Зам тээврийн хөгжлийн төвийн дарга Р.Будтай авто замын асуудлаар ярилцлаа.
-Авто замын салбарт хамгийн тулгамдсан асуудал бол замын чанар байх шиг. Хэрхэн яаж чанартай зам барих вэ?
-Авто замын чанар, үр ашиг гэдэг бол мөнхийн сэдэв. Замын чанар, үнэ хоёр нэг зүйлийн хоёр тал. Чанартай зам тавихад үнэ өртөг их орно. Сүүлийн жилүүдэд замын барилга угсралтын ажлын үнэ тодорхой хэмжээгээр нэмэгдсэн. Хэдий хэмжээний мөнгө өгч байна тэр хэмжээгээр чанартай зам барих боломжтой гэсэн үг. Нэг талаараа зам засварын ажлын хувьд хөрөнгө байнга дутагдалтай байдаг. Мөн зам барина гэдэг нэг асуудал. Барьсны дараа арчилж, хамгаалж, засвар хийж зорчигчдын тав тухтай зорчих нөхцөл, хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг бүрдүүлэх нь чухал. Үүнд 60-аад тэрбум төгрөгийн хэрэгцээ байдаг. Гэтэл өнгөрсөн жилүүдэд түүний 10 тэрбумыг оны эхэнд, 12 тэрбумыг оны эцэст улсын төсөвт батлаад өгсөн байгаа. Чанар гэдэг бол нэг хүн анхаараад, хэлээд шийддэг асуудал биш. Тухайн замын ажилд оролцож буй гэрээний ажилтнаас эхлээд салбарын сайд хүртэлх бүх хүний хариуцлагаас шалтгаалдаг юм. Дээрээс нь барьсан замыг иргэд хэрэглэгчид зориулалтын дагуу зөв зүйтэй ашиглах нь чухал. Ингэснээр тухайн зам чанартай, үр ашигтай байх юм. Аливаа зүйлд хариуцлага чухал гэсэн үг. Авто замын тухай хуульд хариуцлагын асуудлыг тодорхой тусгаж өгсөн. Замын чанар олон зүйлээс шалтгаалдаг ч зураг төслөөс ихээхэн хамаардаг. Зарим зам, гүүрийн зураг төсөл чанарын шаардлага хангадаггүй. Зам, гүүрийн зураг төслийг чанаргүй боловсруулснаас замын эвдрэл гарвал, зураг зохиогч нь асуудлыг хариуцна гэх зэргийг хуульд тусгаж, шат шатанд хариуцлагын асуудлыг ярьж байна.
-Нэг талаараа зам барьж буй компаниуд муу ажиллаж байна гэсэн үг үү?
-Зам барьдаг 28 компани байгаагийн 20 нь улсын компани. Найм нь хувийн компани байна. Замын ажилд, компанийн хурд, хүч чадал, ажлын боловсон хүчин энэ бүхэнтэй нь харьцуулахад дэндүү ахадсан тоо байгаа юм. Тухайлбал, Завхан аймаг гэхэд 1200 орчим км зам хатуу болон сайжруулсан замыг хариуцан ажиллаж байгаа. Тэнд 40-50 хүнтэй ажлын баг, техник технологи нь хүрэлцэхгүй, ийм компани том сүлжээний ашиглалтыг хариуцна гэдэг хэцүү. Тийм учраас цаашдаа бид сүлжээнийхээ, ялангуяа хатуу хүчилттай 100-200км замыг дангаар нь хариуцуулаад, шинэ засварын нэгжүүд барих зайлшгүй шаардлага гарч байгаа юм. 2020 он хүртэл бүх аймгуудаа нийслэл хоттой хатуу хүчилттэй замаар холбох зорилт тавин ажиллаж байна.
-Чанаргүй зам баригдсан хойно хариуцлага тооцох систем бий юу. Замын чанарыг сайжруулахын тулд ямар арга хэмжээ авч байгаа вэ?
-Зураг төсөл хүртэл чанарт чухал, мөн өртөг зардал, материалын чанар, барьж буй хүмүүсийн чадвар, техник тоног төхөөрөмжийн хангамж, хяналт гэх мэт зүйлүүдээс хамаарч байгаа юм. Сүүлийн үед зураг төслийн нэлээд олон компани байгуулагдсан байна. Сайн ч компани бий. Гэтэл шинээр байгуулагдсан ямар ч туршлагагүй компаниуд ч олон байгаа. Компаниуд алдаа их гаргаж байна тэр алдаа нь эргээд барилга барихад илэрч байна. Тиймээс чанарыг бүх шатанд анхаарч ажиллах хэрэгтэй. Авто замын салбарт жирийн ажилтнаас эхлээд инженер, техникийн ажилтнууд болон салбарын сайд гээд бүгд нэгдсэн зорилго чиглэлтэй ажиллаж байж чанарыг дээшлүүлнэ. Чанар сайжирвал үр ашиг сайжрах нь ойлгомжтой. Чанаргүй зам гүүр баривал засвар арчилгааны зардал нэмэгдэнэ. Авто замтай холбоотой хууль өнгөрсөн оны тавдугаар сарын нэгэнд УИХ-аар батлагдаад долдугаар сарын 1-нээс эхлэн мөрдөгдөж байгаа. Энэ хуульд зам гүүрийн чанарын асуудлыг нэлээд тодорхой тусгаж өгсөн. Хэрвээ чанаргүй зураг төсөлтэй зам бариад түүнээс үүдэлтэй хохирол улсад учирвал зураг төсөл хийсэн компани хариуцна. Хоёрдугаарт, зураг зохиосон хүмүүсийн зургийн экспертиз байгаа. Хяналтын систем тэр хийсэн зургийн техникийн алдааг харахгүй чимээгүй экспертиз хийгээд өнгөрсөн тохиолдолд хариуцлагыг экспертиз хийсэн хүн хариуцахаар хуульчилсан. Тиймээс нэг үеэ бодвол одоо хуулийн дор ажиллаж амьдрах учраас зураг төслийн байгууллагууд анхаарч эхэлж байна. Засварын баталгаат хугацаа нэг жил байсан. Энэ хуулинд гурван жилээр тусгаж өгсөн.
-Хотын түгжрэл их, хөдөө орон нутаг руу гардаг гарц цөөхөн болохоор улам түгжирдэг. Гарцуудыг нэмэх боломж байдаг болов уу. Түгжрэлийг хэрхэн бууруулах вэ?
-Хотын түгжрэл маш хүнд болж байна. Гэхдээ түгжрэлийг шийдэх арга олон янз. Манай нөхцөлд бол нэн түрүүнд хотыг тойрсон хурдны замууд, дунд хэсгээр хоёр түвшинт давхар зам барих хэрэгтэй. Тунель барих нь өртөг өндөртэй, газар доогуурх байгууламж манайд анхнаасаа төлөвлөгдөөгүй тул хэцүү. Маш их өртөг зардлаар бий болох болно. Тиймээс хоёр түвшинд л хурдны зам барих зайлшгүй шаардлага бий. Түгжрэлийг сааруулахын тулд дугаар хязгаарладаг, тэгш сондгой дугаараар зорчих санаа бол миний гаргасан санаа, ажил юм. Гэсэн ч иргэдийн амьдрал ахуй сайжраад хүн болгон машин унах болсон байна. Олон улсад энэ тохиолдолд зохицуулалт хийдэг. Тодруулбал, та дөрвөн хүний суудалтай машинтай яваа бол өөрөөсөө гадна гурван хүнээ аваад яв. Эхнэр, хүүхдүүдээ сургууль, ажилд нь нэг машинаараа хүргэж өг гэсэн журам гаргасан байдаг. Үүнээс гадна түгжрэлийг бууруулахын тулд манай улс дагуул хотуудыг шуурхай байгуулах хэрэгтэй байна. Энэ байдлаар Улаанбаатар хотын замын хөдөлгөөнийг зохицуулах бараг боломжгүй болж байна.
-Дагуул хотыг байгуулна гэхээр их өртөг орно гэх яриа бас бий. Ойрын хугацаанд манай улс дагуул хот байгуулж чадах болов уу?
-Дагуул хот хамгийн хялбар арга. Одоо байгаа хотууд Багануур, Архангай, Төв аймаг Дархан, Эрдэнэт зэргийг л дагуул хот болгочих хэрэгтэй. Олон улсад дагуул хот байгуулахын тулд түгээмэл ашигладаг зарчим нь бол их, дээд сургуулиудыг дагуул хотууд руу төвлөрүүлэх арга байдаг юм. Их, дээд сургуульд сурахаар хүүхдүүд хөдөөнөөс ирж байна. Сургуулиа төгсөөд буцаж явахгүй байна. Эрчим хүч, зам, дэд бүтэц нь бэлэн байгаа тул дагуул хотууд байгуулахын тулд сургуулиудын барилга байгууламжуудыг л барих шаардлагатай. Барихын тулд хувийн хэвшилтэй хамтарч болно шүү дээ.
-Хурдны замууд хотод хэзээнээс баригдах бол. Тийм төсөл хөтөлбөрүүд яригдаж байна уу?
-Хотын захиргааны л хариуцах асуудал.