Монголын орчуулагчдын эвлэлийн дэргэдэх нэг хүний “Мөнххаан” театрын дуучин, орчуулагч, сэтгүүлч, ая зохиогч, багш Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан Лувсан-Ишийн Батсүхтэй ярилцлаа.
-Дуурь бүжгийн эрдмийн театрт олон жил ажилласан гэдгээр тань мэдэх юм байна. Өмнө нь ямар ажил хийж байв?
-Би 1950 онд Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын нутаг “Арын тойром” гэдэг газар төрж, 1958 онд Улаанбаатар хотод аав ээжийн хамт шилжиж ирсэн. Бүр багаасаа ярих юм бол 1967 онд Д.Сүхбаатарын нэрэмжит II сургуульд аравдугаар ангиа дүүргэсэн. Түүний дараа авсан хуваариа голоод сарын 50 төгрөгийн шүхрийн курс төгслөө. Жилийн дараа Эрхүү хотын Орос хэлний бэлтгэлд яваад 1969 онд төгссөн. Тэгэхэд Ерөнхийлөгч асан Н.Багабанди, сансрын орлон нисгэгч М.Ганзориг гэх хүмүүстэй хамт сурч байлаа. Цаашлаад МУИС-ийн оройн франц хэлний жилийн курсийг дүүргэсэн дээ.
-Украинд сургуульд сурч байгаад хаяж ирээд дуурийн театрт орсон гэж сонссон юм байна. Үнэн үү?
-Аравдугаар ангиа төгсөөд дуурийн театрт шалгалт өгөөд тэнцээгүй уйлж явлаа.
Тэгээд сүүлд Украины Киев хотын Уул уурхайн техникумын геологийн сургуульд сурч байгаад ээжийн бие өвдөөд нэг жилийн чөлөөтэй буцаад ирсэн. Яг хаясан ч юм биш л дээ(инээв). Тэр хугацаандаа дахин театрт шалгуулаад тэнцчихсэн. Зургаан жилийн дараа миний хоолой ч сунаад бүр хоёр октав болчихсон байсан. Би ер нь эрэгтэй бүх хоолойг дайрч өнгөрсөн л дөө. Ингээд 1973 оноос 1991 оны хооронд Дуурийн театрт 18 жил ажилласан.
-18 жил ажиллахдаа та олон сайхан багш нартай болсон байх. Багш нараа дурсахгүй юу?
-Тэгэлгүй яахав. Ардын жүжигчин Д.Баадайжав бол миний ээж багш. Харин Ардын жүжигчин А.Загдсүрэн бол миний эмээ багш. Сүүлд театрт Велорий Александрович Завалокин гэж хүн соёлын студид багшаар ирсэн. Би ч өөртэй нь хичээллэх хүсэлтэй байгаагаа хэлэхэд намайг дасгалжуулж эхэлсэн. Тэр хүн намайг тенор болгох шийдийг гаргасан. Ер нь хоолой гэдэг чинь хөгжмийн утас чангалж байгаатай агаар нэг юм шүү дээ. Би ч аль байдгаараа хичээнэ. Ажлаа тараад төв шуудангаар дамжаад таван төгрөгний пянзтай сэтгүүл аваад харина. Тэрийгээ үзтэл баахан алтан гинж зүүсэн Монне гээд нөхөр яг баритон шиг мөртлөө тенор дээд өнгүүдийг ёстой гозойлгож байна аа. Тэгээд л би яагаад ийм тенор байж болдоггүй юм гээд амралтын өдрүүдээр театр дээрээ ганцаараа ирээд өөртөө дасгал өгдөг байсан даа. Үүнийхээ ачаар олон сайхан дууриудад дуулсан.
-Тэр олон уран бүтээлүүдээс аль нь сэтгэлд тань ойрхон үлдсэн бэ?
-Сайхан дууриуд бий бий. Б.Дамдинсүрэнгийн хөгжим “Мартагдашгүй 42 хоног” дуурийн Орос улаан цэргийн офиццерийн дүрд, Мөрдоржийн хөгжим “Жаргал” дуурийн гол дүр Суурь, Ерөөлт мөн П.И.Чайковскийн “Евгений Онегин” дуурийн Трикений дүрд тус тус дуулсан. Сүүлд “Испанский миниатюр” гэж Испанийн үндэсний бүжгийн жүжгийг 1980 оноос 1990 он хүртэл арван жил С.Баянбилэгтэй хоршиж дуулж байлаа. Ер нь бүх дууриуд сэтгэлд ойрхон сайхан байдаг даа.
-1978 оноос 1990 он хүртэл “Соёл урлаг залуу үе” сэтгүүлд сэтгүүлчээр ажиллаж байсан гэж дурдсан. Ямар төрлийн нийтлэл гаргадаг байв?
-1978 оноос 1990 он хүртэл “Соёл урлаг залуу үе” сэтгүүлд баруун Европ болоод Оросын дуурийн төлөөллүүдийг бүгдийг нь бичиж байсан. Сүүлд 1990 он гээд зах зээлийн нийгэмд ороод хэвлэгдэхээ байсан. Бас багадаа пионерийн ордны авиа моделийн дугуйлан төгсөөд 1967 оны арвандолдугаар кино журналыг хөтөлж байлаа. Түүнээс хойш утга зохиол орчуулдаг болсон.
-Чухамдаа ямар бүтээлүүдийг орчуулж, бидний оюуныг мялаав?
Хамгийн анх Долуханяны хөгжим Лисянскийн шүлэг “Бид тэр цагт амьдарна” дууг орчуулж байлаа. Үргэлжлүүлээд Италийн дуурийн эцэг гэгддэг Ж.Вердийн “Аида”, Р.Ленковаллогийн “Паяцы” гэсэн хоёр дуурийг орчуулсан. Үргэлжлүүлээд “Хүн төрөлхтний төрх” “Унгарийн пионерийн марш” “Цас дарсан гудамжаар” зэрэг олон бүтээлүүд орчуулсан. Эдгээр дуунууд наяад оноос л дуурийн найрал дууны урын санд орчихсон одоо дуулагдаж байгаа бүтээлүүд дээ. Дуурийн дууны урын санд миний орчуулсан бүтээлүүд гээд нэг хавтас бүхий зүйл байгаа. Мөн итали дууны ном, гүрж романууд, дуурийн ари романуудыг орчуулсан.
-Таныг франц хэл, шатар заадаг гэсэн. Олон шавь төрүүлсэн байх даа?
-Миний хувьд МУИС-ийн франц хэлний жилийн курсийг дүүргээд дараа нь Мателда Ситефон багшийгаа жил гаруй дагаж гүйгээд дуудлага гайгүй болсон л доо. Би одоогоор “Эрдэмт үйлс”, “Оюуны ундарга”, “Нарны илч” зэрэг төвүүдэд франц хэл, шатар зааж байна. Түүнээс өмнө 1978 оноос 1980 онд Лев Николаевич Тумашёвтой хамтран II арван жилийн хүүхдийн найрал дууны удирдаач багшаар ажиллаж байлаа. Шавь нартаа заасан үр дүнгээс гэвэл арваад шавь Швейцарь, Франц руу явсан байна. Шатрын тухайд таваас дээш насны бүх хүмүүст заадаг. Учир нь таван нас хүрээгүй хүүхэд морины нүүдэл ойлгодоггүй. Багшлаад гурван жил л болж байгаа учраас хоёр мянгаад шавь нартай. Одоо монгол, англи, орос, герман,франц гэсэн таван хэлний ярианы дэвтэр гаргах гээд л үзээд байна.
-Төрсөн сумынхаа сүлд дууг үг, аятай нь зохиосон хүний хувьд олон сайхан дууны үг, ая урын санд тань байгаа байх?
“Эх орон тандаа”, “Дорнод Монголын тал”, “Тэрэлжийн гол”, “Хонгорын овоо” гээд миний зохиосон хориод дуу бий. Миний хувьд зохиолын дуучдад дуугаа өгдөггүй, харин Хөгжим бүжгийн коллежийн багш, сурагчдад өгдөг. 2000 онд сумынхаа сүлд дууг үгтэй аятай бичсэн.
С.ЛХАМСҮРЭН