Хэрвээ Монгол Улсад коронавирусийн халдвар тархвал хүн амын 0.5-1 хувь буюу 15-30 мянган хүн энэ вирусээр халдварлагдана гэдэг тооцооллыг ХӨСҮТ-ийн Тандалт судалгааны албанаас гаргасан. Түүнчлэн 150 мянган хүн халдвар авлаа гэхэд нийт тохиолдлын 80 хувь нь хөнгөн, 15 хувь нь хүнд, үлдсэн таван хувь нь маш хүнд хэлбэрээр өвдөж, нас баралт өндөр болох аж.
Дэлхий нийтийг хамарсан иймэрхүү үзэгдлийн математик загварыг гаргаад тархалтын цар хүрээ, хурдыг тооцоолоход хялбар гэдгийг манай математикчид онцолсон. Уханьд гарсан халдварын тоон үзүүлэлтүүдэд суурилаад хялбар загварыг гаргахад, 1.4-ийн зэрэгтийн хурдаар тархдаг тооцоо байсан. Ямар нэг арга хэмжээ авч, хөл хорио тавихгүй бол нэг хүнээс эхлэх халдвар нэг сарын дотор 24 мянга гаруй болох юм.
Хэрвээ коронавирусээр өвчилсөн, эсхүл тээгч хүн олон нийтийн газарт найтаалаа гэхэд хариу арга хэмжээ даруй авахгүй бол зөвхөн тэр хүнээс болж сарын дотор 24 мянган хүн энэ вирусийн халдвар авна гэсэн үг.
Ханиах, найтаах үед вирус нь агаараар дамжина. Нэг найтаалтаар 40 мянгаас дээш дусал агаарт цацагддаг агаад ханиадны вирусүүд хэсэг хугацааны дараа үхдэг. Гэтэл коронавирус хэрхэн тархаж байгааг судлахад вирус цааш “аялж”, урьд өмнө мэдэгдэж байснаас илүү удаан хугацаанд агаарт тогтож байгааг тогтоожээ.
“Ковид-19” өвчнийг үүсгэж буй вирус ихэвчлэн ханиалгах, найтаах, ярих үед үүсдэг том дуслаар дамждаг юм байна. Иймээс амны хаалт зүүсэн бол харилцагч хүнээсээ багаар бодоход нэг метрийн зайнд зогсох ёстой.
ДЭМБ-аас нотолгоонд үндэслэн энэхүү вирус агаар дуслын замаар хурдацтай халдварлаж буйг сануулж, амны хаалт зүүж, гараа тогтмол угааж, олон нийтийн газраар явалгүй аль болох гэртээ байхыг сануулсаар байгаа билээ. Амьсгалын замын ямар нэгэн өвчний шинж тэмдэгтэй хүнд нэг метр буюу гурван футын зайтай ойртоход л халдвар авах эрсдэлтэй.
Тиймээс автобус, оффис, худалдааны төв, хоолны газар зэрэг хүн ихтэй, битүү орчинд хэн нэгэн хүн найтаавал даруй тэр газраас гарахыг зөвлөжээ. Учир нь вирус битүү орчны агаарт удаан тогтоно.
Доктор Буруибагийн судалгааны багийнхан найтаах, ханиах үйлдлийг олон жилийн турш судалж байгаа бөгөөд ханиалгах, найтаах, бүр ярихад жижиг хэмжээтэй, янз бүрийн дусал агаарт цацагддагийг тогтоожээ. Зөвхөн ханиалгах агшинд вирустэй дусал 19 фут буюу ойролцоогоор 5.8 метр хол зайд цацагддаг ажээ. Харин найтаах үед битүү орчин, оффис, галт тэрэг, нийтийн унаа, хүн олноор бөөгнөрсөн үйлчилгээний газруудад агаарын чийгшил, температур, агаарын урсгал зэргээс шалтгаалан 26 фут буюу 7.9 метр хүртэлх зайд вирустэй дусал цацагдах боломжтой юм байна. Тэгэхээр жижигхэн цайны газар, кафе, оффис, анги танхимд вирусийн халдвартай ганц л хүн найтаахад эргэн тойрны бүх хүнд халдвар тараах эрсдэлтэй.
Халдвартай хүн ганцаараа байхдаа найтаахад агаарт цацагдсан вирустэй дусал нь тавилга, хаалганы бариул, сандал гэх мэт эд зүйлсийн гадаргуу дээр бууж тогтдог нь эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг. Бусад нь уурших ч агаарт олон цагийн турш тогтох чадвартай ажээ. Агаар дахь вирустэй дуслууд нь өрөөний агааржуулалт, чийгшилээс хамаарч тархдаг гэж доктор Буруиба Америкийн анагаах ухааны хүрээлэнгийн сэтгүүлд ийн ярьжээ.
Өөр нэг судалгаагаар ханиадаар агаарт цацагдсан нийт дуслын 10 хувь 1.8 метр явсны дараа агаарт байж болох гэнэ. Торонтогийн их сургууль, Sunnybrook судалгааны хүрээлэнгийн судлаачдын баг эрүүл хүмүүс болон ханиадтай хүмүүсийг хаалттай өрөөнд оруулж тусгай камер, лазер ашиглан найтаалгаж хурдыг нь хэмжжээ.
Томуу нь амьсгалын замын том дуслаар дамждаг бөгөөд халдвар тээгч ханиаж, найтаахад вирустэй дусал 1.8 метрийн зайд байгаа хүмүүсийн ам, хамар руу орж болохыг туршилтаар нотолсон байна.
Жоржиа мужийн их сургуулийн тархвар судлаач Жерардо Човелл “1.8 метр бол таны бусдаас өөрийгөө тусгаарлах хамгийн доод хязгаар. Хүмүүстэй хамт агааржуулалтгүй орчинд байвал эрсдэл нэмэгдэнэ. Тиймээс эмнэлгийн эмч, ажилтнуудад хамгаалах хэрэгсэл маш чухал” гэж онцолжээ.
Судлаачид “Ковид-19”-өөр халдварлагдсан өвчтөнүүдийн байрлаж байсан өрөөнүүдийн зэргэлдээ өрөөнүүдийн агаараас дээж авахад коронавирусийн тоосонцрыг илрүүлжээ.
Халдвар авах, эсвэл тархах магадлалыг тодорхойлоход тухайн хүн хаалттай орон зайд байгаа эсэх, тухайн орон зайд хэчнээн хүн байгаа, тэр орон зай агааржуулалтын системтэй эсэхээс хамаардаг ажээ.
“Дэлхийн хүн амын 70 хувь нь коронавирусийн дархлаатай болвол энэ өвчин тархахаа болино” гэж Оросын ШУА-ийн профессор, математикийн шинжлэх ухааны доктор Карима Нигматулина ярьсан байна. Тэрээр “Хүн амын 20-30 хувь нь өвчин эмгэгийг ямар ч шинж тэмдэггүйгээр тэсвэрлэдэг. Халуурахгүй, толгой нь өвдөхгүй, ямар ч шинж тэмдэг биед нь илэрдэггүй учир эдгээр хүмүүс вирус тарааж байгаагаа мэддэггүй.
Жишээ нь, 8000 хүнд батлагдсан шинж тэмдэг илэрлээ гэж ярьж байгаа бол халдвар авсан хүн үнэндээ 11-12 мянга байна гэсэн үг.
Математик талаас нь харвал хоёроос дөрөвт, дөрвөөс 16-д халдаана.
Хэрвээ халдвартай хүн бусадтай харьцах харьцаагаа багасгавал түүнтэй нэг удаа хавьтахад халдвар авах магадлал 10-30 хувь болж буурна. Түүнчлэн өөрийгөө тусгаарлаж дэглэмээ нарийн баримталбал дээрх хувь 0.5 болж эрс багасна. Энэ хувийг тэг болгож байж халдвар сая бүрэн устана. Тэгэхгүй бол хүмүүсийг тусгаарлалаа ч халдвар тараах магадлал 0.5 хувь байгаа учир халдвартай 12 мянган хүнээс 6000 хүн халдвар авна гэдгийг сайтар анхаарч үзвэл зохистой” гэж ярьсан байна.