-Засгийн газар сан байгуулж чанаргүй зээлүүдээ худалдаж авсан нь эерэг нөлөө үзүүлсэн гэж
би хувьдаад үгнэдэг-
Казахстаны эдийн засаг 2008-2009 онд манай улс шиг хүнд байдалд орсон ч Засгийн газар нь зөв бодлого барьснаар хямралаас гарч чадсан юм. Зүүн, Төв Европын болон хуучин Зөвлөлт холбоот улсын бүрэлдэхүүнд байсан орнуудаар дагнасан эдийн засагч Ханс Холзхакертай улсынх нь хямралаас гарсан туршлага, Монголын хувьд хямралаас гарах ямар боломж байгаа талаар ярилцсан юм. Ноён Ханс Холзхакер Казакстаны Нархозийн Их Сургуулийн шинжлэх ухааны ахлах зөвлөх, АТФ банкны ахлах эдийн засагч, ЮниКредит группийн гишүүн банкинд ОХУ, Украйныг хариуцсан ахлах эдийн засагчаар ажиллаж байсан юм.-Казахстаны эдийн засгийн хямралын шалтгаанаас яриагаа эхэлье?
-Америкийн 2008 оны хямралаас өмнө дэлхий даяар мөнгөний бодлого харьцангуй хөнгөн, зээлийн хүү доогуур байсан гэдгийг та мэдэх байх. Эдийн засгийг тэлэх бодлого үргэлжилж байсан л даа. Казахстаны банкуудад гаднаас хямд эх үүсвэр татах боломж нээгдсэн нь үүнтэй холбоотой. Манай улсын банкууд хямдралтай орж ирж буй мөнгөний эх үүсвэрийг ихэвчлэн үл хөдлөх хөрөнгө рүү шилжүүлсэн. Ингэснээр үл хөдлөх хөрөнгийн хөөс үүссэн юм. Хүмүүс зөвхөн өөртөө үл хөдлөх хөрөнгө аваагүй. Нэгэнт авчихсан үл хөдлөх хөрөнгөө барьцаалж дахин үл хөдлөх хөрөнгө авч байсан нь хөөсрөлийн шалтгаан болсон. 2007 он хүртэл байдал энэ янзаар үргэлжилсэн ч 2008 онд Америкийн хямрал болж манай улс руу орж ирж байсан хямд эх үүсвэр татарсан.
-Хямд эх үүсвэртэй мөнгөний урсгал хумигдчихаар үл хөдлөх хөрөнгийн ханш унаж, чанаргүй зээл өссөн байх нь…?
-Тэгсэн. Хямд эх үүсвэр татарчихаар таны сая хэлсэншиг үл хөдлөх хөрөнгийн ханш унаж эхэлсэн л дээ. Ханш нь уначихаар банкинд барьцаанд тавьсан үл хөдлөх хөрөнгөний үнэ унаж таарна. Өөрөөр хэлбэл зээлийн хямралд орсон гэсэн үг. 2008-2009 онд үл хөдлөх хөрөнгийн хөөс хагарсан юм. Мэдээжбанкууд хямарч эхэлсэн. Хамгийн том жишээ нь BTA банк. Чанаргүй зээлийнх нь 60 орчим хувийг үл хөдлөх хөрөнгийн зээл эзэлж байсан статистик бий. Казахстаны үл хөдлөх хөрөнгөнөөс гадна Оросын үл хөдлөх хөрөнгөд хөрөнгө оруулалт хийгдчихсэн байсан л даа.Үл хөдлөх хөрөнгийн хөөс хагараад ирэхээр банкуудад өмнө нь нэгэнт үүсчихсэн байсан асуудлууд нь ч ил гарч ирсэн. Ер нь зээлийн эргэн төлөлт бүхэлдээ муудсан юм.
-Тэр үеийн Казахстаны эдийн засгийн нөхцөл байдлыг Монголын өнөөгийн таагүй байдалтай харьцуулаач гэвэл та юу хэлэх вэ?
-Казахстаны 2009 оны байдал Монголын өнөөдрөөс ч хэцүү, хүнд байсан. Банкны системийн хэмжээнд чанаргүй зээлийн хэмжээ 20-30 хувь хүрсэн статистик бий.
-Хямралаас амжилттай гарсан орны нэг бол танай улс. Засгийн газрын оролцоо, дэмжлэг өндөр байсан учраас хямралаас гарсан гэж шинжээчид онцолдог. Казахстаны Засгийн газар яг ямар шийдвэр гаргаж эдийн засгийн хямралаас гарсан бэ?
-2009 оны хямралаас гарахад Засгийн газрын оролцоо өндөр байсан гэдэгтэй санал нэг байна. Үүнээс гадна томоохон гурав, дөрвөн банк өмнө нь хямд эх үүсвэрээр татсан гадаад зээлүүддээ дефольт хийсэн. Засгийн газар газрын тосны орлогоос тодорхой хувийг нь хуримтлуулдаг Үндэсний баялгийн сангаасаа ДНБ-ий найман хувьтай тэнцэхээр мөнгө гаргасан юм. Энэ мөнгөөр голлох банкуудаараа дамжуулж хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлсэн, арилжааны банкууддаа хадгаламж маягаар мөнгө байршуулсан, жижиг дунд бизнест хандсан зээлийн хөтөлбөр хэрэгжүүлэх замаар бизнесийг дэмжсэн. Ер нь базаад хэлбэл гурван арга хэмжээний үр дүнд Казахстан хямралаас гарсан. Нэгдүгээрт сая хэлсэн хөтөлбөрүүдэд Үндэсний баялгийн сангаасаа ДНБ-ийнхээ найман хувьтай тэнцэхээр мөнгийг зарцуулсан. Хоёрдугаарт гадаадын зээлүүдэд дефольт зарласан. Ойролцоогоор ДНБ-ийхээ арав орчим хувьтай тэнцэхүйц хэмжээний зээлийн дахин санхүүжилтийг хийсэн юм. Гурав дахь гарцын хувьд манай улсын эдийн засаг тэр чигтээ банкуудаас хамааралтай байгаагүй. Газрын тосны үйлдвэрлэл тухайн үедээ нэмэгдэж байсан эерэг тал бий. Бас нэг эерэг тал гэвэл хүмүүс банк руу гүйлдэж мөнгөө татаж аваагүй. Хямралыг давсан бас нэг шалтгаан гэвэл энэ. Муу зээлүүдийг шийдэхэд их хугацаа орсон. Одоо ч энэ асуудлыг бүрэн шийдээгүй байгаа л даа.
-Казахстаны Засгийн газраас чанаргүй зээлийн асуудлыг шийдэхийн тулд сан байгуулсан гэж сонссон. Яг ямар сан юм бол?
-Засгийн газар чанаргүй зээлийг арилгахын тулд Чанаргүй зээлийн сан гэж үүсгэсэн. Банкуудаас чанаргүй зээлийг нь худалдаж авах сан гэж ойлгож болно. Ингэснээр муу зээлийг тодорхой хэмжээнд шийдэж, эерэг нөлөө үзүүлсэн гэж би хувьдаа дүгнэдэг. Чанаргүй зээлүүдэд тавигдах шаардлагын хувьд өндөр байсан тал бий. Наад захын жишээ гэхэд үл хөдлөх хөрөнгийн зээлүүд ороогүй. Хуулиараа банкууд барьцаанд байгаа үл хөдлөх хөрөнгөө түрээслэх гэх мэт аргаар мөнгө олох боломжгүй байсан. Гэхдээ үүнээс гарах гарцыг олсон л доо. Банкууд тусгай зориулалтын хэрэгсэл үүсгэсэн. Энгийнээр хэлбэл хуулийн хүрээнд банкнаас тусдаа компани байгуулсан гэсэн үг. Тэр компанийнхаа нэр дээр муу зээлүүдээ байршуулсан. Тусгай зориулалтын компани нь барьцааны үл хөдлөх хөрөнгийг түрээслэх гэх мэт аргаар мөнгө олж эхэлсэн юм. Муу зээлийг шийдсэн бас нэг арга гэж ойлгож болно. Монголын хувьд ч иймэрхүү аргаар чанаргүй зээлүүдээ шийдэх боломж бий. Чанаргүй зээлийн сан байгуулах нь маш чухал алхам. Гэхдээ шаардлагыг нь манай улс шиг хатуу биш уян хатан байдлаар тавибал илүү үр дүнтэй байх болов уу.
Б.ИДЭРЭЭ