Оюутнуудын сургалтын зээлийг хүү, барьцаагүй олгох Засгийн газрын тогтоол гарсан. Зөвхөн энэ жил энэ зээлд 30 гаруй мянган оюутан хамрагдах боломжтой. Харин зээл авах шалгуур нь оюутны сурлагын голч дүн. Энэ талаар БСШУСЯ-ны Боловсролын зээлийн сангийн захирал П.Лхагвасүрэнтэй ярилцлаа. Тэрээр боловсролын зээлийн санд 2002 оноос ажилласан. 2016 оноос захирлын албыг хашиж байгаа аж.
-Яагаад зөвхөн сурлагын чанараар зээл өгөх шалгуурыг тавих болов?
-Зах зээлийн эдийн засагт шилжих болсонтой холбоотойгоор дээд боловсролын сургалтыг санхүүжүүлэх асуудал нэлээд түвэгтэй болсон. Харин өнөөгийн нөхцөлд бакалавр, магистр, докторын сургалтад хамрагдах тохиолдолд хүүгүй, барьцаагүй зээл олгох шийдвэрийг Засгийн газар олгож байна.
-Нэг оюутанд хэдий хэмжээний зээл олгох вэ?
-Нэг оюутан улиралд арваас дээш кредит цаг авах ёстой. Кредит цагаас хамаарч зээлийн хэмжээ тогтоно.
-Их, дээд сургууль зээлийн ямар шалгууртай вэ?
-Зээл авах оюутан магадлан итгэмжлэгдсэн сургуулийг сонгох ёстой. Харин шинээр элсэж байгаа оюутны элсэлтийн шалгалтын оноо 600-гаас дээш байх ёстой. Оюутнууд 2.8-аас дээш голч дүнтэй байна. Магистр, доктор 3.2-оос дээш голч дүнтэй байж зээлд хамрагдана.
-Юунд итгэж энэ зээлийг олгож байна?
-Ирээдүйн орлогод итгэж олгоно.
-Ирээдүйн орлого гэж юу вэ?
-Сурсан мэргэжлээрээ ирээдүйн ажлын байрнаас олох орлогыг хэлж байгаа юм. Оюутан сургуулиа төгсөөд ажлын байранд гарна. Одоогийн тооцоогоор ажилд орсны дараа сар бүр 140 орчим мянган төгрөг төлөх тооцоо гарч байгаа.
-Ямар хугацаанд төлөх вэ?
-Ажлын байранд гарснаас хойш зургаан жилийн дотор төлж барагдуулна.
-Өмнө нь зээл ямар хэлбэрээр олгодог байсан бэ?
-Анх зээл олголтоор дипломыг нь барьцаалдаг байсан. Оюутны зээлийн хөтөлбөрийг 1993 оноос хэрэгжүүлж эхэлсэн. Дараа нь 2016 оноос оюутны зээлийг банкаар дамжуулан таван хувийн хүүтэй олгож эхэлсэн. Энэ тохиолдолд банкууд барьцаа нэхнэ. Хамтран зээлдэгч шаардлагатай болно. Тийм учраас өмнөх зээлүүдэд маш цөөхөн оюутан хамрагдаж байсан.
-Зээлд хамрагдахад мэргэжил харгалзах уу?
-Тэргүүлэх чиглэл гэж байгаа. Бага ангийн багш, эмч, сувилагч, инженерийн чиглэл гээд баталчихсан жагсаалт бий.
-Энэ тухай мэдээллийг хаанаас авч болох вэ?
-Манай яамны болон сангийн цахим хуудаснаас Засгийн газрын 71 дүгээр тогтоол гээд хайхаар гараад ирнэ.
-Зээл авсан оюутнууд бултахгүй гэсэн баталгаа бий юу?
-Зээл авсан оюутнууд банкнаас зээл авсантай адил зээлийн мэдээллийн санд бүртгүүлнэ. Оюутанд санхүүгийн түүхийг нээж өгч байгаа юм. Ингэснээр тухайн оюутан ажлын талбар дээр гарсан зээлийн түүх нь дагалдаад явна. Энэ тохиолдолд олсон орлогоос нь зээл төлөгдөөд явах баталгаатай.
-Оюутан өнөөдөр сайн сурч байгаад маргааш сурлага муудвал яах вэ?
-Зээлийг зогсооно. Сайн сурсан тохиолдолд эргээд сэргээж болно.
-Хаяад явчихвал яах вэ?
-Зээлийн бүртгэлийн санд орчихсон учраас аливаа санхүүгийн гүйлгээнээс татаад авна.
-Өмнө их хэмжээний зээл аваад гадаад, дотоодын их, дээд сургууль төгсөөд сураггүй болсон тухай мэдээлэл байсан.
-Энэ талаар жаахан буруу ойлголт нийгэмд тарсан. Их хэмжээний зээл биш. Мэдээж тэр зээлүүд эзэнтэй. Ихэнх нь буцааж төлөгдсөн. Одоо төлөгдөж байгаа зээлүүд ч бий. Ер нь боловсролын зээл аваад алга болох асуудал байхгүй л дээ. Эргэн төлөлтийн хугацааны тухай л асуудал байдаг юм. Гадаад яваад сураггүй болсон хүн байхгүй.
-Гадаадад хүн сургасны үр дүн гарсан уу?
-Гарсан. 2000 хүн сургасан байдаг. Өнөөдөр мэргэжилтнүүд болж ирсэн. Одоо 100 орчим хүний тухай асуудал байгаа. Гэхдээ бид холбогдоод учраа ололцож байна. Болж өгвөл бүр олон хүн гадаадад сургах хэрэгтэй.
-Жишээ байна уу?
-Олон бий. Төрийн соёрхолт инженер Нацагням манай зээлээр сурсан. Хэдэн тэрбум төгрөгийн ашиг эх орондоо оруулж байна. “Хармони” гээд мундаг эмийг хийгээд байгаа залуу бас манай зээлээр сурсан.
-Зээлтэй оюутны ажлын байрны баталгааг хэн гаргах вэ?
-Оюутан өөрөө хичээнэ, сургууль санаа тавина. Өнөөгийнхөөр оюутнуудын ирээдүйг төсөөлж болохгүй. Улс орон хөгжих тусам мэргэжилтэн л үнэд орно. Сайн мэргэжилтнүүд хэзээ ч ажлын байраар хангагддаг. Одоо ч тийм байна.
-Оюутны зээл зөвхөн оюутнаасаа гадна их, дээд сургуулиудад томоохон хөрөнгө оруулалт болно гэж танай сайд хэлсэн.
-Санхүүгийн чадавхаас үл хамааран оюутан сурч чадаж л байвал зээлд хамрагдана. Энэ оюутнаар дамжуулан их, дээд сургуулиудад хөрөнгө оруулах боломжтой болж байна. Зөвхөн энэ жил 75 тэрбум төгрөгийн зээлийг оюутнуудад гаргана. Ирэх жил энэ зээлийг 90 тэрбумд төгрөгт хүргэхээр сайд хөөцөлдөж байгаа.
-Бүтэн өнчин, хөгжлийн бэрхшээлтэй оюутнуудын сургалтын төлбөрийн журам өөрчлөгдсөн үү?
-Өнөөдөр бүтэн өнчин хөгжлийн бэрхшээлтэй оюутнуудын сургалтын төлбөрийг төрөөс дааж байгаа. Энэ хэвээр үргэлжилнэ. Гэхдээ сургалтын чанарт бас квот тогтоож өгнө.
-Их, дээд сургуулиуд энэ хөрөнгө оруулалтыг юунд ашиглах ёстой вэ?
-Лаборатори, номын сан, сургалтын хөтөлбөрөө сайжруулах гээд сургалтын чанарыг дээшлүүлэхэд зориулах байх. Гэхдээ нэг юмыг ойлгох хэрэгтэй. Боловсролд оруулсан хөрөнгө оруулалт хэсэг хугацааны дараа үр дүнгээ өгдөг. Өгөхдөө маш олон хэлбэрээр, зарим нь нүдэнд харагдахгүй тойруу замаар үр ашгаа өгдөг.
-Зарим өндөр хөгжилтэй орнуудад дээд боловсролыг үнэгүй олгодог. Танай сайд Монголд ийм боломж бий гэж байсан. Судалгаа байна уу?
-Манай улс гуравхан сая хүнтэй. 100 гаруй мянган оюутан байна. Яагаад үнэгүй сургаж болохгүй гэж .
-Яаж?
-Маш их баялаг байна. Үүнийгээ эргэлтэд оруулахад оюутны сургалтын хэмжээний гарна гэж боддог. Ер нь улс орон хөгжих үндэс нь боловсролд хөрөнгө оруулах. Өнөөдөр сургалтын төлбөрөөс ямар их оюуны чадавхтай хүүхдүүд дээд боловсрол эзэмшиж чадахгүй байгааг хэн ч мэдэхгүй. Өнөөдөр нэг оюутанд зээлүүлсэн хэдэн сая төгрөг маргааш эх оронд хэдэн тэрбумын хөрөнгө оруулалт болохыг хэн ч мэдэхгүй. Тийм учраас боловсролд гар татах хэрэггүй л дээ. Бас нэг үг байдаг. Боловсролоос мөнгө харамлавал, шорон, эмнэлэг барих хөрөнгө хэд дахин нэмэгддэг.
-Оюутанд сурах боломж олголоо, их, дээд сургуулиудын мөрийн хөтөлбөр ямар түвшинд байгаа бол?
-Манай их дээд сургуулиудын хөтөлбөр маш их сайжирч байгаа. Зарим нь өндөр хөгжилтэй орнуудын хэмжээнд хүрсэн.
-Дөрвөн жилийн дараахь зээлийн үр дүнг яаж төсөөлж байна?
-Энэ зээлийн ач холбогдлыг бид олон янзаар тооцож байгаа. Оюутны зээл гэр бүлийг санхүүгийн дарамтаас ангижруулна. Сургуулиудын санхүүг дэмжинэ. Нэгэнт зээл авсан болохоор оюутан ч, сургууль ч ажлын байрны төлөө шаргуу ажиллана. Өнөөдөр манай компанийн захирлууд мэргэжилтэн хомс байгаа тухай байнга гомдоллодог. Тэд сайн мэргэжилтэнг авахыг зорино. Харин оюутан сайн сурч байж л зээл авах учраас шаардлага хангасан мэргэжилтэн төрнө. Энэ зээлээр сурсан оюутан сайн мэргэжилтэн болно. Дөрвөн жилийн дараа зээлээр сурсан оюутанг компаниуд дуртайяа авна гэж харж байна. Бас зээл хүнийг хариуцлагатай болгодог. Зээлээ төлөхийн тулд мэргэжилтнүүд маш сайн ажиллана. Төр гаргасан зээлээсээ илүү бүтээн байгуулалтыг хүлээж авна гэж тооцсон.