18 настай охины толгой дээр кофе асгасан гэх иргэн Б.Ариунзаяагийн өмгөөлөгч Л.Баттогтохтой ярилцлаа.
– Цагдааг ёс зүйн журмынхаа дагуу ажиллаач гэсэн шаардлага тавьсан болгоныг нийгмээр нь ингэж үзэн ядуулдаг болох уу –
-Иргэн Б.Ариунзаяа бусдын толгой дээр кофе асгаж буй 10 орчим секундын бичлэг нийгмийн сүлжээнд цацагдсан. Энэ үйл явцаас хойш таны үйлчлүүлэгчийг нийгмээрээ зүхлээ. Хэргийн газар яг юу болсон юм бэ?
-Тухайн кофе шопод Б.Ариунзаяаг орж ирэхэд нэг давхарт гурван охин, нэг залуу өөдөөс нь хараад сууж байсан юм билээ. Тэр гурван охин нь нийлж, бичлэг хийгээд шоолж инээлдсэн. Тэр нь өөрөө өдөөн хоргоож байгаагийн хэлбэр юм. Овоо босгоогүй бол шаазгай юунд суух билээ. Өдөөн хоргоосон үйлдэл нь миний үйлчлүүлэгчийн сэтгэл зүйд нь маш их нөлөөлж, дөрвийн эсрэг ганцаараа байж суух аргагүй болтол нь хоргоосон байна шүү дээ. Гэмт хэргийн шалтгаант холбоог тогтоодог. Энэ хэргийн шалтгаант холбоо нь гаднаас орж ирэхэд нь нэг нь хэл амаар доромжлоод, бичлэг хийгээд, нөгөөдүүл нь дагаж шоолж инээх нь тэр хүнийг маш эвгүй байдалд оруулж байгаа юм. Тэгээд Б.Ариунзаяа “Намайг таньдаг юм уу. Яагаад бичлэг хийгээд, шоолоод байгаа юм бэ” гэтэл өөдөөс нь нулимж, гутаан доромжилсон. Тэгэнгүүт нь тэсэхээ байгаад тийм үйлдэл гаргасан байна лээ. Энэ нь хуулийн хүрээнд харилцан зөрчил үүсч байгаа нэг хэлбэр. Нөгөө охин кофе асгуулаад түлэгдсэн гээд шүүх эмнэлэгт хандчихсан байгаа. Цуг байсан залуу нь Б.Ариунзаяагийн эрх чөлөөнд бас халдсан юм байна лээ.
-Яаж халдсан юм бэ?
-Б.Ариунзаяагийн гарынх нь булчин хэсэг хөхөрсөн байна лээ. Харилцан үйлчлэл явагдсан байхгү
тэр залуу б.ариунзаяагийн биед халдсанаар хөнгөн гэмтэл гарах юм бол эрүүгийн тухай хуулиар шийдэгдэх асуудал шүү дээ. хөнгөн гэмтэл гэж тодорхойлогдохгүй бол харилцан үйлчлэл гэдэг утгаараа зөрчлийн хуулийн 5.2-т заасны дагуу танхайрч байгаа нэг хэлбэр. хоёр талын харилцан үйлчлэлээр үүссэн. Хоёулаа шүүх эмнэлгээр явж байгаа.
-Байцаагч болон Б.Ариунзаяа нарын хооронд үл ойлголцол үүссэн юм билээ. Тухайн үйлдлийг та өмгөөлөгчийн хувьд хэрхэн харж байна вэ?
-Цагдаагийн байгууллагын дотоод ёс зүйн журам гэж бий. үүний 2.3 гэж заалт байгаа. энэ зохицуулалтаар хэрэг мөрдөгч, мөрдөн байцаагч хэргийн оролцогч буюу гэрч, хохирогч, холбогдогчидтой хүнлэг бус харьцахыг хориглоно. Өөрөөр хэлбэл, хэнтэй ч цагдаагийнхан хүндэтгэлтэй харьцана гэж заасан. ёс зүйн журам зөрчсөн бол дотоод хяналтын алба гэж шалгадаг байгууллага бий. хэрэв тэр нь эрүүгийн гэмт хэргийн шинжтэй бол мөрдөн байцаах газраас тухайн цагдааг шалгана. Ёс зүйн алдаа гаргасан бол тухайн байгууллага арга хэмжээ авна. би энэ асуудлыг юу гэж харж байна гэхээр эрүүдэн шүүж байгаа хэлбэр орсон. эрүүдэн шүүх нь хоёр хэлбэртэй. бие эрхтний буюу сэтгэл санааны гэсэн. хэлбэрийг яаж тогтоодог вэ гэхээр хэрэг мөрдөгч, мөрдөн байцаагч, прокурор зэрэг хуулийн байгууллагын субьектүүд өөрсдөө хэн нэгэн гэмт хэргийн оролцогчийг ямар нэгэн гэмт хэрэгт буруутгах санаа зориг агуулж байгаа, хөтөлж байцаалт авах байдлаар, эсвэл буруу тал руу нь мушгиж яллах гэж байгаа энэ байдлыг эрүүдэн шүүх хэлбэр гэдэг. монголчууд эрүүдэн шүүнэ гэхээр с.зоригийн хэрэг дээр гардаг шиг зодож нүдээд, балбаад, айдаст автуулна л гэж ойлгодог. сэтгэл санааны эрүүдэн шүүх байдал нь тэр хүнийг сэтгэл зүйн дарамтад оруулж, ямар нэгэн хэлбэрээр дарамтлан тухайн хэргийг батлах гэж байгаа хэлбэр юм.
Иргэн Б.Ариунзаяагийн хувьд цагдаагийн байгууллагын ажилтан сэтгэл зүйн дарамтад оруулж байгаа хэлбэр юм. Утсыг нь цохиж эрх чөлөөнд нь халдаж байгаа нь, янз бүрээр айлган сүрдүүлэх нүүрний хэлэмж гаргахыг сэтгэл зүйн дарамт гэж үздэг. Сэтгэл зүйн дарамт үзүүлж байна гэдэг нь өөрөө эрүүдэн шүүх хэлбэр гэдгийг хуулинд зохицуулчихсан байдаг.
Энэ асуудлыг дотоод хяналт шалгалтын хороо нь яаж шийдэхийг бид мэдэхгүй. Эсвэл гэм буруугийн хэлбэр байна гэж үзвэл энэ нь өөрөө хэлбэрийн бүрэлдэхүүнтэй гэмт хэрэг гэж явдаг. хэрвээ хэлбэрийн бүрэлдэхүүнтэй гэмт хэрэг гэсэн дүгнэлт гарвал дотоод хяналт нь биш, улсын мөрдөн байцаах газрын тусгай субьект шалгана гэсэн үг. Ер нь хэн ч бай гэмт хэрэгт шалгагдаж байгаа этгээдийг цагдаагийн байгууллагын ажилтан хүндэтгэлгүй харьцаж байгаа нь өөрөө бодит факт.
-Б.Ариунзаяаг бичлэг хийж цацах ёсгүй байсан мэтээр олон нийт дүгнээд байгаа. Хуулиндаа тийм заалт байдаг уу?
-Бичлэг хийхийг хориглоно гэсэн хуулийн заалт байхгүй. Мөрдөн байцаалт өгч байхдаа тухайн иргэн тэмдэглэж авч болно. Өгсөн мэдүүлгийнхээ зургийг авч, бичлэг хийж болно. Үүнийг хуулиар хориглосон зүйл байхгүй. зөвхөн хувь хүний болон төрийн нууцтай холбоотой хэргийг л хориглодог юм. Бусад тохиолдолд нээлттэй байдаг. шүүх хурлын процесс явагдахад нээлттэй, хаалттай гэдэг шүү дээ. нээлттэй бол олон нийт монгол улсын 3.4 сая хүн үзнэ л гэсэн үг. үүнтэй адил энэ чинь нээлттэй зүйл. Тэр байтугай байцаагч өөрөө асуултаа гараараа бичээд, зураглал үйлдээд өгсөн ч болно. энэ нь хувь хүний л асуудал.
-Гэтэл Монгол Улсын насанд хүрсэн иргэний үйлдсэн хэргийг хаа хамаагүй ааваар нь цоллож, энд тэндхийн хуучин бичлэг гаргаж ирж олон нийт рүү турхирч байгаа нь ямар учиртай юм бэ.Энэ талаар тодруулахгүй юу?
-Тийм жишиг тогтоод байна. тэрний тэр гэж нийгмээр нь, нийтээр нь зүхүүлэх тактиктай болсон. жишээ нь, ц.элбэгдоржийн хүүхэд байсан байна. у.хүрэлсүхийн охин тамхины цогоор хүүхэд түлдэг байсан гээд янз бүрийн мэдээлэл явдаг. үндсэн хуулинд шүүхээр гэм буруутай нь тогтоогдох хүртэл хэнийг ч гэм буруутайд тооцохгүй гэж байгаа. үндсэн хуулийн хоёрдугаар бүлгийн 16.14-т зааснаар Шүүхээс гэм буруутай нь тогтоогдоогүй бол хэнийг ч гэм буруутайд тооцохгүй, гэм буруутны ял зэмлэлийг түүний төрөл төрөгсөд, аав ээж, ахан дүүс, найз нөхдөд нь халдаан хэрэглэхийг хориглоно гэсэн заалт бий. гэтэл энэ хэргийг нэг тал руу нь хэлбийлгэж яваад байгаа. аль ашигтай мэдээлэл болгоныг түүж авч цацаад байгаа нь аавынх нь ажил төрөл, эзэмшсэн мэргэжлийг гутаан доромжлох, харлуулан нийгэмд нэр хүндийг нь унагах гэсэн үйлдэл л гэж харж байгаа. Ер нь бол иргэн бүр эрх зүйн этгээд. Үүнийг яагаад хэлэв гэхээр Г.Батбаяр гэдэг хүн тусдаа амьдралтай. тусдаа амьдралтай. энэ хоёр хүн бие биенийхээ амьдралд оролцохгүй л гэсэн үг. гэтэл иргэн б.ариунзаяаг зөрчил гаргасныг төрсөн эцэгт нь нялзааж, албан тушаал, нэр хүндэд нь халдаж байгаа нь буруу юм. буруу жишиг бүр хэвшил болж тогтож байна. одоо цагдааг ёс зүйн журмынхаа дагуу ажиллаач гэсэн шаардлага тавьсан болгоныг нийгмээр нь ингэж үзэн ядуулдаг болох уу.
-Зөвхөн энэ хэрэг дээр маш олон бичлэг ар араас нь гаргаж олон нийтээр үзэн ядуулж байгаа нь ямар учиртай юм бэ. Энэ олон бичлэгүүдийг хаанаас гаргаж цацаад байгаа гэж бодож байна вэ?
-Ер нь бол цагдаагийн байгууллага ганц энэ хэргийг яагаад ингэж олон нийтээр зүхүүлээд байгаа вэ гэдэг нь эрүүдэн шүүдэг үйлдлээ нуун дарагдуулах гэсэн явдал. Яагаад гэвэл энэ бичлэгүүд цагдаагийн ёс зүйн асуудал хөндөгдсөний дараа гарч эхэлсэн. найз нөхдөөс нь энэ хүүхэдтэй холбоотой бичлэг байна уу гэж асуугаад, урьд нь юу ярьж байсныг нь оруулахгүйгээр чухал гэсэн хэсгийг нь тасдаж тавиад байгаа. миний үйлчлүүлэгчийн найз нөхөдтэй нь хүртэл үгсэн хуйвалдаад, зохион байгуулалттай хамтран ажиллаж буй гэсэн хардалт төрж байгаа.
-Гэтэл мөрдөн байцаах ажиллагаа дуусаагүй, байцаалтаа ч бүрэн өгч амжаагүй байхад 1800 оюутны гарын үсэг цугласан. МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийн захиргаа иргэн Б.Ариунзаяагийн асуудлыг хэлэлцэж сургуулиас хөөх шийдвэр гаргасан байна лээ?
-Энэ бол сурч боловсрох эрхэд халдаж байгаа хэлбэр. жишээ нь, сүхбаатарын талбай дээр хүн шатаж үхсэн. тэрний бодит фактыг хэн хариуцаж байгаа юм. хэн ч хариуцаагүй. Өнөөдрийг хүртэл явж л байна. Төрсөн эцэг нь гэж цоллоод байгаа г.батбаяр охиноо хүн алсан байсан ч өмөөрнө. үхтэл үр харам гэж ямар ч хүн тэгнэ шүү дээ. одоо бас өмгөөлөгч авчихсан гээд дахиад л нүдэх байх. Ер нь хүн алсан байсан ч, улс төрийн гэмт хэрэгтэн байсан ч өмгөөлөгч авах эрх нь нээлттэй. миний хувьд бол үүрэгт ажлаа л хийж байгаа хүн. Өмгөөлөгч гэдэг хүний үүрэг хуулийн байгууллагын ажилчид ямар хууль зөрчиж байгаа вэ гэдэг дээр хяналт тавьдаг статустай этгээд.
-Сургуулиас хөөх шийдвэр нэгэнт гарсан. Одоо та бүхэн ямар арга хэмжээ авах вэ?
-нь өөрөө захиргааны хэргийн тухай хуулийн 27, 28 дугаар заалтыг зөрчиж байгаа. тухай хуулийн ерөнхий концесс нь аливаа хэрэг захиргааны хэрэг, акцтай холбоотой асуудлыг шийдэхдээ эхлээд заавал сонсох ажиллагаа явуулдаг. Сонсох ажиллагаа нь тухайн болсон процессыг ярилцахыг хэлээд байгаа юм. яг хэн нь буруутай вэ гэдгийг тогтоох ёстой. Өөрөөр хэлбэл, тэнд шүүх хурал шиг мэтгэлцээн явуулах юм. хэн буруутайг тогтоож байж ёс зүйн дүрэм, эсвэл сургуулийн дотоод дүрэм зөрчсөн үү гэдгээ шийдвэрлэнэ. Гэхдээ энд гэм буруутай нь тогтоогдсон ч сургуулиас хөөх үндэслэл болох ёсгүй.
Энэ асуудал шүүхээс гэм буруутай нь тогтоогдоогүй байна. Гэтэл Төрийн албаны тухай хууль, Эрүүгийн тухай хуулиар ямар зохицуулалттай гэхээр төрийн албан хаагч шүүхээр гэм буруутай нь тогтоогдсоны дараа ажлаас халдаг биз дээ. Ажлаас халах гол үндэслэл нь шүүхийн тогтоол. Гэтэл гэм буруутай нь тогтоогдоогүй байхад тухайн иргэнийг сургуулиас хасаж байгаа нь буруу.
Нэгэнт сургуулиас хасах шийдвэр гаргасан мөртлөө одоо сонсох ажиллагаа хийнэ гэсэн шийдвэр гарсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, хуульд заасан чиг үүргээрээ биш алгасаад явж байна. тэр сонсголоор тухайн оюутан дотоод журам зөрчсөн эсэхийг шийднэ. гэтэл хөөх шийдвэр гаргачихаад араас нь сонсох ажиллагаа явуулна гэдэг нь бүхлээрээ хуульд зааснаар хүчингүй. асуудлаар бид Захиргааны хэргийн шүүхэд хандана.
-Зөвхөн кофе асгасан гэх хэргийн талаар мэдүүлэг авах гэж дуудсан мөртлөө ар араас нь баахан хэрэг гаргаж ирээд, элдэв бичлэг тавиад байгаа нь ямар учиртай гэж бодож байна?
-Тэр бүх хэрэг тогтоогдоогүй юм чинь худлаа. хүний нэг алдаан дээр дөрөөлөөд гүжирдэх, гүтгэн доромжлох, нэрийг нь мушгин гуйвуулах, гутаах зорилготой яваад байгаа нэг хэсэг байна шүү дээ. гэм бурууг шүүх тогтоох ёстой болохоос олон нийт, цагдаа, өөр хэн ч юм тогтоодоггүй. Олон нийт бөөнөөрөө нийлж нэг хүн рүү довтлоод байх нь хэний эрх ашгийн үүднээс юм бэ. тухайн иргэний сэтгэл санаа одоо маш хүнд байгаа. ганц б.ариунзаяа ч биш, гэр бүлээрээ сэтгэл зүй нь хямарсан байдалтай байна.
-Б.Ариунзаяаг гэмшсэн шинжгүй бүжиглээд байна гээд дахиад нэг бичлэг гараад ирсэн нь ямар учиртай юм бэ?
-Тэр бичлэгийг найзуудынхаа групп чат руу л явуулсан юм билээ. найзууд нь “яасан сэтгэл санаа миа байна уу. Чи доошоо орчихсон уу. Хямарчихсан уу гээд л янз бүрээр бичсэн чат нь бий. Тэгэхээр нь нөгөө найзууддаа л миа харагдчихгүй юмсан гээд явуулсан бичлэг нь гадагшаа тарчихсан юм билээ.