“Ногоон сор”
ХХК-ийнхан усан үзэм тарьж Монголдоо анхдагч болж байна. Манайд усан үзэм ургаж
байна гэхээр олон хүн гайхаж байгаа биз. Гэхдээ усан үзэмний мод суулгаад,
ургац хураагаад, бүр худалдаанд гаргаж эхэлжээ. Гурван жилийн өмнө Солонгос
улсаас хүрэн усан үзэмний мод авчирч хүлэмжинд суулгасан нь тухайн жилдээ овоо
ургасан гэнэ. Сортоосоо хамаарч ургац өгөх хугацаа нь харилцан адилгүй байдаг
болохоор өнгөрсөн жил анхны жимсээ өгчээ. Дээжээс нь зах зээлд нийлүүлэхэд “Маш
гоё амттай байна” гэх үнэлгээ авч урамшжээ. Гэхдээ эхний жил бага ургац авдаг
болохоор олонд тэгтлээ танигдалгүй өвөлтэй золгосон байна. Харин энэ жилээс
арвин ургац хурааж худалдаанд гаргажээ. Хүрэн усан үзэм нэг кг нь 20 мянган
төгрөгийн үнэтэй. “Барс” захын хажууд байх “Буудай” төв, “Меркури” худалдааны
төв зэрэг газраас худалдаж авч болох юм байна. Амтны хувьд Хятад усан үзэмтэй
харьцуулахын аргагүй. Элдэв гашуун амтгүй. Зөөлөн чихэрлэг амттай юм билээ.
Эднийх усан
үзэмнээс гадна гүзээлзгэнэ, өргөст хэмх, улаан лооль, тарвас тарьж байгаа. Тус
компанийн гүйцэтгэх захирал Н.Отгонбаяр БНСУ-д хүлэмжийн аж ахуйд туслах ажилтнаар
ажиллаж байгаад эх орондоо иржээ.
Тэнд найман
жилийн турш ажиллахдаа сурч мэдсэндээ тулгуурлан хүлэмжийн аж ахуйтай болохоор
шийджээ. Анх Баянзүрхийн товчооны зүүн хойд талд дөрвөн хүлэмж барьж
гүзээлзгэнэ тарьж эхэлсэн гэнэ. Хэдийгээр тэнд ажиллаж байхдаа бүх зүйлд
оролцдог байсан боловч нарийн ширийнээс хол явснаа ойлгож мэргэжлийн хүнгүй бол
хэцүүдэх нь гэдгийг ойлгосон гэнэ. Манайд гүзээлзгэнэ тарихад нарийн зөвлөгөө
өгөх мэргэжилтэн ховор байсан учраас Солонгосоос хоёр мэргэжилтэн урьж авчирчээ.
Улмаар заавар зөвлөгөө авч гэр бүлийнхнээ дайчлан гүзээлзгэнэ тарих ажилд
ханцуй шамлан орсон байна. Гүзээлзгэнэ тарих амаргүй гэсэн. Яг л бага насны
хүүхэд арчилж байгаа мэт тордохгүй бол ургацаа өгөхгүй. Өрөөний хэм, чийгшлийг
тогтмол хэмжээнд барихгүй бол болохгүй. Байх ёстой дулаанаас ганцхан хэмээр л
зөрүүлэхэд унжийчихдаг гэсэн. Хэрэв бүх зүйлийг нарийн тааруулж чадвал өгөөжөө
хурдан өгнө. Үрсэлгээгээ суулгаснаас 45-60 хоногийн дараа л гэхэд цэцэглээд
ирнэ. Цэцэг нь жимс болно. Жимсээ хурааж авахдаа мөчрийг тэр чигтээ тасдаж
болохгүй. Хэрэв тасдчихвал жимсээ дахиж өгөхөө болино. Зөв хурааж аваад,
усалгаа болон орчныг нь байх ёстой горимд барьж чадвал бүтэн гурван сарын турш
ургац өгдөг ажээ. Үрийг нь АНУ болон БНСУ-аас авчирдаг. Ургац хэр зэрэг авах нь
үрээсээ бас хамаарна. Тиймээс маш сайн чанарын үрийг оруулж ирдэг гэсэн. Сайн
чанарын үртэй, арчилгаа сайтай, хүлэмжнийхээ чийг, хэмийг зөв тохируулбал
өнжөөд 100 кг гүзээлзгэнэ хураадаг юм байна. Одоогоор гүзээлзгэнээ граммлан
зарж байгаа бөгөөд 300 гр-ын савлагаатай нь 15 мянган төгрөг.
Тус компанийн
хүлэмжний агрономич Ж.Ганхуяг гүзээлзгэнийхээ хүлэмж рүү дагуулан оров. Шинэхэн
жимсний үнэр хамар цоргихын зэрэгцээ зөгийн дүнгэнэх нь сонсогдоно. Эрхий
хурууны хэмжээтэй гүзээлзгэнэ газраар нэг ургажээ. Мэдэхгүй хүн буруу тасдаж
аваад дахин цэцэглүүлэхгүй болгодог тул болгоомжтой байхыг анхааруулав. Зөв
тасдаж авахыг заалгаж аваад хэд хэдийг түүв. Амт гэж янзтай. Солонгос, Хятадаас
оруулж ирдэг амт муутай гүзээлзгэнийг бодвол яг л уулнаас түүсэн мэт час хийж
байна. Ганц нэг хэлбэр муутай жимс таарсан нь зөгийтэй холбоотой гэнэ. Зөгий
эр, эм цэцгийн тоосыг бие биед нь хүртээснээр гүзээлзгэнэ зөв хэлбэрээ олдог
ажээ. Эднийх анхны жил үүнийг мэдэлгүй тариад л байж. Гэтэл нэг л хэлбэр галбир
муутай мөртлөө амттай жимс ургажээ. Харин дараа жил нь Дарханаас 10 мянган
зөгий авчирч тавихад хэлбэр нь засраад арвин их ургац өгсөн гэнэ.
“Ногоон сор” ХХК
гүзээлзгэнэ тарьж болохыг мэдсэн хойноо өргөст хэмх, улаан лооль, тарвас тарьж
эхэлжээ. Анхны дөрвөн хүлэмж багадаад байсан болохоор Төв аймгийн Эрдэнэ сумын
нутагт буюу Цонжин болдогт долоон га газартай болов. Өдгөө гурван га-д хүлэмж
барьж жимс, ногоо тарьж байгаа юм байна. Одоогоор 32 хүлэмжтэй. Чингис бондоос
2.5 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт авч хүлэмжүүдээ барьсан гэсэн. Өргөст хэмх,
улаан лоолийг жилдээ хоёр удаа тарина. Дундаа нэгээс хоёр сарын хугацаатай
амраана. Харин гүзээлзгэнийг жилийн дөрвөн улирлын турш тасралтгүй тарих
боломжтой. Тарвасны тухайд дөрөвдүгээр сарын сүүлээс арваннэгдүгээр сар хүртэл
тарина. Жимс, ногооныхоо төрлийг нэмэгдүүлэхийн тулд гаднаас үр авчирдаг гэсэн.
Тарвас гэхэд гурван төрлийнхийг тарьж байгаа юм байна. Гадна тал нь шар дотроо
улаан, гаднаа хар ногоон боловч дотроо шар өнгөтэй. Нөгөөх нь ердийн тарвас.
Тарвасны мод дээшээ ургадаг бөгөөд жимсээ даахгүй болох үед газарт буулгадаг
ажээ. Усалгааг нь зөв тохируулж чадвал 800 м2 талбайгаас өдөр бүр нэг тонныг
хурааж авдаг гэсэн. Үүнийгээ зах зээлд нэг кг-ийг нь 3500 төгрөгөөр зарж байгаа
ажээ.
Өргөст хэмхний
тухайд урт, богино хоёр төрлийнхийг тарьдаг. Өнжөөд хоёр тоннын ургац авдаг
гэсэн. Ургацаа нэг кг-ийг нь 2000-2500 төгрөгөөр үнэлж байгаа гэсэн. Харин
улаан лооль ердийнхийг тарьдаг. Харин энэ жилээс туршилтын журмаар хүрэн
өнгөтэй үр суулгажээ. Хоёр хоногт 700-800 кг ургац хурааж байгаа бөгөөд нэг кг
нь 3500-4000 төгрөгийн үнэтэйгээр худалдаанд байгаа юм байна. Эднийх жимс,
ногооныхоо үрийг гаднаас авчирдаг. Ихэвчлэн БНСУ-аас оруулж ирдэг бөгөөд зарим
тохиолдолд урд хөршийн хамгийн сайн чанарын үзүүлэлттэй ногооны үр оруулж ирдэг
юм байна. Үрээ авахдаа хамгийн сайн чанарынхыг сонгоно. Сайн чанарын үр өндөр
үнэтэй. Гэхдээ мөнгөө бодоод хямд үр авчихвал богино хугацаанд ургаж, ургацаа
бага өгдөг юм байна.
“Ногоон сор”
ХХК-ийн ажилтнууд өглөөний 05 цагаас ажлаа эхэлнэ. Шинэхэн ургацаа 07 цагт
хотод хүргэдэг юм байна. Нэг ёсондоо өдөр бүр шинэ ургац нийлүүлдэг гэсэн үг.
Гаднаас орж ирж байгаа жимс, ногооноос ялгарах онцлог нь бордоо. Химийн
гаралтай ямар ч зүйлийг ашигладаггүй гэсэн. Зөвхөн хонины бууц, тахианы
сангасаар борддог. Хонины бууцаа хөдөө айлуудаар яваад цуглуулчихна. Малчид
бууцаа яаж цэвэрлэх вэ гээд байж байдаг болохоор хотыг нь цэвэрлэнгээ авчихна.
Бас болоогүй танай хонины бууцаар бид ийм зүйл ургуулж байна гээд
бүтээгдэхүүнийхээ дээжээс өгдөг гэсэн. Тахианы сангасыг ч бас ийм маягаар олно.
Тахианы фермтэй газар очоод хаях гэж байгаа сангасыг нь авчихдаг гэсэн. Ингэж
байгалийн бордоо хэрэглэснээр цэвэр байгалийн гаралтай эко бүтээгдэхүүн авдаг
ажээ. Ашгаа бодоод, гүзээлзгэнээ том ургуулахын тулд янз бүрийн химийн бордоо
ашиглаж болох ч хэрэглэгчдийнхээ эрх ашгийг дээдэлдэг юм байна. Гаднаас орж
ирсэн жимс, тэр дундаа гүзээлзгэнэ том байдаг нь химийн бордоотой холбоотой
ажээ.
Эднийх усалгаагаа
гүний худгаар шийджээ. Хашаандаа гурван гүний худагтай. Системийн тухайд
харилцан адилгүй. Тухайлбал, гүзээлзгэнийг л гэхэд дуслаар усалдаг систем
ашигладаг гэсэн. Өргөст хэмх, улаан лоолийг гаднаасаа төв шугам гүйлгэж байгаад
дотроо шалаанк гүйлгэж задгайгаар усалдаг гэнэ. Өвлийн хүлэмжүүд нь дотроо
паартай юм. Паараа уурын зуухаараа халаачихна. Бас хүлэмж бүрт нэмэлт зуухтай
болохоор шаардлагатай тохиолдолд галладаг ажээ. Уг нь хүлэмжийн аж ахуй газар
тариалангийн бусад салбарыг бодвол ургац алдана гэх зүйл харьцангуй багатай ч
гэлээ маш их арчилгаа шаарддаг юм байна. Бас өвөл цасанд дарагдах тохиолдол
байдаг гэсэн. Гэхдээ байгалийн гамшиг л тохиолдохгүй бол эрсдэл харьцангуй
бага.
Ногоон сор”
ХХК-д 40 гаруй хүн ажилладаг юм байна. Бүгд л шинийг санаачлан Монголд ямар
жимс ургуулж болохыг судалдаг гэсэн. Усан үзэм тарихаасаа өмнө тоор тарьж үзтэл
жимсээ өгч бөөн баяр болжээ. Гэвч тухайн үед шинэ хүлэмж бариад ажил ихтэй
байсан болохоор дахиж тариагүй гэсэн. Ямар ч байсан ургах юм байна гэдгийг
мэдсэн болохоор ойрын хэдэн жилдээ худалдаанд гаргах хэмжээнд тарина гэж
байлаа. Эндхийн мэргэжилтнүүд “Монголд гадил тэргүүтэй халуун орны жимс л
ургахгүй байх. Бусад нь ургах боломжтой” хэмээн ярьж байна.