УИХ-ын гишүүн, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд С.Бямбацогттой ярилцлаа.
-Оффшорын тухай хуулийг ард түмэн маш их хүлээж байна. Тэдэнд хариуцлага тооцох ёстой гэсэн хандлага ч хүчтэй болж эхэллээ. Уг хууль маань батлагдах болоогүй юу?
-Оффшорын асуудал бүр 2013 оноос л яригдаж эхэлснийг та бүхэн мэдэж байгаа. Харамсалтай нь өмнөх парламент шийдэх гээд чадаагүй. Үнэндээ бол тухайн үеийн эрх баригчид шийдэхийг ч хүсээгүй. Харин манай Засгийн газар байгуулагдсан даруйдаа хулгайн мөнгөө, хууль бус орлогоо оффшор бүсэд нуусан этгээдүүдэд хариуцлага тооцох нь шударга ёсонд нийцнэ хэмээн үзэж хөрөнгө орлогын мэдүүлэг гаргадаг төрийн албан хаагчдыг оффшор бүсэд банкны данс эзэмших, мөнгөн хөрөнгө байршуулах, хувь нийлүүлэх замаар хуулийн этгээд үүсгэн байгуулах асуудлыг хориглох зорилгоор “Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай” хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьсан.
Хуулийн төслийг өргөн мэдүүлсэн цагаас л олны анхаарлын төвд орж, янз бүрийн хэл ам, хардлага сэрдлэг гарч байгаа нь ч үнэн. Бас хоосон шүүмжлэлээр халхавч хийж байгаад энэ хуулийг яаж ийгээд гаргахгүй байх, хуулийн нударга, төрийн илднээс амиа хоохойлж үлдэх атгаг санаархал ч ил далд цухалзаж байгаа. Гэхдээ ямар ч байсан энэ хууль батлагдах ёстой, батлагдахдаа хэрэгжих амьтай, хийрхэлээс ангид голтой чамбай хууль байх ёстой гэсэн нэгдсэн шийдэлд бид нэгэнт хүрсэн.
Нэгэнт төрд алба хашъя, түмнийхээ төлөө зүтгэе гэж байгаа бол өөрөө ч тэр, гэр бүлийн гишүүд нь ч тэр оффшор данснаас татгалзах ёстой л болж таарч байна. Хэрэв үүнтэй санал нийлэхгүй байгаа бол төрийн албанаас татгалзах нь хэнбугайд ч нээлттэй байгаа шүү дээ.
-Хууль батлагдлаа л гэдэг. Тэгээд үр дүн гарах юм уу даа? Цаасан дээр үлддэг хуулийн нэг болох вий гэсэн болгоомжлол байна?
-Үр дүн гарна гэдэгт бүрэн итгэлтэй байна. Гарах ч ёстой. Жил бүр дэлхийн нийт бүтээгдэхүүний 6-8 хувьтай тэнцэх хэмжээний мөнгө оффшор бүсэд эргэлддэгийн хамт нэг их наяд ам долларын татвар төлөлтөөс зайлсхийдэг тухай тоо баримтууд бий. Монгол Улс хэдий хэмжээний татвар төлөгдөхгүй оффшор бүсээр дамжаад байгааг, хэдий хэмжээний хууль бус мөнгө тэдгээр бүс нутагт байршиж байгааг тогтоох болно.
Олон улсын валютын сангаас 52 улс, бүс нутгийг оффшор бүс гэж зарласан байдаг юм. Үүн дээр үндэслэж Монгол Улсын Засгийн газар оффшор бүсэд ийм улс орнууд, энэ бүс нутаг хамаарна гэдгийг тодорхойлж гаргана. Хууль батлагдсаны дараа Монголын төр оффшор бүсэд хувьцаа, данс эзэмшиж байгаа болон хууль бусаар хөрөнгөжсөн, хөрөнгөө нуусан, авлига авсан, албан тушаалаа урвуулан ашигласан хүмүүсийг тодорхой хугацааны дотор ийм мөнгөө улсдаа яаралтай оруулж ир гэдэг шаардлага тавина. Тодруулбал, гурван сарын дотор оффшор бүсэд хадгалсан, байршуулсан хөрөнгөө Монгол Улсад оруулж ирэх, эсхүл тухайн албан тушаалаас татгалзах зэрэг арга хэмжээг авч энэ талаар 30 хоногийн дотор холбогдох байгууллагад мэдүүлэх үүрэгтэй байхаар хуулийн төсөлд тусгасан байгаа. Ингээд байхад мөнгөө оруулж ирэхгүй бол тэдэнд төрийн хуулийн төмөр буулга ямар байдгийг үзүүлэхээс өөр арга байхгүй. Тэдний энд тэндхийн оффшор бүсэд нуусан хөрөнгө мөнгийг олон улсын хамтын ажиллагааны хүрээнд илрүүлж, хүчээр хураан авах болно гэдгийг хэлчихье.
Би удахгүй Интерполын олон улсын форумд оролцоно. Энэ үеэр уг форумын оролцогч 50 орчим улсын Дотоод хэргийн сайд, мэргэжил зорилго нэгт нөхөдтэйгөө оффшорын асуудлаар харилцан мэдээлэл солилцож, хамтран ажиллах талаар ярилцахаар төлөвлөж байна. Мөн Интерполын удирдлагатай ч энэ талаар санал солилцоно. УИХ-д удахгүй өргөн барих Прокурорын тухай хуулийн төсөлд прокурорын байгууллага гадаад улсын гэмт хэрэгтэй тэмцэх, мөрдөн шалгах чиг үүрэгтэй байгууллагатай эрх зүйн туслалцаа харилцан үзүүлэх асуудлыг тодорхой тусгаж, авлига албан тушаалын гэмт хэрэгтэй тэмцэх үйл ажиллагааныхаа хүрээг тэлж байгаа нь энэ асуудлыг шийдвэрлэхэд томоохон ахиц болох юм. Дахин хэлэхэд Монголын төрд зүтгэх гэж байгаа юм бол зарим эрхээсээ татгалзах нь зарчим байх ёстой. Төрд хоёргүй сэтгэлээр холбиролгүй зүтгэдэг, ёс зүйтэй, шударга тийм л хүмүүс хэрэгтэй. Түүнээс биш илүү харж билүү долоодог, төрийг түрийвчээ түнтийлгэх боломж, эдийн шунал, адын хүслээ гүйцэлдүүлэх талбар гэж харж байгаа бол том эндүүрэл. Төр, ард түмнийхээ төлөө шударгаар зүтгэнэ, цалингаараа амьдарна гэсэн бол тийм л ёсоор амьдрах ёстой. Хэрвээ бизнес эрхлэх, гадаадад данс эзэмших эрхээ эдлэхийг хүсч байгаа бол тэр сонголтоо дагах боломж нь чөлөөтэй байгаа. Төрд өндөр албан тушаал хашиж байгаа бол тодорхой хэмжээнд эрхээ хязгаарлуулж, үүргээ биелүүлж, хариуцлагаа ухамсарлан ажиллах зайлшгүй шаардлагатай гэдгийг хэн ч мартаж болохгүй. Түүнээс биш төр оффшортнуудын орогнох газар биш.
-Өнөөдөр манай орны залуучуудын дунд аюулын харанга дэлдэж байгаа зүйл нь яалт ч үгүй хар тамхины асуудал болоод байна. Хар тамхи хэрэглэсэн үедээ амиа алдах, хэрэглэж байгаад баригдлаа гэх мэдээлэл их гарах боллоо. Монгол Улсын хилээр хар тамхи тээвэрлэх явдал их байна гэх юм. Яамны зүгээс ямар бодлого баримталж байна вэ?
-Энэ асуудалд би ХЗДХ-ийн сайдын хувьд ч, жирийн эцэг хүний тухайд ч үнэхээр их санаа зовниж явдаг. Цагаан тахал гэгддэг хар тамхи, мансууруулах бодисын хор хөнөөлтэй цаг хугацаа алгуурлалгүй тэмцэж байж л үр дүнд хүрнэ. Сүүлийн үед хар тамхи, мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодистой холбоотой гэмт хэрэг, зөрчилтэй холбоотой асуудал нэмэгдэх хандлагатай байна.
Цагдаа, хил, гаалийн байгууллагаас ирүүлсэн мэдээллээс үзвэл Монгол Улс руу мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хууль бус нийлүүлэлт БНХАУ, ОХУ болон зүүн өмнөд Азийн орноос амфетамин, метамфетамины төрлийн бодисыг оруулж ирж байгаа бөгөөд өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад гэмт хэргийн тоо 20 гаруй хувиар, холбогдогч шалгагдаж буй этгээдийн тоо 37 орчим хувиар өссөн байна. Энэ бол үнэхээр сэтгэл түгшээсэн асуудал.
Уг гэмт хэргийн гаралтад газар зүй, геополиткийн нөхцөл байдал, мансууруулах төрлийн ургамал хяналтгүй ургадаг, түүнийг устгах ажил хангалтгүй, хүүхэд, залуучууд бие биеэсээ сонсох, даган дуурайх, цахим сүлжээнд энэ төрлийн мэдээлэл хяналтгүй цацагдаж байгаа гээд сөрөг хүчин зүйлс их байна. Нөгөө талаар энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх орчин үеийн техник, технологи шаардлага хангахгүй, хэрэглэгч, донтогч болсон тохиолдолд үзүүлэх эмнэлгийн болон сэтгэл зүйн, нийгмийн тусламж үйлчилгээ стандарт байхгүй зэрэг нь нөлөөлж байна.
Эдгээр нөхцөл байдлыг харгалзан, холбогдох судалгааг хийсний үндсэн дээр би Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдаар томилогдсон даруйдаа хар тамхи, мансууруулах бодистой тэмцэх үндэсний хөтөлбөр боловсруулах ажлыг эхлүүлж 2017 оны гуравдугаар сарын 7-ны өдөр Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлж, батлууллаа. Ийм хөтөлбөртэй болж байна гэдэг маань ямар аргаар яаж тэмцэх вэ гэдэг арга хандлага, зөв зүг чигтэй боллоо гэсэн үг. Хар тамхи, мансууруулах бодистой тэмцэх хамгийн үр дүнтэй арга бол урьдчилан сэргийлэх явдал. Хөтөлбөрийн хүрээнд Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хууль бус эргэлттэй тэмцэхэд төрөөс баримтлах бодлого, эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгоно.
Түүнээс гадна мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хууль бус эргэлттэй тэмцэхэд төрийн байгууллагуудыг нэгдсэн бодлого, удирдлага, зохион байгуулалтаар хангах ажлыг оновчтой болгох, чиг үүрэг бүхий байгууллагын үүргийн давхардлыг арилгаж, уялдаа холбоог сайжруулна. Тэрчлэн мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хор уршгийн талаар иргэдийг соён гэгээрүүлэх, урьдчилан сэргийлэх, эрүүл мэндийн
үйлчилгээ үзүүлэхэд чиглэсэн цогц арга хэмжээ авах болно. Аливаа гэмт хэрэгтэй тэмцэхэд мэргэшсэн боловсон хүчин нэн чухал. Үүний тулд энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх чиг үүрэг бүхий хууль сахиулах, эрүүл мэнд, шүүх эрх мэдлийн байгууллагуудын алба хаагчдыг мэргэшүүлж, орчин үеийн шинэ технологи нэвтрүүл эхээр төл өвл өж байна. Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг 2017-2019, 2019-2021 оны хооронд хоёр үе шаттайгаар зохион байгуулах юм. Үндэсний хөтөлбөрийн нэгдүгээр шатны үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөний төслийг ирэх долоо хоногт батална.
-Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр олны хүлээсэн үр дүнд хүрэх болов уу?
-Хөтөлбөрийн үр дүнд мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хууль бус эргэлттэй холбоотой гэмт хэргийг илрүүлэх, таслан зогсоох чиглэлд ахиц гарч, гэмт хэрэг, зөрчлийн тоо буурна. Түүгээр ч зогсохгүй хүүхэд, залуучуудын мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хор хөнөөлөөс урьдчилан сэргийлэх мэдлэг дээшилж, нөхөн үржихүй, хүн амын удмын санг хамгаалах нөхцөл бүрдэнэ гэж тооцоолж байна. Мөн донтсон болон хэрэглэгч болсон иргэдэд үзүүлэх эрүүл мэндийн болон нийгмийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх тогтолцоо бий болсноор дахин хэрэглэгч болохоос урьдчилан сэргийлэх, нийгэмд үзүүлэх хор уршиг буурах нөхцөл бүрдэнэ.
-Энэ төрлийн гэмт хэргийн гарал төсөх болсон үндсэн шалтгааны нэг нь хууль эрхзүйн орчин боловсронгуй биш байгаатай холбоотой гэж үзэж болох уу?
-2002 онд баталсан Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай хууль нь тухайн үеийнхээ нийгмийн харилцааг зохицуулах үүргээ гүйцэтгэсэн. Харин өнөөдрийн түвшинд уг хуулиар хар тамхи, мансууруулах бодистой холбоотой эрх зүйн харилцааг зохицуулахад эргэж харах шаардлагатай асуудлууд тулгарч байгаа. Тиймээс Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг боловсруулаад дуусч байна. Дээрх хуулийн төслийг боловсруулахдаа хэд хэдэн зүйлд анхаарлаа хандуулж байгаа. Тухайлбал хар тамхи, мансууруулах, сэтгэцэд нөлөөт бодисын нэр томьёо, найрлага, үзүүлэх үйлчилгээ хор уршиг, тунгийн их, бага болон онц их хэмжээг нарийвчлан тодорхойлж оногдуулах ялыг тогтоох, хэрэглэгч, донтогч болон ашиг олох зорилгоор худалдаалсан, тээвэрлэсэн, дамжуулсан, бэлтгэсэн, тарьж ургуулсан этгээдэд ногдуулах хариуцлагын асуудлыг чангатгах, уг гэмт хэргийн хор хөнөөлөөс насанд хүрээгүй хүнийг хамгаалах, хэрэглэгчдийн хүрээг хязгаарлах, шинээр хар тамхи мансууруулах бодис хэрэглэхээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор, бусдыг өдөөн хатгах, уриалан дуудах, турхирах болон хууран мэхлэх замаар дээрх бодисыг хэрэглүүлсэн бол хүндрүүлэн авч үзэхээр тусгаж байна.
-Танай яам өнгөрсөн намрын чуулганы хугацаанд нэлээн идэвхтэй ажиллалаа. УИХ-ын Хаврын чуулганаар танай салбараас ямар гол хуулиуд хэлэлцэгдэх гэж байна?
-Өнгөрсөн намрын чуулганаар хууль сахиулах үйл ажиллагаатай холбоотой олон чухал хууль батлагдлаа. Хилийн тухай, Цагдаагийн албаны тухай гээд сүүлийн хорь гаруй жил цогцоороо шинэчлэгдээгүй байсан хуульд батлагдан гарав. Энэ Хаврын чуулганаар Эрүүгийн, Зөрчлийн, тэдгээрийг хянан шийдвэрлэх процессын, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх, Прокурорын гээд цар хүрээ, ач холбогдолоороо Үндсэн хуулийн дараа орохуйц томоохон хуулиуд багцаараа хэлэлцэгдэн батлагдана. Дээрх хуулиудыг батлан гаргаснаар гэмт хэрэг зөрчлийг шалган шийдвэрлэх ажиллагааг шуурхай явуулах, хүний эрх хууль бусаар, үндэслэлгүйгээр хөндөгдөх, зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлэх, хохирлыг нөхөн төлүүлэх, шүүх прокурор, өмгөөлөгч, мөрдөн байцаагчийн эрх үүргийг нарийвчлан зохицуулах асуудлыг цогц байдлаар шийдвэрлэх болно. Хийдэлгүй тодорхой, хүний эрхийг дээдэлсэн байх гол зарчмыг эдгээр хуулиудын төслийг боловсруулахдаа баримталлаа. Чуулганы завсарлагааны үеэр УИХ- ын Хууль зүйн байнгын хороо, манай яамныхан өдөр алгасалгүй эдгээр багц хуулиудын төсөл дээр ажилласан. Хүний эрхэнд хуулиас гадуур халдах аливаа оролдлогыг тэвчихгүй. Нэг талд нь хүний эрх, нөгөө талд нь хуулийн хүчийг тэнцүүлж байж гэмт хэрэгтэй тэмцэнэ. Хүний эрхээр бамбайлж хуулийн цээрлэлээс зугтаах боломж олгох ёсгүй. Хууль сахиулагчид ч хуулийн хүчээр айлгаж хүний эрхэд дур зоргоор халдаж дарамтлахыг өөгшүүлэх ёсгүй. Дээрх багц хуулийн гол амин сүнс нь ийм байгаа. Түүнчлэн бүртгэлийн багц хуулийн төслүүдийг хэлэлцүүлнэ. “Нэг иргэн-Нэг бүртгэл” зарчмыг баримталж улс орны улс төр, эдийн засаг, нийгмийн амьдралыг үнэн зөв мэдээллийн үндсэн дээр залан чиглүүлэх боломж бүрдэнэ гэж найдаж байна.
-Сөрөг хүчний хувьд МАН-ын Засгийн газар маш муу ажиллаж байна гэсэн дүн тавиад байгаа. Та үүнтэй санал нийлэх үү?
-Бодоод үз дээ. 2012 онд бид тэдэнд ямар улс орон хүлээлгэж өглөө. Эдийн засгийн өсөлтийн хурдаараа дэлхийд тэргүүлж, монгол төгрөг олон улсад хамгийн их ханш нь чангарсан валютаар тодорч, улс орноороороо урагшлан дэвжиж, унаа тэрэгтэй, орон байртай иргэдийн тоо огцом нэмэгдэж, иргэдийн итгэл сэтгэл ямар их урам зоригтой байлаа даа. Тэр бүхнийг өчигдрийн эрх баригчид, өнөөдрийн сөрөг хүчин болох АН-ынхан зүгээр л үрэн таран хийж, үнс нурам болгож орхисон. Эдийн засгаа” эмээлээ гэдсэндээ хийсэн эмнэг адуу шиг” булгиулж хаячихаад өнөөдөр эрээ цээргүй ингэж гулгиулж суух эрх тэдэнд бий гэж үү? Тийм ёс суртахууны эрх байхгүй. Хүн ухаантай юм бол гадны хөрөнгө оруулалт яагаад дайжив, Монгол Улс яагаад ийм их өртэй болов, ард түмний амьдрал яагаад ингэтлээ ядууран доройтов гэдгийг эрх биш ойлгож л баймаарсан. Улсынхаа эдийн засгийг, хүн зоныхоо амьдрал ахуйг ийм байдалд оруулчихаад гаргасан алдааг нь засах гээд мачийж байгаа Засгийн газрыг шүүмжлээд байх шаардлага үнэндээ тэдэнд байхгүй. Ууж идэхдээ уургын морь шиг болсон тэдэнд ингээд шүүмжлээд суух нь амархан байж магадгүй л юм.