“Шивээ-Овоо” ТӨХК-ийн гүйцэтгэх захирал О.Отгонбаатартай ярилцлаа.
-Эрчим хүчний салбар хамгийн их алдагдалтай ажилладаг. Тиймээс үнэ чөлөөлөх асуудалтавигдаж, УИХ-ын тогтоол гарсан ч хэрэгжээгүй байгаа. Үнэхээр Их хурлын 72 дугаар тогтоолыг хэрэгжүүлбэл энэ салбарын алдагдал буурч чадах уу?
-Монгол Улсын эрчим хүчний системийн үндсэн түүхий эд болсон нүүрсний ханган нийлүүлэлтийг “Шивээ овоо” “Багануур”-ын уурхай хангаж байна. Төрөөс эрчим хүч, дулааны үнэдбодлогоор зохицуулалт хийж ирсэн. Хэрэв цахилгаан дулааны үнэ өсвөл дагаад өргөн хэрэглээний үнэ болоод бусад ажил үйлчилгээний үнэ өсөхнөхцөл байдал үүсдэг.Эрчим хүчний салбарын алдагдлыг хэн нэгэн удирдах хүний үйл ажиллагаа менежменттэй холбохоос гадна бодлогын хувьд шийдэх цаг ньболсон гэж ойлгодог. Өөрсдийн үйл ажиллагааны орлогоор санхүүжүүлэх боломжгүй хөрөнгө оруулалт санхүүжилтийг төсвийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх,Эрчим хүчний компаниудын хуримтлагсан өр авлагыг зохицуулалт хийж хаах, 2014 оны нэгдүгээр сарын нэгнээс эрчим хүчний үнийг чөлөөлөх гэсэн заалттай УИХ-ын ихээхэн ач холбогдол бүхий 72 дугаар тогтоол гарсан. Энэ тогтоолыг хэрэгжүүлэх хүрээнд салбар яам болон“эрчим хүчний зохицуулах хороо ихээхэн санаачилга гарган ажиллаж байна. Эрчим хүчний үнийг индексжүүлэх үе шаттайгаар нэмэгдүүлэх чиглэлээр шат дараалсан арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлж эхэлсэн. УИХ-ын 72 дугаар тогтоолын биелэлтэд Засгийн газар анхааран ажиллавал алдагдал буурах боломжтой.
-“Шивээ-Овоо”-гийн нүүрсний уурхай өнгөрсөн жил хоёр сая тонн нүүрс олборлосноо төслийнхөө дээд хүчин чадлаар ажиллаа гэж байсан л даа. Энэ тухай тодруулахгүй юу?
-1998-2000 оныЯпоны засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд “Шивээ-Овоо”-ийн нүүрсний уурхайд тоног төхөөрөмж техник технологийн хөрөнгө оруулалт хийж шинэчлэсэн. Энэ нь үндсэндээ хоёр сая тонн нүүрс олборлох хүчин чадалтай болсон. Жил ирэх тусам эдийн засгын өсөлт зах зээлийн тэлэлттэй уялдан эрчим хүчний хэрэглээ огцом өссөн. Уурхайн хувьд 2014 онд төслийнхөө бүрэн хүчин чадлаар ажиллан хоёр сая тонн нүүрс олборлож хөрөнгө оруулалтынхаа өгөөжийг хүртэн байж болох дээд хүчин чадлаараа ажилласан гэсэн үг.
-2000 оноос хойш дахин техник, технологийн шинэчлэл хийсэн үү. Одоо ашиглагдаж байгаа технологиуд нь ямархуу байгаа вэ?
“Шивээ-Овоо” нүүрсний уурхайд ашиглаж байгаа техникийн 60-аад хувь нь ашиглалтынхугацаа дуусчихсан. Ийм байдалтай сүүлийн 6, 7 жил явж байна. Гэсэн хэдий ч өсөн нэмэгдэж буй хэрэглээг найдвартай хангах улс эх орныхоо өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлэхийн төлөө манай хамт олон чадах бүхнээ дайчлан ажиллаж байна. Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд санхүүгийн нөөц бололцоонд тулгуурлан есөн ширхэг технологийн автосомасваль,хоёр ачигч, нэг экскаватор, тов оврын алхагч экскаватор 11/70, гүний өрөмдлөгийн машин 1 ширхэг, тэсэлгээний үйлдвэрийн цооног цэнэглэх машин 1 ширхэг, цахилгаан хангамжийн үйлчилгээний машин, уурхайн үйлчилгээ,аж ахуйн 5 машин, 20 нэр төрлийн 10 гаран тэрбум төгрөгийн үнэтэй техникийн парк шинэчлэлийг хийж чадсан. Энэ бүхнийг хийхэд улсын төсөв татаас хэлбэрээр нэгч төгрөг авалгүйгээр шийдэж чадсан. Энэхүү техникийн шинэчлэл нь уурхайн хувьд 15 жилийн хугацаанд огт хийгдээгүй ажил байсан.Бахархах зүйл хэдий байгаа ч цаашид хийх ажил хийхээр төлөвлөж байгаа зүйлүүд ихээхэн байна.
-“Шивээ-Овоо”-гийн техникийн талаас илүү хувь нь эвдрэлтэй байхадтөлөвлөгөө норм биелнэ гэдэг юу л бол гэж бодогдож байна л даа…
-Энэ чинь л асуудлын гол болоод байгаа юм. Техникүүдийн 60-аас илүү хувь нь ашиглалтын хугацаа дууссан. Техникийн эвдэрэл саатал сул зогсолт их, сэлбэгийн олдоц муудсан, бараа материал сэлбэгийн үнэ нэмэгдсэн зэрэг олон шалтгаанууд уурхай алдагдалтай ажиллахүндсэн шалтгаан болж байна. Тиймээс төлөвлөгөөгөө биелүүлнэ гэдэг бидний хувьд том шалгуур болдог. Техникийн бүрэн бүтэн байдал тасралтгүй ажиллагаа хоорондоо ихээхэн хамааралтай байдаг учраас төлөвлөгөө тасрах шалгааныг нэмэгдүүлдэг.
-Уурхайн техникүүдийн хэдэн хувь нь бүрэн бүтэн байвал төлөвлөгөө нормоо биелүүлэх юм бэ?
-Техник ашиглалтын кофицент нь 90 хувиас дээш байж төлөвлөгөө нормоо биелүүлэх хэмжээнд явна. Гэтэл манай техникийн бүрэн бүтэн байдал, техник ашиглалтын кофицент бүр 60 хувь руу орчихсон байна. Энэ бүх байдлаас шалтгаалан төлөвлөгөөт ажлаа тасалдуулах, төлөвлөгдөөгүй ажил хийж гүйцэтгэх зардал нэмэгдэж байна. Эрчим хүчний үнийг хатуу барьж байсанаас шалтгаалан элэгдэл хорогдлын шимтгэл байгуулж чадалгүй техникийн шинэчлэл хийгдэх боломжоо хязгаарлуулсан. Байдал хэцүү гэж гоншигнохоос илүү бодит байдалтайгаа зохицож урагшаа харж цаашид илүү сайн ажиллах боломж бололцоо бий болгоход анхаарч байна.
-“Шивээ-Овоо” чинь төрийн өмчит компани. Тиймээс техник технологийн шинэчлэлд төр анхаарахгүй байхад яаж урагшаа харж явна гэж. Нийгэмд төрийн өмчит компани дампуурдаг гэсэн ойлголт байдаг л даа?
-“Шивээ-Овоо” төрийн өмчийн компани гэдэг утгаараа компанийн зарчмаар явах утгыг алдагдуулчихсан. Бусад компанийн адил хэвийн үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй. Тэгэхээр Компанийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах зайлшгүй шаардлагатай байгаа юм. Мөн төрийн оролцоо бага байх шаардлагатай гэх яриа, бодол уур амьсгал нэлээд их байна. Стратегийн ач холбогдолтой үйл ажиллагаа явуулдаг компанийн тухайд төрийн эзэмшлийн хувьд ихээхэн болгоомжтой анхааралтай хандах нь зүйтэй гэж гүйцэтгэх удирдлагын хувьд боддог. Энэ нь том утгаараа үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой асуудлууд ч гарч ирж болно.Алдагдалтай ажиллахад нөлөөлж байгаа хууль, тогтоомж, шийдвэрүүдэд үнэлэлт дүгнэлт өгч зоригтой шийдэл гаргах шаардлагатай байна.
-Яагаад?
-Жишээ нь худалдан авах ажиллагааны тухай хуулиар хамгийн чанаргүй барааг хамгийн хямд үнээр авах ёстой болдог. Манайх шиг тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулдаг уул уурхайн компанийн хувьд чанаргүй бараа, сэлбэг материал нь хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулж зардал алдагдал нэмэгдэхэд ихээхэн нөлөөлдөг.
Компаний үнэлэмжийг дээшлүүлж үнэ цэнэтэй болгох, олон улсын түвшинд гаргахын тулд өр авлагыг цэгцлэх, Уламжлалт технологоос татгалзаж техник технологийн дэвшилийг нэвтрүүлж үйл ажиллагаагаа нээлттэй ил тод болгох зайлшгүй шаардлагатай.
-Ингэж шинэчлэлт хийснээр өнөөдрийн уламжлалт технологиор үйлдвэрлэж байгаа зардлыг хэдэн хувиар бууруулах вэ?
-Одоо судалгаа боловсруулалтын түвшинд явж байна. Үүнд цаг алдаж болохгүй, Засгийн газар онцгой дэмжлэг үзүүлж, баталгаа гаргаж өгвөл жилд 10 орчим тэрбум төгрөг хэмнэх боломжтой.Уурхайн өнөөдрийн хөрс хуулалтын нэг метр куб зардал 2800 төгрөг байна. Тэгвэл шинэ технологи нэвтрүүлбэл 700 төгрөг зарцуулна. Жилдээ долоон сая метр куб хөрс хуулалтын ажил хийхэд одоо ашиглаж байгаа уламжлалт технологи болон шинээр нэвтрүүлэх технологийн зөрүүнээс 14 тэрбум орчим төгрөг шууд хэмнэх боломжтой нь тодорхой байна. Гарах үр дүн, ашиг нь тодорхой техник эдийн засгийн тооцоолол нарийн хийгдсэн ийм л төсөл дээр засгийн газар цаг алдалгүй баталгаа гаргаж хэрэгжүүлэхэд ойрын хугацаанд шийдэл гаргана гэж найдаж байна. Уурхай жил ирэх тусам гүнзгийрч зардал өсч байгаа тул зардлыг бууруулах компаний ашгийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр уурхайн ашиглалтын шинэ ам нээж ажиллах хувилбарыг төлөвлөж байна. Энэ мэтчилэн үр дүнтэй төлөвлөсөн ажилуудыг хэрэгжүүлэхэд цаг алдалгүй богино хугацааны шийдлүүдийг гаргана гэдэгт найдаж байна.
-Тавдугаар цахилгаан станц ашиглалтад ороход “Шивээ-Овоо”-гийн уурхай нүүрсээр хангана. Бэлтгэл ажлаа хэр хангаж байна?
-Тавдугаар цахилгаан станц баригдахын өмнө нээх хөрс хуулалтын ажлуудыг график төлөвлөгөөнийхөө дагуу явуулах ёстой. Гүнд их ус бий. Жилд 4.5сая тонн нүүрс олборлох хэмжээнд хүрэх юм бол гүний усыг шавхан зайлуулах бэлгэл ажлыг одооноос эхлэхгүй бол болохгүй. 80 орчим худаг ажиллана гэж тооцоолбол хөрөнгө санхүүгийн болон бусад асуудлыг шуурхайлах шаардлагатай.
-Тэгэхээр худаг гаргах ажлыг ойрын хугацаанд эхлүүлэхгүй бол төлөвлөсөн нүүрсээр хангаж чадахгүй болох юм биш үү?
-Яг тийм. Өнөө маргаашнаас эхэлж өрөмдөж эхэлмээр байна. Тавдугаар цахилгаан станц 2019 оны сүүлээр ашиглалтад орно гэж тооцоолж байгаа. Тэгвэл бид нүүрс худалдан авах гэрээнийхээ дагуу үүргээ биелүүлэхэд анхаарч ажиллана. Ус шүүрүүлэлт гэлтгүй дэд бүтцийг шийдвэрлэх олон асуудлуудбайна.
Өнгөрсөн хугацаанд IV цахилгаан станцыг 123 мВт, III цахилгаан станцыг 50 мВт-аар өтгөтгөлөө. Амгалан дулааны цахилгаан станц ашиглалтад орлоо. Эрчим хүчнийхэрэгцээ өсөн нэмэгдэхийн хэрээр цахилгаан станцуудынхаа хүчин чадлыг шуурхайлан нэмчихсэн. Гэтэл цахилгаан станцуудын нэмэгдэж байгаа хүчин чадлыг хангах нүүрсний уурхайн хүчин чадал техникийн асуудлыг бүрэн орхигдуулсан. Асуудлыг цогцоор нь харахгүй байгаагийн үр дүн ингэж илэрч байна.
-Тэгвэл техник, технологийнхоо асуудлыг Засгийн газар яаралтай шийдвэрлэх ёстой юм биш үү?
-Энэ жилийн тухайд“Шивээ-Овоо”-гийн уурхайАмгалан дулааны цахилгаан станц, IV цахилгаан станцын өргөтгөлийн нүүрсийг нийлүүлнэ гэвэл хүчин чадлаа даруй 15 хувиар нэмэгдүүлэх шаардлагатай болж байна. Тиймээс ойрын үед “Шивээ-Овоо”-гийн нүүрсний уурхайн хөрөнгө оруулалт техникийн асуулыг Засгийн газар хэлэлцэн шийднэ гэдэгт найдаж байна.
-Ингэхэд танай уурхай алдагдлаа бууруулах тал дээр өнгөрсөн хугацаанд юу хийв?
-“Шивээ-Овоо”-гийн уурхайөнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд улсаас нэг ч төгрөгийн татаас, төсвийн санхүүжилт аваагүй. Гадны мэргэжилтнүүдийн угсардаг том оврын экскаваторыг өөрсдийн инженер техникийн ажилтнууд задалж угсран ашиглалтад орууллаа. Ингэснээр хөрс хуулалтын зардал буурна. Гадны компаниар гүйцэтгүүлдэг өрөмдлөг тэсэлгээний ажлыг өөрсдийн хүчээ хийж жилд 700 орчим сая төгрөг хэмнэхээр болсон. Шинээр тэсэлгээний үйлдвэр барьж ашиглалтад орууллаа. Өмнө дурдсанчилан 11 тэрбум төгрөгийн үнэ бүхий 20 гаруй техникийн шинэчлэлийг хийж чадсан. Энэ мэтчилэн хийгдсэн ажлууд байгаа ч цаашид хийх ажил их байна. Өртөг зардлыг бууруулахын тулд уламжлалт технологиос татгалзан технолгийн шинэ дэвшлийг нэвтрүүлэхийг цаг хугацаа бидэнд мэдрүүлж байна. Ингэж чадвал бид үнэ нэмэгдүүлэхийг урьтал болголгүйгээр хямд эрчим хүчээр ард түмнийг хангах боломжтой байна.
-Танай уурхайг түшиглээд Хятадын хөрөнгө оруулалтаар 4800 мВт-ын хүчин чадалтай цахилгаан станц барих ажил олон жилийн өмнөөс яригдсан. Саяхан судалгааны ажил нь эхэлгэсн гэв. Ажил ямар шатандаа явна вэ?
-Энэ бол нүүрсээр ажилладаг цахилгаан станцын хувьд дэлхийд томд орох станц болно. Ойрын үед холбогдох мэргэжилтнүүд ирж “Шивээ овоо”-гийн нүүрсний бүлэг ордод судалгаа хийж эхлэх гэж байна. Энэ асуудал 2008 онд яригдаж байсан. Хятадын дарга Си Жиньпин өнгөрсөн жил ирэхэдэрчим хүчний чиглэлээр хамтран ажиллах асуудлын хүрээнд дурдагдсан. Манай улсын хөгжил дэвшилд том чадлын цахилгаан станц барих нь эдийн засгийн болоодбүс нутгийн хэмжээнд ихээхэн ач холбогдолтой болно.
-Ажилчдын хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг хэрхэн хангаж ажиллаж байгаагаа сонирхуулахгүй юу?
-Энэ чиглэлд онцгойанхаарч ажиллаж байгаа. Ажилчдынхаа амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөд онцгой анхаарч байна. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг шинэ түвшинд гаргахаар зорьж байна л даа. Олон улсын стандартын түвшинд хүрэхийн тулд мэргэжлийн байгууллагатай хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн асуудлыг олон улсын түвшинд хүргэж ажиллах зорилтыг дэвшүүлэн ажиллаж байна. Мөн өнөө жил “Шивээ-Овоо” ТӨХК-ийн 25 жилийн ой болох гэж байна. Бидэнд хийж бүтээх жилууд их байна.
М.МӨНХ