УИХ-ын гишүүн Н.Оюундарьтай ярилцлаа.
-Сэлэнгэ аймгийн Жавхлант суманд энэ сарын 14-нд Б.Ундармаа хэмээх есөн настай охин алга болсон, өнөөдрийг хүртэл олдоогүй байна. Сэлэнгэ аймгаас сонгогдсон гишүүний хувьд та энэ асуудал дээр анхаарал хандуулж байгаа юу?
-Миний хувьд өдөр бүрийн нөхцөл байдлыг орон нутгийн удирдлагууд, цагдаагийн байгууллагаас асууж тодруулаад явж байна. Эх хүний хувьд өөрийнхөө хүүхдийг алга болсон мэт сэтгэл зүтгэл гарган ажиллаж байгаа цагдаагийн бие бүрэлдэхүүн, албан хаагчдад талархаж байгаагаа хэлсэн. Ар гэрийнхнийх нь хувьд тун хүнд байгаа. Тийм учраас Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн их эмчийг орон нутагт ажиллуулж, ар гэрийнхэнд нь мэргэжлийн сэтгэл зүйчийн зөвлөгөөг өгүүлсэн. Мөн Гэр бүл Хүүхэд Залуучуудын агентлагийн төлөөлөл цуг очсон. Орон нутгийн ард иргэд, удирдлагууд, цагдаагийн албан хаагчид өдөр, шөнөгүй, нойр хоолгүй маш идэвхтэй ажиллаж байна. Сэлэнгэ аймгийн мотоциклчдийн холбоо, нутгийн ард иргэд эрлийн ажилд сайн дураараа оролцож байгаа юм билээ. Эрэл хайгуулд оролцож байгаа хүмүүст хоол, цайгаар тусалж байгаа хүмүүс байна. Миний хувьд ч тодорхой хэмжээний мөнгөн тусламжийг үзүүлсэн. Одоогоор бол сураг чимээ алга. Залбираад л суухаас өөр аргагүй байна.
-Та Олон улсын парламентын хуралд оролцоод ирсэн. Хурлаар ямар асуудлууд яригдсан бол?
ОУПХны ээлжит хурал Катар улсын Доха хотноо боллоо. Хуралдаан залуучууд, эмэгтэйчүүд, хүний эрх, тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал, энхтайван аюулгүй байдлын асуудал гэх мэт олон чиглэлээр явагддаг. Хуралдаанд Монгол Улсын парламент маш идэвхтэй, сайн оролцсон. Н.Учрал гишүүний хувьд ОУПХ ба НҮБ, миний хувьд ОУПХ ба энхтайван олон улсын аюулгүй байдлын байнгын хорооны удирдах зөвлөлийн гишүүнээр өөрийн бүс нутгаасаа сонгогдож ажиллахаар болсон. Эдгээр нь ОУПХнд төдийгүй олон улсад манай парламентын байр суурийг өндөрт өргөж өгч байгаа явдал болсон гэж харж байна. Манай улс Химийн зэвсгийн эсрэг конвенцид нэгдсэн. Парламентууд ч химийн зэвсэг, цөмийн зэвсгийн талаарх бодлогоо дотоодынхоо хууль тогтоомжид тусгаж өгдөг юм байна лээ.
Химийн зэвсгийн эсрэг Ази, Номхон далайн бүсийн хурлыг Батлан хамгаалах яам ирэх зургадугаар сарын эхээр зохион байгуулахаар байгаа. Мөн Тогтвортой хөгжил ба ОУПХ-ны Ази, Номхон далайн бүсийн хурлыг тавдугаар сарын 27, 28-нд зохион байгуулахаар бэлтгэл ажлаа хийж байна. Тогтвортой хөгжлийн хүрээнд Монгол Улс болон Азийн улс орнууд ямар хэмжээнд ажиллаж байна вэ гэдгийг хэлэлцэх юм. Мөн тогтвортой хөгжлийн зорилтод хүрэхэд парламентуудын үүрэг оролцоо ямар байх талаар туршлага солилцох томоохон арга хэмжээ болно.
ОУПХ-нд Хүний эрхийн дэд хороо ажилладаг. Энэхүү Хүний эрхийн дэд хорооны хурал дээр УИХ-ын дэд дарга Л.Энх-Амгалан, Н.Учрал болон миний бие оролцсон. Дэлхий дээрх долоон тэрбум хүнээс 45 мянган парламентын гишүүд байдаг юм билээ. Тэдний эрх, эрх чөлөө ямар нэгэн байдлаар хөндөгдсөн тохиолдолд ОУПХ анхаарч ажилладаг. Парламентын гишүүдийн амь нас эрсэдсэн тохиолдлууд ч бусад улс оронд гардаг юм байна. Манайхаас С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөнтэй холбоотой асуудлыг ярьж танилцуулсан байдаг.
-ОУПХ-ны зүгээс С.Зориг агсны хэргийн нууцаас гарсан материал сэлт болоод уг хэргээр хоригдож буй хүмүүстэй уулзах хүсэлтэй байгаагаа илэрхийсэн гэсэн. Ийм боломж бий юү?
-Парламентын гишүүний амь настай холбоотой асуудал гэдэг утгаараа ОУПХ санаа тавьж ажиллаж байгаа. Тэр ч утгаараа ОУПХ-ноос гаргаж байгаа санал, зөвлөмжийн дагуу бид өнөөдрийн чуулганаар түр хороо байгуулсан. Ер нь өмнө нь ч ОУПХ-ноос баримт сэлттэй танилцах хүсэлтээ ирүүлж байсан. Харин энэ удаагийн УИХ-аар С.Зоригийн амь насыг бүрэлгэсэн хэрэгтэй холбоотой материал анх удаа нээлттэй хэлэлцэгдэж, мэдээлэл харьцангуй нээлттэй болчихож байна. Тиймдээ ч ОУПХ-ноос гурван шатны шүүхийн шийдвэрүүдийг өгөх боломжтой эсэх талаар асуусан. С.Зориг агсны хэрэгтэй холбоотойгоор 15 мянган хуудас материал байдаг. Түүний 74 нь хаалттай буюу нууцын зэрэглэлд хамаарагддаг. Нууцын зэрэглэлд хамаарагддаг асуудлыг УИХ-ын гишүүд бид ч харах, үзэх боломжгүй. Харин нээлттэй материалуудыг орчуулаад ОУПХ-руу илгээх боломжтой талаар бид хэлсэн. Мөн Ажлын хэсэг байгуулагдаад ажиллаж байгаа талаар бид танилцуулсан. Бид нарыг явахын өмнөхөн Л.Мөнхбаатар гишүүнээр ахлуулсан таван хүний бүрэлдэхүүнтэй Ажлын хэсэг байсан юм. Харин ирсний дараа Түр хороо байгуулагдахаар болчихсон байсан.
-Түр хороо нь яг ямар эрх, үүрэгтэй байх вэ?
-С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн хэргийг шийдвэрлэсэн асуудлаар ОУПХ-ны удирдах зөвлөлөөс ирүүлсэн шийдвэрийг судалж, холбогдох санал, дүгнэлтийг боловсруулах үүрэг бүхий түр хороо байгуулахаар болсон. Түр хорооны ажиллах цар хүрээ нь байнгын хорооны статустай байна гэж ойлгож болно.
-“Капитал” банк дампуурсанд Монголбанк буруутай талаар яригдаж байгаа. Сөрөг хүчний зүгээс ч Монголбанкны ерөнхийлөгчийг огцрох нь зүйтэй гэж үзсэн. Үүнд та ямар байр суурьтай байна вэ?
-УИХ дахь Хүний эрхийн дэд хорооны даргын хувьд “Капитал” банкны дампууралтай холбоотойгоор 30 орчим мянган иргэд хохирсон гэх өргөдөл, гомдол ирсэн. Нийгмийн даатгалын сан, Эрүүл мэндийн даатгалын гэх төрийн мөнгө ч энэ асуудалд холбогдож байгаа. УИХ-д ажлаа шууд тайлагнадаг Монголбанк өнөөдөр эрх үүрэг хүлээн авагчаа дөнгөж саяхнаас ажиллуулж эхэлсэн. Монголбанкнаас банкны менежмэнттэй холбоотой сэрэмжлүүлэг, үйл ажиллагааг нь илүү сайжруулах зөвлөмж өгсөн л байх. Гэхдээ банк дампууралд хүрч байгаа нь ноцтой юм.
Монголд нийт банкинд хадгаламж эзэмшигчдийн 2.8 их наяд төгрөг зах зээлд эргэлдэхгүй гацаанд орсон гэсэн судалгаа байна. Банкуудын олгосон чанаргүй зээлийн хэмжээ 2016 онд 1.051 их наяд төгрөг байсан бол 2017 оны эхний улиралд 1.8 их наяд төгрөг хүрсэн байна. Ер нь чанаргүй зээл улам нэмэгдэж байгаа явдал нь эдийн засаг доройтож, улам их хумигдаж байгаагийн илрэл. Тэр утгаараа төр бизнес, хувийн хэвшлийг дэмжих бодлогыг илүү бодитой болгох нь зөв юм. Учиргүй хувийн хэвшлүүдийг дэмждэггүй юм аа гэхэд зарим тохиолдолд төр бизнесийнхний үйл ажиллагаанд оролцохоо больчих хэрэгтэй юм.
-Элчин сайд нарын томилгоог удахгүй хэлэлцэнэ. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдоржийн хүү нэр дэвшиж байгаа талаар Гадаад харилцааны сайд хэлсэн. Үүнд та ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Энэ онд 10 гаруй улсын Элчин сайд нарыг томилох ёстой. Одоогоор томилгооны асуудал хэзээ орж ирэх нь тодорхойгүй байна. УИХ-ын зүгээс Элчин сайд нарын томилгоог аль болох мэргэжлийн дипломат байлгах гэж хичээж байгаа. Гэсэн ч Элчин сайд нараа томилж чадахгүй жил тойрч байна. Үүнээс үүдэн Япон, БНСУ-д суух элчин сайдгүй байна. Энэ нь хоёр орны хамтын ажиллагаа зогсонги байдалд орох сөрөг нөлөөтэй. Мөн манай улсад хэрэгжих төсөл хөтөлбөр, зээл тусламжууд зогсох нөхцөл байдалд хүргэж байна. Буцах хугацаа нь дууссан Элчин сайд нарт ч ажил, албаа зохицуулахад нь хүндрэл үүсч байна.
-Та Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг дэмжиж байгаа юу. Сөрөг хүчингүйгээр Үндсэн хууль батлах боломжтой юу?
-Энэ парламентад МАН 64 суудалтай, үлдсэн нь бусад улс төрийн намуудаас болоод бие даагчид байна. Үндсэн хууль хэлэлцэх дээрээ тулвал 64-үүлээ хэлэлцээд баталчихна гэж юу байхав. Парламентын засаглал юм чинь бүх төлөөллүүдтэйгээ хэлэлцээд л явна. Үндсэн хуульд хэд хэдэн өөрчлөлт орохоор байгаа. Иргэдийн хамгийн их анхаарлыг татдаг зүйл нь шүүх засаглал байдаг. Шүүх засаглалыг ил тод, шударга, хараат бус, ёс суртахуунтай байлгахад чиглэнэ. Мөн орон нутгаас сонгогдсон гишүүд бидний хувьд нутгийн өөрөө удирдах байгууллагуудын асуудлуулыг онцлон анхаарч байна. Гүйцэтгэх засаглалын эрх хэмжээг нэмэгдүүлэх илүү их хариуцлагажуулах, давхар дээлний асуудал зэргийг оруулж өгнө.
Нэгэнтээ Үндсэн хуулийн өөрчлөлт ярьж байгаа учраас Үндсэн хуулийн манаанд зогсдог Цэцийн гишүүд тавигдах шаардлагатай. Цэцийн гишүүд зургаан жилээр сонгогддог. Бусад улс орнуудад бол ес хүртэлх жилээр сонгогддог тохиолдлууд байдаг. Энэ асуудлыг Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр ярьж байгаа. Мөн улс төрийн намын чиг үүргийн асуудлууд яригдана. Тиймээс олон намын оролцоотойгоор хэлэлцэх нь зүйн хэрэг юм.