
-Та нийслэлийн татварыг ямар үндэслэлээр эсэргүүцэж байгаа юм бэ?
-Аливаа зүйлийг буруу цаг үед буруу аргаар оруулж ирж болохгүй ээ. Өнөөдөр эдийн засгийн хүндрэл их байна. Бизнесийн идэвхжил тааруу, санхүүжилт зогсчихлоо.Бизнесийн орчны шинэчлэл олигтой хийгдсэнгүй. Татварын бодит дарамт өндөр байна. Гэтэл татварын реформ олигтой хийгдсэнгүй.Ийм үед шинэ татвар нэмж, ард түмний нуруун дээр ачаа үүрүүлж болохгүй биз дээ. Мэдээж Улаанбаатар хотыг цэцэглэн хөгжүүлэх нь чухал байлгүй яахав. Үүний тулд татвар нэмэх нэг гарц байж болно. Дэлхий нийтийн жишиг ч ийм байдаг тухай хангалттай хэлж байгаа.Гэхдээ яг өнөөдрийн нөхцөлд Монголд татвар нэмэх цаг нь биш. Харин хэмнэлт хийдэг үе ирчихээд байна.
Монгол Улс даяар хэмнэлтийн горимд шилжих хэрэгтэй. Шилжих тухай ч ярьж байна. Тиймээс Улаанбаатар хот хэмнэлтийн горимд шилжих ёстой. Улаанбаатар хотод хэрэгжүүлэх том том амбицтай төслүүд бий л дээ.Гэхдээ бид тэвчих ёстой, хэмнэх хэрэгтэй байна.УИХ-аас Улаанбаатар хотыг хэмнэлтийн горимд шилжүүлье гэдэг зүйлийг ярьсан.Засаг даргынх нь зургаан орлогчийг цөөрүүлье гэсэн. Гэтэл болоогүй. Яг үнэндээ нийслэл хот улсынхаа төсвийг бодох ёстой. Улаанбаатар хот, улсын төсөв хоёр тусдаа явдаг юм биш шүү дээ. Улсын төсөв дутаад байгаа орлого, хөрөнгө оруулалтыг зардал хэмнэж л нөхөөс өөр арга бидэнд алга.Үгүй болшинээр татвар нэмээд явбал зарчмын болоод бодлогын хувь алсыг хараагүй буруу шийдвэр болно л доо. Ийм л зүйлийг Засгийн газар оруулаад ирлээ. Ерөнхий сайд нь татвар нэмэхгүй гэж хэлчихээд байхад нь ийм зүйл оруулаад ирж болохгүй. Тийм учраас гишүүд шүүмжлэлтэй хандсан. Эцэс нь ажлын хэсэг санаа буцааж авч байна.
-Бага хэмжээний татвар учраас иргэдэд дарамт болохгүй гэж нөгөө талдаа үзээд байх шиг байна лээ…
-Их, бага нь огт хамаагүй. Хувь хэмжээ нь бага ч гэлээ үр нөлөө нь их байдаг юм. Ядаж л инфляцид нөлөөлнө.Бараа, бүтээгдэхүүний үнэ дагаад тэнгэрт хадна. Одоо үйлчлүүлэгчгүй болчихсон байгаа ресторанууд энэ нэг хувийн татварын нөлөөгөөр дампуурна. Муу л бол хойд захын хар овоохой гэгчээр архи, тамхины татварыг мөн л нэмлээ гэж үзье. Үр нөлөө нь ард иргэдийн нуруун дээр бууна. Үүнийг нь ярихаар муу сайн архи, тамхины лоббичин гишүүд эрх ашгаа хамгааллаа гэж ад үздэг. Үнэндээ тэгээд байгаа юм биш, асуудлыг эдийн засгийнх нь талаас авч үзээд, эерэг сөрөг талыг нь тооцох ёстой л доо. Энэ татварын хөлд жижиг, дунд бизнес эрхлэгчид, ялангуяа найман нэрийн барааны дэлгүүртэй хүмүүс чирэгдэнэ.Дагаад иргэдийн халаасан дахь мөнгө бүр ч үнэ цэнгүй болно шүү дээ. Үүнийг л бодох хэрэгтэй. Ер нь эдийн засаг, төсөв, валютын урсгал сайжирсан үед бага зэргийн татвар нэмж болно шүү дээ.
-Эдийн засаг хэзээ сайжрах юм бэ?
-Таван толгой, Оюу толгой гэж яриад байвал сайжрахгүй ээ. Тэр олон толгойнуудыг орхичихоод жижиг, дунд бизнес эрхлэгч, бөөний худалдаа, эрхлэгчид,барилга, хөдөө аж ахуйн салбаруудаа дэмжих хэрэгтэй. Хөдөлмөрийнбагтаамж ихтэй, хүн амын дийлэнх нь үр өгөөжийг нь мэдэрдэг энэ салбаруудаа тэргүүн ээлжинд анхаарч, идэвхжлийг нь сайжруулж, татварын реформ хийх тухай бодох ёстой. Тэгвэл элгээрээ хэвтчихсэн эдийн засаг сэргэх хандлага руу орж,амьдрал нь улам хэцүүдээд байгаа ард түмэн өндийж магадгүй. Түүнээс биш хоёр толгой тойрч хэрэлдээд суувал сайны ирээдүй хол байна шүү.
-Татварын ямар реформ хийх хэрэгтэй гэж?
-Ерөөсөө татвар нэмж болохгүй. Татварын ерөнхий хуулиас авахуулаад Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын босго хэмжээ, хоёр хувийг нь буцааж олгох зэрэг асуудлаа хурдан шийдэх хэрэгтэй. Лицензийн хууль, Хяналтын тухай хуул, Эдийн засгийн өршөөл, ил тод байдлын тухай хуулиа бушуу батал. Энэ бүхэн гацаад байгаа учраас эдийн засаг сайжрахгүй байна.Эдгээр хуулийн төслүүдийг баталчихвал болно шүү дээ.
-Гэхдээ л Таван толгойманай улсын эдийн засгийг аврах гарц гэж ярьсаар байна…
-Таван толгойгоос өөр юм байдаггүй юм уу. Миний түрүүнд хэлсэн гарцууд байна.
-Гэхдээ улс мөнгөгүй болохоор тэр саналууд хэрэгжихэд хэцүү байгаа юм биш үү?
-Мөнгөгүй ч гэлээорчныг нь хөнгөвчлөх ажлуудыг хийгээд өгөх хэрэгтэй. Татварын хөнгөлөлт үзүүл, бизнесийн орчныг сайжруул, жижиг дунд бизнес эрхлэгчдээ дэмж.Нөхцөлийг нь сайжруулаад, дарамт шахалтаа бууруулаад дэмжээд өгөхөд л явчихна шүү дээ. Гэх мэтчилэнгээр эдийн засгийг сайжруулах боломж байна.
-Энэ боломжийголж харахгүй байгаа юм уу эсвэл Засгийн газар хийхийг хүсэхгүй байгаа юм уу. Асуудал нь хаанаа байгаа юм бэ?
-УИХ л удаан байна. Гол гацаа энд л байна.
-Ер нь Таван толгойн хувьд таны байр суурь ямар байгаа вэ?
-Миний байр суурь тодорхой байгаа. Нэгдүгээрт төрТаван толгойгоос алтан хувьцаа эзэмших ёстой. Төрөөс эрдэс баялгийн салбарт баримтлах бодлого гэдэг дээр “Төрийн өмчит компаниуд нүүрс, зэс ухах биш ерөнхий гэрээлэгчээр ажиллана” гэдэг цоо шинэ зарчмыг суулгаад өгчихсөн юм. Тэгэхээр төрийн үүрэг тодорхой байгаа биз.Хоёрдугаарт Компанийн тухай хуульдалтан хувьцаа эзэмших боломж харагдаж байгаа. Тэгээхэр төр “Эрдэнэс Таван толгой” төрийн өмчит компаниараа дамжуулаад уул уурхайн салбар дахь төрийн бодлого стратеги хэрэгжиж байна уу, үгүй юу гэдгийг хянахын тулд хориг тавих эрхтэй. Нэг ширхэг алтан хувьцаа эзэмшихэд л хангалттай. Дараа нь “Эрдэнэс таван толгой” компаниТөрөөс эрдэс баялгийн салбарт баримтлах бодлогод заасны дагуу ерөнхий гэрээлэгч болно. Операторууд нь хэн байх юм гэдэг нь тодорхой болох ёстой. Монголын үндэсний компаниуд консерциум байгуулж болно. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын консерциум байж болно. “Эрдэнэс Таван толгой” ерөнхий гэрээлэгчийн хувьдтэдэнтэй гэрээ хийнэ гэсэн үг.
Дараа нь Таван толгойн арван хувийг эзэмшиж байгаа компаниуд бий. Тэд бол энгийн хувьцаа эзэмшигчид. Яах гэж Таван толгойгоос хувьцаа худалдаж авсан бэ гэвэл ордыг ашиглалтад ороод эдийн засгийн эргэлтэд орсон тохиолдолдүр шим хүртэхийн тулд шүү дээ. Тиймээс тэр компаниудад боломж олгохын тулд туслан гүйцэтгэгчийн үйл ажиллагаанд тэргүүн ээлжинд орох эрхийг нь өгөх ёстой.Дараа нь хувьцааны асуудал байна.
-1072 хувьцааны асуудал…
-1072 хувьцаа бол давуу эрхтэй.Тиймээс та бид Таван толгойн давуу эрхтэй хувьцаа эзэмшигчид юм. Тэр нь юу гэсэн үг вэ гэхээр двидент хүлээгээд сууж байна гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл саналын эрхгүй. Үндсэн хуульд УИХ нь ард түмнийг элч байна гээд заагаад өгчихсөн биз дээ. Тиймээс ард түмэн саналаа УИХ-аар дамжуулаад өгчихсөн. Ард түмний элч хуралдаад асуудлыг шийднэ.Таван толгой ашиглалтад ороод тодорхой хэмжээнд боломж үүсэнгүүт ард түмэн хувьцааныхаа ашгийг хүртэх боломжтой. Тэрнээс наана худлаа шүү дээ. “Эрдэнэс Таван толгой” хөрөнгийн бирж дээр хувьцаа гаргаагүй байгаа тохиолдолд хувьцааны үнэлгээ тодорхойгүй.Үнэндээ 39 дүгээр тогтоолоор урьдчилаад тоон үнэлгээ гаргасан нь алдаа гэж боддог. За Таван толгойн асуудлыг ингээд л шийдчихэж болно шүү дээ.
-Ийм амархан юм бол бушуухан шийдчихэж яагаад болдоггүй юм бол. Одоо яригдаж байгаа гэрээний төсөл нь ямар ч ашиггүй болчихсон л гэх юм…
-Мэдэхгүй юм. Таван толгойн гэрээний гол зарчим ийм байх ёстой гэдгийг л би хэллээ. Хэн нь гэрээлэгч, хэн нь оператор, хэн нь давуу эрхтэй хувьцаа эзэмшигч, хэн нь энгийн хувьцаа эзэшигч юм гэдгээ тодорхой болгох хэрэгтэй. Дараа нь төрюу хийх юм гэдгээ тодорхой болгочих. Төрөөс эрдэс баялгийн талаар баримтлах бодлого гэдгийг хамгийн сүүлд баталсан. Үүнийгээ ягштал бариад явчихад л болохгүй юм байхгүй шүү дээ.
Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ